Тэма: Сінтаксічныя асаблівасці беларускай літаратурнай мовы

ПЫТАННІ:

 

1. Адрозненні ў будове некаторых словазлучэнняў у беларускай і рускай мовах:

а) азначэнне словазлучэння ў беларускай і рускай мовах;

б) вылучэнне ў рускай і беларускай мовах трох відаў падпарадкавальнай сувязі: дапасаванне, кіраванне і прымыканне;

в) дапасаванне як від сувязі ў словазлучэннях у рускай і беларускай мовах;

г) кіраванне як від сувязі ў словазлучэннях у рускай і беларускай мовах;

д) асаблівасці функцыянання словазлучэнняў з асноўным кампанентам лічэбнікам у рускай і беларускай мовах;

е) разыходжанні у словазлучэннях (падпарадкавальная сувязь – кіраванне) з асноўным кампанентам дзеясловам (аддзеяслоўным назоўнікам, дзеепрыметнікам, дзеепрыслоўем) у рускай і беларускай мовах;

ё) адрозненні ў прыназоўнікавых словазлучэннях у рускай і беларускай мовах;

ж) прыназоўнікавыя і беспрыназоўнікавыя словазлучэнні са слабым кіраваннем (падпарадкавальная сувязь набліжаецца да прымыкання), прымыканнем у рускай і беларускай мовах;

з) уласныя сінанімічныя рады словазлучэнняў з рознымі адносінамі ў рускай і беларускай мовах.

2. Асаблівасці словазлучэнняў-тэрмінаў у беларускай мове:

а) асноўныя сруктурныя тыпы тэрмінаў у беларускай мове: тэрміны-словы, сімвалы-словы, тэрміны-словазлучэнні;

б) блізасць тэрміналагічных словазлучэнняў да свабодных словазлучэнняў тэрміналагічнай лексікі;

в) сувязь з тэхнічным паняццем як асноўная рыса шматслоўных тэрміналагічных адзінак;

г) простыя і складаныя тэрміналагічныя словазлучэнні (паводле структуры);

д) іменныя і дзеяслоўныя тэрміналагічныя словазлучэнні (паводле спосабу выражэння галоўнага кампанента);

е) дапасаванне і кіраванне як асноўны від сінтаксічнай сувязі ў тэрміналагічных словазлучэннях;

ё) атрыбутыўныя, аб’ектна-атрыбутыўныя (часцей) і акалічнасныя, аб’ектна-акалічнасныя адносіны кампанентаў у словазлучэннях-тэрмінах;

ж) свабодныя і несвабодныя тэрміналагічныя словазлучэнні (гл. таксама практычныя заняткі № 3 “Асаблівасці тэрмінаў. Слова і словазлучэнне ў ролі тэрміна”, № 4 “Паходжанне тэрмінаў. Асаблівасці словаўтварэння беларускай тэрміналогіі. З гісторыі беларускай навуковай тэрміналогіі” ).

з) адрозніванне тэрміналагічных словазлучэнняў ці спалучэнняў ад фразеалагічных.

3. Каардынацыя дзейніка і выказніка ў сказе:

а) асаблівасці каардынацыі выказніка з дзейнікам у двухсастаўным сказе;

б) найбольш тыповыя асаблівасці каардынацыі дзеяслоўнагавыказніка з дзейнікам;

в) найболыш тыповыя асаблівасці каардынацыі іменнага выказніка з дзейнікам.

 

ПРАКТЫЧНЫЯ ЗАДАННІ:

 

1. Спішыце. Устаўце замест пропускаў патрэбныя прыназоўнікі. Раскажыце пра асаблівасці кіравання ў беларускіх словазлучэннях.

1. Думать … другом – думаць … іншае; не знать … его намерениях – не ведаць … яго намеры; не хочется думать … плохом – не хочацца думаць … дрэннае; многие забыли … спорте – многія забыліся … спорт; ухаживать … бабушкой – даглядаць … бабулю; идти … дому – ісці … дома; болеть … гриппом – хварэць … грып; спрашивать … уроках; пытацца … урокі; избавиться … хлопот – пазбыцца … клопатаў.

