Усталяванне камандна-адміністрацыйнай сістэмы. Палітычныя рэпрэсіі 30-х гг. XX ст. у Беларусі.

Палітычныя рэпрэсіі. Курс на будаўніцтва сацыялістычнага грамадства абвастрыў класава-палітычныя супярэчнасці ў дзяржаве і ўзмацніў барацьбу за накірункі грамадска-палітычнага развіцця. Надзеі на перараджэнне бальшавікоў і рэстаўрацыю капіталізму канчаткова рухнулі. Прыхільнікі капіталістычнай рэстаўрацыі ўзмацнілі націск на партыйныя і дзяржаўныя структуры. Яны пачалі адкрыта шкодніцкую, злачынную дзейнасць. Абараняючы сябе, дзяржава ў вельмі жорсткай форме разгарнула барацьбу супраць сіл капіталістычнай рэстаўрацыі. Арыштоўвалі і каралі за “контррэвалюцыйную агітацыю”, “шкодніцтва ў калгасах і на прадпрыемствах”, “удзел у контррэвалюцыйных, антысавецкіх, шкодніцка-дыверсійных, шпіенска-тэрарыстычных і паўстанцкіх арганізацыях”, “шпіянаж у карысць замежных краін”, “здрадніцтва Радзіме”, “тэрарыстычныя намеры супраць кіраўнікоў партыі і ўрада” і інш. Значная колькасць арыштаваных прысуджалася да расстрэлу. Пры гэтым многія справы былі сфальсіфікаванымі, віна асуджаных не даказана. Следства займалася нярэдка здзекамі і катаваннямі, калі арыштаваных зломлівалі фізічна і маральна і прымушалі прызнавацца ў злачынствах, якія яны не рабілі. Сацыялістычная законнасць груба парушалася. Даносы, паклепы, абгаворы зрабіліся звычайнай з’явай. Грамадства знаходзілася ў маральна-псіхалагічным памутненні. У выніку пацярпела шмат зусім невінаватых людзей – партыйных і дзяржаўных работнікаў, дзеячаў навукі, літаратуры і мастацтва, сціплых працаўнікоў. Пазней яны былі рэабілітаваны. Разам з тым фантастычных памераў лічбы ахвяр палітычных рэпрэсій, якія ўтрымліваюцца ў публікацыях апошніх дзесяцігоддзяў, - не што іншае, як міф, запушчаны ў грамадскую свядомасць для дыскрэдытацыі сацыялістычнай сістэмы. Патрабуюцца вялікія намаганні і час навуковай распрацоўкі праблемы палітычных рэпрэсій.

46. Дасягненні і супярэчнасці развіцця культуры і навукі БССР у 30-я гг. XX ст. Дырэктыyная сiстэма кiравання yсталявала ся y канцы 20-х -пачаткy 30-х гг., абмежавала дэмакратыю. Усё больш пытанняy вырашалi без калектыва дырэктары прадпрыемстваy, старшынi калгасаy. Усё больш выпячвалася роля лiдэра партыi(Сталiна). У Беларyсi, каб размыць старyю ленiнскyю гвардыю, дзяржаyны y апарат сталi yсё больш прызываць маладых рабочых i сялян, якiя былi менш адyкаваны i не мелi вопыта жыцця. З сярэдзiны 30-х гг. грамадска-палiтычнае жыццё yсё больш нагадвала казармy. Саветы стваралi толькi бачнасць yлады прадстаyнiкоy народных мас. Прафсаюзы страцiлi свае задачы аховы правоy працоyных. Дыктатyра, якая была yсталявана y краiне, патрабавала свайго прыкрыцця y выглядзе Канстытyцыi. Аб тым, што гэта так, сведчаць тыя хвалi рэпрэсiй, якiя пракацiлiся пасля яе прыняцця. Вялiкая хваля рэпрэсiй пракацiлася y 1933-1936гг. y час чысткi партыi. Колькасць членаy паартыi скарацiлася з 65000 да 32000 чалавек. У 1937-1938гг. былi рэпэсiраваны старшынi ЦВК i СНК БССР: Адамовiч i Жылyновiч. Сярод катаy беларyскага народy былыя наркамы НКУС БССР: Малчанаy, Берман, Наседкiн, Цанава. Аyтарытарная yлада ператварылася y таталiтарны палiтычны рэжым.

