Этнічныя працэсы на беларускіх землях у XIV – XVI ст. Ст. Фарміраванне беларускай народнасці. Культура Беларусі хіv–хvі стст.

Казацка-сялянская вайна 1648–1651 гг. Беларусь у час вайны Расіі з Рэччу Паспалітай (1654–1667 гт.). Вынікі вайны для Беларусі.

Значную ролю ў тым, што была падпісана Люблінская ўнія адыграла ўкраінская шляхта. У 1569 г. яна аднадушна падтрымала ўнію. Больш таго, украінская шляхта папрасіла караля Жыгімонта Аўгуста прыняць Украіну ў склад Польшчы. Нашчадкі дзеячоў Украіны, якія ў 1569 г. здрадзілі ВКЛ, ужо вельмі хутка зразумелі, якую памылку зрабілі іх бацькі. За кароткі перыяд польская шляхта захапіла ўсе землі Украіны, багатыя чарназёмам і хлебам.

Казацкай вольнасці на Ўкраіне прыйшоў канец. Польская шляхта лупцавала нават тых казакоў, якія мелі гербы і служылі ў войску. Да сацыяльнага прыгнёту дадаўся прыгнёт рэлігійны і нацыянальны, бо народ Украіны быў праваслаўным.

Усе цэрквы Ўкраіны былі перададзены пад адміністрацыю яўрэям. Хаваць памерлых і граць вяселлі дазвалялася толькі ў начны час. За самы нязначны ўчынак супраць волі пана ўкраінца чакала толькі смерць. Такім чынам, цяжкі сацыяльны і нацыянальны прыгнёт стаў асноўнай прычынай казацка-сялянскай вайны, якую ўзначаліў Б.Хмяльніцкі.

Б.Хмяльніцкі змагаўся за стварэнне самастойнай Украіны, але весці барацьбу з дзяржавай яму было вельмі цяжка. У пастаўшых не хапала зброі, грошай, падтрымкі з боку іншых дзяржаў. Акрамя таго пастаўшыя змагаліся супраць шляхецкага панавання, але не супраць адмены прыгону. Таму сацыяльная база паўстання была абмежаванай, яно не абапіралася на ўвесь народ.

Паўстанне пачалося ў 1648 г. У шэрагу бітваў пастаўшыя атрымалі перамогу над войскамі Рэчы Паспалітай. Перамогі пастаўшых, атрыманыя ў 1648-1651 гг., спрыялі пашырэнню паўстання. У гэты перыяд паўстанне ахапіла і тэрыторыю Беларусі. Асноўныя падзеі разгортваліся на поўдні Беларусі, у раёнах, што межавалі з Украінай. Казацка-сялянскі рух ахапіў Гомель, Мазыр, Лоеў, Рэчыцу, Тураў, Пінск. Казакі авалодалі Брагіным, Бабруйскам, Чэчэрскам і іншымі гарадамі. Яны нават спрабавалі захапіць Слуцк, але безпаспяхова.

У 1649 г. у ВКЛ было створана шляхецкае войска ў складзе 10 тысяч чалавек. Войска ўзначаліў Януш Радзівіл, які ўмеў добра ваяваць. Рашаючая бітва паміж паўстанцамі і арміяй Я.Радзівіла адбылася пад Лоевым у 1649 г. У гэтай бітве 30 тысяч казакаў і сялян былі разбіты харугвамі Радзівіла.

У 1651 г. войскі Хмяльніцкага пацярпелі жорсткае паражэнне ў бітве пад Берасцечкам. Пасля гэтага была падпісана мірная дамова, згодна з якой казакі больш не мелі права знаходзіцца ў Беларусі. Гэта спыніла ваенныя дзеянні ў Беларусі, паўстанне працягвалі маленькія атрады, якія хаваліся ў лясах і балотах.

