Niesuwerenne organizacje terytorialne

Są to organizacje terytorialne (lub były takie w przeszłości), które nie stanowią części terytorialnej żadnego państwa, ale też nie posiadają suwerennej władzy. Ich suwerenności jest ograniczona na rzecz innych państw (najczęściej sąsiadujących) lub organizacji międzynarodowych.

1. Wolne Miasto Gdańsk pod ochroną Ligii Narodów (1920-39)

Polska miała wiele uprawnień w stosunku do Wolnego Miasta Gdańska, np. ius contrahendi, prawo do korzystania z dróg wodnych, sieci kolejowej, posiadania swojej służby pocztowej i bazy wojskowej na Westerplatte.

1. Księstwo Monako – związane unią celną z Francją, samodzielnie nie zawiera umów międzynarodowych, gdyż muszą one być potwierdzone przez Francję
2. Berlin Zachodni – terytorium odłączone ale miało silny związek z RFN, pozostawał także pod ograniczona władzą trzech mocarstw okupujących Niemcy po II wojnie światowej.

Minipaństwo

Andora:

• Jest członkiem ONZ, Rady Europy, Światowego Związku Telekomunikacyjnego
• Zawarła umowę międzynarodową z Francją, Hiszpanią i Wspólnotami Europejskimi
• Traktowana jest jako suwerenne państwo

Watykan – Stolica Apostolska

• Uważany jest za szczególny podmiot prawa międzynarodowego
• 1870 – włączenie do Włoch, ale Stolica Apostolska posiadała prawo do zawierania traktatów i prawo legacji
• 1929 – utworzenie Państwa Watykańskiego pod suwerenną władzą Stolicy Apostolskiej (Traktat Lotaryński)
• Stolica Apostolska – bezterytorialna; Państwo Watykańskie – niesuwerenne organizacja terytorialna

Naród walczący o niepodległość, powstańcy i strony wojujące

Naród jest nosicielem prawa do samostanowienia, stąd jest uznawany za podmiot prawa międzynarodowego.

Powstańcy i strony wojujące są podmiotami, jeśli zostaną za takie uznane (uznanie konstytutywne). Ich podmiotowość jest czasowa.

Strony wojujące

• Charakteryzują się zorganizowaniem – posiadają władzę
• Kontrolują określone terytorium
• Przestrzegają praw i zwyczajów prawa wojennego

Powstańcy to grupa, która z pewnych przyczyn nie może zostać uznana za stronę wojującą.

 

Źródła prawa międzynarodowego

Źródła prawa międzynarodowego
↓	↓	↓
w znaczeniu materialnym	w znaczeniu poznawczym	w znaczeniu formalnym

Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu materialnym

• Czynniki, które doprowadziły do powstania konkretnych norm – tzw. fakty prawotwórcze, np. konieczność uregulowania statusu rzek międzynarodowych doprowadziła do współpracy państw w tej kwestii i wypracowania określonych norm
• Analiza faktu prawotwórczego jest przedmiotem stosunku międzynarodowego

Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu poznawczym

• Dokumenty, z których czerpie się wiedzę na temat norm prawa międzynarodowego, np. zbiory traktatów lub orzecznictwa

Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym

Istnieją dwa bezpośrednie źródła prawa międzynarodowego:

• Umowa międzynarodowa – charakterystyczna tylko dla systemu prawa międzynarodowego. Wprawdzie umowy występują także w prawie cywilnym, ale czerpią one swoją moc z ustaw. Natomiast w prawie międzynarodowym nie ma ustawy jako źródła nadrzędnego nad umową
• Zwyczaj – charakterystyczny także dla innych gałęzi prawa

Umowa międzynarodowa

Przy pomocy umowy międzynarodowej państwa wyrażają swoją wolę, przejawiają w ten sposób swoją suwerenność. W umowie międzynarodowej wola państwa wyrażona jest w sposób wyraźny.

Umowy międzynarodowe wiążą tylko ich strony i do wszystkich umów międzynarodowych odnoszą takie same przepisy prawa międzynarodowego, które dotyczą ich zawierania, obowiązywania i wykonywania.

Prawo traktatów

Dział prawa międzynarodowego publicznego, który reguluje kwestie zawierania i obowiązywania umów międzynarodowych nazywa się prawem traktatów.

Umowy międzynarodowe mogą mieć różne nazwy – pakt, konwencja, statut, karta, układ, porozumienie, deklaracja, konkordat.

Definicja umowy międzynarodowej

Umowa międzynarodowa jest wspólnym oświadczeniem woli podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, czyli przyznaje uprawnienia i nakłada obowiązki.

Zawieranie umów międzynarodowych reguluje Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów z 1969 roku.

Zwyczaj

Zwyczaj jest to zgodne postępowanie państw prowadzące do stworzenia prawa. Zwyczaj polega, więc na wyrażaniu woli przez państwa w sposób milczący w drodze określonego postępowania, tworzenie praktyki.