2. Вызначыць … смак, пісаць … адрас, ажаніцца … ёю, не зважаць … дождж, хадзіў … малако, не спаць … начах, ведаў … газетах, ішлі … пяць чалавек, рагатаў … анекдота, клапаціцца … маці, забыцца … ўрокі.

2. Запішыце да прыведзеных тлумачэнняў адпаведныя назвы (з дадзеных у дужках сінтаксічна-непадзельных словазлучэнняў).

Гладкі, без выступаў вугал хаты; агульная назва рознага віду петляў і спосабаў завязвання тросаў; бясколерны гаручы газ, які ўтвараецца ад гніення раслінных рэшткаў; бясколерны газ, які ўтвараецца пры поўным згаранні кіслароду; горная парода, якая складаецца з рэшткаў водарасцей; цёмна-жоўтая фарба, якая скарыстоўваецца ў жывапісе; сістэма летазлічэння, уведзеная ў 1582 г.пры папе Грыгорыю ХІІІ замест юліянскага календара, або так званага старога стылю; сістэма летазлічэння, уведзеная ў 46 г. да н.э. рымскім імператарам Юліем Цэзарам; бясколерны празрысты мінерал, выкарыстоўваецца для аптычных і ювелірных вырабаў; група машын, якія аўтаматычна выконваюць ў пэўнай тэхналагічнай паслядоўнасці ўвесь цыкл аперацый па апрацоўцы вырабаў; перарывістая лінія, якая складаецца з кропак або кароткіх рысак; аптычная прылада для разглядвання дробных дэталей двума вокамі адначасова; адзінка марскіх адлегласцей; тэмпература – 273,16° С, пры якой спыняецца хаатычны цеплавы рух малекул у целе; адпрацаваная пара ў машынах; нябачныя прамяні, якія складаюць частку спектра, што працягваецца далей бачнай часткі ад чырвонага яго канца; найдрабнейшыя часцінкі пылу, якія падаюць на паверхню Зямлі з касмічнай прасторы; стан звёнаў механізма, калі яны знаходзяцца ў імгненнай раўнавазе; пастаяннае радыяльнае сцяканне плазмы з паверхі Сонца.

(Сонечны вецер, мёртвы пункт, касмічны пыл, інфрачырвоныя прамяні, мятая пара, абсалютны нуль, марская міля, бінакулярная лупа, контурная лінія, аўтаматычная лінія, горны крышталь, Юліянскі каляндар, Грыгарыянскі каляндар, сіенская зямля, інфузорная зямля, вуглякіслы газ, балотны газ, марскі вузел, нямецкі вугал).

3. Перакладзіце тэрміны на беларускую мову, змясціце іх у свой слоўнік. Растлумачце незразумелыя словы. Пры неабходнасці карыстайтеся слоўнікамі.

Факс-модем, флоппи-диск, флэш-диск, флэш-драйв (в информатике), флэшка, флэш-память, флэш-технология, формат (в информатике), формат данных, форматирование (в информатике), форум (в информатике), фотопринтер, фотосенсор, фрагментация (в информатике), фрейм (в информатике), ФТП-клиент, хакер, хакинг, хардвер, хемотрон.

 

АСНОЎНАЯ ЛІТАРАТУРА:

 

1. Бордович А. М., Гируцкий А. А., Чернышова Л. В. Сопоставительный курс русского и белорусского языков. – Мн., 1999.

2. Маршэўская В. В. Беларуская мова. Прафесійная лексіка. – Гродна, 2003.

3. Сучасная беларуская мова: Фанетыка. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія. Лексікалогія. Лексікаграфія. Фразеалогія. Марфеміка. Словаўтварэнне. Марфалогія. Сінтаксіс. Пунктуацыя / пад агульнай рэдакцыяй Л.М. Грыгор’евай. – Мн., 2006.

