Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa – podstawowy instrument finansowania WPR

Cele i zasady WPR

Cele WPR

Głównymi celami Wspólnej Polityki Rolnej są:

 

· podnoszenie produkcyjności rolnictwa przez wprowadzanie postępu technicznego, racjonalny rozwój produkcji rolnej i optymalizację stosowanych czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej,

 

 

· podnoszenie produkcyjności rolnictwa musi wiązać się z dostępem do nowoczesnych maszyn i urządzeń produkcyjnych oraz innowacyjnych technologii, pozwalających zwiększyć i unowocześnić produkcję rolną i co ważne ustalić optymalną ilość ludzi pracujących w tym sektorze gospodarki,

· zapewnienie ludności rolniczej właściwego poziomu życia, przede wszystkim przez zwiększenie dochodów pracujących w rolnictwie, co wiązać się musi z podnoszeniem statusu zawodu rolnika i odpowiednim poziomem jego zarobków,

· stabilizacja rynków, czyli pełna jasność sytuacji, w jakiej znajduję się rolnik. Musi wiedzieć, co i jak ma produkować oraz kiedy i po jakiej cenie będzie mógł swój towar sprzedać,

· gwarancja bezpiecznego poziomu zaopatrzenia, czyli samowystarczalność rynków rolnych krajów piętnastki i dostateczny poziom produkcji płodów rolnych bez konieczności importu z krajów poza unijnych,

· zapewnienie konsumentom produktów rolnych po rozsądnych cenach, co oznacza ustalanie cen produktów rolnych sprzedawanych przez rolników na odpowiednim poziomie takim, aby obie strony czyli rolnik i nabywca były z nich zadowolone.[2]

Zasady WPR

 

W realizacji WPR zostały przyjęte na szczeblu EWG trzy zasady postępowania:

 

· Zasada jednolitości rynku

· Zasada priorytetu wspólnotowego

· Zasada solidarności finansowej

 

Jednolitość rynku - oznacza całkowitą wolność wymiany handlowej produktami rolnymi, do czego nieodzowne jest ujednolicenie oraz harmonizacja uregulowań administracyjnych, weterynaryjnych i fitosanitarnych, jak również wspólne zasady zarządzania, wspólne ceny, identyczne reguły konkurencji i jednolite zasady ochrony.

Priorytet wspólnotowy - zapewnia ochronę europejskiego rynku rolnego przed importem produktów rolnych po niskich cenach oraz fluktuacjami cen na rynku światowym.

 

Dzięki opłatom wyrównawczym ceny artykułów rolnych z importu przewyższają ceny wspólnotowe, co skłania nabywców do kupna produktów wytwarzanych na rynku krajów piętnastki.

 

Solidarność finansowa - oznacza wspólne i solidarne ponoszenie kosztów prowadzenia WPR przez wszystkich członków wspólnoty. Wyraża się w fakcie, że dochody i wydatki związane z prowadzeniem WPR pochodzą z budżetu Wspólnoty (środki w ramach Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej).

Na jednolitym rynku Wspólnoty mają obowiązywać zatem wspólne ceny, wspólne przepisy prawne, zdrowotne i weterynaryjne oraz stałe parytety walutowe.

Oznacza to także stosowanie jednakowych we wszystkich krajach członkowskich instrumentów oddziaływania na rynek w ramach systemu regulacji znajdującego się w kompetencjach wspólnotowych.[3]

Harmonizacja przepisów różnego rodzaju jest procesem długotrwałym i jeszcze niezakończonym, toteż rynek rolny podlega ciągłym zmianom.

Wspólna Polityka Rolna, od początku jej wprowadzenia opierała się na mechanizmach (ceny interwencji, ceny progu dla importu, dopłaty eksportowe i opłaty wyrównawcze), które gwarantowały zachowanie priorytetu wspólnotowego i pozwalały na obecność WE na rynkach państw trzecich. [4]

 

Finansowanie WPR

 

1.2.1 Analiza wydatków na WPR

 

WPR finansowana jest z budżetu Wspólnoty. Wydatki na WPR należą do obowiązkowych wydatków budżetowych, wynikających bezpośrednio z postanowień Traktatu i aktów prawnych przyjętych na jego podstawie (wydatki obligatoryjne).

Chociaż w wyniku reform polityki rolnej ich udział w budżecie stopniowo spada, to jednak ciągle dominują one w strukturze wydatków Wspólnoty.

Należy także podkreślić, że państwa członkowskie solidarnie ponoszą koszty prowadzenia WPR i nie ma korelacji pomiędzy wielkością środków, z jakich korzysta rolnictwo danego państwa a wkładem tego państwa do budżetu.

Z tego powodu powstały dwie grupy państw: płatnicy netto i beneficjanci netto.Do głównych płatników netto w 1995 r. należeli: Niemcy, Francja (ma zrównoważony bilans płatniczy), Wielka Brytania, Szwecja, Austria i Finlandia. Najwięksi beneficjanci netto to Irlandia, Grecja, Portugalia, Hiszpania.[5]

Wykres 1. Udział krajów członkowskich UE w wydatkach na WPR

w 1993 roku / w procentach/

Źródło: Borowiec J., Wilk K., Teoria i praktyka europejskiej integracji europejskiej, Wydawnictwo

Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, 1998, str.138

Wykres 1 przedstawia repartycję wydatków na Wspólną Politykę Rolną dla poszczególnych członków UE.

Jak widać w 1993 roku największymi beneficjantami pomocy ze środków na WPR w roku 1993 były Francja, Niemcy, Włochy i Hiszpania. Wspólnie, kraje te były beneficjantami ponad 60 % funduszy na WPR.

 

 

W celu złagodzenia istniejących między państwami problemów, sporów i konfliktów budżetowych, co kilka lat określana jest tzw. Perspektywa Finansowa, będąca średnioterminową strategią finansową w zakresie planowania i kontrolowania budżetu.

Określa ona m.in. limity dochodów, wydatków oraz relacje pomiędzy nimi (Perspektywy Finansowe na lata 1988 - 1992, 1993 – 1999 i Agenda 2000 to perspektywa finansowa na okres 2000-2006).

Wykres 2. Wydatki na WPR na lata 2000-2006 / w mln. euro /

Źródło: Błaszczyk M.C., Biuletyn Analiz UKIE, nr. 6, maj 200, str.2

 

Wykres 2 przedstawia przyszłe wydatki na WPR przyjęte w perspektywie lat 2000-2006. Widać, że aż do roku 2003 fundusze na Wspólną Politykę Rolną będą rosły. Począwszy od roku 2003 wydatki te będą systematycznie spadały, co związane jest z ostatnimi reformami WPR zawartymi w Agendzie 2000 czyli „Planie Fischlera”.

