Афармленне агульнарасійскіх палітычных партый. Рэвалюцыя 1905 – 1907 гг. Пачатак парламентарызму.

Рэвалюцыя 1905-1907 гг. На Беларусі.У пачатку ХХ ст. у Расii склалася рэвалюцыйная сiтуацыя. Эканамiчны крызiс 1900–1903 гг. i руска-японская вайна 1904–1905 гг. садзейнiчалi абвастрэнню ўсiх супярэчнасцей. Рэвалюцыйны выбух у Расii стаў непазбежным.У палiтычнай барацьбе вылучаюцца тры лагеры: урадавы, лiберальна-буржуазны i дэмакратычны. Кожны з iх меў свае мэты i задачы. Урадавы лагер iмкнулся захаваць самадзяржаўе i не дапусцiць карэнных змен у дзяржаўна-палiтычным ладзе Расii. Лiбералы марылi аб палiтычных свабодах, жадалi лiквiдаваць перажыткi феадалізму. Агульнай мэтай дэмакратау было знiшчэнне ўсiх рэшткаў феадалізму, у тым лiку i памешчыцкага землеўладання, звяржэнне самадзяржаўя i ўсталяванне дэмакратычнай рэспублiкi.9 студзеня 1905 г. у Пецярбургу было растраляна мiрнае шэсце рабочых, якiя накiроўвалiся да цара з просьбай палепшыць становiшча народа. Гэтая падзея выклiкала магутную хвалю пратэсту.У лютым – сакавiку колькасць палiтычных выступленняў рэзка зменшылася, але адбылося значнае павелічэнне эканамiчных забастовак.Вясною 1905 г., як следства ўздзеяння рабочага руху, на Беларусi разгарнуўся масавы рэвалюцыйны рух сялянства.Восенню 1905 г. шматлiкiя агульнагарадскiя стачкi злiлiся ва Усерасiйскую палiтычную стачку. Ва ўсёй Расii баставала звыш двух мiльёнаў чалавек.18 кастрычнiка ў Мiнску на плошчы адбыўся мiтынг, у якiм удзельнiчалi каля 20 тыс. чалавек. Каб разагнаць мiтынгуючых, губернатар Курлаў загадаў прымянiць зброю.У снежнi 1905 г. палiтычная барацьба пралетарыяту Расii працягвалася. У Маскве яна перарасла ва ўзброенае паўстанне. Забастоўка ахапiла большасць чыгуначных вузлоў Беларусi. У апошнія месяцы 1905 г. зноў узрос сялянскi рух.Аднак збiць рэвалюцыйную хвалю ўладам ўсё ж такi ўдалося. У пэўнай ступенi гэтаму спрыяў Манiфест 17 кастрычнiка.Пасля снежаньскiх падзей 1905 г. рэвалюцыйны рух паступова iдзе на спад.

 

37. Геапалітычнае становішча і сацыяльна-эканамічная сітуацыя ў Беларусі ва ўмовах Першай сусветнай вайны.

Беларусь ва умовах І-й сусветнай вайны (1914-люты1917 г.). Беларускі нацыянальны рух.

Расійскія войскі, церпячы паражэнне за паражэннем у Польшчы, у ліпені 1915 г. здалі Варшаву. Фронт імкліва набліжаўся да Беларусі. У пачатку верасня 1915 г. расійская армія пакінула Вільню, Гродна, Ліду, Брэст і іншыя гарады Заходняй Беларусі. У кастрычніку 1915 г. фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск–Паставы–Баранавічы–Пінск. Значная частка тэрыторыі Беларусі апынулася пад германскай акупацыяй.

У сувязі з наступленнем германскіх войск на ўсход рушыў вялікі паток бежанцаў з Польшчы, Літвы і заходніх паветаў Беларусі

На захопленай Гегманіяй тэрыторыі Беларусі ўводзіліся розныя ваенныя павіннасці. На абаронныя работы прыцягвалася ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы. Пачаліся масавыя рэквізіцыі жывёлы, прадуктаў харчавання і фуражу.

