Funkcja informacyjna Agencji SAPARD

 

W Polsce za ogólne i szczegółowe informowanie społeczeństwa o programie odpowiedzialne jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

MRiRW na bieżąco informuje o stanie zaawansowania prac nad programem SAPARD oraz uczestniczy w przygotowaniu szczegółowych przepisów obejmujących założenia programu i wymogi jakie będą musieli spełniać biorcy pomocy SAPARD.

Ogólne informacje o programie przekazywane będą społeczeństwu poprzez media. Ponadto MRiRW współpracować będzie bezpośrednio z administracją rządową i samorządową na terenie województwa oraz z Agencją SAPARD i jej oddziałami terytorialnymi, a te z lokalnymi organizacjami, instytucjami, w tym organizacjami pozarządowymi.

Do rozpowszechniania tych informacji wykorzystane zostaną te instytucje i organizacje, które mają bezpośredni kontakt z potencjalnym odbiorcą (rolnikiem)takie jak urzędy powiatowe i gminne, regionalne oddziały Agencji SAPARD czy Ośrodki Doradztwa Rolniczego.[81]

5.5 Zarządzanie finansowe programem SAPARD

 

System zarządzania finansowego programu SAPARD zgodny będzie z dwustronną wieloletnią umową finansową zawartą między stroną polską i unijną oraz z Rozporządzeniami Rady Wspólnoty Europejskiej nr 1268/99 oraz 1266/99.

W szczególności system ten będzie odpowiadał kryteriom akredytacyjnym ustanowionym przez Komisję Europejską przy zapewnieniu zgodności z polską ustawą o finansach publicznych.

Służby finansowe Komisji Europejskiej będą przekazywały na rachunek Narodowego Funduszu w Narodowym Banku Polskim odpowiednie kwoty wyrażone w Euro na wydatki dokonywane w kolejnych okresach rozliczeniowych.

Agencja SAPARD będzie otrzymywała te fundusze od NBP przeliczone na złote przez Ministerstwo Finansów. Zostaną one przekazane na jej własny rachunek bankowy nie wcześniej niż 5 dni przed dokonaniem płatności dla beneficjantów.

Dla beneficjantów wypłaty dokonywane będą przez Agencję SAPARD w złotych polskich.

Taki dość przejrzysty i czytelny system zapewni terminowe zarządzanie środkami, oddzielenie przepływu środków Unii Europejskiej i polskich środków publicznych do możliwie najniższego poziomu oraz spełnianie kryteriów akredytacyjnych.

 

Płatności dla beneficjantów spoza sektora publicznego (beneficjanci z wyłączeniem jednostek samorządu terytorialnego) dokonywane będą poprzez jedną płatność obejmującą środki unijne i polskie środki publiczne.

System księgowy i procedury na poziomie Agencji SAPARD zapewnią oddzielenie płatności krajowych od środków Wspólnotowych.

 

Wydatkowanie środków finansowych z programu SAPARD będzie podlegało ścisłej kontroli zarówno krajowej, jak i unijnej. Dlatego też Polska, podobnie jak pozostałe kraje kandydujące objęte programem SAPARD, będzie musiała wykazać się sprawnym i skutecznym systemem kontroli finansowej oraz zarządzania finansowego na wszystkich szczeblach przepływu środków, poczynając od poziomu centralnego, a na ostatecznym odbiorcy środków kończąc. Zgodnie z zasadą partnerstwa, na szczeblu regionalnym w proces podejmowania decyzji włączone zostaną Regionalne Komitety Sterujące. Zadaniem ich będzie przygotowanie rankingu projektów oraz ostateczny wybór tych które najcelniej trafiają w potrzeby konkretnych regionów i pomogą w rozwiązaniu największych problemów regionalnych.