Такім чынам, казацка-сялянская вайна 1648-1651 гг. аказала значны ўплыў на сацыяльнае жыццё Беларусі, яна садзейнічала фарміраванню беларускага казацтва.

 

10. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае становішча Беларусі ў другой палове XVII – XVIII ст.

Напярэдадні Люблінскай уніі на Б. - 1 800 тыс. жыхароў, (шляхта, сяляне, мяшчане). Шляхта дзялілася на групоўкі. Найбольш буйнымі былі магнаты, складалі сенатарскае саслоўе і валодалі ў большасцю сялянскіх гаспадарак. Самай шматлікай - група дробнай шляхты, але ў яе руках былі толькі 28% с/г. XVI - шляхта, як ваенна-служылае саслоўе, пачынае разлагацца знутры. У 1633 г. сейм абвясціў, што не толькі шляхціч, але і яго нашчадкі назаўсёды будуць пазбаўлены шляхецкіх правоў за гандаль ці шынкарства. Самым шматлікім саслоўем - сяляне. Аграрная перабудова гаспадаркі была вызначана каралём у 1557: заснаванне фальварачнай гаспадаркі, канчатковае запрыгоньванне сялян, павелічэнне павіннасцей, рост даходаў дзяржаўнага скарбу і шляхты. Пасля рэформы сяляне: цяглыя, асадныя, сяляне-слугі. Сялянская гаспадарка пачала ўцягвацца ў рыначныя адносіны. З 2й п. XVII - эканамічны заняпад Беларусі, выкліканы ўзмацненнем феадальнага прыгнёту, разбурэннем гаспадаркі, як у выніку антыфеадальнай, нацыянальна-вызваленчай барацьбы, так і знешніх войнаў. Аднаўляць разбураную гаспадарку пачалі з раздачы зямлі сялянам і перавод іх на грашовы і натуральны аброк. Вяртаецца паншчына і павялічваюцца павіннасці. Мяшчане (жыхары гарадоў) павялічвалiся за кошт вольных сялян, уцекачоў і прыгонных. Да першай паловы XVIII магдэбургскае права мелі ўсе буйныя гарады.Саслоўе мяшчан складалася з заможных вярхоў, сярэдняга пласта і беднаты. Рамёствы і гандальУласныя карпарацыі рамеснікаў – цэхі.Пашыраўся гандаль як унутраны, так і знешні. Найбольш трывалыя сувязі былі з Расіяй, Польшчай, Левабярэжнай Украінай, Рыгай, з краінамі Заходняй Еўропы.У 1784 г. было завершана будаўніцтва канала Агінскага, які злучаў Нёман з Прыпяццю. У 1781 г. пачалося будаўніцтва Днепра-Бугскага канала.Такім чынам, сельская і гарадская гаспадарка Беларусі да сярэдзіны XVIII ст. была ў асноўным адноўлена.

Кастр.рэв.

