Онтогенез: определение, периодизация

6.4.2. Онтогенездің алғашқы кезеңдері: гаметогенез, ұрықтану, жұмыртқа жасушасының полярлылығы, ооплазматикалық сегрегация, позициялық ақпарат, детерминация, дифференциация, эмбрионалдық индукция.

6.4.3. Онтогенездің жасушалық механизмдері: пролиферация, миграция, сұрыпталу, апоптоз

6.4.4. Онтогенездік дамудың генетикалық бақылануы.

6.4.5. «Үй шаруашылық» гендер, аналық эффектісі бар гендер, сегментация гендері, гомеозистік гендер (гомеобокстар), «молшылық» гендер.

6.4.6. Тұқым қуалайтын аурулардың дамуындағы гомеозистік гендер мутациясының рөлі.

6.4.7. Адамның туа біткен ақаулықтарының пайда болуында онтогенездің жасушалық механизмдерінің бұзылуының рөлі.

 

6.5. Оқыту әдістері: студенттердің сабақтың мәнін, мақсатын және міндеттерін; түсінгенін қысқа, анық, ойын жүйелі жеткізу және түсінген материалын сызба нұсқа, кесте, сурет түрінде көрсету; тест қателіктерімен топпен жұмыс; есептер шығаруды көрсету және түсіндіру, сызбалар толтыруға бағыттай отырып ауызша сұрау.

6.6. Әдебиеттер:

Негізгі:

6.6.1. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Жалпы және медициналық генетика негіздері (дәрістер жинағы). Алматы: Эверо, 2009. б. 52-61.

6.6.2. Аманжолова Л.Е. Жалпы және медициналық генетиканың биологиялық негіздері. Алматы, 2006. 126-140 б.

6.6.3. Қазымбет П.Қ., Аманжолова Л.Е., Нұртаева Қ.С. Медициналық биология. Алматы, 2002. 118-133 б.

6.6.4. Қуандықов Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Алматы, 2006. 39-45 б.

6.6.5.Медициналық биология және генетика. Е.Ө. Қуандықов ред. Алматы, 2004. 208-227 б.

6.6.6. Генетика. Под ред. Иванова В. И. М.: Академкнига, 2006. б. 291-314

6.6.7. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық - генетикалық терминдердің орысша-қазақша сөздігі. Алматы: Эверо, 2012. 112б.

Қосымша:

6.6.8. Жимулев И.В. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск: Сиб.унив. изд-во, 2007. С. 369 - 389.

6.6.9. Наследственные болезни: национальное руководство/под.ред.акад. РАМН Н.П. Бочкова.-М.: ГЭОТАР-Медиа, 2012.С.81-125.

6.6.10. Нуртазин С.Т., Всеволодов Э.Б. Биология индивидуального развития. Алматы, 2005. 260 с.

6.6.11. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л.Ньюссбаум, Родерик Р. Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. акад. РАМН Н. П. Бочкова. М., ГЭОТАР-Медиа, 2010. б. 254-259, 355-379.

6.7. Бақылау

6.7.1. Когнитивті (білім) құзыреттілікті бағалау:

6.7.1.1. Тақырыптың сұрақтары бойынша ауызша сұрау.

6.7.1.2. Тест бақылау – 10 сұрақтан 2 нұсқа.

6.7.1.3. Тақырып бойынша кәсіби терминдерді ағылшын және екінші тілде игеруін тексеру

6.7.2. Тәжірибелік дағды құзыреттілігін бағалау:

6.7.2.1. Адам онтогенезінің клиникалық кезеңдерінің сызбасын сызып, түсіндіріңіз.

6.7.2.2.Онтогенездің алғашқы кезеңдерінің: жұмыртқа жасушасының полярлығы, ооплазмалық сегрегация, позициялық ақпарат, детерминация, дифференциацияның сызбасын сызып, мәнін түсіндіріңіз.

6.7.2.3. Онтогенездің жасушалық механизмінің сызбасын сызып, түсіндіріңіз.

6.7.2.4. Ситуациялық есептерді шығару:

1. Нәресте туылған кезде жұлынның ортаңғы бөлігі бітіспеген. Онтогенездiң қандай жасушалық механизмдері бұзылған?

2. «Жырық таңдай» ақаулығында қандай жасушалық механизмдер бұзылған?

3. Синдактилия кезiнде қандай жасушалық механизмдер бұзылған?

4. Мүшелердiң толық жетiлмеуi мен дұрыс орналаспауының негiзiнде қандай элементарлық жасушалық үрдістердiң бұзылуы жатыр?

6.7.2.5. Ситуациялық есепті шығару

- Эритроциттердiң негiзгi белогы-гемоглобиннiң аминқышқылдық құрамы эмбриогенез кезiнде туылғаннан кейiн өзгередi. Онтогенез кезiндегi гендердiң дифференциальды активтiлiгi гипотезасы бойынша бұл процестi түсiндiріңіз.

6.7.2.6. Кестені толтыру: «Адам гемоглобинінің әр түрлі типтерінің синтезі кезіндегі гендердің дифференциальді экспрессиясы».

