Zatrudnienie na wsi i obszarach wiejskich

 

W obecnym czasie bezrobocie jest w Polsce ogromnym problemem dotykającym wszystkie grupy społeczne nie zależnie od wykształcenia czy miejsca zamieszkania.

Wiąże się to ze zmianą struktury zatrudnienia, przechodzeniem od zawodów dominujących w czasach gospodarki centralnie sterowanej do tych które dominują w państwie o kapitalistycznej gospodarce rynkowej.

Niestety w największym stopniu bezrobocie uderzyło w osoby mieszkające na wsi i w niewielkich miejscowościach.

Likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych na wsi i często jedynych zakładów produkcyjnych w małych miejscowościach, pozostawiła bez pracy całe rzesze ludzi związanych z tymi zakładami od początku ich swego istnienia. Bardzo często pracowników nie posiadających kwalifikacji do wykonywania innych zawodów niż tych wyuczonych i wykonywanych stale w likwidowanym zakładzie. Liczba ludzi z wyższym wykształceniem na wsi jest mniejsza niż pięć procent, co przemawia za tym że droga do nowoczesnego i zreformowanego rolnictwa w Polsce będzie długa i wyboista. Struktura bezrobocia na wsi będzie bardzo trudna do zmiany bez szybkiego podjęcia odpowiednich działań.

Ponadto palącym problemem jest to że zbyt duża liczba ludności utrzymuje się z rolnictwa, w porównaniu choćby z innymi krajami Europy Zachodniej.

W dwóch na trzech gospodarstwach rolnych w kraju nie ma mowy o jakiejkolwiek produkcji żywności na większą skalę, gdyż rolnik na nich gospodarujący nie ma pieniędzy, chęci ani warunków na jakiekolwiek zmiany w swym otoczeniu, nie wspominając o znalezieniu dla siebie innego zajęcia niż te które wykonuję.

· Jedynym sprawdzonym w innych krajach „piętnastki” sposobem poprawy struktury bezrobocia i zmian na obszarach wiejskich są inwestycje w kapitał ludzki. Inwestycje te są jednym z założeń Programu SAPARD w ramach osi komplementarnej Szkolenia Zawodowe. Szkolenia te pozwolą na zdobycie przez rolników odpowiedniej wiedzy i umiejętności potrzebnych im w przyszłym funkcjonowaniu w Unii Europejskiej.

· Szkolenia zawodowe mają za zadanie nauczyć rolnika jak w nowoczesny i najbardziej efektywny sposób ma gospodarować. Priorytetem będzie nauka praktycznych umiejętności, twardych reguł konkurencji które przyjdzie mu przestrzegać. Z drugiej strony szkolenia zawodowe mają inną ważną rolę do spełnienia. Zmodernizowane, nowoczesne rolnictwo nie jest w stanie obsługiwać tak dużej liczby ludności, a zarazem musi poradzić sobie z bezrobociem. Zgodnie z przybliżonymi szacunkami, wpływ Programu SAPARD na tworzenie i utrzymanie miejsc pracy do 2006 roku wynosi 100 000 utrzymanych lub stworzonych miejsc pracy.

Liczba dodatkowych miejsc pracy będzie powoli rosnąć począwszy od stosunkowo niewielkiego przyrostu w pierwszym roku. Wpływ rozwoju infrastruktury na rynek pracy polega zarówno na bezpośrednim zaangażowaniu w budowę i utrzymanie infrastruktury, jak i z tworzenia działalności gospodarczej wokół powstałej infrastruktury i będzie zależał od trafności inwestycji i działań im towarzyszących.

· Inwestycje w gospodarstwach rolnych mogą, szacując bardzo ogólnie, zapewnić około 110 000 dodatkowych miejsc pracy plus 15 000 miejsc pracy związanych z inwestycjami infrastrukturalnymi, czyli łącznie 125 000 miejsc pracy, nie biorąc poprawki na zmniejszenie ich liczby spowodowane modernizacją infrastruktury.

