Пейзажныя вершы Якуба Коласа для дзяцей. Меладычнасць, высокая культура верша.

Якуб Колас - класік сусветнай і беларускай літаратуры, адзін з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры і сучаснай літаратурнай мовы, народны паэт Беларусі. Ён нарадзіўся 3 лістапада 1882 г. Памер 13 жніўня 1956 г. Вершы для дзяцей Я. Коласа друкаваліся ў часопісах «Зоркі», «Беларускі піянер», «Іскры Ілыча» і выходзілі асобнымі выданнямі. Шмат вершаў паэт прысвяціў прыродзе. Ён быў перакананы, што «прырода — найцікавейшая кніга, якая разгорнута прад вачамі кожнага з нас. Сувязь з роднай зямлёй, захапленне прыродай з'яўляліся крыніцай творчага натхнення і мастацкай фантазіі паэта. Якія прыгожыя, пранізаныя радасцю жыцця, насычаныя разнастайнымі метафарамі, эпітэтамі, параўнаннямі і іншымі мастацкімі тропамі радкі прысвяціў Якуб Колас прыродзе. Разуменне непарушнага адзінства чалавека і прыроды нараджае ў пісьменніка паэтычныя вобразы, блізкія дзіцячаму ўяўленню: Звоніць, скача, як дзіцятка, Гэты жэўжык-ручаёк. На яго, бы тая матка, Сонца кідае свой зрок….. («Песня аб вясне»).Верш «Вясна» (Сонца грэе прыпякае) Колас напiсаӯ у 12-цi гадовым узросце. Вясна – самая любiмая пара года паэта. Колас не перастае складаць у яе гонар узнёслыя гiмны. У вершы «Дзед-госць» спалучаецца лiрычнасць i казачнасць. У вершы «На лузе» паэт адлюстраваӯ прыроду ӯ час дзённай спёкi. Пейзажныя вершы Я. Коласа ӯяӯляюць гармонiю гукаӯ, фарбаӯ, ахаӯ и святла роднай прыроды.

24. Традыцыі Коласава майстэрства ў сучаснай літаратуры для юнага чытача.

Яшчэ ў юнацкія гады Якуб Колас рабіў запісы вуснай народнай творчасці. Працуючы педагогам, пачаў складаць вучэбны дапаможнік «Другое чытанне для дзяцей беларусаў»(1909). Зборнік уяўляе сабой хрэстаматыю для вучняў II класа. Падручнік мае выразную структуру - складаецца з сямі раздзелаў: першыя чатыры прысвечаны порам года; тром апошнім раздзелах аўтар даў наступныя назвы: «Родныя Абразы» (V раздзел) «Вершы І байкі» (VI раздзел), «Казкі» (VII раздзел). Такая структура кнігі сведчыць пра тое, што першыя раздзелы (I-V) пісьменнік вылучыў паводле тэматычнага прынцыпу, а два апошнія - паводле жанрах. Кожная з пяці першых частак кнігі ўяўляе сабой скончаную кампазіцыю твораў з уласным кантэкстам і своеасаблівым унутраным пабудовай. Карціны прыроды, апісаныя Я. Коласам у чытанцы, надзвычай эмацыйныя і маляўнічыя. Адуховіў прыроду і навакольны свет, пісьменнік знаходзіць адметныя і непаўторныя фарбы для кожнай пары года: «Вясна», «Лета», «Навальніца», «Каля возера ўначы», «Летняя ноч», «Асеннія ясныя дні», «Зіма» і інш. На фоне прыродных з’яў даволі часта адлюстраваны гульні дзяцей, праца дарослых - падзеі, арганічна ўпісваюцца ў непаўторны пейзаж прыроды, дапаўняючы яго і ствараючы адпаведны настрой. Так, у апавяданні «Зіма» ў першых радках паказана чараўніцтва і прыгажосць зімовага пейзажу, які прынёс з сабой першы снег, а ў апошніх прапановах, дзе апісваюцца гульні дзяцей, адчуваецца дынамізм, радасны і бадзёры настрой. У некаторых апавяданнях, каб засяродзіць увагу на важных момантах, Я. Колас ужывае непасрэдныя звароты да маленькага чытача («Вясна», «ручаецца», «Мурашкі І ІХ Будова»). У кожным канкрэтным выпадку такія звароты выкарыстоўваюцца з рознымі мэтамі. У першым з названых твораў - каб паступова падвесці дзяцей да даволі складаным высноў грамадскага характару, у другім - каб навучыць маленькага чытача прыслухоўвацца да мовы роднай прыроды, у трэцім - для лепшага засваення адукацыйнага матэрыялу. Паэтычныя малюнкі вясновага ажыўлення (паводкі) даюць магчымасць скіраваць увагу дзяцей на грамадскія праблемы свайго часу. Я. Колас хацеў, каб жыццё маленькіх беларусаў не была падобнай на жыцці іх бацькоў; пісьменнік клапаціўся аб тым, каб яны раслі свабодалюбнымі і ў будучыні былі гатовыя стаць на шлях абароны свабоднай і незалежнай жыцця. У творах «Другога чытання для дзяцей беларусаў» пры дапамозе алегорыі пісьменнік стварае непаўторныя вобразы лесу, сонца, ветру, марозу, ночы. У аповедзе «ручаюся» у вобразнай форме праз мову кропелек ручайка аўтар прапануе дзецям тлумачэння таго, як утвараюцца ручайкі і нават таго, што такое кругазварот вады ў прыродзе. Цалкам алегарычным з’яўляецца апавяданне «Дуб І чароціна», які вучыць дзяцей быць цягавітымі, мужнымі, рашучымі, упэўненымі, непахіснымі ў дасягненні сваёй мэты. У заканчэнні свайго маналогу дуб кажа наступныя словы: «Праўда, І мяне Можа зламаць свідра і цяпер: няма на Свеце такое сілы, над каторай не было б большае сілы». Пісьменнік не дае адназначнага адказу на пытанне трысцінкі чароту. У алегарычнай форме Я. Колас тлумачыць дзецям і такую ісціну: не ўсе канфлікты можна вырашаць з пазіцыі сілы, лепш жыць мірна і ў згодзе з іншымі людзьмі. Не кожнаму чалавеку падыходзяць словы: «лепей зламацца зусім, Чым гнуцца ўсякай сіле». Але незалежна ад таго, моцны чалавек ці слабы, жыццё кожнага - найвялікшая каштоўнасць. У гэтым і заключаецца гуманістычная ідэя твора.