Рэквізіцыі і прымусовыя работы на патрэбу фронту праводзілі і германскія ўлады. Акупанты сілаю забіралі ў сялян коней, кароў, іншую хатнюю жывёлу, прадукты, фураж, адзенне, абутак, прымушалі выконваць розныя павіннасці.

У выключна цяжкім становішчы апынулася сельская гаспадарка Беларусі. Больш як палова ўсіх працаздольных мужчын беларускай вёскі была мабілізавана і адпраўлена на фронт.

З-за моцнага заняпаду сельскай гаспадаркі амаль перасталі паступаць на рынак прадметы першай неабходнасці, што выклікала рост дарагоўлі, зніжэнне жыццёвага ўзроўню народа.

Пачынаючы з 1915 г., на Беларусі назіраецца нарастанне рабочага руху. У 1916 г. стачачны рух ахапіў 11 населеных пунктаў Беларусі. Асноўным патрабаваннем стачачнікаў з’яўлялася павышэнне заработнай платы.

Аднак трэба адзначыць, што стачкі на Беларусі ў гэты час адбываліся разрознена, і, як правіла, у іх удзельнічала толькі частка рабочых. Масавага рабочага руху не было.

Своеасаблівую форму на Беларусі ў гады вайны набыў сялянскі рух – разгром памешчыцкіх маёнткаў, харчовых магазінаў і лавак.

Значна ўзраслі сялянскія хваляванні ў 1915 г. У сувязі з перанясеннем баявых дзеянняў на тэрыторыю Беларусі і ростам рэквізіцый сярод сялян. Аднак у 1916–1917 гг. іх колькасць значна зменшылася.

Ваенныя паражэнні расійскай арміі ў кампаніі 1915 г., няўдачы баявых дзеянняў у 1916 г., велізарныя людскія страты выклікалі нездаволенасць салдат. У войсках успыхнулі хваляванні, звязаныя з дрэнным забеспячэннем прадуктамі харчавання і абмундзіраваннем, недахопам зброі і боепрыпасаў. Расло дэзерцірства.

22 кастрычніка 1916 г. адбылося паўстанне салдат, казакоў і матросаў на размеркавальным пункце ў Гомелі. Паўстанне ўспыхнула ў сувязі з арыштам аднаго з казакоў. Паустанцы былі жорстка пакараны. Але спыніць працэс разлажэння арміі ўжо было нельга, яна паступова станавілася небаяздольнай.

 

38. Лютаўская рэвалюцыя 1917 года ў Беларусі. Беларускі нацыянальны рух і яго роля ў рэвалюцыйным працэсе пачатку XX ст.

Вайна паскорыла паспяванне рэвалюцыйнай сiтуацii.Рэвалюцыя пачалася у Петраградзе.27 лютага 1917г. рабочыя i салдаты зверглi самадзяржауе, узнiкае часовы урад.У гэты час узнiкаюць саветы рабочых,салдацкiх дэпутатау.Звесткi аб перамозе рэвалюцii у Петраградзе прыйшлi на Беларусь 1-4 сакавiка 1917г.4 сакавiка створаны Мiнскi савет,якi утварыу Часовы выкынаучы камiтэт Савета. 5 сакавiка Савет узнiкае у Вмцебску, за тым у Гомелi.Класавая свядомасць i грамадзянская актаунасць рабочых i служачых на Беларусi праявiлася у стварэннi прафсаюзау,якiя былi павiнны абараняць

iнтарэсы працоуных.Узнiкалi саветы i у салдат.У Мiнскi адбыуся 1 з'езд ваенных дэпутатау заходнега фронту якi выказауся за прадстауленне салдатам усiх правоу i свабод якiя атрымалi грамадзяне у вынiку рэвалюцii.Да звяржэння самадзяржауя сяляне Беларусi аднеслiся станоуча.Аднак пракметнага руху сялян весткi аб перамозе ревалюцii не выклiкалi.20 красавiка 1917 у Мiнску адкрыуся з'езд сялянскiх дэпутатау,якi выказауся,што саветы гэта класавая арганiзацыя i сялян.Самавольныя захопы зямлi асуджалiся. Саветы

сялян у асноуным пайшлi за эсэрамi.Усе беларускiя нац. сiлы 25-27 сакавiка 1917г. сабралiся на свой з'езд,дзе вырашана было стварыць Беларускую Краевую Раду.