У народзе узраслi антыурадавыя настроi.Гэта спрыяла бальшавiкам ажыццяуляць курс 6 з''езда РСДРП(б) на узброенае паустанне. Праводзiць сваiх прадстаунiкоу у Саветы. Але у Б. бальшавiкi мелi большасць толькi у Мiнскiм i Гомельскiм Саветах.Сялянскiя саветы: большасць пад уплывм эсэрау i БСГ.Бальшавiцкая арганiзацыя на Бел. на 95% -з салдат. Магчымасць разгарнуць падрыхтоуку узброеных фармiраванняу (Чырвонай гвардыi) для захопу улады. 25 кастрычнiка 1917 года рабочыя, салдаты пад кiраунiцтвам ЦК РСДРП(б) зверглi Часовы урад. 26 кастрычнiка Другi Усерасiйскi з''езд Саветау абвясцiу савецкую,прыняу Дыкрэт аб мiры i Дыкрэт аб зямлi.Быу утвораны Часовы рабоча-сялянскi урад (СНК) на чале з Ленiным. Апоуднi 25 кастрычнiка бальшавiкi Мiнска атрымалi павед-не аб перамозе паустання у Петраградзе. Мiнскi Савет абвясцiу сябе уладай.Па яго указаннi з турмы былi вызвалены салдаты арыштаваныя за антыурадавыя выступленнi.З iх быу арганiзаваны Першы рэвалюцыйны полк. Створаныя бальшавiкамi ваенна-рэвалюцыйныя камiтэты (ВРК) абапiралiся на салдацкiя масы.ВРК Зах. фронту узначалiлi бальшавiкi Кнорын,Ландар,Мяснiкоу. Процiдзеянне бальшавiкам у Мiнску аказау Камiтэт выратавання, на чале з меньшавiком Калатухiным: увеу у Мiнск Кауказкую дывiзiю i прад'явiу Мiнскаму Савету патрабаванне улады у горадзе i на Заходнiм фронце. Мiнскi Савет вымушан пайсцi на часовы кампрамiс з Камiтэтам выратавання. Да бальшавiкоу Мiнска падаспела дапамога (браняпоезд)i суадносiны змянiлiся на карысць бальшавiкоу. ВРК распусцiу Камiтэт выратавання, Калатухiна арыштавалi, распусцiлi Саветы у якiх не мелi большасцi i правялi iх перавыбары- устанауленне сваей дыктатуры. Вярхойным галоунакамандуючым прызначаны прапаршчык Крыленка. Склiкалi з'езды, у Мiнску саветау рабочых i сялянскiх дэпутатау Зах.вобласцi...

Яны: вiталi устанауленне Савецкай улады i выказалi падтрымку.26 лiстапада трыма з'ездамi быу утвораны Выканаучы Камiтэт Зах. вобласцi i фронту - Аблвыканкамзах. Старшыня -Рагозiнскi. Старшыней Савета народных камiсарау Беларусi – Ландэр. У лютым 1918 года бальшавiкi амаль завяршылi арганiзацыю Савецкай улады у губернях, паветах i воласцях. Саветы сталi адзiнымi паунапраунымi органамi улады. Рэв. пераўтварэнні і ў вёсцы: канфіскацыя ўсёй зямлі.У канцы кастрычніка 1917 г. былі ажыццёўлены меры, накіраваныя на паляпшэнне становішча працоўных Б.

Пастанова аб устанаўленні 8-гадзіннага рабочага дня.Такім чынам, перамога Кастрычніцкай рэвалюцыі і ўстанаўленне савецкай улады паклалі пачатак рэвалюцыйным пераўтварэнням ва ўсіх сферах грамадскага жыцця бел. народа.