Выхаваўчыя ідэі многіх твораў чытанкі арганічна спалучаюцца з адукацыйным матэрыялам. Якія веды аўтар імкнуўся перадаць маленькім чытачам, сведчаць ужо самі назвы гэтых твораў: «Прылёт птушак», «Мурашкі», «Адлёт птушак», «Якую карысць прыносяць нам птушкі», «Мурашкі І ІХ Будова», «Як выдумляюцца страхі». Галоўная думка аўтара, якую ён імкнецца перадаць дзецям у аповедзе пад назвай «Як выдумляюцца страхі» - неабходнасць пашырэння набытых ведаў: «боляў навукі - меней страху» (Колас Я. Як выдумляюцца страхі). Сучасныя чытачы кнігі Я. Коласа атрымаюць таксама новыя веды і з твора «Куццю», які распавядае пра самы важны момант у калядных святах, якія знаёмяць з нормамі сялянскай маралі, сярод якіх адна з галоўных - павага да старэйшых членаў сям’і; даведаюцца пра мінулае свайго краю з апавяданняў, размешчаных у раздзеле «Родныя Абразы». Кожнага свайго героя пісьменнік імкнецца надзяліць індывідуальнымі рысамі, але гэта не перашкаджае стварэнню тыповага вобраза героя хрэстаматыі Я. Коласа: звычайнага сялянскага хлопчыка з чулым сэрцам («Ластаўкі»), з ўражлівы і паэтычнай душой («Прылёт птушак», «У Грыбы»), цікаўнага і дапытлівага («Школа»). Але пісьменнік не ідэалізуе дзіцячыя вобразы, бо некаторыя з яго герояў не супраць паласавацца яблыкамі з чужога саду («Чужыя сад»), не заўсёды могуць вырашыць спрэчку мірным шляхам («За што пабіліся хлопцы») і нават могуць праявіць жорсткасць ў дачыненні да да прыроды («хітры І нягодны» Антось з апавядання «Ластаўкі»). Такая кантраснасць вобразаў спрыяе дасягненню дыдактычных мэтаў чытанкі. У апошнім з раздзелаў «Другога чытання для дзяцей беларусаў» Я. Колас размясціў адзінаццаць апрацаваных ім беларускіх казак. Да казак таксама можна аднесці і твор з IV раздзела пад назвай «Два маразы». Апошні раздзел чытанкі прадстаўлены двума разнавіднасцямі казак: казкамі пра жывёл і сацыяльна-бытавымі. Казкі пра жывёл невялікія па сваіх памерах, адпавядаюць узроставым асаблівасцям дзяцей 5-7 гадоў, у іх выразна выяўляецца выхаваўчая накіраванасць: высмейваецца зайздрасць, сквапнасць, абмежаванасць, палахлівасць («Воўк - дурань», «Леў І воўк», «Два зайцы»). Казкі сацыяльна-бытавога зместу давалі магчымасць Я. Коласу ўсталяваць маральную перавагу простага мужыка над прадстаўнікамі іншых сацыяльных груп, што не заўсёды можна было сказаць адкрыта з цэнзурных меркаванняў («Мужык І цыган», «Два маразы», «Мужык І пан»).

Казка «Цяжкая доля», пабудаваная на народным сюжэце, акрамя свайго аптымістычнага гучання, нясе глыбока філасофскую думку пра шчасце, які складаецца ў жыцці для іншых, нягледзячы на вялікія духоўныя і фізічныя намаганні. Акрамя таго, гэты твор для сучаснага гарадскога чытача мае пазнавальнае значэнне: у ім паказаны нялёгкая праца хлебароба. Пры дапамозе ўтрыманне казкі «Песня птушкі» выхоўваецца пачуццё спагады чужой бядзе, жаданне тварыць добрае і прыгожае. «Другое чытанне для дзяцей беларусаў» стала важным этапам на шляху станаўлення ўсёй беларускай дзіцячай літаратуры. Першая кніга Якуба Коласа «Другое чытанне для дзяцей беларусаў» выйшла ў 1909 г. у выдавецтве «Загляне сонца І Ў наша аконца», а ў 1910 г. убачыў свет першы зборнік вершаў «Песні-жальбы».