 

39. Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 г. і яе роля ў гістарычным лёсе беларускага народа.

Часовы урад сваiх абяцаннняу не выконвау.Насельнiцтва Беларусi пакутвала ад цяжару утрымання больш як 2-х мiльеннай армii.Восенню 1917г. яшчэ больш пагоршылася сацыяльна-эканамiчнае становiшча.У Беларусi бальшавiкi умацавалi свае пазiцыi толькi у Мiнскiм i Гомельскiм Саветах.Сялянскiя Саветы знаходзiлiся пад уплывам эсэрау.25 кастрычнiка 1917г. бальшавiкi зверглi Часовы урад у Петраградзе.Мiнскi Савет 25 кастрычнiка абвясцiу сябе уладай.Быу арганiзаваны ваенна-рэвалюцыйны камiтэт (ВРК) на чале з

Ландэрам.Процiдзеянне бальшавiкам у Мiнску Камiтэт выратавання рэвалюцii (Калатухiн).На барацьбу з iмi бальшавiкi Мiнска вызвалi войскi з Заходняга фронту.Мiнскi Савет узяу уладу.У Магiлеве,дзе была Стаука Вярхоунага Глаунакамандуючага генерала Духонiна,з дапамогай бальшавiкоу з Петраграда на чале з прапаршчыкам Крыленка была устаноулена Савецкая улада.Армii Заходняга фронту перайшлi на бок бальшавiкоу.26 лiстапада 1917г. быу створаны выкынаучы камiтэт Зыходняй вобласцi i фронту.Тыя Саветы,дзе бальшавiкi не мелi пераважнай большасцi,распускалiся,праводзiлiся новыя выборы,якiя забяспечвалi усталяванне сваей улады.Такi характар насiла змена улады у Вiцебску i Гомелi.У лютым 1918г. бальшавiкi амаль завяршылi працу па арганiзацыi Савецкай улады у губернях,паветах.

Бальшавiкi пачалi праводзiць сацыяльна-эканамiчную палiтыку.Над прадпрыемствамi быу устаноулен рабочы кантроль.Нацыяналiзаваць паспелi толькi 11 прадпрыемствау.Рабочыя атрымалi 8-гадзiнны рабочы дзень,пачалася барацьба з беспрацоуем.Бальшавiкi змагалiся са злачынцамi.30 лiстапада 1917г. была створана у Беларусi мiлiцыя.

 

40. Беларусь ва ўмовах германскай акупацыі. Абвяшчэнне БНР.

На акyпованай немцамi тэрыторыi Беларyсi панавала ваенная адмiнiстрацыя. Акyпанты перадавалi фабрыкi i заводы iх былым yладальнiкам, памешчыкам вярталася iх зямля. Праводзiлiся рэвiзii прадyктаy. У германiю адправiлi толькi з Мiнска на працy 15000 чалавек. У адказ вясной 1918г. yспыхнyлi сялянскiя паyстаннi y Слyцкiм, Лепельскiм, Гомельскiм паветах. Дзейнiчалi партызанскiя атрады y ваколiцах Полацка, Вiцебска, Оршы i г.д.. У снежнi 1919г. Чырвоная Армiя заняла Мiнск, а потым замацавалася на лiнii

Вiльня-Лiда-Слонiм. На yсёй тэрыторы Беларyсi снова yмацавалася yлада бальшывiкоy. Каб прыбавiць да сябе беларyскi народ i yзняць мiжнародны прыстыж, бальшывiкi вырашылi абвясцiць БССР. 1 стyдзеня 1919г. y Смаленскy быy абнародаваны Манiфест Часовага yрада Беларyсi, якi абвясцiy yтварэнне БССР. 2-3 лютага па прапанове Свярдлова i Усебеларyскi з'езд Саветаy прыняy рашэнне аб аб'яднаннi БССР з Лiтоyскай ССР. Сyверынетэт БССР прыняyся бальшывiкамi y ахвярy iдэi сyсветнай рэвалюцыi. Быy создан савет Народных Камyнараy. З настyпленнем Палякаy Лiтоyска-Беларyская дзяржава таксама хyтка памерла як i нарадзiлася. На тэрыторыi Беларyсi бальшывiкi распачалi палiтыкy-"Ваеннага камyнiзма".