 

Tablica 16. Struktura wydatków z funduszu SAPARD na lata 2000-2006 / w

mln.Euro i w procentach /

LATA	KOSZTY CAŁKOWITE	ŚRODKI PUBLICZNE OGÓŁEM	ŚRODKI PUBLICZNE UE	ŚRODKI PUBLICZNE KRAJOWE	ŚRODKI PRYWATNE
EURO	EURO	EURO	%	EURO	%	EURO
	358 039 063	227 732 865	171 602 514		56 130 351		130 306 198
	367 838 672	227 659 337	171 602 514		56 056 823		140 179 335
	386 705 339	227 659 338	171 602 514		56 056 824		159 046 001
	387 438 671	227 659 337	171 602 514		56 056 823		159 779 334
	386 975 338	227 659 337	171 602 514		56 056 823		159 316 001
	386 408 671	227 659 337	171 602 514		56 056 823		158 749 334
	385 795 339	227 659 338	171 602 514		56 056 824		158 136 001
Suma	2 659 201 093	1 593 688 889	1 201 217 598		392 471 291		1 065 512 204

 

Źródło: SAPARD program operacyjny dla Polski, Wydane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Warszawa, 24 listopada 2000, str.134

 

Tablica 16 przedstawia generalny podział środków programu SAPARD w Polsce na lata 2002-2006.

Kwoty pomocy są prawie stałe i utrzymują się na poziomie 171 mln.Euro ze strony dotacji unijnych, przy stałym podziale kosztów wykorzystania programu na poziomie 25% środków krajowych i 75% środków unijnych.

Monitoring Programu SAPARD

 

W celu oceny efektywności programu i prawidłowego jego realizowania, czyli oceny zgodności z założonymi celami, postanowiono wyodrębnić trzy rodzaje ocen: wstępną, średniookresową i końcową przy stałym jego monitorowaniu.

Komisja Europejska oraz strona polska będą monitorowały realizację programu SAPARD w Polsce. Zgodnie z art. 35 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/99 powołany zostanie Komitet Monitorujący.

 

Działać on będzie w oparciu o określone regulacje prawne i powołany zostanie nie później niż w okresie trzech miesięcy od zatwierdzenia programu w porozumieniu z Jednostką Zarządzającą programem (MRiRW) oraz po konsultacjach z partnerami. W pracach Komitetu uczestniczyć będą przedstawiciele Komisji Europejskiej. Komitet Monitorujący zajmować się będzie oceną i zatwierdzaniem kryteriów selekcji projektów finansowanych w ramach każdego działania. Ponadto powinien oceniać rezultaty wdrażania Programu co do założonych celów i przekazywać raporty i propozycje koniecznych zmian w programie do Komisji Europejskiej. W skład Komitetu Monitorującego wchodzić będą oprócz przedstawicieli UE, przedstawiciele samorządów, odpowiednich służb państwowych oraz organizacji społeczno-zawodowych.

5.6 Powiązania programu SAPARD z innymi programami pomocy dla rolnictwa

 

Program SAPARD stanowi dopełnienie instrumentów polityki krajowej, nastawionej na realizację zadań w zakresie rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa jak i instrumentów pochodzących ze strony Unii Europejskiej, czyli programów pomocowych PHARE i ISPA.

Ponadto SAPARD stanowi uzupełnienie środków pochodzących z Banku Światowego w ramach Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich przeznaczonych na inwestycje infrastrukturalne czyli stymulację rozwoju sektora prywatnego i tworzenie nowych miejsc pracy w sektorach pozarolniczych. Taki sposób postępowania stron jest zgodny z zasadami przyjętymi przy świadczeniu pomocy przez Unię. Chodzi o kompleksową, uzupełniającą się wzajemnie pomoc i nie dublowanie środków pomocowych.[82]

5.6.1 Powiązania programu SAPARD z instrumentami polityki krajowej

 

Program SAPARD w wielu swych punktach jest zgodny z instrumentami krajowej polityki rolnej. Stanowić może poważny zastrzyk finansowy w dopełnieniu i rozwinięciu istniejących już w rolnictwie krajowych programów pomocowych.

 

 

· Wsparcie modernizacji gospodarstw poprzez system kredytów preferencyjnych, to jeden z instrumentów krajowych który w połączeniu Inwestycjami w gospodarstwach rolnych z Programu SAPARD pomoże w przekształcaniu i modernizacji gospodarstw rolnych i produkcji rolniczej. Pomoc finansowa na różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich ze środków unijnych w połączeniu z programem krajowych kredytów na rozwój przedsiębiorstw zatrudniających ludzi na wsi, może stać się czynnikiem walki z wielkim bezrobociem na obszarach wiejskich.

