Teorie o istocie prawnej terytorium

1. przedmiotowa – terytorium jako podmiot władzy państwowej
2. podmiotowa – terytorium jako element państwa, „ciało” państwa, które jest z kolei organem quasibiologicznym
3. przestrzenna – terytorium jako przestrzeń, w której działa państwo
4. kompetencji – terytorium jako zakres obowiązywania porządku prawnego państwa

Terytorium państwowe

Oznaczony, co do tożsamości wycinek globu ziemskiego, stanowiący element państwa, będący przedmiotem władzy państwowej, w obrębie którego państwo wykonuje władzę w sposób suwerennej w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń, a także poza jego granicami na podstawie zwyczajowej lub umownej normy prawa międzynarodowego.

„wycinek globu ziemskiego” – usytuowane terytorium w określonych granicach, które są wskazane w umowie międzynarodowej lub skazanych jednostronnie

„przedmiot władzy państwowej”

• terytorium można zbyć, zamienić, wydzierżawić lub przekazać pewne uprawnienia jurysdykcyjne
• Alaska – przykład zbycia terytorium: 1867 rok – sprzedaż Alaski przez cara Imperium Rosyjskiego Aleksandra III USA za 7 mln 200tys dolarów.
• Przykład zamiany: Umowa pomiędzy PRL a ZSRR o zamianie odcinków terytoriów państwowych z 1951 roku: PRL przekazała ZSRR część województwa lubelskiego w zamian za to otrzymała obwód drohobycki
• Kanał Panamski – przykład dzierżawy: droga wodna łącząca Ocean Atlantycki ze Spokojnym. Jedna z głównych arterii transportowych świata – długość 81,6 km. Z inicjatywą budowy wystąpił w 1979 roku francuski inżynier F. Lesseps, w 1881 rozpoczęła ją francuska firma budowlana – przerwana w 1889 roku. Budowę ukończyło USA w latach 1904-1914 i sprawowały zarząd nad strefą kanału w latach 1914-1999 na mocy umowy wieczystej dzierżawy. 14. grudnia 1999 odbyły się oficjalne uroczystości związane z przekazaniem zarządu. Faktyczne przekazanie nastąpiło 31. grudnia 1999 roku. W 2007 roku rozpoczęto budowę kanału, aby mogły przez niego przepływać tzw. Post-Panamaxy.
• Kanał Sajmeński – przykład przekazania uprawnień jurysdykcyjnych. Łączy jeziora Seimaa z Zatoką Fińską (rosyjskie miasto Wyborg). Budowa 1845-1856, długość 58,1 km, zwierzchnictwo i jurysdykcja Rosji. Umowa dzierżawy z 1962 roku – Finlandia dzierżawi kanał, wykonuje jurysdykcję wobec swych obywateli na terytorium Rosji.

„suwerenność władzy na terytorium”

· bez zgody państwa żadna inna władza nie może działać na jego terytorium

· w praktyce takie działania mają miejsce, jednak nie powinny wywierać skutków prawnych w państwie, którego zwierzchnictwo terytorialne zostało naruszone i z reguły regeneruje odpowiedzialność międzynarodową

· Przykłady:

• Uprowadzenie przez detektywa Rutkowskiego z czeskiego Cieszyna mężczyzny podejrzanego o morderstwo w Oświęcimiu
• Sprawa Reichmanna – skazany w Izraelu za zbrodnie popełnione w Rzeszy Niemieckiej („ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”) – porwany przez Mossad w Argentynie w 1960 roku i przetrzymywany w Izraelu został przerzucony do Izraela przy okazji wizyty izraelskiej delegacji w Argentynie – Reichmann pod wpływem środków odurzających został przetransportowany na pokład samolotu.
• Sprawa Manuela Noriegi –skazany przez USA za przestępstwa popełnione w Panamie (łamanie praw człowieka, fałszowanie wyborów, handel narkotykami) został uprowadzony i przeniesiony do USA, skazany w 1992 roku.