Абвяшчэнне БНР.9 сакавіка 1918 г. адбылося пашыранае пасяджэнне выканкома Савета Усебеларускага з’езда. На пасяджэнні была прынята 2-я Устаўная грамата да народа Беларусі. У гэтым дакуменце Беларусь абвяшчалася Народнай Рэспублікай.Аднак ў граматах не былі дастаткова выразна акрэслены сацыяльна-палітычныя задачы.Таму выпрацоўваецца агульная тактыка ў нацыянальным пытанні.25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады была прынята Устаўная грамата. Грамата павінна была завяршыць працэс самавызначэння і канчаткова канстытуіраваць утварэнне беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Галоўным у грамаце было абвяшчэнне незалежнасці Беларусі.Найбольшую самастойнасць Рада БНР атрымала ў галіне культуры і адукацыі.Народны сакратарыят БНР атрымаў ад нямецкага камандавання некаторыя правы і ў галіне міжнароднай палітыкі.Вось у такіх складаных умовах Рада БНР на закрытым пасяджэнні прыняла тэкст тэлеграмы германіі, у якой выказвалася падзяка за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага прыгнёту і анархіі.Пасылка Радай тэлеграмы выклікала востры палітычны кразіс у самой Радзе, яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты.Крызіс прывёў да расколу БСГ.Пасля вайны на вызваленай тэрыторыі Беларусі была адноўлена савецкая ўлада. Ствараліся яе органы: ваенныя саветы, рэвалюцыйныя камітэты, выканкомы Саветаў.Такім чынам, абвяшчэнне БНР з’явілася першай спробай рэалізацыі на практыцы беларускай ідэі, што ўзнікла яшчэ на пачатку ХІХ ст., сукупнасці ўсіх трох яе асноватворных элементаў – нацыянальнай свядомасці, нацыянальна-культурнага адраджэння і нацыянальнай дзяржаўнасці.Аднак гэта быў першы крок барацьбы за беларускую дзяржаўнасць. Незалежнасць і свабода, аб’яўленыя 25 сакавіка 1918 г., так і засталіся жаданнем і надзеяй.

 

41. Стварэнне беларускай савецкай дзяржаўнасці. Роля і месца БССР у стварэнні СССР.

Працоyныя Савецкай Беларyсi са спачyваннем адносiлiся да сваiх сyайчыннiкаy y Заходняй Беларyсi,выказвалi салiдарнасць iх барацбе.Падтрымкy змагарам аказвалi працоyныя Масквы, Ленiнграда, Кiева. Асаблiва y 30-е працоyныя нашай краiны патрабавалi ад Польшчы спынiць тэррор y Заходняй Беларyсi.Шырокi водгyк y рабочых БССР атрымала y 1933г.3-х тыднёвая забастоyка y Беластокy.У час рэпрэсiй i арыштаy y нашай краiне КПСС была абвiнавачана y агентyрнай рабоце на польскyю разведкy,былi праведзены арышты,што нанесла значны yрон партыi. Пасля заключэннi Масквой пакта аб ненападзеннi з Гiтлерам 23 жнiyня 1939 г,становiшча Польшчы пагаршаецца,яна застаецца сам на сам з немцамi.Па сакрэтнамy пратаколy новая мяжа СССР з Польшчай павшнна была праходзiць па лiнii рэк Нарзy-Бyг-Вiсла-Сож. 1 верасня 1939 г. немцы пачалi вайнy з Польшчай, 17 верасня 1939г чырвоная армiя перайшла савецка-польскю мяжy. Да 25 верасня савецкiя войскi поyнасцю занялi заходнюю Беларyсь. 28-30 кастрычнiка 1939г адбыyся Народны сход заходняй Беларyсi, якi выказаyся за аб`яднанне з БССР. 2 лiстапада 1939г Вярхоyны Савет СССР далyчыy Заходнюю Беларyсь да БССР.Лiквiдацыя польскай сiстэмы кiравання i yстанаyленне савецкай yлады сyправаджалiся масавымi парyшэннимш законy з бокy новых yлад.Былi праведзены мерапрыемствы па паляпшэнню yмоy жыцця насельнiцтва. Але iндyстрыялiзацыя,калектывiзацыя i кyльтyрная рэвалюцыя праходзiлi на тэрыторыi Заходняй Беларyсi тымiж жорсткiмi,ахвярнымi шляхамi,

як i y СССР.