· Także programy szkolenia zawodowego i doradztwa rolniczego zaproponowane rolnikom poprzez instrumenty programu SAPARD, mogą uzupełniać wspólnie z pomocą państwa na szkolnictwo rolnicze i programy wsparcia przedsięwzięć edukacyjnych na wsi. Pomogło by to w udoskonaleniu wiedzy i w zdobyciu przez rolników doświadczenia niezbędnego w nowoczesnym gospodarowaniu.

Programy finansowane ze środków na ochronę środowiska wraz z programami zalesiania gruntów (zdegradowanych ekologicznie czy o słabych glebach) i działań rolno-środowiskowych, pomogą w ochronie środowiska i utrwaleniu pozytywnych zachowań pro ekologicznych u rolników.

Spójność pomiędzy poszczególnymi programami w ramach SAPARD-u i projektami realizowanymi ze środków krajowych została zapewniona w fazie programowania poprzez wzajemne konsultacje oraz równoległy udział przedstawicieli poszczególnych ministerstw w ich przygotowywaniu. Dlatego nie możliwy jest konflikt pomiędzy inwestycjami krajowymi i tymi wspieranymi przez SAPRD. [83]

5.6.2 Powiązania pomiędzy programami SAPARD i PHARE

 

 

Koordynacja programu SAPARD z programem PHARE jest zapewniona poprzez zgodność tego programu z dwoma głównymi dokumentami strategicznymi Rządu. Pierwszym z nich jest Narodowy Program Przygotowania dla Członkostwa (NPPC), drugi zaś to Wstępny narodowy plan rozwoju do roku 2002.

NPPC jest głównym programem gwarantującym koordynację komponentów PHARE dotyczących wdrożenia przepisów unijnych i budowania instytucji.

Powiązania programu PHARE z Programem SAPARD obejmują przede wszystkim działania mające na celu wzmocnienie zdolności instytucjonalnych do wdrożenia programów rozwoju infrastruktury obszarów wiejskich.

Ponadto rozwoju działalności gospodarczej poza konwencjonalnym rolnictwem oraz przygotowanie rolnictwa polskiego do wdrożenia Wspólnej Polityki Rolnej.

Przede wszystkim chodzi o projekty w zakresie rozwoju zasobów ludzkich czyli szkoleń zawodowych w zawodach pozarolniczych i kadrach produkcyjno-usługowych. Działania te wymagają szczególnej koordynacji pomiędzy obydwoma programami pomocowymi.[84]

Gminy, które uzyskały wsparcie na realizację danej inwestycji ze środków PHARE nie mogą się ubiegać o pomoc w ramach programu SAPARD na realizację tej samej inwestycji. Koordynacje pomiędzy programami zapewnią umiejscowione przy urzędach marszałkowskich Regionalne Komitety Sterujące.

Zapewnią one że wyselekcjonowane do realizacji w ramach SAPARD projekty nie będą powielały projektów PHARE oraz projektów realizowanych w ramach Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich, który będzie współfinansowany pożyczką Banku Światowego.

Doświadczenia w realizowaniu programów pomocowych (mimo nieco innych zasad, na których były oparte), kontakty nawiązane z instytucjami, znajomość wymagań UE odnośnie do projektów przez administrację lokalną i regionalną, będzie miało ogromne znaczenie dla koordynacji realizacji programów i projektów finansowanych z programu SAPARD i Phare 2.[85]

 

Ocena programu SAPARD

 

Program SAPARD to wraz z PHARE i ISPA jeden z unijnych funduszy pomocowych, skierowanych do krajów kandydujących do wstąpienia do Unii Europejskiej. Fundusze te mają na celu wspomaganie takich reform i działań w krajach kandydatach, które pomogłyby nadrobić dystans dzielący je od krajów piętnastki, zarówno ten gospodarczy jaki i kulturalno-społeczny.

Fundusze pomocowe są w głównej mierze wzorowane na unijnych funduszach strukturalnych, dlatego też obycie się z nimi i poznanie ich pozwoli uzyskać krajom członkowskim niezbędną wiedzę przydatną w przyszłości po wstąpieniu kraju do Wspólnoty.