Zakres przestrzenny suwerenności

• wody wewnętrzne
• morza terytorialne
• przestrzeń powietrzna ponad terytorium państwowym

Tak Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w sprawie Nikaragua vs. USA (1986)

„wykonywanie władzy poza granicami”:

• na wodach międzynarodowych wobec swoich obywateli
• okręty wojenne
• statki morskie
• statki powietrzne ponad wodami między międzynarodowymi
• przestrzeń kosmiczna wobec obiektów kosmicznych

Terytorium jest więc trójwymiarowe:

• obszar lądowy | + wnętrze
• obszar morski | Ziemi
• obszar powietrzny

Składniki obszaru lądowego:

• terytorium lądowe z wnętrzem Ziemi w kierunku do środka ziemi pod terytorium lądowym i morskim (zasięg zwierzchnictwa w głąb Ziemi determinują możliwości eksploatacji)
• rzeki, jeziora i inne zbiorniki wodne – wody śródlądowe
• enklawy i półenklawy; hiszpańskie miasta Guta i Melilla na północnym wybrzeżu Maroka, brytyjski Gibraltar na południu Hiszpanii, okręg kalingradzki
• wyspy, archipelagi (grupa wysp), np. Bahamy, Baleary, Falklandy, Cyklady, Maledywy, Seszele, Galapagos, Fidżi, Filipiny

Składniki obszaru morskiego:

· morskie wody wewnętrzne – zrównane statusem z terytorium lądowym

· wody archipelagowi

· morza terytorialne – innym państwom przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu i prawo przejścia tranzytowego w przypadku cieśnin, granica morska może sięgać maksymalnie 12 mil od linii podstawowej.

Składniki obszaru powietrznego:

• rozciąga się nad terytorium lądowym, morskimi wodami wewnętrznymi, wodami archipelagowymi i morzem terytorialnym; brak limitacji tej granicy, ale uznaje się, że jest słup powietrza o wysokości 80-100 km od powierzchni Ziemi

Strefy tranzytowe lotnisk:

Wchodzą w skład terytorium, ale nie są za takie uważane. Do strefy zalicza się obszar między punktami kontroli granicznej a pokładem statku powietrznego. Cudzoziemiec w takiej strefie nie przebywa według prawa na terytorium państwa, na którym znajduje się strefa.

Według ETPC w Strasburgu strefa nie ma charakteru eksterytorialnego, gdyż cudzoziemcy mają prawo do opieki medycznej, pomocy prawnej i kontraktu z przedstawicielami UNHCR:

1) sprawa nigeryjskiej turystki uwięzionej na lotnisku w Moskwie

2) sprawa Shamsa vs. Polsce (w strefie tranzytowej od 24. sierpnia 1997 do 3. października 1997 roku).

 

 

WYKŁAD 6

 

INTEGRALNOŚĆ TERYTORIALNA

• Stanowi integralną zasadę prawa międzynarodowego
• Integralność = niepodzielność państwa
• Termin ten pojawił się w 1815r. na Kongresie Wiedeńskim – zagwarantowano integralność Szwajcarii i Sabaudii
• Następnie: traktaty gwarantujące integralność np. Danii, Korei

W sensie prawnym integralność terytorialna to zbiór nakazów i zakazów dotyczących terytorium:

1. nakaz poszanowania integralności
2. zakaz agresji
3. nie uznawanie nabytków terytorialnych uzyskanych niezgodnie z PM

Próba naruszenia integralności państwa jest ciężkim naruszeniem prawa międzynarodowego. Dlatego też integralność jest uznawana za podstawową wartość chronioną przez PM.

Przykłady źródeł PM, wyrażono zasadę poszanowania integralności terytorialnej:

1) Pakt Ligi Narodów Art.10

2) Art.2 pkt 4 Karty Narodów Zjednoczonych

3) Deklaracja zasad PM

4) Deklaracja w sprawie przyznawania niepodległości krajom i narodom kolonialnym

5) Karta Organizacji Państw Amerykańskich

SECESJA A INTEGRALNOŚĆ PAŃSTWA

a) PM nie reguluje zjawiska secesji, ponieważ społeczność międzynarodowa uznaje je z reguły za sprawę wewnętrzną państwa

b) W historii miały też miejsce przypadki uznania państwa powstałego w wyniku secesji (np. Panama)

c) Zasada samostanowienia narodów jest podporządkowana zasadzie integralności terytorialnej

W 1991r. rozpatrywano podział Jugosławii w kontekście secesji lub rozpadu. Konkluzją Komisji Arbitrażowej było to, że doszło do rozpadu Jugosławii, ponieważ z państwa federacyjnego powstały nowe państwa.

