Мемуарная лiтаратура . Общая характеристика. Этапы

А. Сайковский Этапы развития мемуаров: период историко-мемуарной литературы 16-17; Период эгоцентризма 18; Мемуары периода Российской империи XIX – начала XX вв; Мемуары новейшего времени 1917 – 2000-е гг.

мемуарнай лiтаратурай [1] разумеюць творы, заснаваныя на ўспамінах аўтара пра сваё жыццё, гістараычнах падзеях, сучасніках. у цэнтры - асоба аўтара. Грамадскiя падзеi праз яе суб'ектыўнае ўспрыманне. тэрмiн «мемуары»(ад франц. memories або лац. memoriale) ў шырокiм сэнсе, у якасцi вызначэння цэлай групы крын iц, заснаваных на памяцi, i ў вузкім для вызначэння асобнага iх вiду – успам iнаў. у адпаведнасцi з формай фiксацыi iнфармацыi на наступныя чатыры в iды: усе мемуары з’яўляюцца запіскамі сучаснікаў аб мінулым

Успамiны – аўтар праз нейкi час пасля падзей расказвае аб iх цi аб усiм сваiм мiнулым жыццi (аўтабiяграфii, жыццеапiсаннi). пiшуцца самiм мемуарыстам i такi вiд мемуараў найбольш распаўсюджаны.

Літаратурны запіс успамінаў –літаратар надае ўспамінам літаратурную форму, літаратар пакідае сваё «я» ў мемуарах

стэнаграфічны (пратакольны) запіс ўспамінаў. па ініцыятыве архіваў, інстытутаў, камісій і музеяў, якія зацікаўлены ў зборы і захаванні мемуарных крыніц. на мемуарыста пэўным чынам уплывае асоба, якая вядзе гаворку. успаміны прымаюць форму мемуараў толькі пасля расшыфроўкі, выпраўлення і падпісання іх аўтарам па сваім стылі захоўваюць асаблівасці размоўнай мовы

Дзённікі сучаснік апавядае аб падзеях. дзень за днём, на працягу ўсяго жыцця або яго перыяду. па асабістай ініцыятыве аўтара, і аўтары іх апавядаюць аб перажытым з пазіцыі таго ж часу. + Мемуары на магнитной ленте

Найбольш распаўсюджаныя віды мемуараў – дзённікі і ўспаміны. Дзённікі пішуцца пад пэўным эмацыянальным уздзеяннем ад падзеі,,. Успамінам уласцівы рэтраспектыўны погляд на падзеі, ідэальнымі творы, у якіх дзённікавая дакладнасць спалучаецца з сінтэтычнасцю, уласцівай успамінам (калі аўтар пры складанні апошніх карыстаўся сваімі ранейшымі дзённікавымі нататкамі). часта сустракаецца ў запісках падарожнікаў, як асобны жанр гісторыка-літаратурных апавяданняў. Назіранні падарожніка – свежы погляд прадстаўніка іншай культуры, іншых традыцый і каштоўнасцей. заснаваны на памяці і фіксаваліся пераважна ў выглядзе дзённікавых запісаў ці ўспамінаў (а таксама іх спалучэння).

Першы этап др. пал. XVI ст., летапісцы аддаюць перавагу сюжэту апавядання, мясцовым падзеям, гісторыі жыцця асобных сем’яў ці дзеячаў. творы, на мяжы паміж летапісам і мемуарамі Баркалабаўскі летапіс («Дзённікі паходаў Стэфана Баторыя» і інш.). пільная ўвага да грамадскіх падзей у краіне. як гісторыка-мемуарную літаратуру.

Другі этап XVIII ст. суб’ектыўнае «я»аўтара, яго думкі і пачуцці (эгацэнтрычнасць). набліжаецца да мастацкай прозы – прыгодніцкага рамана (І. Турчыноўскі, С. П. Пільштынова), сентыментальнай аповесці-споведзі (Ф. Карпінскі). у форме дзённікавых запісаў, «раманаў у пісьмах».

Трэці этап на пачатку ХІХ ст. і да 1920-х гг. павялічваецца колькасць твораў мемуарнай літаратуры, паварот да народнага, сялянскага жыцця. Узрастае палітызаванасць, інфармацыйная насычанасць крыніцз канца 50 – 60-х гг. ХІХ ст. Пашыраецца кола аўтараў, сярод якіх – значная колькасць разначынцаў: дзейнасць цэнтральнай і мясцовай адміністрацыі, прадстаўнікоў народнай адукацыі, духавенства, жыццё сялянства і розных слаёў гарадскога насельніцтва, становішча арміі і г. д. асоба ўсведамляецца не сама па сабе, а ва ўзаемасувязі з рознымі грамадскімі групамі. вызначаюцца грамадска-палітычныя погляды аўтараў. Узмацняецца публіцыстычная накіраванасць, мемуарныя творы набываюць грамадскае гучанне. ўвага да мастацкіх вартасцей мемуараў, становіцца дакладнае вызначэнне аўтарамі сваёй сацыяльнай ці нацыянальнай прыналежнасці, грамадска-палітычных і ідэйных пазіцый.

