Перегринация, или паломничество я/в князя Е. М. Н. К. Радзивила в Святую Землю

• Посвящено путешествию в Иерусалим, осуществленному в 1582—1584 годах

Исследователи и публикаторы:

• Сапунов А. «Витебская старина» IV т., раздел «Сказания иностранцев-современников». Витебск, т.IV. 1885

• Ключевский В.О. Сказания иностранцев о Московском государстве. Пг., 1918 (выпускноео сочинение в МГУ)

• Грыцкевіч В., Мальдзіс А. Шляхі вялі праз Беларусь. Мн., 1980.

• Пичета В.И. Белоруссия и Литва XV–XVI вв. – М.: Изд-во АН СССР, 1961. – С. 11–182, 503–521, 525–592.

• Шмидт С.О. А.Поссевино. Исторические сочинения о России 16 века.// История СССР. М., 1985, № 1 с. 183.

• Тартаковский А.Г. Русская мемуаристика XVIII – первой половины XIX в. М., 1991.

• Записки путешественников о Беларуси как истори...

Канец XVIII – першая палова XIX ст. характарызуюцца своеасаблiвай модай на мемуарную лiтаратуру. У гэты час была створана вялiкая колькасць успамiнаў, дзённiкаў, нататак i хранографаў-дыярыушаў. Вельмі цiкавыя старонкi мемуарнай лiтаратуры гэтага перыяду складаюць i запiскi пада-рожнiкаў. Уключэнне Беларусi ў склад Расiйскай iмперыi выклiкала з’яўленне вялiкай колькасцi запiсак рускiх падарожнiкаў. Апошнiя адкрывалi для сябе гэты край, якi ў афiцыйнай прапагандзе акрэслiваўся як «искони русский», а ў свядомасцi рускага грамадства вызначаўся рознымi тэрмiнамi: «беларускi», «лiтоўскi», «польскi». На самым пачатку XIX ст. у «присоединенные провинции» накiроўвалiся па справах свецкiя i духоўныя асоб. З 1812 г. свае запiскi аб падзеях на тэрыторыi сучаснай Беларусi (яны ўжо называюць яе «айчынай») пакiдаюць рускiя афiцэры (у прыватнасцi, вядомы i зараз пiсьменнiк I. I. Лажэчнiкаў). Пасля ж паўстання 1830 – 1831 гг. Беларусь, такая знаёмая i незнаёмая, вабiла рускiх лiтаратараў, мастакоў, увогуле людзей творчых прафесiй. Гэта адбiлася i на змесце лiтаратуры падарожжаў. Здзiўленне ад не падобнай на рускую мовы i звестак аб добрых дарогах змяняецца захапленнем беларускай прыродай, гiсторыяй беларускiх гарадоў i храмаў, вывучэннем традыцый i святаў мясцовага насельнiцтва.

Мода на дарожныя нататкi прадвызначыла з’яўленне i твораў прадстаўнiкоў мясцовай, беларускай, iнтэлiгенцыi, якiя iмкнулiся пазнаёмiць суседзяў з гiсторыяй i традыцыямi свайго народа, не менш цiкавымi (па iх меркаванні), чым гiсторыя старажытных грэкаў i рымлянаў. Найбольш яркай старонкай азначанай творчасцi з’явiлася серыя нарысаў «Падарожжы па Палессі і беларускім краі», што была апублiкавана ў «Современнике» ў 1853 – 1855 гг. (у 1992 г. «Падарожжы...» былі перавыдадзены ў Мiнску з прадмовай С. А. Кузняевай). Аўтарам iх быў Павел Шпiлеўскi, якi нарадзiўся ў
1823 г. у в. Шыпiлавiчы Бабруйскага павета Мiнскай губернi ў сям’i праваслаўнага святара, закончыў Мiнскую семiнарыю, Пецярбургскую духоўную акадэмiю, але адмовiўся ад царкоўнай кар’еры. «Путешествия...» сталі вiзiтнай карткай вядомага публiцыста i лiтаратара. Асаблiва каштоўныя тыя старонкi гэтага патрыятычнага твора, дзе аўтар пiсаў аб тым, што добра ведаў i бачыў уласнымi вачыма. Гэта звесткi аб кiрмашах, аб беларускiх гарадах i мястэчках, iх насельнiцтве, аб жыццi простага селянiна i памешчыкаў. П. Шпiлеўскi не пакiнуў па-за ўвагай таксама татар i яўрэяў, якiя здаўна пражывалi на Беларусi.

Описывал территорию Беларуси польский писатель и историк И. Крашевский, детство которого прошло около Пружан, в «Воспоминаниях о Волыни, Полесье и Литве» 1840 г. и «Картинах из жизни и путешествий» 1842 г. Интересно, что автор отмечал: в Пружанах на 3000 жителей 11 кабаков, 1 аптека, 2 больницы и 1 баня.

В 1857 и 1860 гг. вышли в свет в двух томах на польском языке «Путевые дневники» писателя и поэта Владислава Сырокомли, в которых описываются Ошмяны, Сморгонь, Несвиж и другие города западной Беларуси.

В 1872 г. издал свою автобиографию сын священника, келейник, секретарь Севской духовной консистории, а затем гражданский чиновник в Беларуси Гавриил Добрынин под названием «Истинное повествование или жизнь Г. Добрынина в Могилеве и Витебске». Он описал архитектуру Витебска, Могилева, Рогачева, почтовые дороги Восточной Беларуси. К мемуарам приложил свой послужной список.

В 1894 г. были созданы первые белорусские мемуары писателем Альгердом Рихардовичем Абуховичем (псевдоним граф Банделиани), в которых описывался дворянский быт, проблемы белорусской литературы, положение крестьян, антифеодальное движение. Мемуары под названием «З папераў» были опубликованы в 1916 г. в газете «Гомон».