Sekcja Gwarancji

 

Część gwarancyjna zwana Sekcją Gwarancji finansuje wydatki, jakie pociąga za sobą wspólna organizacja rynku. Środki z tej sekcji przeznaczane są na wywiązywanie się przez Wspólnotę ze statusowych obligacji dofinansowywania rolników państw członkowskich.

Środki te są zatem przeznaczane na:

 

· z jednej strony subsydia eksportowe czyli różnice między ceną uzyskiwaną na rynkach krajów trzecich a wyższą ceną, którą można za ten produkt uzyskać na rynku wspólnotowym. Unia Europejska uwzględniając specyfikę poszczególnych sektorów stosuje różne instrumenty ochrony, takie jak:

Ø wspólną organizację rynku z interwencją, co polega na ustaleniu minimalnej ceny gwarantowanej, aby nie dopuścić do spadku ceny rynkowej poniżej gwarantowanej. Organizuje się wtedy interwencyjny skup nadwyżek,

Ø ochronę zewnętrzną przed tanim importem zapewnia system protekcji oparty na opłatach celnych, zaś pozbywaniu się nadwyżek produkcyjnych służy subsydiowanie eksportu rolnego do krajów trzecich 70 % towarów korzysta z tego typów środków protekcjonistycznych,

Ø ochrona zewnętrzna bez interwencji na rynku wewnętrznym, którą objęte są jaja, drób, wino, kwiaty oraz wiele owoców i warzyw. 21 % ww. produkcji korzysta z tego typu ochrony, czyli ochrony jedynie przed importem po cenach z krajów trzecich,

Ø pomoc ryczałtową na plony z hektara uprawy lub określoną ilość produkcji: pomoc przyznaje się producentom lnu, konopi, chmielu, nasion oleistych i tytoniu. 2,5 % wyżej wymienionych produktów deficytowych we Wspólnocie.

Pomoc ta pozwala na utrzymanie cen dla konsumentów na odpowiednim poziomie gwarantując jednocześnie pewny dochód producentom. [9]

 

· z drugiej strony zaś interwencje na rynku wewnętrznym gwarantujące odpowiedni poziom dochodów rolniczych, łagodzą efekty koniunkturalne i zapewniają ciągłość w zaopatrzeniu konsumentów w artykuły żywnościowe. Stosuje się tu kwoty kompensacyjne dla zapewnienia jednolitych cen w ramach wspólnego rynku (obecnie tzw. bezpośrednie subsydia wyrównawcze- BSW).

Zatem z części „Gwarancja” dokonywane jest subsydiowanie rolnictwa w ramach Unii Europejskiej.

 

Sekcja orientacji

 

Sekcja orientacji finansuje przekształcenia jakościowo-strukturalne wspólnotowego rolnictwa. Sekcja przeznacza swoje środki między innymi na wydatki związane z zalesianiem, ochroną środowiska i zachowaniem naturalnego tradycyjnego środowiska wiejskiego.

Pomaga rolnikom, którzy chcą przejść na wcześniejszą emeryturę. Prowadzi akcje pomocy żywnościowej dla krajów rozwijających się. Od 1998 roku środki Sekcji Orientacji wspomagają fundusze strukturalne i służą osiąganiu trzech celów priorytetowych:

Cel 1: zagospodarowanie obszarów opóźnionych w rozwoju (dla tego celu najważniejszym kryterium dającym możliwość ubiegania się o pomoc był średni poziom PKB na jednego mieszkańca, mniejszy niż 75% przeciętnego PKB w Unii Europejskiej. Region, który otrzymywał środki w ramach celu 1 musiał posiadać wkład własny w wysokości przynajmniej 25%.)

 

Cel 5a: wspieranie restrukturyzacji rolnictwa (na realizację tego celu przeznaczono ok. 5% budżetu Funduszy Strukturalnych.)

 

Cel 5b: wspieranie rozwoju stref rolniczych(głównym kryterium pomocy w ramach tego celu był dużo niższy od średniej w UE dochód na jednego mieszkańca. Na realizację tego celu przeznaczono ok. 4% budżetu Funduszy Strukturalnych.)

W celu dokonywania przemian strukturalnych, należało w WPR inaczej niż w latach dochodzenia do samowystarczalności rolno-żywnościowej wspierać rolnictwo. Trzeba było na szczeblu całej wspólnoty, a nie jak to było do końca lat 60-tych w gestii poszczególnych członków rozwiązywać problemy nieodzownych przemian strukturalnych WE.

Stworzono więc bodźce finansowo-edukacyjne wspierające przemiany, polegające na unowocześnieniu rolnictwa.

W tym celu należało na rolnictwo oddziaływać kompleksowo. Najbardziej palące problemy, które pod tym kątem należało zrealizować to:

· odchudzenie go z ogromnych nadwyżek produkcji oraz nadmiaru siły roboczej,

· szkolenie i przygotowywanie rolników do innej pracy poza rolnictwem,

· wspieranie rolnictwa ale selektywnie,

· wyłączanie części gruntów z produkcji rolnej,

· zalesianie, tworzenie terenów zielonych i agroturystycznych,[10]

Funduszem zarządza Komisja Europejska, która współpracuje z dwoma Komitetami o charakterze doradczym: Komitetem Funduszu i Stałym Komitetem do spraw Struktur Rolnych.

Za bieżące administrowanie środkami FEOGA odpowiedzialność ponoszą władze krajowe, które muszą zagwarantować, że fundusze krajowych agencji interwencyjnych przeznaczane są wyłącznie na realizację Wspólnej Polityki Rolnej. Wydatki FEOGA są szczegółowo badane przez Wspólnotę.

 

Tablica 2. Wydatki gwarancyjne FEOGA budżetu UE w latach 1970, 1980, 1985,

1990, 1991, 1992, 1993 (w mld. ECU i w %)

LATA	WYSOKOŚĆ WYDATKÓW / w mld. ECU /	UDZIAŁ W WYDATKACH Z BUDŻETU UE / w % /
	2,6
	10,46	69,4
	19,74	70,2
	26,47	59,6
	32,47	58,4
	33,38	53,3
	34,05	52,0

Źródło: Borowiec J., Wilk K., Teoria i praktyka europejskiej integracji europejskiej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu,1998, str.152-155

 

Tablica 2 przedstawia Wydatki gwarancyjne FEOGA budżetu UE w latach 1970, 1980, 1985, 1990, 1991, 1992, 1993. Jak widać, wysokość wydatków z tego funduszu wzrasta od początku jego powołania co związane jest z coraz wyższymi nakładami na rozwój i unowocześnienie rolnictwa w UE.

Jednak udział tego funduszu w wydatkach UE procentowo maleje od początku lat dziewięćdziesiątych, co związane jest ze znaczną jego restrukturyzacją i zmianie filozofii finansowania.