Гемоглобиннің типтері	Белгіленуі	Гемоглобин синтезін бақылайтын гендер	Гемоглобин синтезі жүретін орны	Синтездің уақыты
1. Эмбриональді
2. Фетальді
3. Нәрестелерде
4. Ересектерде

 

6.7.2.7. Сызбаны салу: Дамудағы реттеуші геннің рөлі

6.7.3. Өзін – өзі жетілдіру дағдысын бағалау:

6.7.3.1. «Тератогенді факторлар туралы заманауи мәліметтер» тақырыбы бойынша СӨЖ-ді қорғау.

 

6.7.4. Бақылау сұрақтары:

6.7.4.1. Жұмыртқа жасушасының полярлығы дегеніміз не?

6.7.4.2. Позициялық ақпарат қай жерде байқалады?

6.7.4.3. Жасушалардың бөлшектену арқылы бөлінуінің ерекшелігі неде?

6.7.4.4. Онтогенездің жасушалық механизмдерінің бұзылысынан пайда болатын ақаулықтарға мысалдар келтіріңіз.

 

Үш тілдегі түсіндірме сөздер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшын тілінде
Апоптоз – жасушалардың бағдарланған, физиологиялық өлімі	Апоптоз – программированная клеточная смерть, физиологическая гибель клеток	Apoptosis - process of programmed cell death, physiological cell death
Онтогенез – жеке дараның (ағзаның) даму үдерісі	Онтогенез – процесс индивидуального развития особи (организма)	Ontogenesis – process of individual development of organism
Ооплазмалық сегрегация – ооплазманың әртүрлі бөліктерінде (сегменттерінде) биологиялық белсенді заттардың әртүлі таралуын және ана ағзасында ооциттің жағдайын анықтайтын жұмыртқа жасушасының цитоплазмасының әртектілігі; ооплазмалық сегрегация ооплазманың әртүрлі аймақтарында орналасқан әртүрлі жасушалардан әртүрлі мүшелермен ұлпалардың қалыптасуын қамтамасыз етеді	Ооплазматическая сегрегация – явление неоднородности цитоплазмы яйцеклетки, обусловленное неравнөмерным распределением биологически активных веществ в различных участках (сегментах) ооплазмы и положением ооцита в материнском организме; ооплазматическая сегрегация приводит к формированию различных органов и тканей из зачатков клеток, расположенных в разных участках ооплазмы	Ooplasmic segregation - egg cytoplasm heterogeneity phenomenon caused by unequal distribution of biologically active substances in different parts of ooplasm and oocyte position in maternal organism
Детерминация – жіктелмеген жасушалар (бастамалар) тобының даму бағытын таңдау нәтижесінде жіктелген жасушаларға айналуының онтогенетикалық үдерісі	Детерминация – онтогенетический процесс выбора направления развития группы недифференцированных клеток (зачатка) с последующим их превращением в дифференцированные клетки	Determination – choice of direction of development of undifferentiated cells accompanying by converting them to differentiated cells
Позициялық ақпарат– болашақ мүшелердің дамуына жауап беретін бастама жасушалардың оплазмадан алатын ақпараты; соған сәйкес жасушалар белгілі бағытта дамиды (детерминацияланады және нәтижесінде белгілі бір мүше қалыптасады)	Позиционная информация – информация, получаемая клетками-зачатками будущих органов из окружающей их ооплазмы; в соответствии с ней клетки развиваются в определенном направлении (детерминируются и формируют в итоге тот или иной орган)	Positional information – information (chemical signals) obtained by germ (undifferentiated) cells from ooplasm resulting in determination of them

 

Құрастырған: доц.Альмухамбетова С.К

12 -тәжірибелік сабақ

6.1. Тақырыбы: Популяциялық генетика негіздері

6.2. Мақсаты: студенттерде ағзалар топтарында (популяцияда) өтіп жатқан генетикалық үрдістер, популяцияның генетикалық құрылымының қалыптасу механизмдері, популяцияның құрылымының өзгеруіне және генетикалық жүкке алып келетін факторлар туралы білімдерін қалыптастыру.

6.3. Оқыту міндеттері:

- популяция,популяциялық генетика, популяцияның генетикалық құрылымы, генетикалық үрдістердің популяциядағы заңдылықтары, популяцияның генетикалық құрылымының заңдылықтарын түсіндіру;

- Харди-Вайнберг заңының мәнін ашу;

- элементарлы эволюциялық үрдістер және демографиялық факторлар әсерінен популяцияның генетикалық құрылымы өзгеруінің мәні мен маңызын ашу;

- популяцияның генетикалық құрылымы мен динамикасы қалыптасуындағы мутацияның, миграцияның, гендер дрейфінің және табиғи сұрыпталудың рөлін ашу;

- популяциядағы табиғи сұрыпталу типтері мен оның нәтижелерін қарастыру және түсіну;

- популяциядағы табиғи сұрыпталуда генотиптер бейімділігінің маңызы мен рөлін ашу;

- популяцияның генетикалық жүгінің қалыптасуындағы табиғи сұрыпталудың рөлі мен маңызын ашу;

- студенттерде денсаулық сақтау тәжірибесінде популяцияның генетикалық жүгінің рөлі мен маңызының мәнін ашу.

 

6.4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

6.4.1. Популяция: анықтамасы, сипаттамалары