Nabycie obywatelstwa (pierwotne, ipso iure)

· Zasada prawa ziemi (ius soli) – dziecko nabywa obywatelstwo państwa, na terytorium którego się urodziło, np. kraje Ameryki płd.

Stosowane jest częściej w państwach anglosaskich i zresztą wywodzi się ze średniowiecznej Anglii

Była używana przez państwa nowopowstające i słabo zaludnione, gdyż umożliwia łatwą asymilację imigrantów drugiego pokolenia. Towarzyszą jej również szybkie procedury naturalistyczne.

Doktryna o ius soli

Związek z teraźniejszością i z przyszłością.

Jednostka a jako współtwórca państwa i osoba, z którą możliwe jest osiągnięcie wspólnych celów oraz przestrzeganie zasada stanowiących fundament państwa.

· Zasada prawa krwi (ius sangunis) – dziecko nabywa obywatelstwo, które posiadają jego rodzice, bądź jedno z nich (np. Austria, Finlandia, Hiszpania, Norwegia, Włochy)

Wykształciła się w związku z rozwojem państw narodowych i akcentuje związki jednostki z konkretną wspólnotą etniczną.

Zasada ius sanguinis utrudnia dostęp do obywatelstwa imigrantom, nawet tym, którzy przebywają od dłuższego czasu terytorium państwa.

Używana jest niekiedy przez państwa, z których duże ludności emigruje, po to, by kraj mógł utrzymać związki z emigrantami.

Doktryna o ius sanguinis

Zasada ius sanguinis akcentuje związek z przeszłością, który opiera się o wspólne pochodzenie członków danej wspólnoty politycznej, wspólny język, kulturę i religię.

Obywatelstwo jako członkowstwo we wspólnocie może stanowić odzwierciedlenie stosunków rodzinnych. Stąd osobom spoza danej wspólnoty etnicznej bardzo trudno jest do niej dołączyć, chyba że wykażą chęć pełnej asymilacji.

Zbieg zasad:

Pozytywny – podwójne obywatelstwo w sytuacji urodzenia dziecka obywateli państwa stosującego zasadę ius sanguinis na terytorium państwa stosującego zasadę ius soli.

Negatywny –bezpaństwowość (apatryda) w sytuacji urodzenia dziecka obywateli państwa ius soli na terytorium państwa stosującego zasadę ius sanguinis.

Model mieszany – za obywatela uznaje się dziecko również urodzone poza granicami kraju macierzystego (z uwagi na rodziców) oraz dziecko cudzoziemca urodzone na terytorium danego państwa (z uwagi na miejsce urodzenia), np. USA, UK, Francja

Nabycie obywatelstwa wtórne

· Naturalizacja – nabycie przez cudzoziemca obywatelstwa państwa na terytorium którego mieszka

· Uznanie za obywatela – np. osoba może być uznana za obywatela polskiego, jeśli posiada nieokreślone obywatelstwo lub jest bezpaństwowcem i od pięciu lat zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich

· Reintegracja – przywrócenie, odzyskanie obywatelstwa

· Repatriacja

· Prawo opcji – wybór obywatelstwa

· Adopcja międzynarodowa – np. we Włoszech adoptowany cudzoziemiec nabywa obywatelstwo włoskie. Polskie prawo nie przewiduje takiej możliwości.

· Małżeństwo – może skutkować uproszczoną naturalizacją

 

Porządek prawny RP

· Konstytucja w art. 34 stwierdza, że:

„Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi” oraz że ”obywatel polski nie może utracić obywatelstwa, chyba że sam się go zrzeknie”.

W kwestiach szczegółowych Konstytucja odsyła do ustawy.

Postanowienia konstytucyjne mają istotne znaczenie, ze względu na dwie kwestie:

· Podniesienie do rangi konstytucyjnej zasady ius sanguinis jako kluczowego sposobu nabycia obywatelstwa polskiego

· Konstytucja wyraża niezbywalność obywatelstwa

 

Porządek prawny RP

Ustawa z dn. 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, później wielokrotnie nowelizowana.

Zasady: ciągłość obywatelstwa polskiego

Wyłączność obywatelstwa polskiego

Równouprawnienia małżonków w zakresie obywatelstwa

 

Dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie z rodziców, z których co najmniej jedno posiada obywatelstwo polskie, bez względu na miejsce urodzenia dziecka w Polsce czy zagranicą (art. 4 ust 1 i 2 u.o.p.)

Dziecko Polaka i cudzoziemca nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie bez względu na miejsce urodzenia. Rodzice w oświadczeniu złożonym zgodnie przed właściwym organem (konsul lub starosta) w ciągu 3 miesięcy od dnia urodzenia się dziecka mogą wybrać dla niego obywatelstwo państwa obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców, jeżeli wg prawa tego państwa dziecko nabywa obywatelstwo (art. 6 ust 1 u.o.p.)

Posiłkowo stosowana jest zasada prawa ziemi: Dziecko urodzone lub znalezione w Polsce nabywa obywatelstwo polskie, gdy obydwoje rodzice są nieznani bądź ich obywatelstwo jest nieokreślone lub nie posiadają żadnego obywatelstwa (art. 5 u.o.p.)

