Прычыны і характар Другой сусветнай вайны.

За два дзесяцігоддзі пасля Першай Сусветнай вайны ў свеце, асабліва ў Еўропе, стварыліся вострыя эканамічныя, сацыяльна-палітычныя і нацыянальныя праблемы. Вырашэнне іх і з'яўлялася галоўнымі прычынамі новай сусветнай вайны.

а) Рост германскага экспансіянізма, які быў выкліканы з аднаго боку аб'ектыўным імкненнем значнай часткі немцаў, якія гістарычна жылі акрамя Германіі: у Аўстрыі, Чэхаславакіі, Францыі, аб'яднацца ў адзінай нацыянальнай дзяржаве. З другога боку Германія, якая зведала паражэнне ў Першай Сусветнай вайне і нацыянальную знявагу, імкнулася вярнуць страчаныя пазіцыі міравой дзяржавы.

б) Стварэнне двух супрацьстаячых блокаў дзяржаў. Ядро аднаго з іх складалі Германія, Італія і Японія, якія адкрыта імкнуліся вырашыць свае унутраныя эканамічныя, сацыяльныя, палітычныя і нацыянальныя праблемы шляхам тэрытарыяльных захопаў і рабаўніцтва іншых краін. Другі блок, аснову якога складалі Англія, Францыя, ЗША, прытрымліваўся палітыкі стрымання.

в) Стварэнне таталітарных дзяржаў (Германія, Японія, Італія, Іспанія, СССР) з чалавеканенавісніцкай ідэалогіяй кіравання (Германія, Японія), заснаванай на нацыянальнай адметнасці і выключнасці адных рас над другімі.

Г) Існаванне СССР. Бязмежна кіруючая ў СССР камуністычная партыя адкрыта ўхваляла сваёй мэтай будаўніцтва сацыялізма і камунізма не толькі ў Расіі і ва ўсім свеце, што аб'ектыўна з'яўлялася пагрозай існаванню сацыяльна-палітычных рэжымаў у іншых краінах. Таму буржуазная эліта і палітыкі гэтых краін адпачатку разглядалі СССР у якасці стратэгічнага суперніка. Імкнуліся накіраваць агрэсію Германіі і Японіі супраць сацыялістычнай дзяржавы, на яе ліквідацыю.

д) Двурушніцкая палітыка Англіі і Францыі ў адносінах да сваіх саюзнікаў. Нежаданне гэтых краін заключаць дамову з СССР аб стварэнні ў Еўропе кааліцыі неагрэсіўных дзяржаў.

е) Справацыравала вайну і савецка-германская дамова аб ненападзенні ад 23 жніўня 1939 г. Яна дала магчымасць Германіі весці вайну па адным фронце.

Агрэсіўны блок Германіі, Італіі і Японіі імкнуўся не толькі да перадзелу света паміж дзяржавамі, але і да ўсталявання "новага парадку" на ўсёй планеце. Гэта ў прыватнасці абазначала поўнае ці частковае знішчэнне цэлых народаў, жорсткая эксплуатацыя астатніх.У гэтых умовах супрацьстаячы блок буржуазна-ліберальных дзяржаў Вялікабрытаніі, Францыі, ЗША, пазней сацыялістычнай дзяржавы (СССР) і іншых, аб'ектыўна абараняў не толькі ўласныя нацыянальныя інтарэсы, але і выпрацаваныя каштоўнасці цывілізацыі: нацыянальнае раўнапрауе, рэлігійную і ідэалагічную цярпімасць, прадстаўнічы дзяржаўны лад.

Пачалася Другая Сусветная вайна 1 верасня 1939 г. нападзеннем Германіі на Польшчу. 3 верасня Англія і Францыя аб'явілі ў адказ вайну Германіі. СССР не адразу распачаў свае дзеянні супраць Польшчы згодна дамовы 23.08.1939 г. (). Далучыў да сябе Заходнюю Украіну і Заходнюю Беларусь, СССР у верасні – кастрычніку 1939 г. прымусіў Эстонію, Латвію і Літву заключыць з ім "дамовы аб узаемадапамозе", згодна якіх меў права мець на іх тэрыторыі ваенныя базы. 31 кастрычніка Савецкая краіна прад'явіла тэрытарыяльныя прэтэнзіі да Фінляндыі. 29-30 лістапада

1939 г. распачалася вайна СССР супраць Фінляндыі. Шляхам вялікіх страт і ахвяр СССР перамог і па дамове ад 12.03.40 г. Фінляндыя саступіла яму значную тэрыторыю.