4. Беларуская мова: Фанетыка, Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія. Лексікалогія. Фразеалогія. Марфемная будова слова. Словаўтварэнне. Марфалогія. Сінтаксіс. Пунктуацыя / пад агульнай рэдакцыяй Л. М. Грыгор’евай. – Мн., 1994.

5. Беларуская мова / пад агульнай рэдакцыяй прафесара М. С. Яўневіча. – Мн., 1991.

6. Лепешаў І. Я., Малажай Г. М., Панюціч К. М. Практыкум па беларускай мове. – Мн., 2001.

7. Практыкум па беларускай мове / пад агульнай рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Мн., 1993.

8. Сіўковіч В. М. Сучасная беларуская мова // Даведнік. – Мн., 2005.

9. Старавойтава Н. П. Беларуская мова. Гісторыя і сучаснасць. – Мн., 2006.

10. Смольская Т. М., Хрышчановіч Л. У. Беларуская мова. Юрыдычная лексіка. – Мн., 2006.

11. Губкіна А. В., Зразікава В. А. Беларуская мова. Эканамічная лексіка. – Мн., 2009.

12. Кароткая граматыка беларускай мовы. У 2-х ч. Ч. 1. Фаналогія. Марфаналогія. Марфалогія. – Мн., 2007.

13. Ляшчынская В. А. Беларуская мова: Тэрміналагічная лексіка. – Мн., 2001.

14. Ляшчынская В. А. Студэнту аб мове: прафесійная лексіка. – Мн., 2003.

15. Арашонкава Г. У., Булыка А. М., Люшцік У. В., Падлужны А. І. Тэорыя і практыка беларускай тэрміналогіі. – Мн., 1999

16. Руденко Е. Н., Кожинова А. А., Задворная Е. Г. Белорусский язык: Профессиональная лексика. – Мн., 2005.

17. Беларуская мова // Энцыклапедыя / пад рэдакцыяй А. Я. Міхневіча. – Мн., 1994.

18. Слоўнік беларускай мовы: Арфаграфія. Арфаэпія. Акцэнтуацыя. Словазмяненне / пад рэдакцыяй акадэміка НАН Беларусі М. В. Бірылы. – Мн., 1987.

19. Кандраценя І. У., Кунцэвіч Л. П. Арфаграфічны слоўнік беларускай мовы. – Мн., 2009.

20. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. У 5-ці тамах. – Мн., 1977 – 1984.

21. Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы.– Мн., 1-е выд., 1996; 2-е выд., 1999; 3-е выд., 2002; 4-е выд., 2005.

22. Булыка А. М. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (новы). – Мн., 2005.

23. Булыка А. М. Слоўнік іншамоўных слоў. – Мн., 1993.

24. Булыка А. М. Слоўнік іншамоўных слоў. У 2-х тамах. – Мн., 1999.

25. Булыка А. М. Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (новы). – Мн., 2005.

26. Булыко А. Н. Словарь иноязычных слов. Актуальная лексика (новый). – Мн., 2006.

27. Уласевіч В. І., Даўгулевіч Н. М. Слоўнік новых слоў беларускай мовы. – Мн., 2009.

28. Арашонкава Г. У., Лемцюгова В. П. Слоўнік цяжкасцей беларускай мовы. – Мн., 1987.

29. Арашонкава Г. У., Лемцюгова В. П. Слоўнік цяжкасцей беларускай мовы (новы). – Мн., 2005.

30. Плотнікаў Б. А., Трайкоўская В. П. Слоўнік цяжкасцяў беларускай мовы. – Мн., 2004.

31. Арашонкава Г. У., Лемцюгова В. П. Кароткі слоўнік беларускай мовы: Правапіс. Вымаўленне. Націск. Словазмяненне. Словаўжыванне. – Мн., 1994.