Удзел БССР ва утварэннi Саюза ССР.

Пасля завяршэння грамадзянскай вайны паустала пытанне аб больш цеснам аб'яднаннi Савецкiх рэспублiк.З лета 1922г. пад кiраунiцвам ЦК РКП(б) пачауся пошук i выпрацоука канкрэтных форм аб'яднання у адну дзяржаву. Прыпынiлiся на прапанове Ленiна-федэрацiя.I Усебеларускi з'езд Саветау 14-16 снежня 1922г. Анагалосна адобрыу iдэю стварэння федэрацii - СССР. Была выбрана дэлегацыя ад Беларусi для паездкi у Маскву,каб падпiсаць дакументы.30 снежня 1922г. у Маскве дэлегацii РСФСР,УССР,БССР i ЗСФСР падпiсалi Дэкларацыю i Дагавор аб стварэннi СССР.Ад iмя БССР гэтыя дакументы падпiсалi 25 чалавек.На з'езде быу выбраны ЦВК СССР,у якi ад БССР увайшоу Чарвякоу(ён стау адным з чатырох Старшынау ЦВК СССР).У 1924г. на II з'езде Саветау СССР была прынята Канстытуцыя СССР.Для БССР яна адчыняла магчымасць пашырыць эканамiчныя правы,вярнуць усходнебеларускiя землi,ажыццявiць беларусiзацыю.Насельнiцтва БССР,як i iншых рэспублiк,адобрылi сварэнне СССР,нават не падазраваючы,што такая форма дзяржаунага аб'яднання была iнструментам ажыццяулення партыйнай дыктатуры i перашкодай на шляху нацыянальнага адраджэння беларускага народа.

42. Шляхі і метады будаўніцтва індустрыяльнага грамадства ў савецкай Беларусі.Асаблівасці ажыццяўлення НЭПа ў БССР.

На пачатку 20-х гадоў ХХ стагоддзя Беларусь па-ранейшамк заставалася слабаразвiтай у прамысловых адносiнах рэспублiкай. Аснову яе складалi харчовая, дрэваапрацоўчая, каляровая, гарбарная галiны, на долю якiх прыпадала асноўная частка агульнага аб`ему валавай прадукцыi. Прамысловасць па-ранейшаму заставалася «дробнай» i «кустарнай». Вельмi востра стаяла ў рэспублiцы праблема iнжынерна-тэхнiчных кадраў, квалiфiкаваных рабочых. У той жа час i культурны ўзровень асноўнай масы насельнiцтва заставаўся нiзкiм. Усе гэта перашкаджала развiццю народнай гаспадаркi, галоўйнай мэтай палiтыкi сацыялiстычнай iндустрыалiзацii было стварэнне матэрыяльна-тэхнiчнай базы сацыялiзму, пераўтварэнне СССР у эканамiчна-незалежную дзяржаву за магутным эканомiка-вытворчым, навукова-тэхнiчным i абарончым патэнцыялам, забеспячэнне росту прадукцыйнасцi працы i на гэтай аснове няўхiльнае павышэнне матэрыяльнага дабрабыту ў культурнага ўзроўню працоўных. Сутнасць iндустрыалiзацii (I) заключалася ў наступным: весцi эканамiчнае будаўнiцтва пад такiм вуглом гледжання, каб СССР з краiны, якая ўвозiць машыны i абсталяванне, ператварыць у краiну, якая выпускае машыны i абсталяванне. Дзеля таго как забяспечыць пераўзбраенне народная гаспадаркi, падняцце яе на новы тэхнiчны ўзровень, аб`яўлялася пераважным развiццем цяжкай iндустрыi, асаблiва тых яе галiн, што выраблялi сродкi вытворчасцi. Улiчвалася, што поспех I будзе залежыць ад «змычкi рабочага класа i сялянства», г.зн. удзелу вескi ў фiнансаваннi прамысловасцi цераз збалансаваную палiтыку ў вобласцi падаткаў i цэн як на сельскагаспадарчую, так i на прамысловую прадукцыю. Па сваей прыродзе I ў СССР не магла абмежавацца нi маштабамi асобных галiн, нi тэрыторыяй асобных рэспублiк цi раенаў. Паколькi эканомiка савецкай беларусi была неад`емнай часткая эканомiкi СССР, I рэспублiкi праходзiла так, як у цэлым па краiне. На Беларусi мелiся i свае асаблiвасцi, i свае цяжкасцi. Адрозненне ў тэрмiнах i тэмпах I, галiновых i структурных прапорцыях былi абумоўлены: - геапалiтычным становiшчам Беларусi ў мiжваенны перыяд (прамежнае знаходжанне, адсюль немэтазгоднасць развiцця цяжкай прамысловасцi прадпрыемстваў ваенна-прамысловага комплексу); - адсутнасць разведаных радовiшчаў нафты, газа, каменнага вуглю, руд чорных i каляровых металаў, сыравiннай базы будаўнiчых матэрыялаў; - арыентацыяй прамысловасцi на мясцовую сыравiну – перчарговым развiццем легкай i харчовай прамысловасцi; - недахопам квалiфiкаваных кадраў i iнш.