Europejski Fundusz Socjalny

 

Europejski Fundusz Socjalny (European Social Fund - ESF), powstał pod koniec lat pięćdziesiątych i koncentruje się na szkoleniach zawodowych, zwiększaniu zatrudnienia (poprzez podnoszenie kwalifikacji, tworzenie nowych miejsc pracy i umożliwianie uzyskania zatrudnienia poza rolnictwem). Pierwotnie z funduszu tego finansowane szkolenia i zdobywanie nowych zawodów przez ludzi, którzy stracili pracę w związku z modernizacją przemysłu, czy rolnictwa. Od lat siedemdziesiątych środki te wykorzystywane są głównie na przekwalifikowania ludzi młodych.

Kiedy w latach siedemdziesiątych nasilił się bardzo problem rozbieżności pomiędzy regionami (kryzys gospodarczy i przystąpienie do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej Wielkiej Brytanii i Irlandii) postanowiono stworzyć:

 

1.3.2 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

 

Jest to do dziś najważniejszy i największy z powołanych funduszy. Na początku lat osiemdziesiątych Wspólnoty Europejskie dysponowały już wspomnianymi funduszami strukturalnymi, kredytami inwestycyjnymi (Europejski Bank Inwestycyjny) i inicjatywami wspólnotowymi.

W celu równomiernego rozwoju gospodarki, w 1986 roku postanowiono te instrumenty połączyć we wspólną Politykę Strukturalną. Od tego czasu jej rola wzrosła jeszcze bardziej. Polityka została zreformowana i wzmocniona poprzez Traktat o Utworzeniu Unii Europejskiej, który podpisano w Maastricht z 1992 roku. Wtedy wzrosła również rola regionów zacofanych, w programowaniu polityki strukturalnej. Na mocy tego traktatu utworzono Komitet Regionów, który jest reprezentacją władz regionalnych przy władzach "piętnastki".[11]

 

Tablica 3. Wydatki z funduszy strukturalnych w latach 2000-2006 dla krajów UE / w mln. euro/

PAŃSTWO	KWOTA
Belgia
Dania
Niemcy
Grecja
Hiszpania
Francja
Irlandia
Włochy
Luksemburg
Holandia
Austria
Portugalia
Finlandia
Szwecja
Wielka Brytania
Razem

Źródło: Kruszewska M., Magazyn finansowy, nr.281, 3 grudnia 2001

 

Tablica 3 przedstawia perspektywy finansowe funduszy strukturalnych na lata 2000-2006 dla krajów UE. Jak widać na największe pieniądze spośród krajów członkowskich mogą w omawianym okresie liczyć Hiszpania, Włochy, Niemcy, Grecja i Portugalia. W pewnym stopniu związane jest to z ich późniejszym wstąpieniem do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, nadal relatywnie niskim poziomem gospodarczym i znacznymi różnicami pomiędzy regionami w tych krajach.

Najmniejsze fundusze otrzymają Dania i Luksemburg, co związane jest z małym obszarem tych krajów i najwyższym poziomem ich rozwoju.

Reforma Mansholta

 

Pierwszą próbą dokonania zmian w WPR był Plan Mansholta. Powstały pod koniec lat sześćdziesiątych plan, stanowił pierwszą próbę przystosowania wspólnej polityki rolnej do nowej sytuacji ekonomicznej.

Miała ona polegać na reorientacji prowadzonej polityki zbyt koncentrującej się na problemach cenowo-rynkowych, ze szczególnym uwzględnieniem funkcji dochodowej cen.

Autorzy planu uznali, że polityka ta spowodowała co prawda wzrost dochodów rolniczych per saldo, lecz równocześnie wskazywali na to, że nie zmniejszyła rozpiętości między dochodami rolników a dochodami innych grup społecznych.

Za jedną z podstawowych przyczyn tej sytuacji uznano dalekie od optymalnych struktury obszarowe gospodarstw rolnych państw EWG. Aż 80 % gospodarstw nie mogło uzyskać minimalnej skali produkcji, zapewniającej efektywne wykorzystanie kapitału, który należało zainwestować ze względów technicznych, a ich zapotrzebowanie na siłę roboczą było mniejsze niż jedna jednostka siły roboczej. Uznano, że niezbędne jest wprowadzenie we Wspólnocie konsekwentnej polityki strukturalnej operującej środkami, które nie będą prowadzić do wzrostu produkcji rolnej. Drugą sprawą było wprowadzenie zmian w dotychczasowej polityce rynkowej. [14]

2.1.1 Główne cele Planu Mansholta

 

 

Główne cele zawarte w Planie Mansholta były następujące:

 

· ograniczenie liczby osób pracujących w rolnictwie, co było odpowiedzią na zbyt duży odsetek ludzi zaangażowanych w rolnictwo. Skutkiem tego były nadwyżki produkcyjne i trudna do precyzyjnego wyliczenia wielkość produkcji rolnej,

· popieranie tworzenia gospodarstw dysponujących odpowiednim potencjałem produkcyjnym, co wiązało się z inwestowaniem w duże gospodarstwa o dobrze rozwiniętym parku maszynowym, gospodarstwa innowacyjne zarządzane przez osoby o wysokich kwalifikacjach i doświadczeniu w rolnictwie,

· ograniczenie powierzchni użytków rolnych, przez przymusowe wydzielanie areałów rolnych pod odłogowanie w celu ustalenia optymalnego poziomu produkcji rolnej,

· zalesianie lub przekształcenie na cele rekreacyjne niektórych, na ogół najsłabszych, gruntów rolniczych, mające na celu wyłączanie słabych i mało żyznych ziem spod produkcji rolnej, które to ziemie nie spełniały określonych norm i byłyby nisko produkcyjne,

· poprawa informacji rynkowej, co miało prowadzić do lepszej przejrzystości rynku i dostarczeniu fachowej informacji rolnikom, zainteresowanych podnoszeniem swych kwalifikacji i polepszaniu swego areału produkcyjnego,

· przywrócenie równowagi między popytem a podażą na rynkach mleka, cukru, warzyw i owoców, gdyż na rynkach tych panował duży bałagan i nie były do końca określone zasady ich funkcjonowania,

· koncentracja podaży, przede wszystkim przez organizację zespołów producentów, czyli łączenie się pojedynczych rolników w grupy by zwiększyć swe szansę na lepsze warunki sprzedaży i dystrybucji swych płodów rolnych.[15]

 

2.1.2 Główne instrumenty finansowe przewidziane w reformie Mansholta

 

Główne instrumenty finansowe stosowane w reformie Mansholta to:

 

W ramach polityki strukturalnej: bodźce finansowe służące powiększeniu obszaru gospodarstw, skłaniające rolników do rezygnacji z pracy w rolnictwie i zwiększające mobilność zawodową ich i członków ich rodzin (poprzez kształcenie przygotowujące do pracy poza rolnictwem). Pomoc w postaci zniżek w oprocentowaniu pożyczek dla gospodarstw, uzyskiwać miały jedynie gospodarstwa dobrze zarządzane i dysponujące zaakceptowanymi przez władze Wspólnoty programami rozwoju, mające możliwość osiągania dochodów porównywalnych z osiąganymi w innych działach gospodarki.