Generalnie odrzuca się prawa mniejszości narodowych do secesji.

OBOWIĄZKI PAŃSTW WYNIKAJĄCE ZE ZWIERZCHNICTWA TERYTORIALNEGO

• Zakaz wyrządzania szkód innym państwom – państwo działa w interesie społeczności międzynarodowej

W granicach państwa ma ono obowiązek zapobiegania przestępstwom przeciwko pokojowi i propagandzie wojennej. Terytorium nie może być bazą dla zakazanego działania przeciwko innym państwom

• Zasada dobrosąsiedztwa – zakaz zmiany kierunku rzek międzynarodowych, zakaz budowania zapór powodujących zalanie części terytorium bez zgody sąsiada, zakaz zanieczyszczania środowiska wodnego

DEMILITARYZACJA

Zlikwidowanie lub zakaz budowy na określonym terytorium urządzeń lub obiektów wojskowych, zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych, np. demilitaryzację mogą przewidywać traktaty pokoju

NEUTRALIZACJA

Wyłączenie możliwości prowadzenia zadań wojennych na danym terytorium, np. dotyczy dróg wojskowych (Cieśnina Magellana, Kanał Panamski, Kanał Sueski)

BAZY WOJSKOWE

• Podstawą utworzenia bazy jest umowa międzynarodowa
• Państwo zakładające bazę:
1. ma władzę terytorialną na terenie bazy
2. prawo łączności z bazą przez terytorium przylegające
3. prawo pobytu na terenie bazy i wokół niej obcych sił zbrojnych

Państwo tworzące bazę uzyskuje prawo okupywania, używania oraz kontrolowania terytorium w celach wojskowych – bezterminowo lub na okres od 10 do 99 lat. Może także zainstalować urządzenia woskowe, gromadzić zapasy amunicji, itd.

Przykłady:

# bazy radzieckie na terytorium PRL

# bazy amerykańskie – największa liczba baz wojskowych poza własnych terytorium (np. Niemcy, Korea Południowa, Japonia, Włochy, Wielka Brytania, Kuba – Guantanamo)

GRANICE

Jest to płaszczyzna pozioma lub pionowa, która oddziela terytorium jednego państwa od innego lub też od terytorium niepodlegającemu niczyjej jurysdykcji.

GRANICE PAŃSTWA:

ü Naturalne (geograficzne) – np. Dunaj – wyznacza granicę między Rumunią a Bułgarią

ü Sztuczne (geometryczne) – np. Polska – Obwód Kaliningradzki

Szczególne sposoby delimitacji granicy dotyczą cieków wodnych i wód stojących:

1. Mediana (środek rzeki) – rzeki nieżeglowne

2. Talweg (nurt rzeki) – rzeki żeglowne

RODZAJE GRANIC:

1. Orograficzne – uwzględniają ukształtowanie terenu, np. między Polską a Słowacją w Tatrach
2. Geometryczne – nie zależą od ukształtowania terenu, np. Libia, Egipt, Sudan

ETAPY KSZTAŁTOWANIA SIĘ GRANIC

1. Polityczne określenie granicy
2. Delimitacja w umowie międzynarodowej ze szczegółowym opisem jej przebiegu
3. Demarkacja – ustawienie znaków granicznych
4. Redemarkacja – odnowienie znaków granicznych; nie jest to de facto etap kształtowania granicy

ZASADA NIENARUSZALNOŚCI GRANIC

Nie funkcjonuje jako samodzielna zasada prawa międzynarodowego; z Karty Narodów Zjednoczonych i Deklaracji zasad prawa międzynarodowego można wydedukować zakaz naruszania granic i rewizji. Zasada ta znalazła wyraz w Akcie Końcowym KBWE jako zasada III.