48. Беларусь у гады Вялікай Айчыннай вайны. 22 червеня 1941г. гiтлераускiя войскi уварвалiся у межы СССР. Удар групы армii 'центр' прынялi на сябе армii Заходняй асобай ваеннай акругi, пераутворанай у Заходнi фронт: 3-я i 10-я армii, што абаранялiся у раёне Беластока i Гродна, а таксама 4-я у раёне Брэста. Адлiчылiся абаронцы Брэскай крэпасцi. Прарвау абарону немцау яны накiравалiся на Усход. Адна групоука ад Сувалак на Вiльню i Мiнск, другая ад Брэста на Баранавiчы i на Мiнск. Нягледзячы на упартае сапрацiуленне, Мiнск немцы захапiлi. Былi прыняты меры па мабiлiзацыi сiл на адпор врагу: 1.Дапамога чырвонай армii. 2.Разгортванне партызанскай барацбы 3.Мабiлiзацыя людзей у чырвонаю армiю. 4.Фармiраванне народнага апалчэння.5.Будаунiцтва акопау i плiндажэй. У пачатку лiпеня 1941г. арганiзуецца лiнiя абароны на аходняй звiне i няпры(маршал Цiмашэнка). Упартыя баi шлi за Оршу, Барысау, Вiцебск. Цаною вялiкiх страт немцы захапiлi гэтыя гарады. З 4 па 27 лiпеня шла абарона Магiлёва, савецкiя войскi аставiлi горад. 19 Жнiуня гiтлерауцы захапiлi горад Гомель. Страты Заходняга фронту склалi 400000 чалавек з агульнай колькасцi 750 чалавек. Двухмесячныя абарончыя баi савецкiх войск у Беларусi не дазволiлi рэалiзаваць план 'Маланкавай вайны'. У ся адказнасць за страты была ускладзена на камандуючага Заходнiм фронтам генерала Паулава, якi быу растрэляны. К жнiуню 1941г. немцы захапiлi усю тэрыторыю Беларусi.

49. Удзел БССР у заснаванні і дзейнасці ААН. Роля і месца БССР на міжнароднай арэне ў перыяд канфрантацыі дзвюх грамадска-палітычных сістэм (другая палова 40-х-першая палова 80-х гг. XX ст.). Павышэнне ролi БССР на мiжнароднай арэне у пасляваенныя гады вызначалася актыуным яе удзеле у стварэннi ААН. 27 красавiка 1945 года у Сан-Францыска адбылася канференцыя, заснаваушая ААН. За удзел у Вялiкай айчыннай вайне, вялiкiя страты, якiя панеслi Беларусы, БССР была прынята у лiк краiн заснавальнiц ААН. Беларусь прапанавала ААН прянць рэзалюцыю "Аб выдачы i пакараннi ваенных злачынцау". Галоуным вынiкам змен якiя адбылiся у знешне-палiтычным жыццi БССР у пасляваеннаедесяцiгодззе зъявiуся выхад праз членства ААН у работу спецыялiзаваных органау: Юнэска па пытаннях адукацыi, навукi i культуры; МАП (Мiжнародная арганiзацыя працы); МСЭ (Мiжнародны саюз электрасувязi). У 60-70 гг. Беларусь прыняла удзел у абмеркаваннi пытанняу аб разбраеннi, супраць расiзму i апартэiду. Набылi поуны размах развiцце навуковых, эканамiчных i культурных сувязяу. Стау развiвацца мiжнародны турызм.

50. Грамадска-палітычная і сацыяльна-эканамічная сітуацыя ў БССР у першае пасляваеннае дзесяцігоддзе (сярэдзіна 40 – сярэдзіна 50-х гг. ХХ ст.).

