Zasady i instrumenty reformy w ramach Agendy 2000

 

Komisja Europejska zdefiniowała pewne wytyczne, które stały się podstawą propozycji zreformowania Wspólnej Polityki Rolnej:

· zwielokrotnienie wysiłków na rzecz zapewnienia lepszej skuteczności w polityce ochrony środowiska,

Ø środki przeznaczone na działania agrośrodowiskowe zostały zwiększone,

Ø pomoc dla rejonów dotychczas mniej uprzywilejowanych ma stać się instrumentem konsolidacji metod upraw wymagających niskich nakładów pośrednich,

Ø państwa członkowskie będą zmuszone podjąć ściśle określone kroki, które zapewnią przestrzeganie przepisów dotyczących ochrony środowiska, łącznie z ograniczaniem i zawieszaniem bezpośrednich dopłat,

Ø rozwój obszarów wiejskich stanie się jednym z priorytetów rozwoju WPR i powinien zostać poparty finansowym wsparciem dla projektów rozwoju obszarów wiejskich na wszystkich terenach rolniczych i przekazaniem środków finansowych na te cele z Sekcji Planowania Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej do Sekcji Gwarancji tego Funduszu.

· podwyższenie o 2% limitów produkcji mleka,

· reforma sposobu zorganizowania rynku oliwy z oliwek,

· stopniowe wprowadzenie pułapów kwot wsparcia bezpośredniego, które gospodarstwa mogą otrzymać z różnych programów pomocy w związku z organizacją rynku,

· stworzenie podstaw prawnych umożliwiających państwom członkowskim przyznawanie, bezpośredniej pomocy jedynie gospodarstwom rzeczywiście zaangażowanym w działalność rolną co powinno zdecydowanie ograniczyć notowane od 1992 r. nadużycia, kiedy to osoby, które nie są rolnikami, w podstępny sposób, wykorzystując luki w prawie, mogły się ubiegać o pomoc w ramach Wspólnej Polityki Rolnej,

· ograniczanie pomocy bezpośredniej przyznawanej gospodarstwom rolnym, co będzie zgodne z kryteriami odnośnie do liczby zatrudnionych w gospodarstwie pracowników, ustalonymi przez każde państwo członkowskie osobno.

Uwolnione w ten sposób środki państwo członkowskie przekaże na finansowanie programów agrośrodowiskowych. [29]

2.4.3 Reforma polityki regionalnej w świetle Agendy 2000

Zmiany w polityce regionalnej, a w szczególności w funkcjonowaniu funduszy strukturalnych zostały zaproponowane w 1997 roku przez Komisję Europejską w dokumencie pod nazwą "Agenda 2000".

W dokumencie tym określono założenia polityki strukturalnej Unii Europejskiej na lata (2000-2006). Natomiast na szczycie Rady Europejskiej w Berlinie (w marcu 1999) były dyskutowane i ustalone zostały zmodyfikowane zasady jej finansowania w latach 2000-2006. Przede wszystkim zdecydowanie zredukowano ilość celów do realizacji z sześciu do trzech (dwa regionalne i jeden poziomy).

 

Nowe cele objęły:

· Cel 1 - (dawny cel 1 i 6), obejmuje działania na obszarach zacofanych społecznie i gospodarczo. Pomoc w ramach tego celu jest udzielana regionom, które osiągają PKB na jednego mieszkańca poniżej 75% średniej dla Unii Europejskiej. W ramach tego celu realizowane są również działania w regionach o niskim wskaźniku gęstości zaludnienia.

W ramach tego celu wykorzystywane jest niemal 70% wszystkich środków z Funduszy Strukturalnych. Regiony objęte celem nr 1 nie mogą być objęte żadnym innym celem.

 

· Cel 2 - (dawny 2 i 5b), jest adresowany do wszystkich obszarów dotkniętych zmianami w sferze przemysłu, usług i rybołówstwa, a także obszarów wiejskich i wysoko zurbanizowanych dotkniętych spadkiem poziomu życia społecznego i rozwoju gospodarczego. W ramach tego celu są również wspierane gęsto zaludnione obszary wiejskie, charakteryzujące się wysokim poziomem ubóstwa, wysoka przestępczością lub niskim poziomem oświaty. Na realizację tego celu przeznaczone jest ok. 11% środków z Funduszy Strukturalnych.

 

· Cel 3 - (dawny 3 i 4), koncentruje się na zwalczaniu problemu bezrobocia w

obszarach nie objętych zreformowanym celem 1 i 2. Zakłada działania w postaci wspierania edukacji, organizacji szkoleń, kursów przekwalifikowania zawodowego, odpowiedniej polityki zatrudnienia. Na realizację tego celu przeznaczonych jest 12% środków z Funduszy Strukturalnych[30]

 

„Program Fischlera” potwierdza pogląd, że polityka rolna UE znajduje się w fazie zasadniczych przekształceń systemowych.