 

У 1910 г. у Вільні выйшла першая паэтычная кніга Якуба Коласа «Песні-жальбы». Аўтар, і да таго моманту актыўна друкаваліся на старонках «Нашай Нівы», знаходзіўся ў гэты час у мінскай турме, адбываючы пакаранне за падрыхтоўку нелегальнага з’езда беларускіх настаўнікаў. Выхад кнігі быў важным і знакавым не толькі для яго самога (падсумаваў пачатку творчага шляху), але і для ўсёй беларускай літаратуры таго часу: «Жалейку» Янкі Купалы дапоўніў як бы ўжо знаёмы, але новы паэтычны тон.

«Песні-жальбы» - гэта не толькі назва кнігі, але і асноўны жанр пачатку творчасці паэта, калі ён адчуваў уплыў дэмакратычных традыцый Ф. Багушэвіча, Я. Лучыны, А. Гурыновіча, песняроў народнага гора, долі-нядолі. Галоўным у першай кнізе Я. Коласа была любоў да роднага краю, напаўняе душу высакародным святлом і прыгажосцю, якую не можа зацямніць ні ўбогасць паўсядзённага жыцця, ні нараканні на лёс. Яна ж, любоў, і загартоўвае душы, паказваючы праз сціпласць малюнка нацыянальнага жыцця, што жыццё - гэта перш за ўсё выпрабаванне на трываласць і чалавечнасць.

Паэт размясціў вершы сваёй першай кнігі ў пяці раздзелах, што надавала ёй у цэлым кампазіцыйную і змястоўную завершанасць: 1. «Думкі»; 2. «Родныя Абразы»; 3. «Мужыцкае жыццё»; 4. «На растані»; 5. «З Турмы».

Менавіта чулае сэрца здольнае адгукнуцца на прыгажосць прыроды, ўспрыняць ўсе яе перамены як дары, перажываць у сувязі з гэтым розныя настроі, адчуваць сябе часткай велічна задуманага і створанага свету. Так, вершы «Адлёт жураўлёў», «Восенны дождж», «Восень» малююць нам зусім іншы пейзаж: маркотны, дажджліва-слязлівы, наладжаны на адыход, заміранне жыцця. Таму лірычны герой чуе цяпер у небе - «гэтым Божым моры» - зусім іншыя гукі, бачыць іншыя колеры:

«Жаласныя крыкі

Льюцца над зямлёю,

Стагі лугавыя

Вежамі жаўцеюць» (верш «Адлёт жураўлёў»).

25. Маленства Змітрака Бядулі. Тэматыка, мастацкія асаблівасці апавяданняў: (“Пяць лыжак заціркі”, “Малыя дрывасекі”).

Больш пільная ўвага беларускай савецкай дзіцячай літаратуры на працягу доўгага часу да першай групы апавяданняў тлумачылася сацыяльна-класавым падыходам. Сапраўды, нельга без хвалявання чытаць, з якой прагнасцю i радасцю ў галодных вачах сям'я хворага Антося i Агаты («Пяць лыжак заціркі») чакае заціркі. Вясной, «калі галадуха пануе па вёснах», Агаце пашанцавала «выенчыцъ» фунт мукi ў суседа, i прыгатаванне снедання стала сапраўдным вялікім святам для шчаслівай у той момант сям'і. I самым вялікім няшчасцем стаў прыход не менш галоднай суседкі Сцёпчыхі, якая з'ела пяць лыжак заціркі, тым самым сапсаваўшы свята «беднай сямейкі»: «Спахмурнелі твары. Кожны думаў: «О-го! Каб лепей я з'еў гэтыя пяць лыжак заціркі...». Кампазіцыйнай асаблівасцю гэтага апавядання з'яўляецца наяўнасць у iм філасофскага падтэксту. Знешне сюжэтнае дзеянне гэтага твора падмацоўваецца вывадамі аб мерках шчасця i няшчасця для кожнага чалавека i ўcix людзей на свеце, якія належаць самому аўтару i ў якіх скандэнсаваны «змрочны гумар» апавядання. «Малыя дрывасекі». Галоўныя гepoi яго - двa браты, старэйшаму з якіх - Цішку - 10 гадоў, а мсншаму - Халімону - 8. Але хлапчукі вымушаны ісці ў лес на заробкі, бо «ix бацъка - кулъгавы Цыпрук — сам працаваць не мог». Аднойчы, калі ўзнялася завея, а ўсе дрывасекі разбегліся па дамах, Цішка i Халімон засталісяся, баючыся, каб «бацъка не наракаў, што зарана прыйшлі з лесу». А калі вырашылі ў час Bixypы пайсці дадому, заблудзілі i замерзлі. Апошняе, што бачаць браты — Гэта сон-трызненне, у якім адбіліся ix жаданне - адно на дваіх: «I здаецца iм - сядзяцъ яны за столом. Маці радуецца, што прыйшлі. Корміцъ ix цёплым праснаком. Бацька naзipae на ix добрымі вачыма i лагодна ківae галавой. Пaд'eлi i паляглі на палок каля печы. Котка лашчыцца да ix, i яны радасна зacнyлi...». Апавяданнямі «Пяць лыжак заціркі», «Тулягі», «Маленькія дрывасекі», паказваючы цёмную i забітую вёску з яе жыхарамі, пісьменнік пратэстуе супраць існуючага ладу, кaлі дзеці пазбаўлены сапраўднага дзяцінства. Пачуцці шкадавання, жалю i спагады выклікаюць гepoi твораў.