Podstawowym kryterium miał być poziom możliwej do uzyskania produkcji, przy czym zakładano, że minimalna jej skala będzie znacznie wyższa od średniej osiąganej przez gospodarstwa istniejące.

W ramach zmian w polityce rynkowej: proponowano wykorzystanie różnych instrumentów między innymi takich jak:

· obniżanie cen gwarantowanych,

· wypłacanie premii za likwidację krów mlecznych i subwencjonowanie chowu młodego bydła opasowego,

· obniżanie kwot produkcyjnych o kilka procent i zakaz sprzedaży produktów niższych klas jakościowych.[16]

Ocena Planu Mansholta

 

Mimo że plan wdrażano do końca lat siedemdziesiątych, w sferze polityki rynkowej nie osiągnięto celów w nim założonych. Głównie dlatego, że nadal najważniejszym celem bieżącej polityki, prowadzonej pod naciskiem organizacji rolniczych, była ochrona dochodów rolniczych. Nadwyżki niektórych artykułów rolno-spożywczych nie malały więc, lecz lawinowo rosły. Plan okazał się zbyt radykalny, toteż przeforsowanie zamierzonych zmian stało się niemożliwe.

Kręgi rolnicze w poszczególnych krajach chętnie korzystały z wysokich dotacji, nie licząc się z realnymi problemami narastających nadwyżek rolnych i nadmiernego obciążenia budżetu EWG, finansowaniem prowadzonej WPR.

Również zmiany strukturalne w rolnictwie wprowadzano opieszale, choć podstawowe dyrektywy Rada EWG wydała już w 1972 r. Regulowały one sprawy dotyczące między innymi:

· pomocy dla modernizujących się gospodarstw,

· rezygnacji z działalności zawodowej w rolnictwie

· przekazywania użytków rolnych na poprawę struktury agrarnej oraz

· organizację informacji socjalno-zawodowej.

Wprowadzanie zawartych w dyrektywach przepisów do ustawodawstwa w państwach członkowskich, podejmowane było często z kilkuletnim opóźnieniem. Plan Mansholta zapoczątkował przejmowanie polityki strukturalnej w rolnictwie przez władze EWG(wcześniej była ona całkowicie w gestii państw członkowskich). Jednak zastosowane środki okazały się zbyt słabe.

Przekształcenia struktur rolnych dokonywały się w dotychczasowym, powolnym tempie, który wyznaczała rezygnacja starszych rolników z prowadzenia gospodarstwa i ogólna sytuacja gospodarcza. W kolejnych latach, tempo wzrostu gospodarczego w UE było coraz wolniejsze a postęp techniczny dodatkowo spowodował spadek zapotrzebowania na siłę roboczą w przemyśle- do tej pory sprawnie absorbującym napływającą ze wsi ludność. Wszystko to negatywnie odbijało się na rolnictwie. Na obszarze EWG zaczęło także narastać jawne bezrobocie. Plan Mansholta, choć postulował nowoczesne rozwiązania nie został zrealizowany, toteż oceniono go negatywnie.[17]

2.2 Polityka „drobnych kroczków”

 

Lata osiemdziesiąte to okres tzw. polityki „drobnych kroczków”, mającej na celu ograniczenie trudnych do zbycia nadwyżek niektórych produktów oraz obniżenie tempa wzrostu wydatków budżetowych EWG przeznaczonych na finansowanie WPR. [18]

2.2.1 Najważniejsze dokonania okresu polityki „drobnych kroczków”

W dekadzie lat osiemdziesiątych, co prawda nie obowiązywał żaden spójny program naprawczy w rolnictwie, udało się jednak dokonać istotnych zmian. W okresie tym przede wszystkim miało miejsce:

 

· wprowadzenie w 1977 r. „opłaty współodpowiedzialności”, jako środka regulującego podaż mleka; jej istotą było ponoszenie przez producentów mleka części kosztów likwidacji nadwyżek na rynkach artykułów mleczarskich,

· wprowadzenie w 1984 r. indywidualnych i narodowych kwot produkcyjnych mleka; na rolników, którzy przekroczyli przyznane im kwoty indywidualne, nakładano bardzo wysokie opłaty karne, jeżeli równocześnie została przekroczona narodowa kwota mleka. Ponadto na kolejny rok Komisja Europejska przyznawała karnie danemu państwu obniżony poziom kwot.

· określenie pułapu finansowego WPR w kolejnych latach okresu budżetowego 1988-1992 (27,5 mld. ECU w 1988 r.; wzrost w latach następnych nie mógł przekroczyć 74 % stopy wzrostu PKB w państwach EWG w ramach Pierwszej Perspektywy Finansowej) [19]

· wprowadzenie w roku gospodarczym 1988/1989 opłaty współodpowiedzialności z tytułu produkcji zbóż. Pobierano ją z góry, zwracając w całości tylko wtedy, gdy produkcja zbóż ogółem nie przekroczyła 160 mln. ton,

· reforma funduszy strukturalnych w państwach EWG o najniższym poziomie PKB na mieszkańca (Grecji, Irlandii, Hiszpanii i Portugalii.) [20]

 

2.2.2 Finansowanie działań okresu polityki „drobnych kroczków”

 

W okresie budżetowym 1989-1993 uruchomiono 6 wielkich programów, na które przeznaczono dwukrotnie więcej środków niż na politykę strukturalną w poprzednim okresie budżetowym (wzrost z 17 % w 1989 r. do 31 % w 1993 r.).[21]

Pomimo że bezpośrednio z rolnictwem związany był tylko program „5 a” i

„5 b”, to jednak znaczna część środków uruchomionych w ramach w ramach największego programu dotyczącego wspierania państw opóźnionych w rozwoju, trafiła do regionów wiejskich.

Okres polityki „drobnych kroczków”, która nie doprowadziła do zrównoważenia rynków rolnych, na których występowała nadmierna podaż, zakończył się, gdy po kilkuletnich dyskusjach zaczęto w 1992 r. wprowadzać Plan Mac Sharry’ego.

 

Plan Mac Sharry’ego

 

Jego autorem był ówczesny komisarz do spraw rolnych McSharry, który w kontekście międzynarodowych nacisków oraz ogromnych wydatków związanych z nadprodukcją rolną Wspólnoty zaproponował kompleksową reformę.

Miała ona polegać na zastąpieniu obecnych mechanizmów utrzymywania cen, bezpośrednią pomocą dla rolników.