RZEKI MIĘDZYNARODOWE

Klasyfikacja rzek ze względu na położenie geograficzne:

• Rzeki narodowe
• Rzeki międzynarodowe – to rzeki przepływające przez terytorium co najmniej dwóch państw oraz rzeki żeglowne mające ujście do morza, oceanu (Amazonka, Dunaj, Indus, Kongo, Ren, Niger, Senegal)

Prawo międzynarodowe zajmuje się wolnością żeglugi na rzekach międzynarodowych oraz innymi sposobami wykorzystania rzek, np. do celów produkcji energii elektrycznej, nawadniania i kwestiami zanieczyszczenia i ochrony środowiska.

Umiędzynarodowienia rzeki na wpływa na utratę zwierzchnictwa terytorialnego przez państwo nadbrzeżne.

Państwa zachowuję prawo regulacji żeglugi, dla własnych statków mogą zastrzec tzw. KABOTAŻ – żeglugę i przewóz osób lub towarów między własnymi portami

STATUS PRAWNY RZEK

AMAZONKA

• Przepływa przez Peru i Brazylię
• Źródło: Andy peruwiańskie; ujście: Ocean Atlantycki
• Długość: 6400km, szerokość: do 20km, głębokość: do 80km, powierzchnia dorzecza: 42km²; w delcie liczne wyspy
• 1978r. – traktat o współpracy dotyczący dorzecza Amazonki – wprowadzenie wolności żeglugi dla statków nadbrzeżnych pod warunkiem wzajemności podpisany przez Boliwię, Brazylię, Gujanę, Ekwador, Kolumbię, Peru, Surinam, Wenezuelę.

DUNAJ

• Źródło: Niemcy; ujście: Morze Czarne (w Rumunii)
• 1855r. – Konferencja wiedeńska
• 1856r. – paryski traktat pokojowy

ü Swoboda żeglugi dla wszystkich bander

ü Powołanie Europejskiej Komisji Dunaju (początkowo ad hoc państwa nie położone nad Dunajem)

ü Powołanie Komisji Rzecznej

• 1948r. – Konwencja belgradzka ustanawia nowe reguły dotyczące zarządu i wykorzystania Dunaju tylko przez państwa nadbrzeżne

INDUS

• Przepływa przez Chińską Republikę Ludową, Indie, Pakistan
• Źródło: Tybet; ujście: Morze Arabskie
• Długość: 3180km, dorzecze: 960tys km²
• 1960r. – traktat regulujący wykorzystanie wód Indusu zawarty między Indiami a Pakistanem – rzeka wspólna

KONGO

• 1885r. – Konferencja berlińska
• 1890r. – Deklaracja brukselska
• 1919r. – Konwencja z Saint – Germain – en – Laye

REN

• 1868r. - Konwencja marheimska – Centralna Komisja Żeglugi; wolność żeglugi

NIGER

• 1885r. – Konferencja berlińska (pierwsza regulacja)
• 1919r. – Konwencja z Saint – Germain – en – Laye (wolność żeglugi na głównym nurcie i jej dopływach)
• 1964r. – Konferencja w Niamej – powołanie Komisji Nigru

SENEGAL

• Ma charakter rzeki mieszanej
• 1963r. – pierwsza regulacja – powołano Komitet Wykonawczy
• 1964r. – umowa zawarta przez państwa nadbrzeżne – prymat żeglugi i ochrony środowiska na rzecze

 

 

WYKŁAD 7

Międzynarodowe prawo morza

• reguluje status oraz korzystanie z obszarów morskich oraz żeglugę

 

1. Law of the sea – prawo międzynarodowe morza
2. maritine law – normy wewnętrzne o charakterze administracyjno-prawnym, cywilno-prawnym

 

Składniki obszaru morskiego terytorium państwowego:

· morskie wody wewnętrzne (zrównane statusem z terytorium lądowym)

· wody archipelagowi

· morze terytorialne – innym państwom przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu i prawo przejścia tranzytowego w przypadku cieśnin.

· wyłączna sfera ekonomiczna

 

Morskie wody wewnętrzne

Wody znajdujące się miedzy lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza terytorialnego (np. zatoki morskie o określonej szerokości, zatoki historyczne, wody portów morskich (akwatoria) podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa nadbrzeżnego, rozciągając się również na przestrzeń powietrzną i dno akwenu.