 

26. Змітрок Бядуля – галоўны рэдактар часопіса “Зоркі”. Погляды пісьменніка на развіццё дзіцячай літаратуры і перыядычнага друку.

Першым беларускамоўным выданнем для дзяцей пасля рэвалюцыі стаў часопіс “Зоркі” (1921 – 1922). Назва была сімвалічная: пяцікутныя зоркі на вокладцы сведчылі, што праменні зорак зазірнулі ў кожны куток беларускай зямлі. Галоўным рэдактарам часопіса стаў Змітрок Бядуля. У стварэнні часопіса прымалі ўдзел лепшыя прадстаўнікі тагачаснай беларускай культуры – Купала, Колас, Буйла, Чарот, Чорны, Журба і інш. Аўтары часопіса імкнуліся да рознабаковага развіцця маленькага чытача, пра выхаванне яго на родным матэрыяле, блізкім яго дзіцячаму ўспрыняццю. Нягледзячы на тое, што час патрабаваў новых твораў, якія выхоўвалі б падрастаючае пакаленне ў духу новай савецкай дзяржавы, амаль усе даследчыкі (Э.Гурэвіч, М.Барсток, М. Яфімава, М.Шаўлоўская) адзначаюць, што ў “Зорках” выкарыстоўваліся пераважна фальклорныя жанры – казкі, дзіцячыя песні, загадкі, а таксама бытавыя замалёўкі. На народнай аснове створаны казкі З.Бядулі “Мурашка”, “Скарб”, “Панская хвароба”. У жанравым плане творчасць аўтараў часопісабыла даволі разнастайнай. На яго старонках пабачылі свет ткія цудоўныя творы дзіцячай паэзіі, як вершы Я. Купалы “Песня і казка”, “Мароз”, “Сын і маці” (Шаўл. с 8), яго пераклады з рускай і польскай моў; вершы Я.Коласа, якія сталі хрэстаматыйнымі “Вясна”, “Юрка і кот”, З.Бядулі “Сняжыначкі”, “На пеасецы”. З празаічных – Колас “Страшнае спатканне”, “Наталька, Джон і муха”. Элементы драматызацыі можна ўбачыць у творах М.Чарота п’еса “Пастушкі”. Часопіс адыграў важную ролю ў станаўленні і развіцці дзіцячага перыядычнага друку і літаратуры.

27. Паэзія Зм. Бядулі для маленькага чытача. Песенная, музычная інструментоўка вершаў.

У 1920-1930-я З. Бядуля працягваў літаратурную дзейнасць. Цяпер малавядомыя ваяцкія песні і патрыятычныя вершы, уключаныя ў зборнік «Пад родным небам» (1922), якія пазней не друкаваліся. Гэта публіцыстычныя, грамадзянскія вершы-заклікі, санеты патрыятычнага гучання. Тут Змітрок Бядуля выступіў натхнёным песняром роднай зямлі.

У той час З. Бядуля напісаў некалькі паэм: «Беларусь», «У ясных Крушнях», «З сказаў буры і віхуры», «Дзед», у якіх супрацьпастаўляў цяжкае дарэвалюцыйнае жыццё новаму — светламу і шчасліваму. Пісьменніка цікавіла вусная народная творчасць, міфалогія, этнаграфія, краязнаўства. Як народная легенда была пазначана яго паэма «Госць», напісаная на аснове народнага падання і ўключаная ў зборнік «Паэмы» (1927). Цалкам на этнаграфічным і фальклорным матэрыялах створана паэма З. Бядулі «Ярыла». На фальклоры Палесся напісана паэма «Палескія былі». Пытанням этнаграфіі і фальклору прысвяціў ён шэраг артыкулаў, а ў 1924 выдаў асобную кнігу «Вера, паншчына і воля ў беларускіх народных песнях і казках». Адметнай з'явай стала аповесць З. Бядулі «Салавей» (1927), прысвечаная мінуўшчыне, часам прыгоннага права — цікавы, казачна-прыгодніцкі і рамантычны твор, падобнага да яго ў беларускай літаратуры няма.

У выдавецтве "Загляне сонца і ў наша аконца" (С.-Пецярбург) выйшаў яго першы зборнік "Абразкі" (1913) - лірычныя мініяцюры ў прозе, у якіх беларуская вёска, селянін і прырода паказваюцца ў рамантычным асвятленні. У першапачатковай творчасці адчуваецца уплыў імпрэсіянізма. Характэрныя матывы - востра эмацыянальнае захапленне прыгажосцю роднага краю, паэтызацыя вясковага побыту, раскрыццё духоўнага зместу працы, асуджэнне сацыяльнай несправядлівасці.

 

28. Распрацоўка Я.Маўрам жанраў прыгодніцкай аповесці.

Янка Маўр, сапр.: Іван Міхайлавіч Фёдараў (29 красавіка (10 мая) 1883, Лібава (цяпер Ліепая, Латвія) — 3 жніўня 1971, г. Мінск) — беларускі пісьменнік, аўтар апавяданняў, аповесцяў і раманаў для дзяцей і моладзі.

У 1925 годзе ў часопісе «Беларускі піянер» надрукаваў першую навукова-фантастычную аповесць на беларускай мове «Чалавек ідзе», якая паклала пачатак фантастычнаму і прыгодніцкаму жанрам у беларускай літаратуры. Аповесць надрукаваў пад псеўданімам «Янка Маўр». «Янка» — гэта беларускі аналаг імя «Іван».