Бел-цыя

У міжваенны перыяд (20–30-я) грамадска-паліт. жыццё на Б. было поўным супярэчнасцей, цесна звязаным з сац.-эканамічнымі працэсамі.Барацьба двух тэндэнцый. Адна - дэмакратызацыя, другая – працяг палітыкі ваен. камунізму. Пачатак палітыкі беларусізацыі – 1924. З 1923 да сяр. 1924. працэс беларусізацыі прайшоў 1-ую фазу, на працягу якой вялася ў асноўным яе падрыхтоўка. Беларусізацыя дзярж. устаноў, грамадскіх арганізацый, якая мела на мэце вывучэнне супрацоўнікамі бел.мовы і перавод на яе справаводства.Вырашалася задача актыўнага вылучэння на кіруюч. пасады прадстаўнікоў карэннага (не толькі бел.) насельніцтва. Значных поспехаў дасягнулі бел.літ., нац. бел. тэатр, музыка, жывапіс.Нягледзячы на супярэчнасці, цяжкасці і недахопы, палітыка беларусізацыі з’явілася практычнай спробай ва ўмовах савецкай улады ажыццявіць бел. нац. адраджэнне. Паспяхова праходзiла беларусiзацыя навучальных устаноу. Да 1928 80% школ пераведзена на бел. мову. Бел.мову неслi у масы бел. пiсьменнiкi У.Дубоука, М.Чарот, К.Чорны i iнш. Мастацкiя творы 20-х гадоу сведчаць аб зменах,якiя адбывалiся у грамадстве. Паэма Я.Коласа "Новая зямля" дала цэласнае уяуленне аб спадзяваннях беларус- кага сялянства, яго духоуным патэнцыяле. Развiваецца краязнауства. На сярэдзiну 20-х гадоу у БССР дзейнiчала 240 краязнау-чых арганiзацый. У ходзе беларусiзацыi развiвалася новая галiна у навуцы - беларусазнауства. Плённа працавалi на нiве бел. адраджэння паэт, празаiк Цiшка Гартны; пiсьменнiк М.Гарэцкi; гiсторыкi В.Ластоускi,У.Iгнатоускi, У.Пiчэта; жывапiсец i графiк М.Фiлiповiч; стваральнiк першага беларускага кiнафiльма "Лясная быль" Ю.Тарыч; аутар першай п'есы на бел.мове "Машэка" Е.Мiровiч; кампазiтар, аутар Дзярж. гiмна БССР Н.Сакалоускi... Да 1928 беларусiзацыя дасягнула значных поспехау. Яна аблегчыла барацьбу з непiсьменнасцю, садзейнiчала ажыццяуленню асветнiцкай работы, стварыла пе-радумовы для разгортвання нацыянальна-культурнага будаунiцтва у БССР.

 

26. Беларусь у перыяд першых пяцігодак. Індустрыалізацыя і калектывізацыя ў Беларусі.

Масавая калектывізацыя выклікала супраціўленне кулацтва. У гэтых умовах партыя перайшла ад палітыкі абмежавання і выцяснення кулацтва да палітыкі ліквідацыі кулацтва.Разгарнулася кампанія па суцэльнай калектывізацыі і ліквідацыі кулацтва як класа, прымусу і раскулачвання серадняка, закрыцця цэркваў, рынкаў.Раскулачваць пачалі не толькі кулакоў, але і сераднякоў, якія не хацелі ўступаць у калгасы.Метады, якімі ажыццяўлялася калектывізацыя вёскі, абагуленне сялянскіх гаспадарак, прывялі да таго, што вясной 1932 г. замест суцэльнай калектывізацыі адбыўся чарговы масавы выхад сялян з калгасаў.У выніку дапушчаных памылак у эканамічнай палітыцы ў 1932–1933 гг. краіну ахапіў масавы голад, які забраў жыцці многіх людзей.Да канца 30-х гадоў калектывізацыя ў Беларусі была звершана, кулацтва як клас ліквідавана.Сельская гаспадарка фінансавалася па рэшткавым прынцыпе. Іншая справа – 70–80-я гады, калі дзяржава атрымала магчымасць фінансаваць аграрны сектар эканомікі на ўзроўні сучасных патрабаванняў. Сельская гаспадарка Беларусі ў гэтыя гады па вытворчасці прадукцыі на душу насельніцтва стала ў шэраг з сельскай гаспадаркай развітых дзяржаў свету.

 

 

Этнічныя працэсы на беларускіх землях у XIV – XVI ст.ст. Фарміраванне беларускай народнасці. Культура Беларусі ХІV–ХVІ стст.

6. Рэфармацыя ў Еўропе, перадумовы рэфармацыйнага руху ў Беларусі. Рэфармацыя і контррэфармацыя ў Беларусі. Берасцейская царкоўная унія.

 

Идеи возрождения - формирование общественной мысли и культуры. Реформация – движение в зап. Европе 16 в. против католич. Церкви, антифеодальный характер. Пришла на Б. из Германии.