Elementy zwyczaju:

• Zgodna praktyka państw – element obiektywny
• Przeświadczenie państw, że dana praktyka tworzy prawo – element subiektywny (opinio iuris)
• Powszechna praktyka jest dowodem istnienia określonego zwyczaju

 

Art. 38 Statutu MTS, który definiuje „zwyczaj jako dowód powszechnej praktyki uznanej za prawo” jest błędnie zredagowany.

 

Praktyka – działalność organów państwa, szczególnie tych biorących udział w stosunkach międzynarodowych i reprezentujących państwa. Praktyka państw musi być zgodna i nieprzerwana, a także odpowiednio długotrwała (długość jej trwania zależy każdorazowo od okoliczności). Nie musi być powszechna – państwa mogą ją milcząco akceptować.

Element subiektywny – opnio iuris

Sprawa statku Lotus – wyrok STSM z 1928. Trybunał stwierdził, że z materiałów przedstawicieli państw wynika, że państwa powstrzymały się od wdrążenia postępowania karnego w podobnych sytuacjach, ale nie że uważały się za zobowiązane do takiego postępowania. Element subiektywny występuje tylko wtedy, gdy określone postępowania będzie motywowane świadomością istnienia obowiązku takiego postępowania.

Zwyczaj a umowa międzynarodowa

Wyrok MTS w sprawie Nikaragua contra Stany Zjednoczone z 1986 roku.

„Prawo zwyczajowe istnieje i ma zastosowanie niezależnie od prawa traktatów nawet, gdy te dwa rodzaje norm mają identyczną treść”

Utrata mocy obowiązującej przez normę zwyczajową:

• Wykształcił się nowy zwyczaj, tzw. przeciwny zwyczaj
• Odstąpienie państw od praktykowania, czyli tzw. odwyknięcie (destuatudo)

Przykłady norm zwyczajowych:

• Immunitet przedstawicieli dyplomatycznych
• Zasada wolności morza otwartego
• Prawo państwa nadbrzeżnego do badania i eksploatacji szelfu kontynentalnego
• Zasada nieinterwencji
• Prawo narodów do samostanowienia
• Wszystkie normy ius cogens co do zasady wywodzą się ze zwyczaju

Rola judykatury i doktryny

Nie stanowią one prawa międzynarodowego, mimo że w niektórych systemach prawa są źródłem prawa (common law). Mogą jednak być pomocne w stwierdzeniu istnienia norm prawa międzynarodowego. Wówczas sąd międzynarodowy potwierdza istnienie normy stworzonej wcześniej przez państwa.

Doktryna opisuje obowiązujące normy (de lege lata), formułuje postulaty co do norm, które powinny obowiązywać (de lege ferenda).

Akty jednostronne państw

• Notyfikacja – oficjalne pisemne powiadomienie drugiego podmiotu prawa międzynarodowego o pewnym wydarzeniu, z którym łącza się pewne skutki prawne.
• Uznanie – stwierdzenie, że podmiot uznania istnieje w prawie międzynarodowym
• Protest – stwierdzenie, że określony czyn lub stan rzeczy są sprzeczne z prawem
• Zrzeczenie się – rezygnacja z pewnych praw (zawsze musi być wyraźna)

Uchwały organizacji międzynarodowych

Charakter prawny uchwał organizacji międzynarodowych jest kontrowersyjny.

Zalicza się je do tzw. miękkiego prawa (soft law), w przeciwieństwie do hard law, czyli umów międzynarodowych i zwyczaju.

Np. Akt końcowy KBWE z 1975 roku

Podstawy wyrokowania MTS – art..38 Statutu MTS:

1. umowa międzynarodowa
2. zwyczaj
3. ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane (wszystkie narody)
4. orzecznictwo i doktryna jako źródła o charakterze pomocniczym
5. zasada słuszności jeśli państwa przyjmują za podstawę wyrokowania

Art. 38 nie określa katalogu źródeł prawa międzynarodowego!!! Ma on znaczenie tylko dla MTS, gdyż stanowi podstawę wyrokowania trybunału.

Ogólne zasady prawa

Dotyczą nie tylko zasad prawa międzynarodowego, ale wszystkich zasad ogólnych, które muszą być stosowane w prawie wewnętrznym i prawie międzynarodowym. Niektóre z nich zostały sformułowane w prawie rzymskim:

· nikt nie może przekazać więcej praw niż sam posiada

· nikt nie może wyciągnąć korzyści z własnego bezprawia

· prawo ogólne uchyla szczególne

· nikt nie będzie sędzią we własnej sprawie

Zasada słuszności

Państwa musza wyrazić zgodę na wyrokowanie oparte na zasadzie słuszności. Dotychczas nie było takiego przypadku.

 

 

WYKŁAD 5

Terytorium w prawie międzynarodowym

Znaczenie terytorium

• wojny, konflikty o terytorium
• nieodłączny składnik państw
• normy prawa międzynarodowego zakazują wykonywania suwerenności na terytorium innego podmiotu (wszystkie rodzaje agresji i aneksji w prawie międzynarodowym objęte są zakazem)