Uzasadnionym i możliwym do osiągnięcia celem całego programu jest więc 100 000 nowych miejsc pracy. Wzrost liczby nowych pracy następowałby szybciej w ostatnich latach realizacji programu.

Pewne podstawy do optymizmu daje fakt, że w okresie trwania Programu na wiejskim rynku pracy pojawi się większa liczba ludzi młodych, którzy mogą mieć bardziej odpowiednie kwalifikacje i łatwiej znaleźć zatrudnienie lub stworzyć nowe przedsiębiorstwa.

5.8.4 Rozwój rolnictwa ekologicznego

 

Rolnicy zmieniający charakter swej działalności z typowo rolniczej na inne alternatywne kierunki przedsiębiorczości muszą liczyć na wsparcie.

Część środków z SAPARD trafi właśnie do tych rolników. Pomoże im w zakładaniu firm agroturystycznych i przystosowywaniu swych gospodarstw do rozwijania turystyki ekologicznej. Jak podkreślają eksperci unijni, szansą dla Polski jest postawienie na ten właśnie sposób produkcji żywności.

Z racji dużej ilości dobrej jakości, nie wykorzystanej ziemi rolnej oraz czystego, nie zdegradowanego jeszcze środowiska naturalnego, Polska mogłaby stać się znaczącym producentem i eksporterem pro-ekologicznej żywności. Produkcja taka wymaga zaangażowania w minimalnym stopniu maszyn rolniczych i środków ochrony roślin.

W głównej mierze opiera się ona na wykorzystaniu czynnika ludzkiego we wszelkich pracach związanych z uprawą roślin i hodowlą zwierząt. Z tego powodu jest to produkcja pracochłonna i czasochłonna. W pewnej mierze jest to szansa dla rolnictwa polskiego, trapionego problemami bezrobocia i nadmiaru siły roboczej.

Sektor ten ma przed sobą perspektywy, obserwując nasilające się na świecie tendencje do odchodzenia od spożywania wysoko przetworzonych, często szkodliwych dla zdrowia wyrobów na rzecz żywności prostej, nie przetworzonej bez dodatków konserwantów czy barwników poprawiających wygląd produktów.

Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich to jeden z punktów Programu SAPRD, którego działania pomóc mogą w przystosowywaniu gospodarstw do wymogów rolnictwa ekologicznego. Niezbędne są także szkolenia, mające pomóc rolnikom w przestawieniu się z typowej formy produkcji rolnej na produkcję ekologiczną, wiele bardziej wymagającą i kosztowną.

 

5.8.5 Rozwój infrastruktury na wsi i obszarach wiejskich

 

Poziom infrastruktury na wsi jest kolejnym problemem który trzeba będzie rozwiązać, w drodze polskiego rolnictwa do struktur unijnych. Jej niski poziom na wsi nie tylko zagraża środowisku ale co najgorsze ogranicza rozwój społeczno-gospodarczy. Różnice w infrastrukturze sanitarnej wsi w porównaniu z miastem są ogromne.

Brak odpowiednich systemów oczyszczania ścieków i ich utylizacji skutkuje w pogarszaniu się warunków życiowych na wsi. Nieprzemyślane i nieumiejętne sposoby nawożenia oraz gospodarowania pestycydami i środkami ochrony roślin, powodują ogromną degradację środowiska naturalnego.

W dużym stopniu wpływa to na pogorszenie się jakości wód gruntowych, wykorzystywanej nie tylko w produkcji rolnej ale i do bezpośredniego spożycia przez mieszkańców.

Program SAPARD zawiera szereg środków działania bezpośrednio nastawionych na rozwiązywanie tych problemów:

· Pieniądze na wspieranie budowy i modernizacji oczyszczalni ścieków pomogą w polepszeniu warunków bytowych mieszkańców wsi, pozwolą zwiększyć komfort życia i pracy w gospodarstwie. Zmniejszą też w znacznym stopniu zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.