Zatoki

· Szerokość zatoki:

o reguła 10 mil – obowiązywała kiedyś – jeżeli odległość między brzegami przy wejściu zatoki nie przekracza 10 mil to taką zatokę uważa się za część morskich wód wewnętrznych – obalona przez NTS

o współcześnie 24 mile (wg konwencji genewskiej o morzu terytorialnym, strefie podległej oraz konwencji z Montego Bay

o 1 mila = 1852m.

· Zatoki historyczne

o Pod uwagę bierze się tytuł historyczny do władania danym akwenem

o Muszą być we władaniu państw nadbrzeżnych od dawna, np. M. Czukockie, Karskie, Zatoka Piotra Wielkiego - bez względu na rozmiar należą do wód wewnętrznych Rosji

Porty morskie

o Porty handlowe (otwarte)

· Szczecin- Świnoujście, Gdynia i Gdańsk, Darłowo, Ustka, Kołobrzeg

o Porty zamknięte – nie mogą zawijać statki obcych bander

o Porty wojenne

Państwo nadbrzeżne może zamieniać status portu. Nie powinno odmówić wejścia do portu zamkniętego statkowi, który uległ awarii i znajduje się w niebezpieczeństwie. Port otwarty powinien być dostępny dla statku wszystkich bander.

 

Reda – obszar przed wejściem do portu, uważane za część morza terytorialnego. Statki oczekują tam na wejście do portu. Czasami na radzie odbywa się załadunek lub wyładunek Należy do morskich wód wewnętrznych.

Zasięg polskich morskich wód wewnętrznych -reguluje ustawa o obszarach morskich RP i administracji morskiej. Art. 4 tej ustawy wyszczególnia polskie wody wewnętrzne.

 

Ponadto:

· Państwo może zabronić obcym statkom korzystania ze swoich wód wewnętrznych

· Okręty wojenne nie mogą zawijać do portów bez zezwolenia. Jurysdykcja nie obejmuje takiego statku

· Statki handlowe nie muszą posiadać specjalnego zezwolenia

Jurysdykcja:

· Statek w porcie podlega jurysdykcji cywilnej i karnej państwa nadbrzeżnego w zakresie koniecznym dla ochrony jego interesów

· W praktyce jurysdykcja karna jest wykonywana, gdy skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego

· W sprawach dyscyplinarnych państwo nadbrzeżne nie ingeruje

Wody archipelagowe

Nowa kategoria od KMP z 1982 roku. Są to wody wewnętrzne, ale suwerenność państwa ulega ograniczeniu ze względu na interes żeglugi morskiej i powietrznej (prawo nieszkodliwego przepływu oraz prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim)

Zasięg:

· Państwo może wytyczać linie podstawowe łączące wysunięte najdalej w morze punkty wysp

· Państwo archipelagowi wytycza szlaki przejścia

· Jeśli brakuje szlaków wówczas wykorzystywane są normalne szlaki

· Prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim nie może być zawieszone i obejmuje statki powietrzne oraz okręty podwodne, które nie muszą przepływać w wynurzeniu

Morze terytorialne

Pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, między morzem pełnym lub sferą ekonomiczną z jednej strony a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi z drugiej strony.

· Podlega zwierzchnictwu państwa nadbrzeżnego

· Szerokość pasa morza terytorialnego nie może przekraczać 12 mil morskich (KMP)

· Historycznie od 3 do 200 mil

Linia podstawowa

· Linia oddzielająca morskie wody wewnętrzne od morza terytorialnego

· Służy do wyliczenia szerokości morza terytorialnego

· Np. linia wybrzeża lub najdalszego odpływu – granica zewnętrzna morza terytorialnego jest granicą terytorialną państwa

· Metoda prostych linii podstawowych – łączenie przy pomocy prostych najdalej wysuniętych punktów wybrzeża

Prawo nieszkodliwego przepływu

· Stanowi ograniczenie suwerenności państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym

· Wywodzi się ze zwyczaju

· Potwierdzone w Konwencji genewskiej o morzu terytorialnym i pasie przyległym z 1952 roku, KMP 1982