Plan ten polegał zatem nie na zaniechaniu, ale na zmianie instrumentów i form wspierania rolnictwa Unii. Oczekiwano, że reforma ta spowoduje obniżenie zarówno wielkości produkcji na rynkach rolnych z nadprodukcją oraz obniżkę cen produktów rolnych w krajach członkowskich.[22]

 

2.3.1 Najważniejsze cele Programu McSharry’ego

 

Najważniejszymi celami planu McSharry’ego było:

· zrównoważenie rynków rolnych UE,

· poprawa konkurencyjności rolnictwa UE,

· ekstensyfikacja gospodarowania, mająca na celu ochronę środowiska i zmniejszenie nadwyżek rolnych,

· redystrybucja środków dla rolnictwa między większą liczbę gospodarstw rolnych (przed wprowadzeniem programu 20 % najsilniejszych gospodarstw otrzymywało 80 % środków budżetu UE),

· zachowanie niezbędnej liczby gospodarstw rolnych.[23]

Ocena Planu McSharry’ego

 

 

Realizacja Planu przebiegała w latach 1992-1996. Program McSharry’ego stał się ważnym etapem na drodze przekształcenia WPR, która wcześniej była polityką sektorową, w kompleksową politykę ekonomicznego i społecznego rozwoju obszarów wiejskich. Świadczy o tym skala rozwiązań nastawionych na zahamowanie i selektywność wzrostu produkcji rolnej między innymi ekstensyfikację produkcji rolnej, ochronę środowiska i kształtowanie wiejskiej przestrzeni. W produkcji roślinnej nastąpiło obniżenie cen gwarantowanych w ciągu trzech lat o 10-30 %. Program ten oznaczał również zasadnicze zmiany systemowe.

 

Ceny gwarantowane przestały pełnić funkcję podstawowego stabilizatora dochodów rolniczych. Zaczęły dzielić te funkcję z bezpośrednimi subwencjami wyrównawczymi, a zatem bezpośrednimi dopłatami z budżetu UE.[25]

W sumie reforma przyniosła pozytywne skutki i została wysoko oceniona. Jednakże nie znaczy to, że rozwiązano już wszystkie kłopoty Wspólnotowego rolnictwa.

Formułowane były opinie ze strony ekspertów, jak również przez Komisję Europejską, że o przyszłości rolnictwa europejskiego musi zadecydować jego konkurencyjność na rynku światowym, czyli zdolność do lokowania na nim nie subsydiowanego eksportu. Wskazywano zatem na konieczność dalszych przeobrażeń Wspólnej Polityki Rolnej, których głównych celem, miałaby być, jak dotychczas, obrona protekcyjnej polityki, atakowanej ostro przez partnerów UE z krajów trzecich. [26] Plan McSharry’ego kontynuowany był do końca lat dziewięćdziesiątych.

Agenda 2000

W 1997 r. Komisja Europejska przygotowała projekt radykalnej reformy WPR.W marcu 1998 r. został ogłoszony przez komisarza do spraw rolnictwa F.Fischlera, program restrukturyzacji rolnictwa, który został włączony do dokumentu Agenda 2000, czyli stał się programem rolnym obowiązującym w latach 2000-2006. Na drodze do tego, by rolnictwo europejskie mogło korzystać z dobroczynnych skutków spodziewanych pozytywnych tendencji na rynku światowym, dalsze reformowanie WPR musi doprowadzić do zwiększenia konkurencyjności rolnictwa Unii – zarówno na rynku zewnętrznym, jak i wewnętrznym.[27]

 

2.4.1 Główne cele reformy WPR zawarte w Agendzie 2000

 

Za główne cele we wspólnotowym rolnictwie uznano:

· obniżenie cen, które przynieść powinno korzyści konsumentom i stworzenie większego pola manewru dla zróżnicowania cen na korzyść wysokiej jakości specjalistycznych produktów,

· pogłębienie orientacji rynkowej co ułatwić miało stopniową integrację państw członkowskich i przygotowanie Unii do kolejnej rundy negocjacji na forum Światowej Organizacji Handlu oraz pomóc również w umocnieniu pozycji Unii jako głównego eksportera na świecie,

· zagwarantowanie konsumentom bezpieczeństwa żywności, tak w Unii, jak i poza nią, przez wspieranie w możliwie największym zakresie produkcji wyrobów wysokiej jakości, niejednokrotnie związanych z określonym regionem geograficznym czy konkretnymi, łatwo rozpoznawalnymi dla konsumenta metodami wytwarzania,

· zagwarantowanie pełnego bezpieczeństwa żywności oraz podejmowanie stałych wysiłków na rzecz poprawy jakości co pozwoliło by stworzyć określony wizerunek produktów europejskich na rynku wewnętrznym i zewnętrznym,

· stosowanie przyjaznych dla środowiska naturalnego metod produkcji oraz troska o dobro zwierząt,

· zapewnienie rolnikom godziwych warunków życia i w miarę stabilnych dochodów z gospodarstw rolnych.

W tym kontekście coraz większego znaczenia, również w perspektywie osiągnięcia spójności społecznej, nabiera kwestia zróżnicowania i redystrybucji środków wspierających dochody rolników, a także kontynuowanie procesu zrównoważonego rozwoju rolnictwa,

· włączenie celów związanych z ochroną środowiska do Wspólnej Polityki Rolnej i zwiększenie udziału, jaki rolnicy mogą i powinni mieć w zarządzaniu zasobami naturalnymi i ochronie krajobrazu,

· stworzenie komplementarnych bądź alternatywnych możliwości uzyskiwania dochodów i zatrudnienia rolnikom i ich rodzinom, zarówno w gospodarstwach rolnych, jak i poza nimi,

· wzmocnienie spójności ekonomicznej wewnątrz Unii, poprzez zwiększenie konkurencyjności i zróżnicowania gospodarczego[28]

·

Program Phare

 

Największym ze wszystkich programów pomocowych, przeznaczonych dla krajów kandydujących jest Program Phare. Ten program jest też najbardziej różnorodny z punktu widzenia celów zeń realizowanych.

Geneza programu Phare

 

PHARE jest to program bezzwrotnej pomocy finansowej Unii Europejskiej dla państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz Malty i Cypru. Decyzję o udzieleniu pomocy dla reform w tych krajach podjęto w trakcie spotkania 7 najbogatszych państw świata (szczyt G-7 w 1989 roku). Jeszcze tego samego roku do deklaracji 7 najbardziej uprzemysłowionych państwa świata przystąpiły pozostałe kraje OECD - G-24. Koordynatorem tej pomocy została Komisja Europejska.