Сваю першую аповесць «Чалавек ідзе» Фёдараў напісаў ва ўзросце 44 гадоў, будучы выкладчыкам 25-й мінскай чыгуначнай школы. Пасля чытацкага поспеху твора пісьменнік працягнуў працаваць у жанры дзіцячай прыгодніцкай і навукова-пазнавальнай літаратуры.

Янка Маўр пісаў пераважна для юных чытачоў. У творах «У краіне райскай птушкі» (1926), «Сын вады» (1928) аўтар пастараўся абвергнуць прадстаўленне аб тубыльцах як аб крыважэрных людаедах, пазбаўленых элементарных чалавечых пачуццяў, людзях другога гатунку.

Аповесць «Чалавек ідзе» акрэсліла тую тэндэнцыю спалучэння пазнавальнасці і прыгодніцтва, якую Маўр развіў потым у наступных сваіх аповесцях і ў рамане «Амок» (1929) — пра паўстанні 1926 года на востраве Ява.

У 1930-х гадах пісьменнік ад «экзатычнага» іншаземнага матэрыялу, звярнуўся да родных мясцін, да жыццёвай рэальнасці, у якой дзейнічаюць юныя героі. Рушылі ўслед аповесць «Палескія рабінзоны» (1930), якая расказвала пра прыгоды двух падлеткаў у глухім Палессі, утапічная «Аповесць будучых дзён» (1932) пра камуністычную будучыню СССР, «ТВТ» (1934), у якой з гумарам распавядаецца пра звычайныя справы школьнікаў. Гэтыя творы карысталіся поспехам у юных чытачоў.

 

29. Значэнне творчасці Янкі Маўра ў развіцці дзіцячай літаратуры.

Янка Маўр па праву з'яўляецца «бацькам» беларускай дзіцячай літаратуры.

Яго ўклад у беларускую дзіцячую літаратуру каштоўны тым, што ён як першаадкрывальнік і першапраходца вызначыў далейшае яе кірунак і развіццё, стаў стваральнікам новых для яе жанравых формаў — прыгодніцкага і навукова-фантастычнага, з прычыны чаго яму ўдалося пашырыць часавыя і прасторавыя межы беларускай дзіцячай літаратуры. Яго наватарскія пошукі трымаліся на цесных узаемаадносінах з літаратурнымі традыцыямі — нацыянальнай, рускай, заходняй. Ён умела выкарыстаў мастацкія прыёмы такіх класікаў прыгодніцкай літаратуры, як Жуль Верн, Майн Рыд, Фенімор Купер. У яго творчасці мелася нямала рэмінісцэнцый з твораў Даніэля Дэфо, Аляксандра Дзюма, Гюстава Эмара, Луі Жаколіа, Луі Бусенара, Генры Хагарда.

Пасля вайны Янка Маўр апублікаваў цыкл апавяданняў аб трагічных выпрабаваннях, якія давялося выпрабаваць дзецям у ваенныя гады («Шчасце», «Дзве праўды», «Максімка»).

У 1946 годзе Маўр напісаў апавяданне «Завошта?», у аснову якога лёг рэальны трагічны факт — гібель жонкі і сына пісьменніка М. Лынькова.

У 1948 годзе ён напісаў аўтабіяграфічную аповесць «Шлях з цемры». У 1954 году выйшла яго навукова-фантастычная аповесць «Фантамабіль прафесара Цылякоўскага», якая стала трэцяй яго кнігай, напісанай у жанры сацыяльнай утопіі (першая — фантастычная казка «Падарожжа па зорках» (1927) з цыкла «Піянерскія казкі», а потым — "Аповесць будучых дзён "(1932)).

Аўтар кніг аповесцей, апавяданняў «Чалавек ідзе» (1927), «У краіне райскай птушкі» (1928, 1983), «Сын вады» (1928), «Палескія рабінзоны» (1930, аповесць экранізавана ў 1935), «Слёзы Тубі» (1930), «Аповесць будучых дзён» (1932), «ТВТ» (1934), «Вакол свету» (1947), «Шлях з цемры» (1948), «Апавяданні» (1951), «Аповесці і апавяданні» (выбранае, 1954), «Фантамабіль прафесара Цылякоўскага» (часопіс «Маладосць», 1954—1955), «Аповесці і апавяданні» (1969), апавядання «Цётка Эмілія» (1954), байкі «Пекла» (1929), рамана «Амок» (1930).

 

30. Прыход новых аўтараў (В. Вітка, А. Вольскі, П. Кавалёў, А. Васілевіч, Я. Бяганская, В. Хомчанка, Н. Гілевіч, Е. Лось, А. Дзеружынскі і інш.)

Васіль Ві́тка, сапр. Цімох Васілевіч Крысько (16 мая 1911, в. Еўлічы, Слуцкі раён, Мінская вобласць — 5 ліпеня 1996) — беларускі паэт, перакладчык, крытык,публіцыст, педагог; класік беларускай дзіцячай літаратуры. Заслужаны дзеяч культуры Беларускай ССР (1970)

Артур Вольскі (1924-2002) - паэт, драматург, дзіцячы пісьменнік, колішні дырэктар тэатра. Як драматург А. Вольскі на працягу 15 гадоў (1963-1966, 1988-2000) узначальваў літаратурную частку тэатра.