Wyraźnie widoczna jest rezygnacja z ochrony dochodów rolniczych za pomocą klasycznych środków polityki interwencyjnej i protekcyjnej. Zgodnie z wprowadzonym nowym systemem, na poziomie cen wewnętrznych silniej niż dotychczas będą wpływać ceny rynków międzynarodowych, natomiast obowiązek ochrony dochodów rolniczych przejmie na siebie w znacznie większym niż dotychczas stopniu budżet UE. [31]

Rozdział 3. Programy pomocowe Wspólnoty Europejskiej przeznaczone dla krajów kandydujących

Wszystkie aspirujące do Unii Europejskiej kraje są znacznie gorzej rozwinięte od aktualnych jej członków.

Mając na uwadze dzielący je dystans władze Wspólnoty Europejskiej przewidziały konieczność dokonania przez kandydatów, szereg niezbędnych dostosowań we wszystkich dziedzinach. Przewidziane też zostały środki pieniężne, które mają częściowo sfinansować nieodzowne przekształcenia.

Głównymi programami wspierającymi kraje aspirujące do wstąpienia do Unii Europejskiej są:

 

· PHARE -Poland and Hungary: Assistance in Restructuring Economies

· SAPARD - Przedakcesyjny Program Wsparcia Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development)

· ISPA- Przedakcesyjny Instrument Strukturalny-(Instrument for Structural Policies for Pre-accession)

 

Tablica 4. Wartość rocznej pomocy UE dla Polski w latach 2000-2006

/ w mln. euro /

PROGRAMY	WARTOŚĆ POMOCY
PHARE
ISPA	312-385 *
SAPARD
Łącznie	878-951

*zależnie od jakości przedłożonych projektów

Źródło: Bielecki J., Pieniądze dobrze wydane, „Rzeczpospolita” nr. 292 z dnia 14 grudnia 2000

 

Tablica 4 przedstawia wartość przyznanych Polsce funduszy pomocowych na lata 2000-2006. Jak widać na największe pieniądze można liczyć w ramach programu Phare oraz ISPA, najmniej zaś w ramach programu SAPARD.

Wykres 3. Wartość pomocy dla Polski w ramach programów pomocowych

Phare i SAPARD w latach 1990-1999 / w mln. euro /

Źródło: Przybylski M., Najważniejsza jest strategia, „Rzeczpospolita” Nr.213 z dnia 12.09.2001

 

Wykres 3 przedstawia wartość pomocy dla Polski w ramach programów pomocowych dla krajów kandydujących do UE. Jak widać rok 1999 był rekordowy pod względem wysokości przyznanych Polsce funduszy przedakcesyjnych.

„Najchudszy” był zaś rok 1997. Trudno byłoby zinterpretować przyczynę tak dużej różnicy. Średnio rocznie Polska uzyskała w tym okresie około 200 mln. ECU. W sumie, na przestrzeni lat 1990-1999 całkowita pomoc dla Polski w ramach programów przedakcesyjnych wyniosła razem 2032 mln. euro.

Program Phare

 

Największym ze wszystkich programów pomocowych, przeznaczonych dla krajów kandydujących jest Program Phare. Ten program jest też najbardziej różnorodny z punktu widzenia celów zeń realizowanych.

Geneza programu Phare

 

PHARE jest to program bezzwrotnej pomocy finansowej Unii Europejskiej dla państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz Malty i Cypru. Decyzję o udzieleniu pomocy dla reform w tych krajach podjęto w trakcie spotkania 7 najbogatszych państw świata (szczyt G-7 w 1989 roku). Jeszcze tego samego roku do deklaracji 7 najbardziej uprzemysłowionych państwa świata przystąpiły pozostałe kraje OECD - G-24. Koordynatorem tej pomocy została Komisja Europejska.

PHARE rozpoczął swą działalność w 1990 roku. Podstawą prawną PHARE stanowi decyzja Rady Unii Europejskiej nr 3906/89 (OJ L 375 z 23.12.1989), gdzie określone są formy pomocy jak i jej terytorialny zasięg. W okresie swego istnienie przeszedł poważną metamorfozę. Początkowo pomoc skierowana była tylko dla Polski i Węgier. Później, na skutek przemian w regionie Europy Środkowej, Unia Europejska postanowiła rozszerzyć zasięg programu na kolejne państwa. Do 1996 roku ze środków programu korzystało 11 państw naszego regionu. [32]

Obecnie pomocą objęte jest 14 państw. Budżet programu Phare wyniósł w latach 1990-1994 4,2 mld. ECU, a w latach 1995-1999 został zwiększony do 6,693 mld. ECU.[33]

Program Phare jak już zaznaczono, jest programem pomocy bezzwrotnej to znaczy, że pomoc w jego ramach nie podlega zwrotowi, chyba że fundusze zostały spożytkowane niezgodnie z obowiązującymi zasadami lub nie zostały spożytkowane wcale. Część środków PHARE przekazywana jest państwom kandydującym w ramach tzw. krajowych programów PHARE, zaś część jest zarządzana bezpośrednio przez Komisję Europejską a przeznaczona jest na finansowanie programów ponadnarodowych. Z drugiej części są więc realizowane programy obejmujące więcej niż jedno państwo.[34]