Чацвёрты этап, Савецкай улады на тэрыторыі Беларусі. зброі ідэалагічнай і палітычнай барацьбы.. тыповыя сітуацыі, тыповыя вобразы, («я» – як і «ўсе»), дэманструюць непарыўнасць свайго лёсу з лёсам краіны, народа. у 1941 – 1945 гг. успаміны-анкеты, стэнаграфічныя і літаратурныя запісы ўспамінаў.

Пяты этап з канца 1980-х гг. меншая ступень заідэалагізаванасці твораў, публікацыя тых з іх, што не маглі ўбачыць свет

Жанровые разновидности мемуаров Текущие заметки, памятные книжки, отчетные письма дневники, диариуши, Воспоминания

11. Гiсторыка-мемуарная лiтаратура XVI–XVII стст. "Дзеннiкi" Я.Збароўскага, Л.Дзялынскага, Ф.Еўлашоўскага i І.Будзiлы. Успаміны Цадроўскага. "Дыярыушы" Самуiла i Багуслава Маскевiчаў i iнш.

Историко-мемуарная литература XVI – XVII вв. Первые мемуары на Беларуси появились во второй половине XVI в., когда происходил постепенный упадок летописания. В местных летописях того времени, например, в Баркулабовской, появились признаки мемуаров. Многие мемуары этого периода обладали чертами делопроизводственных документов, например, Дневник Люблинского сейма 1569 г., Дневник походов Стефана Батория.

Историко-мемуарная литература
XVI – XVII вв.

— «Дневники походов Стефана Батория на Россию»

— Исторические записки новогрудского подсудка

Ф. М.Евлашовского (1546 – 1619)

— Воспоминания Я. Цедровского

— «Диариуш» Афанасия Филипповича

— «Диариуш» Самуила Маскевича

— «Диариуш» Богуслава Маскевича

— «Диариуш» А.Каменского-Длужика

— Дневник Будилы

«Дневники походов Стефана Батория на Россию»

— поход 1581 по 1582 г.

— ксендз С.Пиатровский

— о переговорах с Московским государством,

— о миссии А. Поссевино,

— о деятельности иезуитов в Полоцке,

— дипломатические приемы, правила военного похода

Исторические записки новогрудского подсудка Ф. М.Евлашовского (1546 – 1619)

— Первым чисто мемуарным произведением на территории Беларуси

— Название «Исторические записки» условно, так как в рукописи не сохранился титульный лист с названием.

— В 1603 – 1604 гг. создал свои мемуары на старобелорусском языке с большим количеством полонизмов.

— Записки Евлашовского, возможно, были написаны под влиянием «Перегринации в Святую Землю» Миколая Крыштофа Радзивилла Сиротки, написанной после 1584 и изданной в 1601 г.

— Публикации:

— Pamiętnik Teodora Jewlaszewskiego, nowogrodzkiego podsędka. Warszawa, 1860

— Киев, в 1886 и вторично в 1896 годах, В. Антонович

— Язык «Дневника» западнорусский, много полонизмов

— Помнікі мемуарнай літаратуры XVII ст" Мн., 1983 (А.Ф. Коршунов)

— Свяжынскi У.М. «Гiстарычныя запiскi» Федара Еулашоускага. Мн., 1990

— Писал о:

— ходе Люблинского сейма 1569

— восстании С. Наливайко 1595 г.

— необычных явлениях природы, пожары, эпидемии

«Сапраўдная хроніка Яна Збароўскага», быў гетманам надворным у Польшчы

— Дневник взятия замков: Велижа, Усвята, Великих Лук в письмах Яна Зборовского, кастеляна Гнезненского к Петру Зборовскому, Воеводе Краковскому.

Лука Дзялынский, подчаший коронный, убит в 1582 г. под Заволочьем

— Предлагаемые здесь в русском переводе польские дневники принадлежат Яну Зборовскому и Луке Дзялынскому, участникам второго похода Стефана Батория на Россию в 1580 году.

— Дневники напечатаны Игн. Полковским в XI томе краковского издания: “Acta historica res gestas Poloniae illustrantia (1887 г.); весь этот том посвящен царствованию Батория и заключает в себе различные, вновь открытые, акты и документы, относящиеся к эпохе с 1576 г. по 1586 год.

— Оба эти дневника представляют важнейший источник для уяснения событий последнего акта долговременной и упорной борьбы России и Польши за Ливонию.