З улiкам гэтых асаблiвасцей на Беларусi быў ўзяты курс на неабходнае i хуткае развiцце галiн, якiя базiравалiся на перапрацоўцы мясцовай сыравiны: керамiчнай, шклянай, запалкавай, дрэваапрацоўчай, iльнопрадзiльнай, папяровай, гарбарнай, харчовай i iнш.

Правядзенне I патрабавала вялiкiх сроддкаў. Асноўнай крынiцай накаплення з`яўлялася сама прамысловасць праз сакрашчэнне накладных расходаў, знiжэнне сабекошту прадукцыi, паскарэнне абарачальнасцi сродкаў, шэрокай нацыяналiзацii прамысловасцi, укараненне найноўшых дасягненняў навукi i тэхнiкi, павышенне прадукцыйнасцi працы i ўмацаванне дысцыплiны, а таксама за кошт эканомii i павышэння рэнтабiльнасцi вытворчасцi. Важнай крынiцай атрымання сродкаў з`явiлiся таксама зберажэннi працоўных, падпiска на дзяржаўныя пазыкi.

За трю гады I ў рэспублiцы было пабудавана 150 прамысловых прадпрыемстваў. Адначасова вялася рэканструкцыя дзеюцых прадпрыемстваў, абапiраючыся на фiнансавую дапамогу СССР. За гады першай пяцiгодкi было пабудавана 78 буйных i 460 дробных i сярэднiх прадпыемстваў.

У агульным комплесе эканамiчнага развiцця Беларусi важная роля належала рэканстуркцыi i развiццю транспарта, асаблiва аўтамабiльнага. У 1935 г. адкрыта першая ў рэспублiцы авiялiнiя Мiнск-Масква. У Мiнску быў пабудаваны аэрапорт, укаранялася тэлефонная i тэлеграфная сувязi. Нягледзячы на працоўны ўздым i высокiя тэмпы I, заданнi другой i першых гадоў трэцяй пяцiгодак (як i першай) не былi выкананы. Па тэмпах развiцця БССР адставала ад СССР у цэлым.

43. Духоўнае і культурнае жыццё ў БССР у 1920-я гады.