PHARE rozpoczął swą działalność w 1990 roku. Podstawą prawną PHARE stanowi decyzja Rady Unii Europejskiej nr 3906/89 (OJ L 375 z 23.12.1989), gdzie określone są formy pomocy jak i jej terytorialny zasięg. W okresie swego istnienie przeszedł poważną metamorfozę. Początkowo pomoc skierowana była tylko dla Polski i Węgier. Później, na skutek przemian w regionie Europy Środkowej, Unia Europejska postanowiła rozszerzyć zasięg programu na kolejne państwa. Do 1996 roku ze środków programu korzystało 11 państw naszego regionu. [32]

Obecnie pomocą objęte jest 14 państw. Budżet programu Phare wyniósł w latach 1990-1994 4,2 mld. ECU, a w latach 1995-1999 został zwiększony do 6,693 mld. ECU.[33]

Program Phare jak już zaznaczono, jest programem pomocy bezzwrotnej to znaczy, że pomoc w jego ramach nie podlega zwrotowi, chyba że fundusze zostały spożytkowane niezgodnie z obowiązującymi zasadami lub nie zostały spożytkowane wcale. Część środków PHARE przekazywana jest państwom kandydującym w ramach tzw. krajowych programów PHARE, zaś część jest zarządzana bezpośrednio przez Komisję Europejską a przeznaczona jest na finansowanie programów ponadnarodowych. Z drugiej części są więc realizowane programy obejmujące więcej niż jedno państwo.[34]

Program ISPA

 

Program ISPA ukierunkowany jest na finansowanie wszelkich inwestycji z zakresu infrastruktury i ochrony środowiska. Program ten został uruchomiony w 2000 roku. ISPA, nie kieruje swej pomocy bezpośrednio do rolnictwa, ale wspiera niektóre działania, w pewien sposób z nim powiązane.

Ma on na celu podnoszenie poziomu rozwoju infrastruktury technicznej w zakresie transportu i ochrony środowiska w państwach ubiegających się o członkostwo w UE zgodnie z unijnymi normami.

Ma on spełniać podobną rolę jak Fundusz Spójności w Unii Europejskiej i będzie funkcjonował na zbliżonych zasadach. Specyficzny charakter i zasady obowiązujące przy ISPA mają również pomóc w przygotowaniu się do funkcjonowania samorządów i administracji w przyszłych strukturach UE.

W ten sposób uzyskane doświadczenia w zakresie funkcjonowania ISPA będziemy mogli wykorzystać po wstąpieniu do UE, przy korzystaniu z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.

W latach 2000–2006 UE ma przeznaczyć na realizację projektów 7 mld. EURO - czyli około1 mld. EURO rocznie.[39] Celem podstawowym programu jest przygotowanie krajów stowarzyszonych do członkostwa w UE w dziedzinie ochrony środowiska i infrastruktury komunikacyjnej w tym transportu. Dla Polski jest to więc szczególnie ważny program.

 

Cele i zasady Programu ISPA

 

W ramach ISPA za priorytetowe uznano następujące obszary:

· ochronę środowiska

Ø zwalczanie problemów spowodowanych zanieczyszczeniem wód i powietrza,

Ø pomoc w zakresie utylizacji odpadów,

Ø wsparcie wdrażania acquis communautaire w zakresie ochrony środowiska,

 

· transport

Ø rozwój infrastruktury transportowej,

Ø połączenie systemów komunikacyjnych z infrastrukturą krajów członkowskich UE,

Ø budowa trans-europejskiej sieci transportowej,[40]

 

Jego realizacja miała się rozpocząć w 2000 roku i będzie kontynuowana do roku 2006. Fundusz wesprze przede wszystkim regiony pozbawione infrastruktury transportowej i komunalnej lub obszary, gdzie niedorozwój uniemożliwia sprawne funkcjonowanie gospodarki wolnorynkowej. Ze względu na charakter realizowanych przedsięwzięć z dziedziny transportu inicjatywę składania propozycji finansowania z funduszu ISPA posiada głównie Dyrekcja Generalna Dróg Publicznych. W dziedzinie ochrony środowiska projekty będą głównie składały samorządy lub związki samorządowe, które w ostatecznym rozrachunku będą również beneficjantami tych projektów.

Biorąc pod uwagę wielkość naszego kraju, liczbę ludności, wielkość PKB oraz ogromne braki w polskiej infrastrukturze technicznej w zakresie ochrony środowiska i transportu możemy liczyć na około 250-300 mln. EURO rocznie.[41] Z tego budżetu po połowie zostanie przeznaczone na transport i ochronę środowiska.

Wielkość tej pomocy będzie również uzależniona od postępów na drodze do integracji Polski z Unią Europejską oraz od wcześniejszego wykorzystania środków tego programu. Program ten podobnie jak program Phare 2 skupi się na realizacji Krajowego Programu Rozwoju. Jednakże wsparcie z ISPA zostanie ograniczone jedynie do dwóch dziedzin (strategii rządowych): ochrony środowiska i transportu. [42]

3.2.2Zasady przydziału i wykorzystania środków z ISPA

 

Minimalna wielkość projektów finansowanych w ramach programu ISPA to 5 mln. euro, przy czym, zgodnie ze standardową zasadą przyjmowaną w tego typu programach, współfinansowanie z Programu może wynosić do 75% wydatków publicznych.

Przedsięwzięciami które można zgłaszać do uzyskania finansowania są projekty, fazy projektów, które są niezależne finansowo i technicznie grupy projektów lub plany projektów, a także wstępne studia wykonalności oraz studia techniczne, niezbędne dla zrealizowania projektu. Na etapie projektowania ISPA przewiduje też finansowanie w 100 %.

Jeżeli chodzi o projekty niepubliczne, to finansowane są głównie prace związane z ochroną środowiska: modernizacją i rozbudową systemów kanalizacji i oczyszczalni ścieków, ochroną zasobów wód podziemnych, rekonstrukcji systemów małej retencji, eliminacją deficytów wody w miastach i osiedlach wiejskich.

Znaczny ciężar finansowania inwestycji w gospodarce wodno-ściekowej ponosić będą gminy. W granicach wyznaczonych przez prawo oraz zdolność kredytową finansowanie tych inwestycji przez samorządy powinno się odbywać poprzez zaciąganie lub gwarantowanie przez gminy kredytu zewnętrznego, pozyskiwanego w bankach krajowych i w międzynarodowych instytucjach finansowych. W sytuacjach uznanych przez władze gmin za uzasadnione, inwestycje będą finansowane z bieżących dochodów władz samorządowych lub, gdy będzie to możliwe, z dotacji celowych budżetu państwa.[43]

 

ISPA jest instrumentem finansowym do realizacji celów określonych w dokumencie „Partnerstwo dla Członkostwa” oraz priorytetów wskazanych w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w UE (NPPC).

 

Koordynacją prac programu ISPA w sektorze ochrony środowiska zajmuje się Ministerstwo Środowiska. Minister Środowiska dokonuje wyboru przedsięwzięć, które będą przedkładane KE do dofinansowania z funduszu ISPA.

 

 

Departament Polityki Ekologicznej i Integracji Europejskiej w Ministerstwie Środowiska pełni nadzór nad poprawnym przygotowaniem projektów w sektorze środowiska, realizacją zadań zgodnie z przyjętym harmonogramem oraz opracowuje dokumenty określające inwestycyjną strategię wykorzystania środków funduszu ISPA w sektorze ochrony środowiska.