Павел Нічыпаравіч Кавалёў (псеўданімы: Янка Бярозка, П.Віхроў, Паўлюк Купалін. (5(18).11. 1912, вёска Склімін, Клімавіцкі раён) — беларускі празаік, драматург,перакладчык. Член СП Беларусі з 1945 г. Заслужаны работнік культуры Беларусі (1978).

Алена Васілевіч (22 снежня 1922, засценак Даманшчына (цяпер вёска Ліпнікі) Слуцкі раён, Мінская вобласць) — беларуская пісьменніца. Заслужаны работнік культуры Беларускай ССР (1977). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР (1976) за тэтралогію «Пачакай, затрымайся…». Першы мастацкі твор (аповесць «У прасторах жыцця») надрукавала ў 1947 г. (часопіс «Беларусь»). Выйшлі кніжкі апавяданняў «Блізкія знаёмыя» (1954), «Заўтра ў школу» (1956), «Сябры» (1958), «Апавяданні» (1959), «Падслухала сэрца» (1960), «Калінавая рукавічка» (1963), «Я з вамі» (1964), «Пісар страявой часці» (1969), «Адно імгненне» (1975), «Шурка Рэмзікаў» (1985), зборнік апавяданняў і аповесцей «Мыс Добрай Надзеі» (1977), аповесць «Шляхі-дарогі» (1950), цыкл аповесцей «Расці, Ганька» (1966), «Доля цябе знойдзе» (1968), «Новы свет» (1970), «Пачакай, затрымайся…» (1970), якія склалі тэтралогію «Пачакай, затрымайся…» (1972). Аўтар кніг «Люблю, хвалююся, жыву» (нататкі, эсэ, 1986), «Элегія» (апавяданні, эцюды, эсэ, 1988). Выдадзены Выбраныя творы ў 3 тамах (1982—1983).

Ядвіга Іосіфаўна БЯГАНСКАЯ (псеўданім: Ядвіга Рута; 29 (16) лютага 1908, Верхнеудзінск, цяпер Улан-Удэ — 3 красавіка 1992, Мінск), празаік, перакладчыца. Пачала публікаваць вершы з 1926[1]. З 1953 пачала выступаць як празаік. Перакладала з польскай і славацкай моў. Член СП СССР з 1957. Аўтар кніг для дзяцей «Далёка на Поўначы» (1954), «Жэнін галубок» (1958), «Сустрэча з морам» (1962), «Зосіна зорачка» (1965), «Над ракой Шушай» (1977), «Нечаканая сустрэча» (1978). Першыя кнігі апавяданняў выйшлі ва Уладзіміры на рускай мове — «Куда исчез гриб» (1957), «Жаворонок» (1958), «Рассказы» (1959). Піша пераважна для дзяцей. У Мінску на беларускай мове выдаў зборнікі апавяданняў «Наша вячэра» (1959), «Рукавіцы генерала Даватара» (1960), «Аднойчы майскім днём» (1962), «Суседзі» (1962), «Чырвоны мак» (1964), «Верны рыцар» (1965), «Тваё чэснае слова» (1965), «Зімовы дождж» (1968), «Сустрэча з цудам» (1969), «Паляванне на львоў» (гумарэскі, 1970), «Цёплая зямля» (1971), «Я ўжо вялікі» (1972), «Уначы пад сонцам» (1974), «Паклон» (1976), «Лёгкая рука» (гумарэскі, апавяданні, 1979), аповесці «Чырвоныя хвалі» (1968), «Я прынёс вам радасць» (1981). Аповесць «Пры апазнанні — затрымаць» (1983) пра жыццёвы і творчы шлях Ф. Багушэвіча. Аўтар кніг аповесцей і апавяданняў «Бацькава шабля» (1982), «Чэкістам стала вядома» (1985), «Стрэл у акно» (1988) і рамана «Вяртанне ў агонь» (1978). У кнізе аповесцей і апавяданняў «Цар — зэк Сямён Івашкін» (1992) адлюстраваны падзеі перыяду рэпрэсій.

Аўтар сцэнарыяў мастацкага фільма «Ветразі майго дзяцінства» (пастаўлены ў 1982) і тэлевізійнага «Незнаемая песня» (пастаўлены ў 1983).

Пераклаў на беларускую мову казку Р. Кіплінга «Чаму ў слоніка доўгі нос» (1974), апавяданні латышскіх і літоўскіх пісьменнікаў.

Ні́л Гіле́віч (нар. 30 верасьня 1931; вёска Слабада, Лагойскі раён, цяпер Менская вобласьць, Беларусь) — беларускі паэт і грамадзкі дзяяч, народны паэт Беларусі (1991).

Зборнікі вершаў і паэм для дзяцей: «Сьцяжок на мачце» (1959), «Сіні домік, сіні дом» (1961), «Зялёны востраў» (1963), «Дождж-грыбасей» (1966), «Загадкі» (1971), «Калі рана ўстанеш» (1984), «Добры чалавек» (1987), «Мой белы дзень» (1992), «Шчасьлівыя хвіліны» (2001).