3 верасня 1939 г. і да вясны 1940 г. у Заходняй Еўропе вялася так званая "дзіўная вайна". 110 англа-французскіх дывізій не вялі ніякіх ваенных дзеянняў супраць 23 нямецкіх. Англійскі і Французскі ўрад спадзяваліся, што Гітлер скіруе агрэсію на Усход, супраць СССР. Аднак гітлераўскія войскі ў красавіку 1940 г. акупіравалі Данію, затым Нарвегію. У мае захапіўшы Галандыю, Бельгію і Люксембург, распачалі баі супраць Францыі і Англіі. Англійскія войскі былі разбіты, 14 чэрвеня нямецкія войскі ўвайшлі ў Парыж, 22.06.40 г. Францыя капітуліравала. У чэрвені 1940 г. СССР безпадстаўна абвінаваціў прыбалтыйскія дзяржавы ў парушэнні дамоў, увёў свае вайскі на іх тэрыторыю, правёў выбары новых органаў улад, якія звярнуліся са зваротам аб уваходжанні ў СССР (жнівень 1940г). Праз некалькі дзён савецкі ўрад прад'явіў ультыматум Румыніі і абапіраючыся на ваенную пагрозу і падтрымку Германіі запатрабаваў ад Румыніі вяртанне ў склад СССР Бесарабіі і Паўночнай Букавіны. Румынія вымушана была саступіць. Дарэчы на гэтым дзеянні сталінскага кіраўніцтва з задавальненнем пазірала белагвардэйская эміграцыя манархічнага ўхілу, бачачы ў дзеяннях Сталіна аднаўленне памераў былой Расійскай імперыі. За адзін год з пачатку Другой Сусветнай вайны тэрыторыя СССР павялічылася на 500 тыс. кв.км, а насельніцтва на 23 млн чал.

27. Асноўныя этапы і падзеі Другой сусветнай вайны. Стварэнне антыгітлераўскай кааліцыі.

Другая сусветная вайна мае пяць этапаў.

Першы: 1.09.1939-21.06.1941 захоп ГерманіяйЗахадноеўрапейскіх краін.

5 снежня 1940 г. Гітлер прыняў канчатковае рашэнне аб вайне з СССР. 18.12.1940 г. "Дырэктыва 21" прызначала дату рэалізацыі плана вайны супраць савецкай дзяржавы – 15 мая 1941 г., якая 30.04.41 г. была перанесена на 22 чэрвеня 1941 г.

На пачатак Вялікай Айчыннай вайны войскі Германіі і яе хаўруснікаў складалі на мяжы з СССР – 5,5 млн чалавек, 4300 танкаў і гармат, 5000 самалётаў; Чырвоная Армія ў памежных акругах мела 2,7 млн чалавек, 1475 танкаў і 1540 самалётаў новай канструкцыі.

Другі перыяд вайны (22.06.1941 – 18.11.1942). Характарызуецца гераічнай абаронай Чырвонай Арміяй і атрадамі апалчэння савецкай тэрыторыі, эвакуацыяй і перабудовай эканомікі краіны на ваенны лад, стварэннем антыгітлераўскай кааліцыі дзяржаў і разгромам гітлераўскіх войск пад Масквой, усталяваннем жорсткага акупацыйнага рэжыму гітлераўцаў на захопленай тэрыторыі.

Сутыкнуўшыся з моцным супраціўленнем, гітлераўцы не дасягнулі пастаўленай імі мэты ў летняй кампаніі 1941 г. Аднак спыныць ворага савецкім войскам не ўдалося.

Гітлераўскія войскі захапілі Прыбалтыку, БССР, УССР, распачалася блакада Ленінграда. У гісторыю вайны гэтага перыяду ўвайшлі: Смаленская бітва (1941 г.), абарона Кіява, Адэсы, Севастопаля (1941-1942 гг.), Маскоўская бітва (верасень 1941 – красавік 1942 гг.) – першае буйное паражэнне германскіх войскаў у другой Сусветнай вайне, абарона Сталіграда (ліпень – лістапад 1942 г.), бітва за Каўказ (1942 – 1943 гг.).