W styczniu 1999 roku Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa wyznaczył Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jako jednostkę odpowiedzialną za przygotowanie i realizację projektów finansowych w ramach funduszu ISPA.

W dniu 3 września 1999 roku zostało podpisane porozumienie pomiędzy Prezesem Narodowego Funduszu a Ministrem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. W porozumieniu zostały precyzyjnie określone zadania Narodowego Funduszu w procesie przygotowań.[44]

Jeżeli chodzi o rzeczową strukturę rozdysponowanych środków z tego funduszu w dziedzinie ochrony środowiska, to mogą być dofinansowane projekty dotyczące:

 

· wody do picia,

· ścieków,

· odpadów,

· ochrony powietrza.

 

Podmiotami, które mogą ubiegać się o fundusze z programu ISPA są:

 

· samorząd terytorialny,

· organizacje samorządowe,

· inne podmioty publiczne.

 

Koordynacją prac programu ISPA w zakresie rozwoju transportu i komunikacji zajmuje się Minister Transportu i Gospodarki Morskiej (MTiGM).

Charakter i zasady programu ISPA wymagają, aby programowanie zadań do ISPA w zakresie transportu i komunikacji odbywało się na szczeblu centralnym. W oparciu o zasady ISPA i zidentyfikowaną sieć TINA (Ocena Potrzeb Infrastruktury w zakresie Transportu) - MTiGM wyselekcjonowało projekty będące propozycjami Polski do ISPA na lata 2000-2006.

Prace nad wyborem projektów odbywały się na drodze uzgodnień pomiędzy właściwymi merytorycznie departamentami MTiGM oraz Generalną Dyrekcją Dróg Publicznych, Agencją Budowy i Eksploatacji Autostrad oraz Dyrekcją Generalną PKP - centralnymi instytucjami odpowiedzialnymi za sieć drogowo-autostradową i kolejową w Polsce.

Na podstawie tych uzgodnień stworzono (zgodnie z wymaganiami Komisji Europejskiej) dokument pt. Narodowa Strategia Transportu dla funduszu ISPA, zawierający opis przewidywanych działań na lata 2000-2006 oraz listę potencjalnych projektów do funduszu ISPA. Dokument ten został zatwierdzony przez Kierownictwo MTiGM.

Ważnym założeniem programu ISPA jest współpraca przy jego realizacji z międzynarodowymi instytucjami finansowymi takimi jak Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Bank Światowy.[45]

Ostatni z przedakcesyjnych programów pomocowych czyli SAPARD zostanie omówiony w rozdziale piątym. Program ten przeznaczony jest dla wsi, toteż jego prezentacja po przedstawieniu stanu polskiego rolnictwa wydaje się być zasadna.
Rozdział 4.Charakterystyka rolnictwa w Polsce

 

Wejście do zjednoczonej Europy stwarza nowe warunki dla rozwoju polskiego rolnictwa. Na drodze do Unii Europejskiej stoi jeszcze wiele palących problemów, które jak najszybciej powinny zostać rozwiązane.

 

Bardzo ważne jest żeby już teraz, w przededniu akcesji polscy rolnicy mogli zmniejszyć różnice dzielące ich od rolników z krajów Unii i przygotować się do włączenia do systemu unijnego. Proces unowocześniania polskiego rolnictwa powinien odbywać się na wszystkich szczeblach i z wykorzystaniem wszelkich dostępnych środków w każdym gospodarstwie, w każdej gminie i w każdym województwie.

 

Konieczna jest różnorodna pomoc w tym finansowa ze strony rządu polskiego jak i Unii Europejskiej. Rolnictwo stanowi ważny sektor gospodarki narodowej, pomimo jego malejącego udziału w tworzeniu PKB. Udział ten zmniejszał się z 11,8% w 1989 roku do 6% w 1996 roku, 5,1% w 1997 roku i 4,9% w 1998 roku. Średni udział rolnictwa w tworzeniu PKB w krajach UE wynosi 1,7%.[46] Rolnictwo polskie w większości zachowało powojenny, tradycyjny charakter. Gospodarstwa rolne w większości prowadzą produkcję wielokierunkową, stosując metody ekstensywne.

Produkcja zwierzęca jest zdekoncentrowana i opiera się na własnej bazie paszowej, w tym wykorzystaniu trwałych użytków zielonych. [47]

Ze względu na niską intensywność produkcji towarowej, rolnictwo nie wpłynęło na silne przekształcenie środowiska i krajobrazu. Walory przyrodnicze obszarów wiejskich, w połączeniu z dużymi zasobami siły roboczej, umożliwiają rozwój pracochłonnych kierunków produkcji rolnej, w szczególności rolnictwa ekologicznego.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej część rolników będzie mogła podejmować działalność usługową, uzupełniającą produkcję rolną, co pomoże zmniejszyć bezrobocie na wsi. Wieś stanowić może także dobrą bazę dla rozwoju turystyki i agroturystyki.[48]

 

Główną słabość polskiego rolnictwa stanowi rozdrobnienie struktury obszarowej gospodarstw. Ma to wielorakie skutki ekonomiczne i społeczne: stanowi o niskim dochodzie rolników i ich rodzin, uniemożliwia akumulację kapitału niezbędnego dla podjęcia inwestycji mogących podnieść efektywność gospodarstw.

Rolnik produkujący niewielkie ilości produktów w dużym asortymencie ma trudności z utrzymaniem wysokiej jakości i zbytem produkcji.

Tablica 7. Produkcja towarowa rolnictwa w Polsce w 1998 r. / w mln. zł. i w % /

RODZAJ PRODUKCJI	W MILIONACH zł	w %
Inne	123,8	0,4
Produkcja roślinna	11 351,6	36,7
Zboża	2 508,0	8,1
Ziemniaki	1 054,8	3,4
Rośliny przemysłowe	2 685,6	8,7
Warzywa	2 350,2	7,6
Owoce	2 143,8	6,9
Inne	606,2	2,0
Produkcja zwierzęca	19 598,4	63,3
Zwierzęta rzeźne	12 563,5	40,6
Mleko	5 692,9	18,4
Jaja	1 210,7	3,9
Wełna	7,5	0,0
Łącznie	30 950,0	100,0

Źródło: Rocznik Statystyczny 1998, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1999.

 

Tablica 7 wskazuje wartość produkcji towarowej rolnictwa w Polsce w 1998r. W produkcji tej tradycyjnie przeważa produkcja zwierzęca. Jednocześnie największe potrzeby, wynikające z konieczności dostosowania gospodarstw rolnych do standardów UE, pod względem konkurencyjności, jakości, wymagań dotyczących ochrony środowiska, występują w produkcji zwierzęcej.