Ліквідацыя непісьменнасці дарослага насельніцтва і ўвядзенне ўсеагульнага абавязковага навучання дзяцей. У БССР у 20-я гг. Праводзілася беларусізацыя – палітыка, накіраваная на развіцце беларускай мовы і культуры, павышэнне ролі асоб карэннай нацыянальнасці ў грамадска-палітычным жыцці. Цэнтральнае месца займала праблема мовы. На тэрыторыі БССР прызнаваліся раўнапраўнымі дзяржаўнымі мовамі беларуская, руская, яўрэйская і польская. Законы БССР друкаваліся на гэтых чатырох мовах. Беларуская мова ўводзілася ва ўсіх навучальных і выхаваўчых установах, укаранялася ў службовае справаводства. Задачы гаспадарчага і культурнага будаўніцтва, падрыхтоўкі кваліфікаваных кадраў патрабавалі ўсеагульнай пісьменасці. У Беларусі была створана Рэспубліканская надзвычайная камісія па ліквідацыі непісьменнасці. У гарадах і весках арганізаваліся і працавалі школы і пункты па ліквідацыі непісьменнасці, школы рабочай моладзі, групы індывідуальнага навучання дарослых. У 1926 г. у БССР аформілася таварыства “Прэч непісьменнасць”. Па ініцыятыве камсамола праводзіліся месячнікі “За пісьменнасць”, а таксама культпаход і культэстафета, у ходзе якіх разам з іншым ажыцяўлялася і ліквідацыя непісьменнасці. Пры гарадскіх і сельскіх Саветах былі створаны группы садзейнічання ліквідацыі непісьменнасці, праходзілі грамадскія агляды школ і пунктаў па ліквідацыі непісьменнасці. У ліквідацыі непісьменнасці прымалі ўдзел калектывы фабрык і заводаў, калгасаў і саўгасаў, арганізацый і ўстаноў, настаўнікі, студэнты, школьнікі, усе пісьменныя людзі. У выніку пісьменнае насельніцтва БССР ва ўзросце 9 гадоў і старэй (без заходніх абласцей) павялічылася з 53% у 1926 г. да амаль 79% у 1939 г. Адной з цэнтральных праблем культурнага будаўніцтва з’яўлялася ўвядзенне ўсеагульнага абавязковага навучэння дзяцей. У 1926 г. ЦВК і СНК БССР прынялі пастанову “Аб увядзенні ўсеагульнага абавязковага навучання”. У адпаведнасці з гэтай пастановай праводзіліся растлумачальная работа сярод насельніцтва, перапіс дзяцей школьнага ўзросту, будаўніцтва і рамонт школьных будынкаў і абсталявання, нарыхтоўка паліва, добраўпарадкаванне школьных двароў, забеспячэнне дзяцей адзеннем і абуткам, падручнікамі і школьна-пісьмовымі прыладамі. Арганізоўваліся таксама гарачае харчаванне і падвоз дзяцей у школу з далекіх весак, праходзілі камсамольскія суботнікі на карысць школы.

