Кастрычнiцкая рэвалюцыя на Беларусi. Устануленне Савецкай улады.

24—25 кастрычнiка 1917 г. у Петраградзе перамагло ўзброенная паўстанне. Часовы ўрад быў звергнуты. II ¡серасiйскi з’езд Саветаў прыняй Дэкрэты аб мiру i зямлi, стварыў новы ўрад – СНК, выбраў заканадаўчы орган – УЦВК. Уся ўлада перайшла да Саветаў рабочых, сялянскiх i салдацкiх дэпутатаў.

26 кастрычнiка 1917 г. узяў ўладу ў свае рукi i Мiнскi Савет. Былi створаны ўзброеныя сiлы новай улады, якiя ўстанавiлi кантроль над поштай, тэлеграфам, вакзаламi. Быў створаны ВРК. Супраць новай улады выступiў меншавiцка-эсэраўскi «камiтэт выратавання рэвалюцыi». У вынiку перагавораў было дасягнута кампрамiснае рашэнне: «Камiтэт...» абавязаўся не пасылаць войскi ў Петраград для падаўлення рэвалюцыi, а Савет пагадзiўся перадаць «Камiтэту» уладу. Затым бальшавiкi з дапамогай салдат Заходняга фронту ўзялi ўладу ў свае рукi. За Мiнскам савецкая ўлада ўсталявалася i ў iншых гарадах Беларусi. Быў ўтвораны адзiны абласны выканаўчы камiтэт i Савет Народных Камiсараў, праведзены першыя рэвалюцыйныя пераўтварэннi: нацыяналiзацыя прамысловасцi, уводзiўся 8-гадзiнны рабочы дзень, канфiсковывалiся памешчыцкiя гаспадаркi, стваралiся першыя калектыўныя гаспадаркi сялян i iнш. Адбылiся кардынальныя змены ў галiне культуры. Пашыралася сетка школьных устаноў, шмат увагi ўдзялялася лiквiдацыi непiсьменнасцi сярод дарослага насельнiцтва. Пачалiся карэнныя пераўтварэннi ва ўсiх сферах жэцця беларускага народа.

Кастрычнiцкая рэвалюцыя – не выпадковая з`ява, а заканамерны працыс грамадзянскага развiцця Расii. Пры ўсiх неадназначных адносiнах да Кастрычнiцкай рэвалюцыi, трэба прызнать, што яна як нi адна iншая падзея, сказала глыбокае ўздзеянне не толькi на народы Расii, але на ход сусветная гiсторыi. За кароткi час краiна пераўтварылася ў магутную iндустрыяльную дзяржаву, з якой лiчыўся ўвесь свет. Дзякуючы Кастрычнiку беларускi народ здабыў сваю дзяржаўнасць, стварыў магутны эканамiчны i iнтэлектуальны патэнцыял. Чаму не ўдалося захаваць усе гэта? Кастрычнiцкая рэвалюцыя тут нi пры чым. Гэта тлумачыцца iншымi як аб`ектыўнымi, так i суб`ектыўнымi прычынамi.

 

16. Беларусь у перыяд германскай акупацыi. Абвяшчэнне БНР. Вызваленне Беларусi ад нямечкiх захопнiкаў.

У жнiўнi 1914 г. з пачаткам першай сусветная вайны Заходняя Беларусь была захоплена Германiяй. Нi царскi ўрад да лютага 1917 г., нi часовы буржуазны ўрад пасля Лютаўскай рэвалюцыi не зрабiлi нiчога, как вывесцi краiну з вайны, вызвалiць Беларусь ад захопнiкаў. Пасля Кастрычнiцкай рэвалюцыi савечкi ўрад звярнуўся да ваюючых краiн з прапановай спынiць вайну. Але зрабiць гэта яны адмовiлiся. Не прынеслi поспеху i сепаратныя перагаворы з Германiяй. У лютым 1918 г. Германiя адмовiла ваенныя дзеяннi. Больш за 2/3 тэрыторыi Беларусi апынулiся пад уладай германскiх акупантаў. Савецкi ўрад вымушаны быў пайсцi на падпiсанне самага несправядлiвага мiрнага дагавора з Германiяй. Такi дагавор быў падпiсаны 3-га сакавiка 1918 г. Беларускае пытанне на перагаворах не разглядалася. Iнтарэсы беларусаў не былi прыняты пад увагу нi адным з бакоў.