"Дзённік падзей, якія адносяцца да Смутнага часу" (1603-1613 гг.; на польскай мове) належыць пяру мазырскага харунжага Іосіфа Будзілы. своеасаблівы летапіс пра ваенныя паходы і бітвы за час ад з'яўлення на палітычнай арэне першага самазванца да разгрому войск інтэрвентаў апалчэннем Мініна і Пажарскага. Уласнае апавяданне Іосіфа Будзілы ў гэтым летапісе пачынаецца з запісу ад 2 верасня 1607 г.,

Воспоминания Я. Цедровского

— Т. Нарбут

— Рукопись сначала в библиотеке Виленского университета, затем в Обществе истории и древностей российских

— Публикации:

— ВременникОбщества истории и древностей российских (1855, кн. 23), на русском

— В 1859 г., 1954 г. М.Белинский, на польском языке

— Помнікі мемуарнай літаратуры XVII ст" Мн., 1983 (А.Ф.Коршунов, на белорусском)

— Писал о:

— делах семейных

— войне между Речью Посполитой и Россией (1655)

— предводителе крестьян Денисе Мурашко

— встречах с царем Алексеем Михайловичем

— универсалах Сапеги, Чернецкого

«Диариуш» Афанасия Филипповича

— «Диариуш албо список деев правдивых в справе помножения и объясненя веры православное голошеный» (от 30-х гг. XVII столетия и до 1648 г.)

— Публикации:

— в 1878 г. в т. IV "Русской исторической библиотеки" (РИБ) П.А.Гильтебрандтом

— Диариуш берестейского игумена Афанасия Филипповича // Памятники полемической литературы. Кн. I. СПб., 1878.

— в 1965 г. Коршунов А.Ф. Афанасий Филиппович. Жизнь и творчество. Мн.,

— Помнiкi мемуарнай лiтаратуры Беларусi XVII ст. Мн., 1983

— Знал"Историю" Яна Длугоша и летописи, церковно-религиозную литературу

— Был учителем во дворе канцлера и гетмана ВКЛ Л.Сапеги

— Писал о:

— поездке из Купятич в Москву

— "сыне" самозванца

«Диариуш» Самуила Маскевича

— о польско-литовской интервенции в Московское государство

— начальные записи (с 1594 по 1604 г.) имеют характер дневника

— С 1604 г. сюжетное повествование о:

— М. Шейне, организатора обороны Смоленска

— Дм. Шуйском

— Москве — «Третьем Риме», Китай-городе, оружии

— жизни русского крестьянства и его отношении к интервентам

«Диариуш» Богуслава Маскевича

— (1643 -1649)

— Писал о:

— национально-освободительной войне под руководством Богдана Хмельницкого

— карательных экспедициях в войске И.Вишневецкого на Украине

— Запорожской Сечи

— участии в войске Януша Радзивила на Беларуси

— подавлении восстания в Мозыре

— наказании повстанцев в Бобруйске, Речице

«Диариуш» А.Каменского-Длужика

— на польском языке (русизмы, беларусизмы)

— Писал о: расстояниях между городами и населенными пунктами, их экономическим положением и географическим размещением, окружающей флорой и фауной; жизни, быте и обычаях местных жителей (Сибири)

— В 1676 г. похоронен в Несвиже

12. Асаблiвасцi i асноўныя вiды мемуараў XVIII ст. Мемуары Турчыноўскага, Пільштынавай.

Эгоцентризм. Мемуары XVIII в. В XVIII в. расширяется сословная принадлежность авторов мемуаров. Подробные 8 томные мемуары, в которых описывались ежедневная жизнь магната в течение 30 лет, написал Радзивил Рыбанька. Брестский каштелян Мартин Матушевич описал политические события в РП в 1740-е – 1760-е гг. и деятельность князя Кароля Радзивилла Пане Коханку.

Появляются и новые формы мемуаров. Например, новогрудская лекарка Соломея Русецкая-Пильштынова (1717 – 1760) написала мемуарный, авантюрный роман о своих приключениях в Турции и России, который был издан в Стамбуле на польском языке в 1760 г. (затем переиздан в1957 г. в Польше). Бродячий школяр Илья Турчиновский описывал свои похождения по территории Восточной Беларуси (Могилевское воеводство). В конце века появляются и русские мемуары. Например, русский генерал П. Кречетников описал действия русских войск на территории РП в 1767 –1768 гг., а его сын Н.П. Кречетников описал подавление восстания Т. Костюшки в 1794 г. Мемуары Кречетниковых похожи на журналы боевых действий.

Мемуары XVIII в.

— Радивил Рыбонька, 8 тт.

— М. Матушевич, брестский каштелян, 1740-1760 гг.

— Мемуары-романы

— Автобиография И. Турчиновского

— «Рэха...» Соломеи Пильштыновой

— Мемуары Кречетниковых:

— П. Кречетников — действия русских войск на территории РП в 1767 –1768 гг.,

— Н.П. Кречетников — подавление восстания Т. Костюшки в 1794 г.