 

· Wspieranie ekologicznych, alternatywnych metod gospodarowania i nawożenia poprzez między innymi programy rolno-środowiskowe, ma za zadanie zmienić światopogląd rolnika polskiego. Ma uświadomić mu że można działać zgodnie z prawami natury nie szkodząc jej przy tym. Rolnictwo ekologiczne, jest jednym z najbardziej dochodowych i najwyżej notowanych działów rolnych w Unii Europejskiej. Środki pieniężne dobrze wykorzystane w tym kierunku, mogą być przynieść nieoczekiwane korzyści.

 

· Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich, poprzez między innymi modernizację dróg i rozbudowę sieci energetyczno-telekomunikacyjnej, to kolejny ważny priorytet Programu SAPARD.

 

 

W Polsce brakuje autostrad i dróg szybkiego ruchu, a te które są znajdują się w bardzo złym stanie technicznym zagrażającym życiu kierowców. Jak widać na przykładzie krajów o dużej ilości dobrych, szybkich dróg, rozwijają się one szybko i dynamicznie.

Rozwój dróg symuluje ożywienie niemal wszystkich gałęzi przemysłu a także rolnictwa. Stan dróg na terenach wiejskich w Polsce jest bardzo słaby.

Są to głównie drogi niższych kategorii, wykorzystywane przez rolników w drodze na tereny pól i pastwisk. Sytuacja taka w znaczny sposób hamuje rozwój obszarów wiejskich. Przede wszystkim odstrasza potencjalnych inwestorów, zainteresowanych zakładaniem zakładów przetwórczych i przemysłowych na wsi.

Zły dojazd nie zapewni im odpowiednich warunków logistycznych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Zbyt duże koszty transportu oraz mała możliwość dojazdu pracowników do miejsc pracy, spowoduje że inwestor wybierze inną, bardziej przyjazną mu lokalizację.

Zmodernizowane drogi powinny zwiększyć szansę kształcenia młodych ludzi z terenów wiejskich. W głównej mierze chodzi tu o szkoły ponad podstawowe. Utrudniony dojazd do szkół położonych często blisko miejsca zamieszkania, skazuje uczniów na przebywanie przez długi czas poza domem rodzinnym.

Słaby dostęp do miejsc użyteczności publicznej stawia młodzież ze wsi na przegranej pozycji w stosunku do swych rówieśników z miast i wsi. Jedynie około dwóch procent młodzieży z obszarów wiejskich pobiera nauki w szkołach wyższych, między innymi z tego powodu że nie ma możliwości dotarcia do miasta, często nie powiązanego z ich miejscem zamieszkania żadnym środkiem komunikacji publicznej.

 

· Rozwój nowoczesnych technik komunikacji takich jak telefonia komórkowa czy internet staje się niezbędną inwestycja w rozwój gospodarczy i społeczny kraju.

Na polskiej wsi występuje małe zagęszczenie gospodarstw podłączonych do sieci telefonicznej. Nader często zdarza się tak, że na wieś liczącą kilkuset mieszkańców przypada zaledwie jeden telefon stacjonarny. Sytuacja taka w znaczący sposób spowalnia proces restrukturyzacji gospodarstw rolnych.

Rolnik odizolowany jest od najnowszych, najbardziej aktualnych wiadomości o rynku rolnym dostępnych w sieci oraz nie ma możliwości skorzystania z wiedzy i doświadczenia innych rolników niemal z całego świata.

Dlatego też założenia Programu SAPARD dotyczące działań mających na celu poprawę sytuacji logistyczno- telekomunikacyjnej, są nieodzowne.

 

Strategia Programu SAPRD oparta na poprawie infrastruktury wiejskiej, połączonej z działaniami na rzecz dywersyfikacji zasobów wiejskich, jak również plany stymulowania konkurencyjności sektora rolno-spożywczego i wdrażania prawa unijnego w przetwórstwie i gospodarstwach rolnych, jest dobrze uzasadniona. Tym bardziej, że jest ona wynikiem szerokich konsultacji z przyszłymi beneficjantami.

 

Zakończenie.