Вялiкая Айчынная вайна i фашысцкая акупацыя прынелсi беларускаму народу вялiзарныя бедствы: загiнула больш за 2 млн. 200 тыс. чалавек, толькi прамыя страты склалi 75 млрд. р., былi разбураны гарады, вескi, прамысловыя прадпрыемствы. Аднаўленне эканомiкi пачыналася адразу пасля вызвалення – у канцы 1943—1944 году. Аднак галоўнае было зроблена пасля заканчэння Айчыннай вайны, у ходзе рэалiзацыi чацьвертага пяцiгадовага плана аднаўлення i развiцця народнай гаспадаркi 1946—1950 гг. У галiне прамысловасцi адбылося не толькi аднаўленне разбуранага, развiцце тых галiн, якiя iснавалi да вайны, але i стварэнне новых – аўтамабiльная, трактарная, дарожных машын i будаўнiчых механiзмаў i iнш. Вялiкiя поспехi адбылiся ў стварэннi энергетычнай i палiўнай базы народнай гаспадаркi – к 1950 г. выраб электраэнэргii перавысiў даваенны ўзровень на 47 %. Ва ўсiх галiнах, асаблiва ў машынабудаваннi, у значных маштабах рабiлася тэхнiчная рэканструкцыя, уводзiлася больш дасканалае абсталяванне, выкарыстоўвалiся новыя метады вытворчасцi: механiзацыя, электрыфiкацыя i аўтаматызацыя. Прадпрыемствы мясцовай прамысловасцi наладжвалi вытворчасць тавараў народнага спажывання, абутку, адзення, вырабаў са скуры, будаўнiчых матэр`ялаў i iнш., у тым лiку новых вiдаў вырабаў: швейных машын, посуду, бытавых электрапрыбораў. Далейшае развiцце атрымала легкая прамысловацсь: былi пабудаваны Мiнскi i Гродзенскi тонкасуконныя камбiнаты па вырабу тонкасуконных i шэрсцяных тканiн, рэканструяваны гарбарка-абутковыя прадпрыемтсвы, iльназаводы, хутка развiвалiся швейная, скураная i iншыя галiны легкай прамысловасцi. Хуткiмi тэмпамi iшло аднаўленне i развiцце прамысловасцi ў заходнiх раенах Беларусi, тут будавалiся новыя прадпрыемствы, а аб`ем прамысловай прадукцыi тут у 1950 г. перасягнуў даваенны ўзровень амаль удвая. Усяго за пяцiгодку было адноўлена, пабудавана i ўведзена ў дзеянне каля 6 тыс. прадпрыемстваў, а агульны рост валавай прадукцыi прамысловасцi складаў 115 % да ўзроўня 1940 г. Вельмi цяжкiм было аднаўленне сельскай гаспадаркi, i ўсе ж такi ў канцы чацьертай пяцiгодкi агульная пасяўная плошча склала 91,4 % даваеннай, а па валаваму аб`ему прадукцыi сельскай гаспадаркi рэспублiка амаль што дасягнула даваенны ўзровень. Хуткае аднаўленне i развiцце прамысловасцi, некаторыя поспехi ў сельскагаспадарчай вытворчасцi далi магчымасць палепшыць становiшча насельнiцтва, будаваць жылле, аднавiць сiстэмы аховы здароўя i адукацыi. Трэба адзнацыць, што паслеваеннае развiцце вызначае ў значнай ступенi далейшую спецыялiзацыю Беларусi ў адзiным народнагаспадарцым комплексе СССР, адбылося змяненне структуры прамысловай вытворчасцi i эканомiкi рэспублiкi. У 1946—1950 гг. былi створаны ўмовы для далейшага развiцця рэспублiкi.

 

51. Асноўныя тэндэнцыі сацыяльна-эканамічнага развіцця БССР у сярэдзіне 50 – сярэдзіне 80-х гг. ХХ ст.