Цели: 1) лишение католицизма господства в гос-ве

2) уменьшение церковного землевладения

3) укрепление внутренней веры людей

Возник (новое христ. учение) протестантизм (лютеранство, баптизм, кальвинизм...) Протестанты: «единый источник веры – Библия», не признавали монастырей и монашество, в своих церквях не вывешивали икон и выступали за идею недорогой церкви. Социальной опорой реформ в ВКЛ были:

магнаты: реформация как ср-во ликвидации католицизма; сокращение обособленности гос-ва от католич. Польши. Шляхта: за ограничения церковного землевладения, уменьшение податей на содержание церковной верхушки. Горожане: избавиться от вмешательства церкви в городское самоуправление, желали упростить церковь. Крестьяне =безразличны к реформации. Кальвинизм: на Б - деят-ть Н. Радзивила Черного: основал в Бресте первую кальвинистскую общину. Скоро на Беларуси их стало =50, а при них - церкви, школы, типографии. Крупнейшие реформ. центры – Брест, Несвиж, Новогрудок и др. Протестанты содействовали развитию книгопечатания (в Несвижской типографии Радзивила работали С. Будный, В. Цяпинский). Богатый вклад и в образование Беларуси.

Культ.-просвет. развитие края, расширение просвещения, книгопечатания, гуманистическая идеология. Увлечение реформацией магнатами оказалась недолгой. Противодействие католических верхов, гос. санкции, внутренние противоречия обусловили падение реформации. Но основной причиной падения реформации была узкая социальная база (не поддержание реформации большинством населения). Свой вклад в развитие бел. культуры внес просветитель и гуманист С. Будный (1530-1593): на бел. языке «катэхизис», «Новый завет» с комментариями. Н. Гусовский (1470е – после 1533), бел. поэт, просветитель, гуманист, на латыни «Песнь про Зубра». В поэме описан князь Витовт как талантливый полководец, справедливый правитель. Гусовский явился автором первой поэмы про наш край, адресованный европейскому читателю. В. Тяпинский (1530 – 1603?). Бел. писатель, гуманист. В своем родовом имении Тяпино основал типографию, Евангелие на бел. языке -один из первых примеров бел. полит. публицистики.

 

 

7. Перадумовы ўтварэння Рэчы Паспалітай. Люблінскі сойм і яго рашэнні. Рэч Паспалітая на палітычнай карце Еўропы ў канцы XVI – першай палове XVII ст.

ВКЛ во второй половине 18в. оказалась в очень тяжелом положении. Началась Ливонская война. И войско Ивана Грозного захватили ряд городов Беларуси. Со стороны Польши - активная католич. пропаганда. Польские магнаты - набеги. Безнаказанно - польское правительство поддерживало своих: набеги прекратятся как только земли будут присоединены к Польше. Жигимонт 2 Август (ВКЛ) стоял на стороне поляков. Поляки обещали: православная знать получит те же пава, что и католики. Население ВКЛ не хотело ликвидации самостоятельности гос-ва. 1563 г. – виленский сейм утвердил охранять интересы ВКЛ, допускалось существование единого правителя и созыв совместных сеймов для решения общих дел, но в каждом гос-ве – самостоят. органы власти, отдельные вооруженные силы, казна и законодательство. Идею унии с Польшей на условиях равноправия поддержало большинство княжества: возможность укрепить свое положение внутри страны и получить помощь от России. Расхождения были только в условиях унии 1568 Жигимонт Август издает грамоту: клянется охранять интересы ВКЛ и не принуждать ВКЛ к унии. Люблин переговоры (так как Ливонск. война оч. тяжелая). 1569 – люблинск. сейм. Поляки: полная ликвидация княжества. ВКЛ не сдавались, (М. Радзивил, Я. Хадкевич и Я. Волович). Не подчинились решению сейма, покинули Люблин. Жигимонт Август пошел на предательство интересов ВКЛ: был издан незаконный акт об отлучении польской земли от ВКЛ. К Польше присоед. Подолье и Клевщина, хотя Великий князь не имел право уменьшать территорию гос-ва без согласия рады и сейма. После потери значительной территории ВКЛ не могло самост. вести войну и вынуждено было подписать унию на условиях продиктованных поляками. 1 июля 1569 Люблинская уния: ВКЛ + Польша = Речь Поспалитая, РП должна иметь единого короля, он выбирался на общем сейме короны польской и ВКЛ, рада и сейм должны быть общими, отдельных сеймов для ВКЛ король собирать не должен, все законы, действовавшие ранее в обоих гос-вах оставались в силе, общая внешняя политика и единая денежная система. ВКЛ не перестало существовать, сохранило свою территорию (но без Украины), имело свою административ. систему, органы власти, гос. язык. Объединение ВКЛ и Польши повлияло на ход ливонской войны. В 1582 г. между Россией и РП был заключен мирный договор сроком на 10 лет.