W pracy podjęto próbę przedstawienia roli jaką może odegrać program SAPARD w restrukturyzacji i unowocześnieniu rolnictwa polskiego. Podjęto próbę opisania pozytywnych jak i negatywnych stron rolnictwa, zarówno unijnego jak i polskiego.

Kolejną kwestią było wypunktowanie przesłanek przemawiających za i przeciw, przyszłemu członkostwu rolnictwa polskiego w strukturach europejskich.

 

Na podstawie literatury nasuwają się następujące wnioski:

1. Środki finansowe programu SAPARD, nie są w stanie przynieść widocznych i szybkich efektów na wielką skalę. Wiąże się to z dwoma czynnikami:

· Po pierwsze kwoty wydatkowane z programu nie są w stanie w znaczący sposób wpłynąć na poprawę sytuacji, a jedynie w połączeniu z pomocą na poziomie krajowym mogą ją znacząco wzbogacić.

· Także czas przez który, środki pieniężne będą wypłacane jest za krótki by całe rolnictwo mogło odczuć jego pozytywne skutki.

 

2. Program SAPARD może pomóc w odrabianiu przez rolnictwo polskie dystansu dzielącego je od rolnictwa unijnego. Przejawiać się to może poprzez dostęp do nowoczesnych, bardziej efektywnych systemów gospodarowania jak też poprzez naukę konkurencyjności przez rolnika polskiego.

 

3. Poprawa infrastruktury na obszarach wiejskich, pomóc może w napływie kapitału inwestycyjnego na wieś. Jest to niezbędne w przypadku zmiany struktury zatrudnienia i powstawaniu nowych miejsc pracy.

 

4. Najważniejszą sprawą jest jednak to, że korzystanie ze środków pomocowych kierowanych do krajów kandydujących ze strony Unii Europejskiej pomoże w inny sposób.

Fundusze pomocowe a w tym i SAPARD oparte są w kształcie i stylu funkcjonowania na unijnych funduszach strukturalnych. Są one filarem finansowym Unii Europejskiej. Nauka wykorzystywania i zarządzania pieniędzmi z SAPRD -u pomoże w zdobyciu doświadczenia w przyszłym wykorzystywaniu funduszów strukturalnych.

 

Mimo wszystkich swych zalet i wad, SAPARD jest czymś czego nie wolno zignorować gdyż może stać się dużym krokiem w integracji rolnictwo polskiego z rolnictwem krajów „piętnastki”.

 

Bibliografia.

KSIĄŻKI:

1. Borowiec J., Wilk K., Teoria i praktyka europejskiej integracji europejskiej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu 1998.

2. Ciamaga L., Latoszek E., Unia Europejska, PWN, Warszawa 1998.

3. Doliwa-Klepacki Z., Integracja Europejska, Wydawnictwo Temida, Białystok 2001.

4. Greta M., Kasperkiewicz W., Podstawy integracji europejskiej, Wydawnictwo Absolwent, Łódź 1999.

5. Kawecka-Wyrzykowska E., Polska w drodze do UE, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999.

6. Kawecka-Wyrzykowska E., Synowiec E., Unia Europejska-integracja Polski z Unią Europejską, Instytut Koniunktury i Cen, Warszawa 1997.

7. Marszałek A., Integracja Europejska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2000.

8. Płowiec U., Polska i Unia Europejska -stan obecny i wyzwania na przyszłość, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 2000.

9. Szlachta J., Znaczenie funduszy strukturalnych, PWN, Warszawa 1999.

10. Weidenfeld W., Wessel W., Europa od A do Z. Podręcznik integracji europejskiej, Gliwice 1999.

 

DOKUMENTY:

1. Błaszczyk M.C., Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej, Biuletyn Analiz UKIE, nr. 6, maj 2000.

2. Karpuk M., Struktura zatrudnienia w rolnictwie polskim, CIE, opracowanie tematyczne, nr. 020 – ROL, 20 styczeń 1999.

3. Kuraś D., Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie, Biuletyn Analiz UKIE, nr. 003 – ROL, 21 marzec 2000.