Летам – восенню 1941 г. аформілася Антыгітлераўская кааліцыя. Вырашальнай сілай у ёй быў СССР і яго ваенныя дзеянні, істотнае значэнне на франтах другой Сусветнай вайны адыгралі ЗША і Вялікабрытанія. Таксама ўдзельнічалі ў ваенных дзеяннях сваімі ўзброенымі сіламі – Францыя і Кітай.

Працэс юрыдычнага афармлення кааліцыі завяршыўся ў чэрвені 1942 года. Асноўнымі накірункамі дзейнасці былі: ваенныя дзеянні на тэрыторыі СССР (саюзнікі прадставілі савецкай дзяржаве крэдыты, пастаўлялі ваенную тэхніку і зброю, тавары першай неабходнасці, так ЗША накіравала ў СССР за гады вайны каля 15 тыс. самалётаў і 7 тыс. танкаў), Афрыкі, супраць Японіі (ЗША утупіла ў вайну 7.12.1941 г. пасля нападзення Японіі на амерыканскую ваенна-марскую базу Пёрл-Харбар на Гавайскіх астравах), стварэнне Другога фронта ў Еўропе (чэрвень 1944 года), вызначэнне мэтаў вайны, узгадненне ваенных планаў, выпрацоўка пасляваеннага жыцця.

Вынікам арганізацыі і дзейнасці антыгітлераўскай кааліцыі было стварэнне ў Сан-Францыска (ЗША) у чэрвені 1945 года Арганізацыі Аб'яднаных Нацый.

Трэці перыяд вайны (лістапад 1942 – канец 1943 гг.) Характарызуецца пераломам ў ходзе Вялікай Айчыннай вайны. Чырвоная Армія пераходзіць ад абароны да наступлення і вызвалення часова акупіраванай тэрыторыі: контрнаступленне пад Сталінградам (лістапад 1942 – люты 1943), на Каўказе, прарыў блакады Ленінграда (студзень 1943 г.), Курская бітва (ліпень 1943г.), да снежня 1943 года вызвалены Наварасійск, Кіяў, усходнія раёны Беларусі. У гэты час адбываецца татальная мабілізацыя ў Германіі, пераход поўнай стратэгічнай ініцыятывы СССР да канца вайны, дасягненне эканамічнай і ваеннай перавагі СССР над гітлераўскай Германіяй, шырокі і масавы патызанскі рух на часова акупіраванай тэрыторыі, пачатак аднаўлення народнай гаспадаркі ў вызваленых раёнах. Адбываецца павялічэнне міжнароднага ўплыву СССР, актывізацыя Руху Супраціўлення ў Еўропе. На Тэгеранскай канферэнцыі (1943г.) глаў урадаў СССР, ЗША, Вялікабрытаніі абмяркоўваюцца планы сумесных дзеянняў падчас вайны.

Чацверты перыяд вайны (студзень 1944 – май 1945 гг.). Характарызуецца разгромам гітлераўскага блока, выгнаннем гітлераўскіх войск за межы СССР, вызваленнем ад акупацыі краін Еўропы, поўным крахам гітлераўскай Германіі і яе безумоўнай капітуляцыяй.

У лютым 1945 года адбылася Крымская канферэнцыя, у ліпені – жніўні 1945г. Патсдамская канферэнцыя глаў урадаў ЗША, СССР, Вялікабрытаніі, на якіх узгоднены пазіцыі па пасляваеннаму ўрэгуліраванню становішча ў Еўропе і ўсім свеце.

Пяты перыяд. Разгром Японіі (9 жніўня – 2 верасня 1945 г.). У выніку Маньчжурскай аперацыі (Кітай) савецкіх войск і ваенных дзеянняў ЗША (6,8 жніўня авіяцыя ЗША зкінула на Хірасіму і Нагасакі дзве атамныя бомбы) былі разгромлены войскі саюзніка Германіі на ўсходзе – Японіі. 2 верасня 1945 г. прадстаўнікі Японіі падпісалі акт аб безумоўнай капітуляцыі. Гэтая падзея і з'яўляецца датай заканчэння Другой Сусветнай вайны.