 

Geneza Programu SAPARD

SAPARD -Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development - Specjalny Program Akcesyjny dla Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, jest programem pomocy finansowej dla krajów starających się o członkostwo w Unii Europejskiej. Ma on na celu wspieranie działań, mających na celu poprawę sytuacji w rolnictwie w dziesięciu krajach - kandydatach. SAPARD to program wieloletni obejmujący okres 2000-2006. Wysokość środków przyznawanych Polsce zależy od kryteriów przyjętych przez Komisję Europejską (między innymi od liczby ludności rolniczej, powierzchni użytków rolnych, produktu krajowego brutto w przeliczeniu na mieszkańca, specyfiki sytuacji terytorialnej).

Program SAPARD jest jednym z trzech programów przedakcesyjnych (obok ISPA i PHARE) mających wesprzeć kraje Europy Środkowej w procesie integracji z UE.

Jest on programem celowym i jest w całości skierowany na rozwój wsi i rolnictwa. Dzień 25 stycznia 2001 r. przybliżył nasz kraj do rozpoczęcia wdrażania programu SAPARD w Polsce. W tym dniu została podpisana w Brukseli Wieloletnia Umowa Finansowa między Polską a UE w sprawie finansowania programu SAPARD. Jest to kolejny krok, po zaaprobowaniu przez Komisję Europejską polskiego Programu Operacyjnego SAPARD, do przekazania środków finansowych na współfinansowanie inwestycji w ramach tego programu.

Podstawą realizacji programu w każdym kraju jest przygotowany przez władze i zatwierdzony przez Komisję Europejską dokument zwany Programem Operacyjnym.

Przygotowanie i negocjacje polskiego Programu Operacyjnego trwało 1,5 roku. Program ten był w dniu 13 września 2000 r. przedmiotem posiedzenia Komitetu STAR w Brukseli (komitet doradczy Komisji Europejskiej ds. struktur rolnych obszarów wiejskich, który wyraża stanowisko krajów członkowskich). Komitet jednogłośnie pozytywnie zaopiniował polski Program Operacyjny jako jedną z pierwszych propozycji złożonych przez kraje kandydujące do członkostwa. Następnie Komisja Europejska decyzją z dnia 18 października 2000 r. zatwierdziła przedstawiony jej Program Operacyjny SAPARD dla Polski.[60]

 

Rozpoczęcie finansowania w ramach programu SAPARD nastąpi po spełnieniu pozostałych warunków: podpisaniu wieloletniej umowy finansowej, rocznej umowy finansowej oraz wydanie przez Komisję Europejską decyzji zatwierdzającej akredytację Agencji SAPARD. Program SAPARD, skierowany do 10 krajów Europy Środkowej (Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Węgry, Rumunia, Słowacja i Słowenia), miał zostać uruchomiony od początku 2000 r. Jak do tej pory Polska nie otrzymała żadnych środków w ramach programu SAPARD.

Opóźnienie w rozpoczęciu wdrażania programu SAPARD spowodowane jest z jednej strony opóźnieniami w zatwierdzaniu aktów prawnych przez instytucje UE i brak akredytacji ze strony Komisji Europejskiej dla Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, czyli zaakceptowania przez nią wszystkich procedur związanych z wdrażaniem i płatnościami w ramach programu. Akredytacja dla ARiMR spodziewana jest w „najpóźniej w maju” 2002 roku jak twierdzi Ministerstwo Rolnictwa i komisarz Unii Europejskiej do spraw rolnictwa Franz Fischler. Druga przyczyna leży w wysokich wymaganiach stawianych krajom kandydującym przez Komisję Europejską. Program SAPARD ma być wdrażany w oparciu o zasady stosowane w Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Gwarancji i Orientacji w Rolnictwie. Wiąże się to z niezwykle skomplikowanymi procedurami wdrożeniowymi.

Rozwiązania zaproponowane krajom kandydującym są na tyle nowatorskie, że nie można było w pełni skorzystać z doświadczeń krajów członkowskich, ponieważ kraje te wdrażały swoje programy na odmiennych zasadach, niż to ma miejsce w przypadku programu SAPARD. [61]

Duże uprawnienia, jakie będą miały kraje kandydujące we wdrażaniu programu SAPARD, zdecydowały o bardzo wysokich wymaganiach postawionych przez Komisję Europejską instytucjom odpowiedzialnym za wdrażanie i płatności, co przyczyniło się do tego, że do tej pory w krajach Europy Środkowej z SAPARD -u korzysta jedynie Litwa, Łotwa, Bułgaria, Słowenia i Estonia. Ta ostatnia zdecydowała się na korzystanie z Programu, mimo że wydała z własnego budżetu więcej na jego obsługę niż w jego ramach otrzymała.

Strona polska już w końcu 1999 roku złożyła w Komisji Europejskiej swoją propozycję wykorzystania funduszy w ramach programu SAPARD. [62]

 

Propozycja ta została określona w programie operacyjnym, który po wielu konsultacjach i negocjacjach ze służbami Komisji Europejskiej, został zaakceptowany i przyjęty przez Komisję Europejską w dniu 18 października 2000 r.

Polska będzie co roku otrzymywać 171,6 milionów euro (wg poziomu cen z 2000 roku), co stanowi około 30% ogólnej puli programu SAPARD. [63]

Kwota rocznych alokacji będzie co roku waloryzowana o wskaźnik inflacji w Unii Europejskiej. Połowa z tych środków zostanie przeznaczone na dostosowywanie polskiego sektora żywnościowego do wymogów UE, szczególnie poprzez poprawę jego efektywności, podniesienie jakości i standardów zdrowotnych żywności oraz zmniejszenie negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko naturalne. Pozostałe 50% ma być wykorzystane na rozwiązywanie najważniejszych problemów polskiej wsi, w tym na zmniejszanie bezrobocia jawnego i ukrytego. Program SAPARD ma także za zadanie przygotować polskie instytucje rządowe i samorządowe do wykorzystania przyszłych, znacznie większych funduszy przekazywanych na rozwój obszarów wiejskich w ramach Polityki Strukturalnej UE.

Każdy rolnik, grupa producentów czy gmina może starać się o pomoc w ramach programu SAPARD. Przy rozdysponowywaniu środków finansowych z tego programu władze UE przyjęły następującą zasadę. Otóż każdy kraj otrzymujący pomoc musi partycypować w finansowaniu przedsięwzięcia przynajmniej w 25%.

Zatem z funduszy unijnych zgromadzonych w programie może być na ten cel przekazanych maksimum 75% wartości realizowanego zadania. Zgłaszane projekty dzielone są na dwie grupy:

· w przypadku projektów zwiększających dochody (modernizacja zakładu, rozpoczęcie działalności agroturystycznej) pomoc wyniesie maksymalnie 50% kosztów.

· w grupie projektów nie zwiększających dochodów pomoc może przekroczyć 50% wydatków.[64]

5.2 Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa (NPPC)

Podstawą przygotowania Programu Operacyjnego SAPARD jest Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa(NPPC), w którym określone zostały m.in. priorytety dostosowania rolnictwa i obszarów wiejskich do akcesji.

Należą do nich:

· ustanowienie i wdrażanie spójnej p