· Przepływ przez morze terytorialne w celu wejścia na wody wewnętrzne

· Przepływ w celu wyjścia z wód wewnętrznych na morze otwarte

· Przepływ prosty (statek płynie z obcego portu i przepływa przez morskie terytorium – oznacza brak zatrzymania się i zacumowania kotwicy (z wyjątkiem, gdy statkowi grozi niebezpieczeństwo)

· Na statki korzystające z tego prawa nie można nakładać opłat z tytułu samego przepływu, ewentualnie za usługi specjalne, np. holowanie statku

„Nieszkodliwy”

· Statek nie może zagrażać pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu

· Statek musi przestrzegać praw państwa nadbrzeżnego

· Okręty podwodne – wynurzone – zgoda na przepływ

· Okręty wojenne – niektóre państwa, broń zwrócona w kierunku przeciwnym niż ląd

· Kutry rybackie – sieć zwinięta

Jurysdykcja na morzu terytorialnym:

· Państwo nadbrzeżne nie ma pełnej jurysdykcji cywilnej i karnej - w części przysługuje ona także państwu bandery

Jurysdykcja cywilna:

· Państwo nadbrzeżne co do zasady nie może zatrzymać statku w celu wykonania jurysdykcji cywilnej w stosunku do osoby, która znajduje się na statku i nie może zająć tego statku

· Nie dotyczy statków, które wypływają z wód wewnętrznych

Jurysdykcja karna:

· Art. 27 KMP

· Art. 19 I KG

Sprawa Eislera

G. Eisler stał się bohaterem incydentu dyplomatycznego w 1949 roku. Przebywał na polskim statku „Batory” w porcie Southampton i został aresztowany przez policję brytyjską działającą w porozumieniu z USA. Kapitan statku zaprotestował, ale został poinformowany, że chodzi o ekstradycję do USA, do której zresztą nie doszło. Sprawa jest przykładem ingerencji w jurysdykcję karną państwa bandery na swoim statku.

 

Zasady postępowania w przypadku wykonania uprawionej jurysdykcji przez państwo nadbrzeżne:

· Uwzględnienie interesu żeglugi

· Powiadomienie o podjętych krokach przedstawiciela dyplomatycznego państwa bandery

Obszary poza morzem terytorialnym, na których państwo może zastrzec pewne uprawnienia:

· Strefa przyległa – część morze otwartego przylegająca do morza terytorialnego – uprawnienia państwa nadbrzeżnego w dziedzinie kontroli celnej lub sanitarnej

· 24 mile od linii podstawowej

· Polska nie posiada strefy przyległej

 

Strefa wyłącznego rybołówstwa

· Np. wyłączność rybołówstwa dla własnych obywateli

· Polska strefa pokrywa się z wyłączną strefą ekonomiczną

Szelf kontynentalny – dno morskie

· państwo nadbrzeżne ma suwerenną prawo pozyskiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu – norma zwyczajowa;

· sięga do głębokości 200m, szerokość od 15 km do 1400km;

· niektóre morza leżą w całości na szelfie (Bałtyk)

· państwa rozciągały swoje władztwo na szelf w drodze aktów jednostronnych

· 1958 – Konwencja o szelfie kontynentalnym

Wyłączna strefa ekonomiczna

· w takiej strefie państwo nadbrzeżne ma suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji wszystkich zasobów wód morskich oraz dna morskiego – suma uprawnień w strefie szelfu kontynentalnego i wyłączonego rybołówstwa

· strefa taka rozciąga się poza morze terytorialne

· szerokość nie może przekroczyć 200 mil od linii podstawowej

· prawa państw mają charakter ekonomiczny

· prawo innych państw tj. na morzu pełnym z uwzględnieniem prawa państwa nadbrzeżnego

 

 

WYKŁAD 8

 

Międzynarodowe prawo morza – ciąg dalszy

 

MORZE OTWARTE

Obszary morza pełnego, które rozciągają się poza morze terytorialne, strefę przyległą, strefę wyłącznego rybołówstwa oraz od 1982r. także poza wyłączną strefę ekonomiczną.

Morze otwarte (pełne)

ü Lepiej posługiwać się terminem „morze otwarte”, gdyż „pełne” używane jest także w nawigacji i oznaczać może np. morze terytorialne

ü Otwarte – dostępne dla użytkowania przez wszystkie państwa