4. Kwiatkowski M., Polityka regionalna Unii Europejskiej, w ramach projektu ”II młodzieżowe warsztaty rolnictwo unii europejskiej" (http://free.ngo.pl).

5. Majewski E., Ziętara W., Michnowski S., Przewidywany poziom kosztów produkcji w gospo­darstwach rolniczych w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej (szacunkowa prognoza), Warszawa, wrzesień 1999.

6. Olszewski M., Agenda 2000-Unia Europejska rozszerzona i silniejsza, Biuletyn Analiz UKIE, Monitor Integracji Europejskiej, wydanie specjalne Komitetu Integracji Europejskiej, 1997.

7. Olszewski M., Fundusze Strukturalne- Polityka Strukturalna, Biuletyn Analiz UKIE, nr.003-STR, grudzień 1999.

8. Olszewski M., Opracowanie tematyczne, Fundusze Przedakcesyjne - ISPA, Biuletyn Analiz UKIE, Nr. 017-PP,czerwiec 1999.

9. Olszewski M., Opracowanie tematyczne, Fundusze Przedakcesyjne - SAPARD, Biuletyn Analiz UKIE.

10. Olszewski M., Opracowanie tematyczne, Nowa Orientacja PHARE, Biuletyn Analiz UKIE, nr. 009-PP, czerwiec 1999.

11. Olszewski M., Opracowanie tematyczne, PHARE – funkcjonowanie 1990-1997, Biuletyn Analiz UKIE, Nr. 002-PP,czerwiec 1999.

12. Olszewski M., Opracowanie tematyczne, PHARE – podstawowe informacje, Biuletyn Analiz UKIE, nr. 001-PP,lipiec 1999.

13. Olszewski M., Opracowanie tematyczne, Phare w Polsce - zarządzanie programem,Biuletyn Analiz UKIE, nr. 005-PP, czerwiec 1999.

14. Paradowski M., Departament Pomocy Przedakcesyjnej i Funduszy Strukturalnych, 2001.

 

OPRACOWANIA:

1. Biuletyn Informacyjny Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, 2001.

2. Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr, Fundusz Współpracy, Program ISPA - Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej, Rozdział: Przedakcesyjne programy pomocy dla Polski.

3. Ministerstwo Środowiska, Strategia wykorzystania funduszu ISPA jako uzupełniającego instrumentu realizacji polityki ekologicznej państwa, Warszawa, 1999.

4. Posiedzenie Komitetu Integracji Europejskiej w dniu 13 września 1999 –Programowanie PHARE 2000r. Harmonogram i treści merytoryczne. Załącznik 3 – Wytyczne dotyczące wdrażania programu Phare w krajach kandydujących w latach 2000 – 2006.

5. Przyszłość rolnictwa europejskiego: memorandum wyjaśniające Komisji Europejskiej, Centrum Informacji Europejskiej.

6. Raport Rady Ministrów w sprawie korzyści i kosztów integracji Rzeczypospolitej Polskiej z Unią Europejską, Warszawa, 26 lipca 2000.

7. SAPARD program operacyjny dla Polski, Wydane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Warszawa, 24 listopada 2000.

CZASOPISMA:

1. Andrzejewski P., Eurowieś, „Wprost” z dnia 9 września 2001, str.44-45.

2. Bielecki J., Pieniądze dobrze wydane, „Rzeczpospolita” Nr. 292 z dnia 14 grudnia 2000.

3. Gajewski J., SAPARD widmo, „Wprost” nr.8 z dnia 24 lutego 2002.

4. Kruszewska M., Najtrudniejsze rozmowy przed nami, „Magazyn finansowy”, Nr.281, 3 grudnia 2001.

5. Pawlicki J., Rozmowa z Franzem Fischlerem, „Gazeta Wyborcza”, nr.50, 28 lutego 2002.

6. Przybylski M., Najważniejsza jest strategia, „Rzeczpospolita” Nr.213 z dnia 12 września 2001

 

INNE:

1. http://www.cie.gov.pl/pub/inf/rolnicy/rozdział 1-5.html

2. http://free.ngo.pl

3. http://www.sapard.pl

4. http://www.uniaeuropejska.info.pl/ispa.html)

 

Spis tablic i wykresów:

SPIS WYKRESÓW	TYTUŁ	STRONA
Wykres 1	Udział krajów członkowskich UE w wydatkach na WPR W 1993 roku
Wykres 2	Wydatki na WPR na lata 2000-2006
Wykres 3	Wartość pomocy dla Polski w ramach programów pomocowych Phare i SAPARD w latach 1990-1999
SPIS TABLIC	TYTUŁ	STRONA
Tablica 1	Udział wydatków na finansowanie WPR w całości wydatków budżetu Wspólnoty w latach 1971,1988, 1992,1995 i 1999
Tablica 2	Wydatki gwarancyjne FEOGA budżetu UE w latach 1970, 1980, 1985, 1990, 1991, 1992, 1993
Tablica 3	Wydatki z funduszy strukturalnych w latach 2000-2006 dla krajów UE
Tablica 4	Wartość rocznej pomocy UE dla Polski w latach 2000-2006
Tablica 5	Wydatki z funduszu Phare na poszczególne branże w Polsce w okresie 1990-1998
Tablica 6	Obszary pomocy z funduszu Phare w latach 1989-1991, 1991-1994, 1994-1997, 1997-1999 i 2000
Tablica 7	Produkcja towarowa rolnictwa w Polsce w 1998
Tablica 8	Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce w latach 1995 - 1998
Tablica 9	Koszt dostosowania sektora rolno-spożywczego w okresie przedakcesyjnym w latach 1999, 2000, 2001 i 2002
Tablica 10	Wartość środków programu SAPARD w Polsce na poprawę przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych na lata 2002-2006
Tablica 11	Podział środków programu SAPARD w Polsce na inwestycje w gospodarstwach rolnych na lata 2002-2006
Tablica 12	Podział środków programu SAPARD w Polsce na rozwój i poprawę infrastruktury obszarów wiejskich na lata 2002-2006
Tablica 13	Podział środków z SAPARD w Polsce na różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich na lata 2002- 2006
Tablica 14	Podział środków programu SAPARD w Polsce na Programy rolno-środowiskowe i zalesianie na lata 2002- 2006
Tablica 15	Podział środków programu SAPARD w Polsce na szkolenia zawodowe na lata 2002-2006
Tablica 16	Struktura wydatków z funduszu SAPARD na lata 2000-2006

 

[1] Kawecka-Wyrzykowska K., Synowiec E., Unia Europejska-integracja Polski z Unią Europejską, Instytut Koniunktury i Cen, Warszawa 1997, str.171

[2] Płowiec U., Polska i Unia Europejska stan obecny i wyzwania na przyszłość, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 2000, str.256

[3] Płowiec U., Polska i Unia Europejska..., op. cit., str.256

[4] Błaszczyk M.C., Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej, Biuletyn Analiz UKIE, nr. 6, maj 2000, str. 1

[5] Jak wyżej, str.1

[6] Fundusz został omówiony w punkcie 1.2.2

[7] Olszewski M., Fundusze Strukturalne- Polityka Strukturalna, Biuletyn Analiz UKIE, nr. 003-STR, grudzień 1998, str.1

[8] Kuraś D., Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie, Biuletyn Analiz UKIE, nr. 003 – ROL, 21 marzec 2000, str.2

[9] Greta M., Kasperkiewicz W., Podstawy integracji europejskiej, Wydawnictwo Absolwent., Łódź 1999, str.152-155

 

[10] Błaszczyk M.C, Ewolucja Wspólnej..., op. cit., str.5

[11] Jak wyżej, str.2

[12] Olszewski M., Fundusze Strukturalne- Polityka Strukturalna, Biuletyn Analiz UKIE, nr. 003-STR, grudzień 1998, str.1