У першай палове 50-х гг. у СССР была зроблена першая спроба рэфармiравання эканомiкi. Пачаткамi гэтага сталi пастановы КПСС урада СССР, прынятыя ў 1953—1965 гг. Па сваей сутнасцi яны адпавядалi навукова-тэхнiчнай рэвалюцыi, якая разгарнулася ў свеце, i вызначалi пераход да пашырэння тэхнiчнага прагрэсу ў вытворчасцi. У рэспублiцы абнаўлялiся асноўныя вытворчыя фонды, удасканальвалася тэхнiчнае аснашчэнне, старая тэхнiка замянялася новай, устанаўлiвалася мадэрнiзiраванае абсталяванне. Былi ўведзены ў строй новыя буйнейшыя прадпрыемствы: Беларускi аўтазавод у Жодзiне, палiграфiчны камбiнат i завод аўтаматычных лiнiй у Мiнску i iнш., а ўсяго за 1956—1960 гг. – 157 буйнейшых прадпрыемтсваў. Удзельная вага прамысловасцi ў валавым грамадскiм прадукце рэспублiкi ў 60 г. дасягнула 52 %. Рэспублiка з аграрна-iндустрыяльнай ператварылася ў iндустрыяльную. У сярэдзiне 60-х гг. была зроблена спроба правядзення ў СССР эканамiчнай рэформы. Намячалася ажыццявiць меры па паляпшэнню кiравання прамысловасцю, удасканаленнi планавання i ўмацаваннi эканамiчнага стымулявання прамысловай вытворчасцi, якое павялiчвае значнасць дзяржразлiковых стымулаў i некалькi пашыралi правы прадпрыемстваў (змяненнi адбылiся i ў сельскай гаспадарцы). У БССР рэформа прывяла да некаторага паляпшэння працы прамысловых i сельскагаспадарчых прадпрыемстваў. Аднак рэформа не была паслядоўнай i паступова прыпынiлася. Трэба падкрэслiць, што ў 50—80-я гг. на Беларусi адбылося станаўленне i развiцце буйной хiмiчнай i горнахiмiчная прамысловасцi («Беларуськалiй», Гродзенскi i Полацкi хiмiчныя камбiнаты i iнш.). Гэта час бурнага развiцця радыетэхнiчнай i радыеэлектроннай прамысловасцi, прадпрыемстваў абарончага комплексу. У поспехi СССР у асваеннi космасу значны ўклад унеслi вучоныя, iнжынеры, тэхнiкi, працоўныя Беларусi. Сярод касманаўтаў есць i ўраджэнцы Беларусi: П.Клiмук i ў.Каваленак. У сельскай гаспадарцы значныя зрухi адбылiся ў канцы 50-х гг.: вытворчасць мяса i малака да 1960 г. у параўнаннi да 1953 г. павялiчылася на 70 %, валавы збор збожжа – на 36 %. I хоця iснавалi пэўныя праблемы ў развiццi калгасаў i саўгасаў да сярэдзiны 80-х гадоў у маштабах СССР сельская гаспадарка беларусi выглядала нядрэнна: пры 1,7 % агульнай плошчы сельскагаспадарчых угодзяў i 2,7 % горнай зямлi выраблялася 5,7—5,8 % аб`ему мяса, 15—16 % бульбы, 1/4 льнопрадукцыi. I хоця ў 70-я – першай палове 80-х гг. у рэспублiцы вялося iнтэнсiўнае капiтальнае будаўнiцтва, нарошчвалiся вытворчыя магутнасцi, у эканамiчным развiццi нашай рэспублiкi (як i ўсей краiны) сталi вiдавочнымi негатыўныя з`явы: знiжэнне тэмпаў эканамiчнага росту, не адбылося рашучага зруху iнтэнсiфiкацыi вытворчасцi, не ўдалося забяспечыць выхад гаспадаркi на якасна новы навукова-тэхнiчны i арганiзацыйна-эканамiчны ўзровень i г.д.