8. Гарады і мястэчкі Беларусі ў ХVІ-ХVІ ст. Магдэбургскае права.

1. В XIV—XVI вв. происходит значительный рост городов и городского населения. Самыми крупными считались Брест, Полоцк, Гродно, Минск, Новогрудок, Слоним и др. К средним городам относились поселения с 2—3 тыс. жителей. Быстрее всего увеличивалось количество местечек — поселков городского типа. Коренных жителей города, независимых от феодала, называли мещанами.

Необходимость защиты от врагов обусловила строительство в XIV в. каменных замков в Лиде и Крево, а затем в Новогрудке, Гродно, Несвиже, Мире. Однако в XV в. центром города становится не замок, а торговая площадь, вокруг которой возникают посады — поселения ремесленников и торговцев.

2. Главным занятием городского населения являлось ремесло. В городах работали кузнецы, ювелиры (золотари), гончары, кожевники, сапожники, столяры, оружейники, шорники (производители упряжи), котельщики, пивовары и др.

Городские ремесленники объединялись в цеха. Это были организации мастеров с целью преодоления конкуренции между ремесленниками и недопущения на городской рынок изделий иногородних и иноземных производителей. Первое упоминание о цехах в Минске в письменных источниках относится к 1552 г. Цеховая организация складывалась, как правило, из владельцев мастерских — мастеров. Они нанимали учеников. Чтобы стать мастером, ученик должен был стать подмастерьем и сдать экзамен — изготовить «штуку» — образец.

Вместе с ремеслами развивалась торговля. С ростом городов она меняла свою форму: происходил переход от обычного обмена к продаже. Увеличивается число рынков — торгов, где сельские жители, кому были необходимы изделия городских мастеров, могли продать свою сельскохозяйственную продукцию, в т. ч. продукты питания.

3. Состояние городов определялось тем, что около 40 % всех городов находилось в частной собственности феодалов. Население таких городов стремилось избавиться от феодальной зависимости. Это проявлялось в борьбе жителей за расширение своих прав. С конца XIV в. великие князья, учитывая это стремление городских жителей, своими грамотами стали даровать городам магдебургское право, или право на самоуправление. Его название происходит от названия немецкого города Магдебурга, который в XIII в. первым в истории получил такое право. Согласно этому праву горожане освобождались от феодальной зависимости и создавали свой орган власти — магистрат и суд, а ремесленники — свои ремесленные объединения.

Магистрат являлся выборным органом городского самоуправления. Он состоял из городской рады, избиравшейся самими гражданами, и лавы — органа по судебным делам (название «лава» возникло оттого, что обвиняемых во время слушания дела сажали на обычную лавку). Органы самоуправления возглавляли соответственно бурмистр и войт. Для магистрата в городах позже начали возводиться специальные здания — ратуши с башней и часами на ней.

Первым из городов ВКЛ магдебургское право в 1387 г. получил город Вильно. Первым вольным городом на территории современной Беларуси стал в 1390 г. Брест. Самый древний город Беларуси Полоцк приобрел магдебургское право в 1498 г. Минск — современная столица Беларуси — получил право на самоуправление в 1499 г.