28. Магілёўшчына ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

В начале войны тяжелые бой развернулись на территории Могилевской области. Твердыней неприступности на пути гитлеровцев стал наш древнейший Могилев. на западном берегу Днепра перекрыв шоссе Могилев – Бобруйск, и Могилев – Минск, оборону держал 388-й стрелковый полк под командованием полковника Кутепова, и 340-й артиллерийский полк под командованием полковника И.С.Мазалова и другие соединения 172-й дивизии.

Несмотря на многократное превосходство противника в живой силе и технике, защитники города стойко обороняли каждую пядь земли. На Буйническом поле под Могилевом воины 388-го полка совместно с народными ополченцами только за один день уничтожили 38 фашистских танков и бронетранспортеров.

5 июля в районе г. п. Белыничи советские воины уничтожили 14 вражеских танков. Из них 6 танков лично уничтожил командир артиллерийского дивизиона капитан Б.Л.Хигрин. За этот подвиг он был удостоен звания Героя Советского Союза посмертно.

23 жарких июльских дня над городом реяло боевое Красное знамя защитников Могилева. Здесь, под стенами города перемалывались отборные немецкие части, накапливался опт ведения боев.Здесь были скованы огромные силы противника, рвавшиеся на Смоленск и Москву.

За бои на подступах к Могилеву Указом Президиума Верховного Совета СССР от 9 августа 1941 года 44 наиболее отличившиеся бойцы и командиры были награждены орденами и медалями.

Благодаря мужеству и героизму бойцов и командиров советские войска до 1 августа 1941 г. удерживали линию фронта пот реке Сож на участке Мстиславль-Кричев и до 8 августа – на участке Кричев–Пропойск (ныне Славгород),а в полном окружении до 16 августа. Тем самым они не дали возможности фашистскому командованию перебросить занятые здесь части на другие участки фронта, позволив тем самым советскому командованию выиграть время для укрепления важнейших стратегических пунктов на центральном направлении обороны Москвы.

Несмотря на мужество и героизм офицеров и солдат Красной Армии, общий перевес был на стороне вермахта. 15 августа 1941г. советские войска покинули Хотимск (последний районный центр области). Могилевская область на долгие три года оказалась под пятой нацистов. Которые организовали систему грабежам колонизации народа Беларуси. Была введена всеобщая трудовая повинность. Проводились карательные спецоперации.

Жестокость оккупационного режима, репрессии не сломили воли жителей области, оставшиеся на оккупированной территории. Уже к концу 1941 года в Могилеве действовало более 40 подпольных групп, в которых насчитывалось больше 400 человек. Фашисты за все время оккупации не смогли парализовать деятельность подполья. Некоторые подпольщики награждены орденами и медалям. Орденом Ленина - О.Н.Карпинская, орденом Отечественной войны 1-ой степени - Т.Р.Карпинская и другие.

На территории Могилевской области действовали 24 партизанские бригады, в которых было объединено 109 партизанских отрядов, по данным Белорусского штаба партизанского движения в бригадах и отрядах области насчитывалось свыше 55 тыс. человек. К середине марта 1942 года партизаны очистили от оккупантов почти всю территорию Кличевского района.

26 сентября 1943 третья и пятидесятая Армии Брянского фронта освободили первый райцентр Могилевской области – Хотимск. Так началось освобождение Могилевской области и Республики Беларусь от немецко-фашистских захватчиков. 28 сентября освобождены –Мстиславль, Климовичи, Костюковичи, войска вышли к реке Проня.

Несомненно, что одним из самых славных этапов Великой Отечественной войны явилась битва за Белоруссию, за освобождение нашей многострадальной земли. В ходе операции "Багратион", продолжавшейся более двух месяцев разгромлена мощнейшая группировка вермахта, в результате чего советскими войсками 29 июня 1944 года была полностью освобождена от немецко-фашистских захватчиков Могилевская область, а затем и вся территория Республики.

Боевые подвиги 114 уроженцев, из них трое - дважды, Могилевской области в годы Великой Отечественной войны отмечены высшей наградой Советского Союза, а 23 человека стали полными кавалерами ордена Славы.