Первая мировая война в Беларуси получила свое отражение в дневниках штабс-капитана, сотрудника бюро печати при Верховном главнокомандующем русской армии М.К. Лемке, генералов А.А. Поливанова и В.А. Сухомлинова. На белорусском языке в 1915 г. вел дневник М.В. Мелешка.

 

Эпісталярныя крыніцы. XVI-XVIII вв. (Ф.Кміта-Чарнобыльскі, Курбскі і інш)

Важную групу або катэгорыю гiсторыка-лiтаратурных крынiц складае эпiсталярная спадчына — пiсьмы, запiскi, пасланнi i г. д.

Пiсьмы можна падзялiць на наступныя вiды: 1) пiсьмы ў перыядычныя выданнi; 2) пiсьмы ва ўстановы (дзяржаўныя, грамадскiя, прыватныя); 3) пiсьмы палiтычным, грамадскiм дзеячам, вучоным, прадстаўнiкам мастацтва; 4) прыватная перапiска. Прыватнае пiсьмо – пiсьмовы асабiсты зварот аўтара да пэўнай асобы.

Устойлiвымi элементамi эпiсталярнага помнiка з’яўляюцца: указанне адраса, месца напiсання, даты напiсання, зварот да адрасата, подпiс аўтара пiсьма (але часам даследчыкi маюць справу з пiсьмамi, у якiх адсутнiчае асобны з пералiчаных элементаў, а здараецца – i ўсе разам). Але ў змесце прыватнага пiсьма аўтар зусiм свабодны – ён можа пiсаць аб службовых, сямейных, асабiстых справах. Звычайна пiсьмо пiшацца не для друку, не для ўсеагульнага (нават частковага) азнаямлення з iм трэцiх асоб.

Вывучаючы эпiсталярныя крынiцы, неабходна валодаць звесткамi па гiсторыi пошты, яе ўстаноў, арыентавацца ў знаках (помнiках) паштовага звароту – марках, паштовых штэмпелях i iнш.

Эпистолярные источники ВКЛ и нового времени

• Письма Филона Кмиты-Чернобыльского

• Послания Курбского Андрея Михайловича

• Письма Михала Клеофаса Огинского

• «Письма русского офицера» Ф. Глинки

Этапы развития эпистолярных источников

• Период ВКЛ

• XVIII - XIX вв.

• XIX — н. XX в.

• Новейшее время: 1917 – п. п. 1980-х гг., Вт. пол. 1980-х гг. – 2000 г

Письма Ф.Кмиты-Чернобыльского

• В письмах

– Жалобы, просьбы, но не о себе, а государственной пользе,

– О сборе разведданных,

– О бегстве Г.Валуа,

– Не дай Бог ляху быть[королем]! Вырежет Литву, а Русь и подавно!

– Об Илье Муромце

Публикации писем Кмиты-Чернобыльского

• М.Малиновский и А. Пшездецки в сб. «Zrzódła do dziejów Polskich», т. II (Вильно, 1844)

• за период с декабря 1573 г. до конца 1574 г.

• «Реистр списанья.., которые есми листы через посланцы мои, даючи ведомость о князи великом и о новинах, о которых мне шпеги мои з земли его неприятельской Московской ведати давали...»

• «Акты, относящиеся к истории Западной России», т. III. СПб, 1848, с. 164—177

• «Вестовыя отписки оршанского старосты Филона Кмиты-Чернобыльского польскому королю Генриху и литовским радным панам о московских делах».

• два письма за 1580 г.

• Лісты Ф.С. Кміты-Чарнабыльскага //Помнікі старажытнай беларускай пісьменнасці. - Уклад., А.Ф.Коршунава. Мн., 1975

• Эл. версия, вступление: О.Лицкевича 33 письма и жалованную грамоту в переводе Коршунова

Послания кн. Курбского А. М.

• известны:

• Четыре письма к Грозному»,

• «Письма» к разным лицам // «Сказания кн. Курбского» Н. Устрялова. СПб. 1868; Сахаров «Москвитянин».1843, № 9; «Православный Собеседник» 1863 г.кн. V-VIII

• Пишет Ивану Грозному в течение 1564—1579 гг.

• круг социально-политических проблем

• оценка проблем и путей развития Московского государства

• вопросы церковно-политического характера.

XVIII - XIX вв.

• эпистолярные комплексы — переписка адресата с разными лицами, отложившуюся в его фонде, и его собственные письма, если таковые удается найти, отложившиеся в фондах других

Письма М.Кл. Огинского

• М.К.Огинский (1768-1833) принадлежал к «литвинскому роду» не в этническом смысле, а в историческом. С 1790 года он был послом Речи Посполитой в Голландии, с 1791 — в Англии,

• Пребывание за границей описано в 4 томах изданных мемуаров

• При содействии ЮНЕСКО из Москвы в Минск передано около 6 тысяч листов эпистолярного наследия композитора, ноты его произведений, в том числе неизвестных.

«Письма русского офицера» Ф. Глинки

• Письма о Польше, австрийских владениях, Пруссии и Франции с описанием похода россиян противу французов в 1805 и 1806 гг., Отечественной и заграничной войны с 1812 по 1815 год.

• Оценка личности Барклая-де-Толли

• ретроспективно обработанный дневник

Различайте:

• «Письма русского офицера» Ф. Глинки н. ХХ в. — дневник

• «Дневники походов Стефана Батория на Россию», XIV в. — в виде писем

• «Письма из-под виселицы», К. Калиновского, 1864 — публицистика в виде писем

• «Письма о Белоруссии. Письмо первое» Данилы Боровика. 1882 — публицистика в виде писем