Każdy z trzech funduszy nakierowany jest na spełnianie różnych celów statutowych zawartych w ich programie operacyjnym. Program SAPARD to w odróżnieniu od PHARE oraz ISPA jest przeznaczony wyłącznie dla rolnictwa i wsi.

Rolnictwo polskie w obecnym czasie zmaga się z wielkimi problemami, niezmiernie trudnymi do rozwiązania bez odpowiedniej pomocy finansowo-strukturalnej. Zbyt wysokie zatrudnienie w rolnictwie osób przeważnie słabo wykształconych i produkujących żywność jedynie na potrzeby własne, przy potężnym bezrobociu i trudnej sytuacji finansowej gospodarstw rolnych to największe z problemów polskiego rolnictwa. Ale jest także zbyt duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych, przy słabej infrastrukturze drogowej i sanitarnej.

Wszystko to powoduje narastanie różnic i powstawanie swoistej przepaści ekonomicznej i cywilizacyjnej dzielącej rolnika polskiego od standardów w tej dziedzinie gospodarki w Unii Europejskiej. Program SAPARD nie jest największym programem pomocowym. Jednakże kwestią o wiele ważniejszą niż wielkość środków finansowych, przeznaczonych przez Unię jest sam fakt jego uruchomienia. Nawet niewielkie kwoty, efektywnie wykorzystane przyczynią się do poprawy istniejącego stanu. Program SAPARD może być jednym ze sposobów na poprawę kondycji rolnictwa polskiego.

Trudna akredytacja

 

SAPARD już od roku 2001 miał zacząć obowiązywać na terenie Polski. Niestety do tej pory, przy ogólnym zniecierpliwieniu i zaniepokojeniu środowiska rolniczego nie udało się wykorzystać ani złotówki z zaplanowanych przez Unię Europejską 171 mln. Euro rocznie. Co spowodowało, że ponad dwa lata od planowanego wejścia w życie Programu SAPARD, pieniądze te nie mogą być wykorzystane?. Przyczyny impasu leżą po obu stronach.

 

 

· Po stronie polskiej:

a) Pomimo długoterminowych prac związanych z jego uruchomieniem, strona polska wciąż jest na etapie uzgodnień proceduralnych z Komisją Europejską. Opieszałość przy powoływaniu niezbędnych instytucji wymaganych przez UE i przekazywaniu do niej wymaganych dokumentów i materiałów. Objawia się to faktem że nie zaczęły jeszcze działać agencje płatnicze zajmujące się rozdzielaniem pieniędzy pochodzących z funduszu.

b) Strona polska postawiła bardzo wysokie wymagania przed ewentualnymi chętnymi do skorzystania z SAPARD. Wymagania te są jednymi z najtrudniejszych spośród wszystkich krajów kandydackich. Ogrom potrzeb spowodował niewystarczającą selekcję projektów, a rozproszenie środków przy niewielkich funduszach spowoduje ich zmarnowanie bądź nieefektywne wykorzystanie. Chcąc obdzielić unijnymi pieniędzmi wszystkich, zarówno zakłady przetwórcze, rolników indywidualnych, gminy, powiaty jak i firmy prowadzące szkolenia dla rolników, pomieszano ze sobą wiele dziedzin zamiast skupić się na najważniejszych dwóch czy trzech. Dosyć skomplikowany program stał się jeszcze mniej przejrzysty i czytelny dla potencjalnego beneficjanta.

c) Niejasne jest także zabezpieczenie środków budżetowych na współfinansowanie projektów z programu SAPRD.

d) Brak kompetencji i odpowiednio użytecznej wiedzy urzędników na szczeblach wykonawczych, także w znaczący sposób oddala rolnictwo polskie od momentu uruchomienia środków z SAPARD.

 

Warto zauważyć, że wszystkie kraje przystępujące wcześniej do Wspólnoty, w początkowym okresie przeważnie popełniały takie błędy jak Polska w tej chwili. W przyszłości, strona polska będzie sprawnie poruszać się po Brukseli.