52. Грамадска-палітычнае жыццё БССР у сярэдзіне 50- сярэдзіне 80-х гг. ХХ ст. Ва умовах панавання у краiне сталiнскага таталiтарнага рэжыму грамадска-палiтычнае жыцце у республiцы вызначалася гэтым рэжымам.Пасля XX з'езда партыi,якiя асудзiлi культ асобы Сталiна,наступiла так званая "хрушчоуская адлiга",спынены арышты,людзi сталi бльш свабодна ваказваць свае думкi.Але далей некаторага паслаблення кантролю зверху справа не пайшла,таталiтарная сутнасць засталася непахiснай.Пасля 1964г. калi да улады прыйшоу Брэжнеу,"адлiга" у грамадскiм жыццi стала прызнавацца непатрэбнай раскошай.Узмацнiлiся ганеннi па палiтычных матывах.Партыя,якая захавала уладу,атрыманую з рук Сталiна,уступаць яе нiкому не збiралася. Саветы,прафсаюзы,камсамолы толькi на словах абараннялi iнтарэсы народа. Адбылiся змены у сацыяльнай структуры грамадства-рост гарадскога i скарачэнне сельскага насельнiцтва.Усе больш прывелей атрымлiвала вярхушка грамадства за кошт астатнiх катэгорый насельнiцтва.Жыццевы узровень насельнiцтва,асаблiва у 70-80-я г.,стау знiжацца,стала скарачацца таварная маса.Пагаршалася харчовае забеспячэнне,знiкалi з вытворчасцi i гандлю танныя авары штодзеннага попыту.З сярэдзiны 80-х г. рэспублiка,як i уся краiна,пачала упаузаць у паласу глыбокага эканамiчнага крызiсу, якi праявiуся у першую чаргу у крызiсе забяспячэння насельнiцтва харчовымi i прамысловымi таварамi,расстройства сферы абслугоування,узмацнення пазiцii ценявой экономiкi.

53. Асноўныя дасягненні беларускай мастацкай культуры, адукацыі, навукі БССР у 60 – 80-я гг. ХХ ст.

Вядучай навукова-даследчай установай рэспублiкi у гэтыя гады з'яулялася АН БССР.У 1985 у рэспублiцы налiчвалася 42,5тыс. навуковых работнiкау, у 6 разоу больш,чым у 1960г.Буйны уклад у навуку унеслi фiлолагi:Крапiва, Глебка,Баркоускi,Янкоускi.Гiсторыкi:Перцау,Нiкольскi,Краучанка,Каенцкая. Матэматыкi:Спрынцжук,Супруненка,Платонау.Фiзiкi:Сцяпанау,Федарау,Цэдрык. Прайшлi змены у адукацыi.З 1958г. была уведзена абавязковая 8-гадовая, а у 70-я г. усеагульная сярэдняя адукацыя.Усе школы перайшлi на кабiнетную сiстэму,пашырылася вакарыстанне тэхнiчных сродкау навучання.У 70-я г. i прафтэхвучылiшчы сталi пераходзiць на сярэднюю адукацыю.Павялiчылася колькасць вышэйшых навучальных устаноу.К 1985г. iх было 33.Значны уклад у развiцце культуры унеслi пiсьменнiкi:Быкау"Жураулiны крык",Чыгрына "Плач перапелкi",Адамовiч"Сыны iдуць у бой",Мележ"Людзi на балоце".Вядомымi беларускiмi ***** былi:Рахленка,Глебау,Уладамiрскi.У 1971г. Адкрыуся новы тэатр-Дзяржауны тэатр музычнай камедыi БССР.Славутасць беларускаму кiнематографу прынеслi фiльмы:"Воучая зграя","Руiны страляюць","Крушэннне iмперыi","Ласкавая Геннуя".Такiм чынам культура беларусii у 60-80гг. працягвала свае развiцце хаця перашкоды на яе шляху была структура партыйнадзяржаунай улады.