На захопленай тэрыторыi акупанты лiквiдавалi савецкую ўладу, устанавiлi акупацыйны рэжым, што выклiкала моцнае супрацiўленне беларускага народа. Пачалася барацьба рабочых, сялян Беларусi супраць акупантаў. Кiравалi гэтай барацьбой камунiсты.

Ва ўмовах наступлення германскiх войск кiраўнiкi нацыянальна-дэмакратычных партый Беларусi зрабiлi спробу захапiць уладу, стварыць беларускую дзяржаўнасць. Яны звярнулiся з 1-ай, а потым 2-ой Устаноўчай граматай да беларускага народа. Беларусь была аб`яўлена народнай рэспублiкай. Былi вызначаны асноўныя прынцыпы дзяржаўнага ладу краiны, тэрыторыя, формы ўласнасцi i iнш. Кiруючым органам БНР былi Рада i Народны Камiсарыят. 25 сакавiка 1918 г. Беларусь была абвешчана незалежнай у этнаграфiчных межах пражывання беларусаў. Самастойнасць i незалежнасць БНР яе кiраўнiкi хацелi здзейснiць пры дапамозе Германii. Аднак зрабiць гэта было немагчыма. Германiя не была зацiкаўлена ў стварэннi такой дзяржавы. Не прызналi БНР i iншыя краiны. Рада БНР аб`явiла аб разрыве з Расiяй, не ўлiчваючы настрою беларускага народа. БНР дзяржавай не стала. Не было заканадаўчай улады. Выканаўчая ўлада абмяжовывалася толькi сферай культуры. Не было i судовай улады. Тым не менш гэта быў рашучы крок у стварэннi беларускай дзяржаўнасцi.

У вынiку паражэння аўстра-германскага блоку ў 1-й сусветнай вайне i рэвалюцыi ў Германii германскiя войскi пакiнулi Беларусь. 13 лiстапада 1918 г. савецкi ўрад ануляваў Брэсцкi дагавор.

 

17. Утварэнне БССР. Аб`яднанне БССР з Лiтоўскай ССР.

Пасля вызвалення Беларусi ад нямецкiх акупантаў зноў паўстала пытанне аб утварэннi беларускай дзяржаўнасцi. Але па гэтым пытаннi не было адзiнай думкi. Iснавала некалькi пазiцый: 1) Паўночна-Заходняга абкома РКП(б). Яго кiраўнiк А.Мяснiкоў, В.Кнорын i iнш. лiчылi, што Беларусь павiнна быць тэрытарыяльнай адзiнкай РСФСР на той падставе, што беларусы не нацыя; 2) Беларускага нацыянальнага камiсарыята. Кiраўнiкi Белнацкама А.Чарвякоў, З.Жылуновiч i iнш. лiчылi неабходным стварыць Беларускую савецкую рэспублiку i ўстанавiць цесныя сувязi з РСФСР (на прынцыпах аўтаномii). Гэтую пазiцыю падтрымлiвала Цэнтральнае бюро беларускiх секцый РКП(б) у Расii. Доўгi час гэтае пытанне не вырашалася. I толькi 24 снежня 1918 г. пленум ЦК РКП(б) прыняў рашэнне аб стварэннi БССР. 30 снежня 1918 г. на VI Паўночна-Заходняй партыйнай канферэнцыi РКП(б) была прынята рэзалюцыя «Аб абвяшчэннi Заходняй Камуны Беларускай Савецкай Рэспублiкай». Быў створаны Часовы ўрад Беларусi на чале з З.Жылуновiчам. 1 студзеня 1919 г. Часовы ўрад абвясцiў Манiфест аб стварэннi БССР. У сувязi з гэтым Заходняя вобласць была скасавана. Аднак пагроза з боку Польшчы прымусiла савецкае кiраўнiцтва прыняць 16 студзеня 1919 г. рашэнне аб аб`яднаннi БССР з Лiтоўскай ССР. Для юрыдычнага замацавання абвяшчэння БССР i стварэння Лiтбел 2 лютага 1919 г. быў склiканы 1-ы ўсебеларускi з`езд Саветаў. З`езд прыняў Канстытуцыю БССР, згодна з якой найвышэйшая ўлада ў рэспублiцы належала з`езду Саветаў. З`езд вызначыў тэрыторыю БССР у складзе Мiнскай i Гродзенскай губерняў, планавалася, што ўключаныя ў склад РСФСР па рашэннi ЦК РКП(б) ад 16 студзеня 1918 г. Магiлеўская i Бiцебская губернi, калi iншыя тэрыторыi Беларусi будуць захоплены Польшчай (што i адбылося на самой справе) у будучым могуць стаць асновай для аднаўлення беларускай дзяржаўнасцi. 1-ы ўсебеларускi з`езд Саветаў прыняў рашэнне аб аб`яднаннi БССР i Лiтоўскай ССР. У склад Лiтбел увайшла тэрыторыя Мiнскай, Гродзенскай, Вiленскай, Ковянскай i частка Сувалкаўскай губерняў з большi як 4-мiльенным насельнiцтвам. Сталiцай аб`яднанай дзяржавы стаў г. Вiльня. Лiтбел праiснавала да лiпеня 1920 г.