Napadnie obywatelstwa polskiego przez Prezydenta RP. (art. 8 u.o.p.) w formie decyzji administracyjnej.

Uznanie za obywatela polskiego przez wojewodę (art. 9 u.o.p.)

Nadanie przez Prezydenta RP

6) Na wniosek cudzoziemca

7) Warunek zamieszkanie w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, co najmniej 5 lat

8) Nadanie obywatelstwa polskiego rodzicom skutkuje nadaniem obywatelstwa dzieciom pozostającym pod ich władzom rodzicielską. Gdy dziecko skończy 16 lat takie nadanie może się odbyć tylko za zgodą dziecka.

Uznanie:

· Za obywatela polskiego może być uznana osoba z nieokreślonym obywatelstwem lub nie posiadająca żadnego obywatelstwa (bezpaństwowiec/apatryda)

Odzyskanie obywatelstwa

· Utraconego w dzieciństwie

· Utraconego na skutek małżeństwa z cudzoziemcem – reintegracja

Utrata obywatelstwa

· Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie (art. 34 ust 2 Konstytucji RP)

· Obywatel polski trci obywatelstwo polskie na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego (art. 13 u.o.p.)

· Zgoda na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego udzielona rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzom rodzicielską (w przypadku ukończenia przez dziecko 16 lat: jedynie za jego zgodą)

 

Wielokrotne obywatelstwo

3. Powstaje w wyniku pozytywnego zbiegu zasad nadawania obywatelstwa, a także w wyniku: zamążpójścia, naturalizacji lub sukcesji

4. Generuje wiele problemów praktycznych – umowy bilateralne i multilateralne w celu eliminacji konfliktów wynikających z wielokrotnego obywatelstwa

5. Zasada efektywnego obywatelstwa

6. Problem odbywania służby wojskowej przez osobę posiadającą wielokrotne obywatelstwo

o Na mocy ustaleń umów międzynarodowych osoba o podwójnym obywatelstwie może być zwolniona ze służby wojskowej, jeżeli wykaże, że odbyła ją w państwie drugiego obywatelstwa, wg kryterium: stałego przebywania w państwie

 

Bezpaństwowość

· Bezpaństwowość uznaje się za sytuacje przez nikogo niezawinioną, ale pociągającą poniżenie godności człowieka

· Bezpaństwowiec podlega prawu kraju w którym przebywa, ale nie korzysta z ochrony dyplomatycznej tego państwa ani z praw politycznych oraz nie ma możliwości dochodzenia swoich praw przed trybunałem międzynarodowym

· Bezpaństwowców dzieli się na dwie grupy: de facto i de iure

o Osoby faktycznie pozbawione opieki swojego państwa i wszystkich praw wynikających z obywatelstwa, chociaż formalnie je posiadają. Grupę tę tworzą uchodźcy

o Osoby które nie posiadają obywatelstwa żadnego państwa

Paszport Nansenowski

4) Po I wojnie światowej: tymczasowy dowód tożsamości – dawał bezpaństwowcom możliwość wszczęcia procedur o wyjaśnienie ich sytuacji prawnej przed specjalnym organem Ligii Narodów

ü „Obywatelstwo międzynarodowe” – ochrona ze strony ONZ Eliminacja bezpaństwowości:

o Lepsza sytuacja osób, których bezpaństwowość powstała przy urodzeniu: Pakt Praw Politycznych, Konwencja o unikaniu przypadków bezpaństwowości, Deklaracja Praw Dziecka, Konwencja o prawach dziecka

o Nabycie przez dziecko obywatelstwa państwa, w którym przyszło na świat, jeśli rodzice są nieznani

o Bezpaństwowość powstała w wieku późniejszym – mniejsza ochrona prawno-międzynarodowa: Kryterium długości legalnego pobytu? Naturalizacja uchodźców? Brak jednoznacznych uregulowań.

Obywatelstwo europejskie

h. Traktat z Maastricht podpisany 7 lutego 1992r. ustanowił podstawy prawne funkcjonowania obywatelstwa europejskiego.

i. Samo umiejscowienie przepisów o obywatelstwie w traktacie, bezpośrednio po normach precyzujących zasady funkcjonowania Unii Europejskiej, świadczy o powadze, jaką chciano nadać tej instytucji

Cechy obywatelstwa europejskiego:

· Ma charakter akcesoryjny – uzupełnia obywatelstwo państw członkowskich, ale go nie zastępuje

· Nie istnieje bez obywatelstwa państw członkowskich

· Państwa samodzielnie określają warunki nabycia własnego obywatelstwa

· Nie wynikają z niego żadne obowiązki

· Ma charakter pasywny, gdyż nabywa się je bez konieczności podjęcia jakichkolwiek działać w tym celu, w sposób automatyczny, bez ubiegania się o nie

· Nie zastępuje obywatelstwa krajowego

· Unormowane w TUE oraz TWE (art. 17-22)

Uprawnienia wynikające z obywatelstwa europejskiego

3) Swoboda przemieszczania się

4) Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych w miejscu zamieszkania oraz do PE

5) Prawo opieki dyplomatycznej i konsularnej

6) Prawo petycji do PE

7) Prawo skargi do RPO

8) Prawo wglądu do dokumentów instytucji WE

9) Prawo dobrej administracji