Прафесійная адукацыя. Станаўленне і развіцце вышэйшай школы. Падрыхтоўка кадраў спецыялістаў ажыццяўлялася ў ВНУ, якія ствараліся ў гады савецкай улады. 30 кастрычніка 1921 г. адбылося адкрыцце Бел. дзяржаўнага універсітэта. У 1925 г. у выніку зліцця Горацкага сельскагаспадарчага інстытута і Мінсткга інстытута сельсткай і лясной гаспадаркі была створана ў Горках Бел. дзяржаўная акадэмія сельскай гаспадаркі. Усяго ў канцы другой пяцігодкі ў 23 ВНУ БССР вучылася каля 15 тыс. Студэнтаў. Акрамя таго, завочным навучаннем было ахоплена больш 20 тыс. чалавек. За гады сацыялістычнага будаўніцтва ў БССР было падрыхтавана больш за 40 тыс. спецыялістаў вышэйшай кваліфікацыі. Сярод іх – настаўнікі, урачы, інжынеры, эканамісты, аграномы, юрысты, прадстаўнікі іншых прафесій. Беларуская навука. 20-я гг. Сталі часам нараджэння беларускай навукі. У 1922 г. быў створаны Інстытут беларускай культуры. У 1929 г. ен быў рэарганізаваны ў Беларускую Акадэмію навук. Вучоныя займаліся пошукам карысных выкапняў, гідраэнергічных рэсурсаў, даследваннем праблем арганічнай і неарганічнай хіміі, павышэння ўраджайнасці. Распрацоўваліся важныя пытанні гісторыі, беларускай мовы і літаратуры, філасофіі і эканомікі. Літаратура і тэатр. Бурнае развіцце беларускай савецкай літаратуры пачалося ў 20-я гг. На ўсю моц загучаў голас старэйшых беларускіх пісьменнікаў – Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цішкі Гартнага, Змітрака Бядулі. У сваіх творах яны адлюстроўвалі жыцце, працу і духоўны свет простых людзей дарэвалюцый Беларусі, будаўніцтва сацыяльнага грамадства, думы народа і яго імкненне да новага жыцця. У 20-30 гг. Разгарнулася творчасць многіх іншых пісьменнікаў і паэтаў: Міхася Чарота, Кандрата Крапівы, Кузьмы Чорнага, Міхася Лынькова, Пятра Глебкі, Пятруся Броўкі, Аркадзя Куляшова. Беларускія пісьменнікі і паэты горача віталі Кастрычніцкую рэвалюцыю, перадавалі ў сваіх творах яе пафас і драматызм, адлюстроўвалі падзеі грамадзянскай вайны, натхнена апявалі нараджэнне новага грамадства. Важную ролю ў станаўленні беларускага тэатральнага мастацтва адыграў Першы Беларускі дзяржаўны тэатр, які быў адкрыты ў Мінску ў верасні 1920 г. У 1924 г. у Магілеве была пастаўлена першая беларуская савецкая опера М. Чуркіна “Вызваленне працы”. Жывапіс, архітэктура, скульптура. Аб поспеху беларускага жывапісу сведчаць творы, якія з’явіліся яшчэ ў 20-я гг. Сярод іх карціны В. Волкава “Партызаны”, М. Філіповіча “Бітва на Нямізе”, “Паўстанне К. Каліноўскага”, пейзажы У. Кудрэвіча “Над Свіслаччу”, “На сажы”. Выдатнымі архітэктурнымі збудаваннямі 20-30-х гг. з’явіліся Дом урада, Дом Чырвонай Арміі, будынкі Акадэміі навук, Тэатра оперы і балета.м

44. Стварэнне матэрыяльна-тэхнічнай базы індустрыяльна-аграрнага грамадства: індустрыялізацыя і калектывізацыя сельскай гаспадаркі ў БССР.

Калектывiзацыя сельскай гаспадаркi y БССР.

Каапераванне салянскiх гаспадарак мела месца яшчэ задоyга да 1929г. Развiвалiся простыя формы кааперацыi (спажывецкая i г.д.).

Пасля 15 з`езда ВКП(б) аб`яднанне сялянскiх гаспадарак y бyйныя становiцца генеральнай лiнiяй партыi. Замест пастyповага кiрyнка, партыя yзялася фарсiраваць тэмпы. Гвалтоyна канфiскоyвалася збожжа y час "хлебнага крызiсy" 1928-29гг. Тых, хто выстyпаy сyпраць прымянення сiлавых метадаy y эканомiцы, абвiнавачвалi y правым yхiле i арыштоyвалi,на прыклад, наркама земляробства - Прышчэпава. Праводзiлася раскyлачванне. Сяляне не yспрымалi iдэю калектывiзацыi, y вёскy для стварэння калгасаy былi накiраваны сотнi

yпаyнаважаных камyнiстаy, а таксама i рабочыя-дваццацiпяцiтысячнiкi. Сяляне гвалтоyна залiчвалiся y калгасы.

Асноyнай формай непрымання сялянамi калектывiзацыi y Беларyсi была iх бяздейнасць. Прымyсовае абагyльванне прынясло свае "вынiкi", y сакавiкy 1930г. y калгасах рэспyблiкi налiчвалася 58% yсiх сялян. Пасля дазволy выходзiць з калгасаy, y сакавiкy 1930г., пачаyся масавы yцёк сялян. Але былi зноy прыняты меры па загонy сялян y калгасы. У дрyгой пяцiгодцы калектывiзацыя на Беларyсi завяршылася. У калгасах апынyлася 87.5% сялянскiх двароy, 96% пасяyных плошчаy. На палях калгасаy працавала 3 тыс. трактароy, 600 камбайнаy. Была лiквiдавана шматyкладнасць эканомiкi,але калектыyная праца y савецкiм варыянце не паказала сваей перавагi над iндывiдyяльнай.