 

18. Беларусь у перыяд польскай iнтэрвенцыi. Аднаўленне БССР.

У канцы лютага 1919 г. пачалася польская iнтэрвенцыя. Урад Лiтбел не змог арганiзаваць супрацiўленне польскiм вайскам. Асноўныя сiлы Чырвонай Армii накiроўвалiся на ўсходнi фронт. Галоўнай мэтай Польшчы было далучэнне зямель былога ВКЛ да Польшчы. 8 жнiўня 1919 г. польскiя войскi захапiлi Мiнск. У вераснi 1919 г. пачалiся перагаворы. На захопленай тэрыторыi iнтэрвенты ўстанавiлi жорсткi акупацыйны рэжым. Праводзiлiся масавыя арышты, рабаўнiцтвы i гвалт, паланiзацыя насельнiцтва Беларусi. Дзяржаўнай мовай была аб`яўлена польская мова. Былi зачынены беларускiя школы, установы культуры.

Беларускi народ не пакарыўся акупантам. На ўсей тэрыторыi лiтбел разгарнулася партызанская барацьба. Кiравалi гэтай барацьбой бальшавiкi i беларускiя эсэры. Сумесныя дзеяннi бальшавiкоў i эсэраў далi свае станоўчыя вынiкi. Быў распрацаваны план узброенага паўстання, створаны Беларускi паўстанцкi камiтэт, Народная ваенная самаабарона.

У канцы красавiка 1920 г. урад Польшчы перарваў перагаворы i разгарнуў наступленне сваiх войск. У маi 1920 г. пачала контрнаступленне Чырвоная Армiя, але беспаспяхова. Новае контрнаступленне пачалося 4 лiпеня 1920 г. Да жнiўня 1920 г. Чырвоная Армiя вызвалiла ўсю тэрыторыю Беларусi i ўступiла на тэрыторыю Польшчы. У гэты час стала магчымым аднавiць БССР. Бэў створаны Белрэўком на чале з А.Чарвякрвым. Гэта быў часовы орган улады. У канцы лiпеня была прынята Дэкларацыя аб абвяшчэннi незалежнай БССР. У жнiўнi 1920 г. перайшлi ў контрнаступленне польскiя войскi. Разлiк на сусветную рэвалюцыю не апраўдаўся. У вынiку значная частка тэрыторыi Беларусi была зноў захоплена польскiмi войскамi. Таму БССР аднаўлялася толькi ў межах 6 паветаў Мiнскай губернi. 18 сакавiка 1921 г. быў падпiсаны мiрны дагавор памiж Польшчай i Расiяй. Да Польшчы адышла Заходняя Беларусь (была вызвалена ў вераснi 1939 г.). Усходняя частка беларусi заставалася ў складзе РСФСР (была вернута ў 1924 i 1926 гг.).