32. Слоўнік беларускай мовы. Цяжкасці правапісу, вымаўлення, акцэнтуацыі, словазмянення /складальнікі Ламека Л. А., Ламека Ул. Б. – Мн., 2000.

33. Беларуска-рускі слоўнік. У 2-х тамах. – Мн., выд. 2-е, 1988 – 1989.

34. Русско-белорусский словарь. В 3-х томах. – Мн., изд. 5-е, 1994.

35. Новейший русско-белорусский и белорусско-русский словарь / авторы-составители: З. И. Бадевич, Ж. Е. Белокурская, Н. А. Борковская. – Мн., 2007.

36. Новый белорусско-русский, русско-белорусский словарь / авторы-составители: В. И. Куликович, А. Н. Булыко, Н. В. Полещук. – Мн., 2009.

37. Словарь белорусско-русский, русско-белорусский: 40 000 слов / ред.-сост. Н. С. Лявер. – Мн., 2011.

38. Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі. – Мн., 2008.

39. Болсун А. І., Рапановіч Я. Н. Слоўнік фізічных і астранамічных тэрмінаў. – Мн., 1979.

40. Сухая Т., Еўдакімава Р., Траццякевіч В., Гузень Н. Тэрміналагічны слоўнік па вышэйшай матэматыцы для ВНУ. – Мн., 1993.

41. Самайлюковіч Уладзімір, Пазняк Уладзімір, Сабалеўскі Аляксандр. Руска-беларускі фізічны слоўнік. – Мн., 1994.

42. Лакоцін Л. А. Руска-беларускі слоўнік матэматычных тэрмінаў. – Магілёў, 1994.

43. Физический энциклопедический словарь. – М., 1960.

44. Русско-белорусский математический словарь / под общей редакцией Я. В. Радыно. – Мн., 1993.

45. Краевская Н. П., Гринберг В. В., Красней В. П. Русско-белорусский словарь электротехнических терминов. – Мн., 1994.

46. Костюкович Н. Н., Люштик В. В., Щербин В. К. Русско-белорусский словарь математических, физических и технических терминов. – Мн., 1995.

47. Современный русско-белорусский политехнический словарь / автор-составитель: А. Н. Булыко. – Мн., 2007.

48. Паведамленне выкладчыка па тэме (гл. тэарэтычны матэрыял: “ Сінтаксічныя асаблівасці беларускай літаратурнай мовы”, пытанні: 1. Адрозненні ў будове некаторых словазлучэнняў у беларускай і рускай мовах. 2. Асаблівасці словазлучэнняў-тэрмінаў у беларускай мове. 3. Каардынацыя дзейніка і выказніка ў сказе.

ДАДАТКОВАЯ ЛІТАРАТУРА:

 

1. Сцяцко П. У., Гуліцкі М. Ф., Антанюк Л. А. Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў. – Мн., 1990.

2. Кривицкий А. А., Михневич А. Е., Подлужный А. И. Белорусский язык. Для говорящих по-русски. – Мн., 2008.

3. Ожегов С. И. Словарь русского языка. – М., изд. 19-е, 1987.

4. Орфографический словарь словарь русского языка / под редакцией С. Г. Бархударова, И. Ф. Протченко, Л. И. Скворцова. – М., изд. 26-е, 1988.

5. Орфоэпический словарь русского языка: произношение, ударение, грамматические формы / под редакцией Р. И. Аванесова. – М., изд. 3-е, 1987.

 

ПЛАН ПРАКТЫЧНЫХ ЗАНЯТКАЎ № 11

 

Тэма: Функцыянальныя стылі маўлення. Асаблівасці навуковага стылю мовы

 

 

ПЫТАННІ:

 

І. Функцыянальныя стылі маўлення (агульная характарыстыка).

1. Паняцце функцыянальнага стылю. Класіфікацыя функцыянальных стыляў.

а) разнастайнасць функцый літаратурнай мовы і развіццё ў ёй стыляў у параўнанні з дыялектнай мовай;

б) функцыянальныя стылі мовы і іх характарыстыка.