[13] Błaszczyk M.C, Ewolucja Wspólnej..., op. cit., str.10

[14] Płowiec U., Polska i Unia Europejska..., op. cit., str.261-263

[15] Płowiec U., Polska i Unia Europejska..., op. cit., str. 261-263

[16] Jak wyżej, str. 261-263

[17] Płowiec U., Polska i Unia Europejska..., op. cit., str.263-265

[18] Jak wyżej, str. 263-265

[19] Jak wyżej, str. 263-265

[20] Jak wyżej, str. 263-265

[21] Płowiec U., Polska i Unia Europejska..., op. cit., str.263-265

[22] Greta M., Kasperkiewicz W., Podstawy integracji..., op. cit., str.153

[23] Płowiec U., Polska i Unia Europejska..., op. cit., str.265-266

[24] Greta M., Kasperkiewicz W., Podstawy integracji..., op. cit., str.153

[25] Płowiec U., Polska i Unia Europejska..., op. cit., str.267

[26] Błaszczyk M.C., Ewolucja Wspólnej..., op. cit., maj 2001, nr.6

[27] Olszewski M., Agenda 2000-Unia Europejska rozszerzona i silniejsza, Monitor Integracji Europejskiej, Wydanie specjalne Komitetu Integracji Europejskiej, 1997, rozdz. 3

[28] Olszewski M., Agenda 2000-Unia Europejska..., op. cit., str.2

[29] Przyszłość rolnictwa europejskiego: memorandum wyjaśniające Komisji Europejskiej, CIE, rozdz.2

[30] Kwiatkowski M., Polityka regionalna Unii Europejskiej, W ramach projektu pt. ”II młodzieżowe warsztaty rolnictwo Unii Europejskiej",(http://free.ngo.pl)

32 Płowiec U., Polska i Unia Europejska.., op. cit., str.269-270

[31] Płowiec U., Polska i Unia Europejska.., op. cit., str.270-271

 

[32] Olszewski M., Opracowanie tematyczne, PHARE – podstawowe informacje, Biuletyn Analiz UKIE,

nr. 001-PP,lipiec 1999, str.1

[33] Jak wyżej, str.2

[34] Jak wyżej, str.2

[35] Olszewski M., Opracowanie temat., Nowa Orientacja PHARE, Biuro Analiz UKIE, nr. 009-PP, 1999, str.1

[36] Jak wyżej, str.1

[37] Posiedzenie Komitetu Integracji Europejskiej w dniu 13 września 1999 r. dotyczące punktu IVa –Programowanie PHARE 2000r. Harmonogram i treści merytoryczne. Załącznik 3 – Wytyczne dotyczące wdrażania programu Phare w krajach kandydujących w latach 2000 – 2006

[38] Olszewski M., Opracowanie tematyczne, Phare w Polsce - zarządzanie programem,Biuletyn Analiz UKIE, nr. 005-PP, czerwiec 1999, str.2

 

[39] Olszewski M., Opracowanie tematyczne, Fundusze Przedakcesyjne - ISPA, Biuletyn Analiz UKIE,

nr. 017-PP,czerwiec 1999, str.1

[40] Jak wyżej, str.1

[41] Jak wyżej, str.1

[42] Jak wyżej, str.2

[43] Ministerstwo Środowiska, Strategia wykorzystania funduszu ISPA jako uzupełniającego instrumentu realizacji polityki ekologicznej państwa, Warszawa, 1999

[44] Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr, Fundusz Współpracy, Program ISPA - Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej, Rozdział: Przedakcesyjne programy pomocy dla Polski, (http://www.uniaeuropejska.info.pl/ispa.html)

 

[45] Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr, Fundusz Współpracy, Program ISPA...., op. cit., str.3

[46] Sapard program operacyjny.., op.cit., str.4

[47] SAPARD program operacyjny dla Polski, Wydane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Warszawa, 24 listopada 2000, str.3-4

[48] Sapard program operacyjny.., op.cit., str.5-6

[49] Sapard program operacyjny.., op.cit., str. 7-8

[50] Kawecka-Wyrzykowska E., Synowiec E., Unia Europejska-integracja Polski z Unią Europejską, Instytut Koniunktury i Cen, Warszawa, 1997