 

· Po stronie unijnej:

a) Nadmierne zbiurokratyzowanie obsługi programu. Strona unijna postawiła poprzeczkę wysoko. Jak stwierdził Gunter Verheugen: „Unia stworzyła tak skomplikowane regulacje, że jest normalne iż kandydaci nie mogą im sprostać.” Strona wspólnotowa zażądała trzech misji akredytacyjnych, a w prawodawstwie unijnym nie ma określonych terminów zobowiązujących do zakończenia tego typu procedur.

b) Brak należytego zrozumienia wielu kwestii:

- skali potrzeb,

- niekompetencji wynikającej często z braku wcześniejszych doświadczeń w korzystaniu ze środków pomocowych.

Ostatecznie zakończenie procesu akredytacyjnego i rozpoczęcie uruchamiania funduszy z SAPARD -u zaplanowano na maj roku 2002. Można jedynie być spokojnym z tego powodu, że niewykorzystane środki finansowe nie przepadają ale przechodzą na następne lata. Jednak zgodnie z założeniami wszystkich funduszów pomocowych, pieniądze z Programu SAPARD mogą być wykorzystanie do czasu wejścia kandydata do UE, co w wypadku Polski planowane jest 1 stycznia 2004 roku.

Wynika z tego że pozostało już niewiele czasu na wykorzystanie pomocy, a wszystko zależało będzie od wyniku sporu między ”brukselską biurokracją z polską nadgorliwością i zachłannością”.[86]

Mimo wszystkich problemów, SAPARD może stać się znacznym wsparciem jeżeli chodzi o potrzeby rolnictwa zwłaszcza przetwórstwa rolno-spożywczego i obszarów wiejskich. Nauka pobrana przy wdrażaniu programu SAPARD może być praktyczną nauką na przyszłość –kiedy już Polska znajdzie się w strukturach unijnych. Wówczas z podobnymi procedurami przy każdorazowym ubieganiu się o środki z funduszy strukturalnych i korzystania ze środków z funduszy strukturalnych, strona polska będzie radzić sobie o wiele lepiej.

Dlatego tak ważne jest, by jeszcze w okresie kandydackim przygotować polskich rolników do sprostania przyszłym zmaganiom konkurencyjnym w warunkach pełnego członkostwa. Do pewnego stopnia może mu w tym pomóc Program SAPARD.

 

5.8.2 Wzrost konkurencyjności rolnictwa polskiego

 

Unia Europejska poprzez swe skomplikowane i trudne do zrealizowania dla polskiego rolnika zadania, stawia go przed ogromnym dylematem.

Przy o wiele silniejszej pozycji rolnika zachodnioeuropejskiego wspieranego dopłatami z budżetu Wspólnoty, polski rolnik pozostawiony samemu sobie nie będzie w stanie sprostać konkurować ze swym bogatszym sąsiadem. W ten sposób ponad 90 procent gospodarstw może się załamać a w Unii powstaną dwa odrębne rynki: unijny z dopłatami i ograniczeniami oraz polski bez dopłat i limitów.

Produkty wytworzone przez polskich producentów żywności nie znajdą miejsca na stołach konsumentów europejskich, jeśli nie będą spełniały ścisłych standardów higienicznych, norm bezpieczeństwa i odpowiadającej wymogom konsumentów jakości produkcji mleczarskiej i mięsnej.

Tymczasem zbyt mało zakładów przetwórczych i gospodarstw rolnych w Polsce spełnia obecnie wymogi związane z tymi przepisami. Dlatego pomoc kierowana poprzez SAPRD może pomóc tym zakładom w takiej restrukturyzacji aby owe wymogi zostały dopełnione. A jest o co walczyć, gdyż każdy procent udziału w rynku mleczarskim czy mięsnym Unii Europejskiej wiąże się ze znacznymi kwotami pieniędzy dla producenta żywności co determinuje jego przyszłą sytuację finansowo-ekonomiczną. Ma to również ogromny wpływa na rynek pracy, wpływając na jego przyszłą strukturę i decydując czy rozwijający się zakład zatrudni kolejnych pracowników. Porażka w tym wyścigu oznaczać może upadanie kolejnych zakładów przetwórczych i oczywiście zwiększanie i tak już ogromnego bezrobocia na terenach wiejskich.