Еўдакія Якаўлеўна ЛОСЬ (1 сакавіка 1929, в. Старына, Ушацкі раён, Віцебская вобласць — 3 ліпеня 1977) — беларуская паэтэса. Першы верш «Сэрца дзяўчыны» надрукаваны ў часопісе «Работніца і сялянка» ў 1948. Аўтар зборнікаў вершаў «Сакавік» (1958), «Палачанка» (1962), «Людзі добрыя» (1963), «Хараство» (1965), «Яснавокія мальвы» (1967), «Вянцы зруба» (выбранае, 1969), «Перавал» (вершы і паэмы, 1971), «Галінка з яблыкам» (1973), «Лірыка» (1975), «Лірыка ліпеня» (вершы і паэмы, 1977), «Валошка на мяжы» (выбранае, 1984). Для дзяцей выйшлі кніжкі вершаў «Абутая елачка» (1961), «Казка пра Ласку» (1963), «Вяселікі» (1964), «Зайчык-выхваляйчык» (1970), «Дванаццаць загадак» (1974), «Смачныя літары» (1978), апавяданняў «Дзесяць дзён у Барку» (1984). У 1979 выйшлі Выбраныя творы ў 2 тамах. Яе паэзія шчырая, сагрэта пачуццём любові да Радзімы, да людзей. У многіх вершах — біяграфія тых, хто пражыў вайну ў дзіцячым узросце, чыё юнацтва супала з пасляваенным клопатам аднаўлення краіны. Людскія ўзаемаадносіны, нялёгкі жаночы лёс — асноўны змест яе лірычных твораў. Аптымізмам і разам з тым трагічнымі прадчуваннямі кранаюць радкі вершаў «Бараўлянскага сшытка». Вырашэнню маральна-этычных праблем жыцця сучаснікаў прысвечаны зборнікі прозы «Пацеркі», «Травіца — брат-сястрыца». Пісала вершы для дзяцей («Абутая ёлачка», «Казка пра Ласку», «Вяселікі», «Зайчык-выхваляйчык», «Дванаццаць загадак»). Творы, адрасаваныя маленькаму чытачу, вызначаюцца веданнем дзіцячай псіхалогіі, даступнасцю зместу, дакладнасцю вобразаў. Напісала кнігі прозы «Пацеркі» (1966) і «Травіца брат-сястрыца» (1970). У 1977 у часопісе «Полымя» надрукаваны цыкл «Навелы пятага паверха». Пераклала на беларускую мову кніжку вершаў С. Баруздзіна «Краіна, дзе мы жывём» (1977).

Авяр’ян Дзеружынскі «Кую-кую ножку» (1967), «Смешкі і пацешкі» (1968), «Добры ветрык: выбранае» (1969), «Вяселікі: выбранае» (1979)

 

Сняжынкі

Конец формы

Закружыліся
Сняжынкі
Нізка-нізка
Над зямлёй.
Ціха лётаюць
Пушынкі
Незлічонай
Чарадой.
Быццам тыя
Матылёчкі,
Весяляцца
Нездарма —
Адамкнула
Ўсе замочкі
Ў небе ім
Сама зіма.

 

Хлебная скарынка

Конец формы

Пахне
Хлебная скарынка
Цёплым ветрыкам,
Хваінкай,
Летнім дожджыкам
Грыбным,
Лугам,
Полем аржаным,
I асенняй пазалотай,
Ды натхнёнаю
Работай.

Адуванчык

Конец формы

Адуванчык,
Дзьмухавец,
Кучаравы маладзец.
Стаў ён
Пры дарожцы
На даўжэзнай ножцы.
Дзьмухнуў вецер —
Адуванчык
Стаў нібыта
Абарванчык.
Адуванчык,
Дзьмухавец,
Як падстрыжаны хлапец,
Бо на макаўцы
Ў былінкі
Аніводнай
Валасінкі.

 

Сані

Конец формы

— Хто вас гоніць
З горкі, сані?
— Ды ніхто,
Бяжым мы самі.
— А чаго вам
Так спяшацца?
— Трэба ж Яначку
Катацца.

 

 

31. Патрыятычная накіраванасць мастацкай літаратуры ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Адной з асноўных у беларускай дзіцячай літаратуры (як і ў лiтаратуры ў цэлым) многія дзесяцігоддзі застаецца тэма Вялікай Айчыннай вайны, гераізму, мужнасці савецкага народа ў барацьбе за свабоду i незалежнасць. Ля вытокаў ваенна-патрыятычнай літаратуры для дзяцей стаялі класікі Янка Купала, Якуб Колас, Міхась Лынькоў. Эстафету падхапілі знакамітыя пісьменнікі — удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны: Максім Танк, Янка Брыль, Аляксей Пысін, Алесь Савіцкі i iншыя майстры мастацкага слова.

Адметна ўзбагацілі дзіцячую літаратуру ваенна-патрыятычнай тэматыкі вядомыя пісьменнікі — дзеці вайны: Анатоль Грачанікаў, Валянцін Лукша, Уладзімір Карызна, Ніна Галіноўская i iншыя. Звяртаюцца да гэтай тэмы таксама і маладзейшыя пісьменнікі.

У 40-50-я гг. былі напісаны паэмы М. Танка “Янук Сяліба”, А. Куляшова “Сцяг брыгады”, П. Броўкі “Беларусь”, “Паэма пра Смалячкова”; ап-ні М. Лынькова (зб. “Астап”), К. Чорнага (зб. “Вялікае сэрца”) і інш. – тэма вайны.