[51] Karpuk M., Struktura zatrudnienia w rolnictwie polskim, CIE, opracowanie tematyczne, nr. 020 – ROL, 20.01.1999, str.1

[52] Jak wyżej., str.2

[53] http://www.cie.gov.pl/pub/inf/rolnicy/rozdział1.html

[54] PSE (ang. Producer Subsidy Estimate) służy do pomiaru wielkości transferu środków pieniężnych od konsumentów i podatników do producentów rolnych, wynikającego z określonej polityki rolnej. PSE (w proc.) umożliwia porównanie poziomów wsparcia producentów rolnych w różnych krajach, oznacza relację (w proc.) wartości wsparcia do wartości produkcji.

[55] http://www.cie.gov.pl/pub/inf/rolnicy/rozdział2.html

[56] Sapard program operacyjny.., op.cit., str. 12-13

[57] Guzek M., Wpływ przewag komparatywnych Polski wobec Unii Europejskiej na procesy dostosowawcze polskiego rolnictwa i gospodarki żywnościowej., IKCiHZ, Warszawa, 1999, str.35

[58] Majewski E., Ziętara W., Michnowski S., Przewidywany poziom kosztów produkcji w gospo­darstwach rolniczych w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej (szacunkowa prognoza), Warszawa, wrzesień 1999

[59] http://www.cie.gov.pl/pub/inf/rolnicy/rozdział3.html

[60] Biuletyn Informacyjny Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, 2001, str.1

[61] Pawlicki J., Rozmowa z Franzem Fischlerem, Gazeta Wyborcza, nr.50 z dnia 28 lutego 2002

[62] Gajewski J., SAPARD widmo, Wprost nr.8 z dnia 24 lutego 2002

[63] Biuletyn Informacyjny Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, 2001, str.2

[64] Paradowski M., Departament Pomocy Przedakcesyjnej i Funduszy Strukturalnych, 2001

 

[65] SAPARD program operacyjny dla Polski, Wydane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Warszawa, 24 listopada 2000, str.30

 

[66] SAPARD program operacyjny..., op.cit. str.66

[67] http://www.sapard.pl

[68] http://www.cie.gov.pl/rolnicy

[69] Janas A., Inwestycje, Puls Biznesu z dnia 28 lutego 2002, str. 16-17

[70] Jak wyżej, str. 17-18

[71] SAPARD program operacyjny..., op.cit. str.72

[72] SAPARD program operacyjny..., op.cit. str.76

[73] SAPARD program operacyjny..., op.cit. str.78

[74] Olszewski M., Opracowanie tematyczne, Fundusze Przedakcesyjne - SAPARD, Biuletyn Analiz UKIE,str.1

[75] Jak wyżej, str.2

[76] 1. Kruszewska M., Najtrudniejsze rozmowy przed nami, Magazyn finansowy, Nr.281, 3 grudnia 2001

[77] SAPARD program operacyjny..., op.cit. str.79

[78] Olszewski M., Opracowanie tematyczne, Fundusze Przedakcesyjne - SAPARD, Biuletyn Analiz UKIE,str.3

[79] SAPARD program operacyjny..., op.cit. str.85

[80] Olszewski M., Opracowanie tematyczne, Fundusze Przedakcesyjne - SAPARD, Biuletyn Analiz UKIE, Nr. 017-PP,czerwiec 1999

[81] Janas A., Puls Biznesu z dnia 28 lutego 2002, str.16-17

[82] SAPARD program operacyjny..., op.cit. str.95

[83] Raport Rady Ministrów w sprawie korzyści i kosztów integracji Rzeczypospolitej Polskiej z Unią Europejską, Warszawa, 26 lipca 2000 r.

 

 

[84] http://www.uniaeuropejska.info.pl/sapard

[85] Olszewski M., Nowa Orientacja PHARE, Biuro Analiz UKIE, nr. 009-PP, 1999, str.2

[86] Gajewski J., SAPARD widmo, „Wprost” nr.8 z dnia 24 lutego 2002