Адчувальных поспехаў у пасляваенны час дасягнула і дзіцячая літаратура Беларусі. Працягвалі сваю работу вопытныя майстры дзіцячай літаратуры Я. Маўр, А. Якімовіч, Э. Агняцвет, У. Дубоўка, С. Шушкевіч, В. Вольскі. Нямала добрых твораў для дзяцей напісалі пасля вайны тыя пісьменнікі, якія ў асноўным працавалі ў галіне “дарослай” літаратуры: П. Броўка, П. Глебка, М. Танк, Я. Брыль, і інш. У першыя пасляваенныя гады адной з галоўных тэм беларускай дзіцячай літаратуры была тэма ВАВ. У 1948 г. выйшаў зборнік «Ніколі не забудзем», хвалюючая кнігa пісьмаў-успамінаў дзяцей, сведак i ўдзельнікаў падзей Вялікай Айчыннай вайны. Падзеям вайны прысвечаны таксама паэмы Э. Агняцвет «Песня пра піянерскі сцяг» (1949), «Будзем сябраваць» (1955), К. Кірэенкі «Алёнчына школа» (1951), М. Калачынскага «Насустрач жыццю» (1951) и инш. Недастатковая псіхалагічная напоўненасць вобразаў як адзін з недахопаў гэтых твораў.Да ліку любімых дзіцячых твораў аб ВАВ адносіцца паэма А. Астрэйкі «Прыгоды дзеда Міхеда»(1956). Твор гэты не быў прызначаны спецыяльна для дзяцей. Ён прываблівае дзяцей гумарам, дынамічнасцю сюжэта, цікавымі прыгодамі жыццястойкага, кемлівага i разумнага дзеда — героя, які вельмі нагадвае мужных асілкаў з бел-іх народных казак i ў той жа час з'яўляецца звычайным чалавекам. Трагедыя дзяцей пераканаўча перададзена i ў апавяданнях Я. Маўра «Дом пры дарозе», «Максімка». Максімка (1946) таксама трагічная асоба, ён - ахвяра вайны. Пісьменнік тут засяроджвае ўвагу на тым, што грамадства павінна клапаціццa пра cipoт, а найлепш гэта можа адлюстравацца ва ўсынаўленні такix дзяцей, каб даць iм сям'ю, цяпло дамашняга клопату, зaмянiць загінуўшых бацькоў. Максімка ў такім узросце, калі яшчэ ахвотна верыць, што тыя, хто iм апякуюцца, - гэта i ёсць яго сапраўдныя бацькі, якія ў віхуры вайны на некаторы час недзе згубіліся. Так ён успрымае i афіцэра, які яго ласкава трымае на руках. Але пісьменнік падкрэслівае i іншае: засядае стрэмка i ў сэрцы дарослых, яны не могуць знішчыць даверлівасць дзіцяці i прымуць рашэнне пра ўсынаўленне.У пасляваенны час з'явілася нямала твораў пра школу, пра вучобу i справы юных піянераў, пра дружбу дзяцей, ix дапытлівасць, імкненне да дзеяння, пошуку: Адной з першых пасляваенных кніг пра школу была аповесць А. Якімовіча “Гаворыць Масква” (1951). У ей пісьменнік паказаў школьныя будні, мары i справы дзяцей, ix узаемаадносіны са старэйшымі. У творы ёсць па-мастацку акрэсленыя вобразы дзяцей, але ён некалькі ідылічны, тут не адлюстраваны цяжкасці пасляваеннага жыцця, спрошчана вырашаецца праблема выхавання чалавека ў калектыве. Як адна з вельмі важных вылучылася ў пасляваеннай БДЛ тэма працы. Цікавай спробай мастацкага раскрыцця яе з'явілася аповесць Я. Брыля «Лазунок», у якой пераканальна адлюстравана яшчэ дзіцячае, але шчырае i трывалае захапленне пятнаццацігадовага Міхася Лазунка сваей прафесіяй. Героя радуе тое, што ён як дарослы стаіць ля друкарскага станка i прымае удзел у адказнай справе — выданні Kнігi. У пасляваеннай беларускай дзіцячай літаратуры з'явіліся добрыя кніжкі для маленькіх чытачоў. Сярод ix зборнікі вершаў, апавяданняў, казкі, легенды, невялікія паэмы: «Кветкі — сонцавы дзеткі», «Цудоўная знаходка» У. Дубоўкі, «Ехаў казачнік-бай», «Конь i Леў», i інш.

 

32. Дзіцячае бачанне як спосаб выяўлення і асэнсавання рэчаіснасці – кніга пісьмаў-успамінаў дзяцей “Ніколі не забудзем” (1948)..

У 1948 годзе выйшла ўнікальная кніга «Ніколі не забудзем» — зборнік пісьмаў-успамінаў дзяцей — удзельнікаў і сведкаў вайны. Яна перакладзена на многія мовы свету і неаднаразова перавыдавалася. Гэтая кніга ўносіць значны ўклад у патрыятычнае выхаванне грамадзян краіны.

Кн. “Ніколі не забудзем” (калектыўны твор, падрабязная канкрэтнасць, эмацыянальны псіхалагізм вачамі дзяцей).

“Апошнія сведкі” С. Алексіевіч – мастацка-дакументальны твор, дзе сабраны “недзіцячыя расказы” тых, каму ў 41-м было 2–14 год. Гэта дак. сведчанне супраць вайны, погляд на вайну як зло вачыма дзіцяці. Дзіцячае бачанне свету псіхалагічна траўміравана перажытым. Абедзве кнігі аб’ядноўвае тэма вайны і аповеды дзяцей