Kontrkultura w USA - kinematografia

Lewicująca kinematografia

— „Rewolucjonista" (1970) Paul Williams

— „Gas-s-s-s" (1971) Roger Corman

— „Getting Straight" (1970) Richard Rush

— „I love you, Alice B. Toklas" (1968) Hy Averback

— „Rachel Rachel" (1968) Paul Newman

— „Hi Mom" (1970) Brian de Palma

— „Nocny kowboj" (1969) John Schlesinger

— "American Graffiti"(1973) Georgie Lucas

— „Mały wielki człowiek" (1970) i "Obława" (1966) Artur Penn

— „Narkomani" (1971) Jerry Schatzberg

— „Twarze" (1968) Jon Cassavetes

— „Butch Cassidy i Sudance Kid" (1969) George Roy Hill

 

„Easy Rider" Dennisa Hoppera

„ Wiecie, to był kiedyś świetny kraj. Nie wiem, co się z nim stało (...) Nie boją się was, lecz tego, co uosabiacie (...) Mówić o wolności to jedno. Co innego być wolnym. Trudno być wolnym, gdy traktują cię jak towar na rynku (...) Powiedz komuś, że nie jest wolny, to zabije cię, żeby ci udowodnić, że się mylisz. Będą ci truć bez końca o wolności jednostki, ale widok wolnego człowieka ich przeraża „ / George

Skutki dla sztuki

— Rozwój awangardowego kina artystycznego: Ingmar Bergman, Lars von Trier, Bernardo Bertolucci

— Czeska nowa fala: Milos Forman.

— Rozwój popkultury i szczyty popularności popowych, rockowych i psychodelicznych zespołów muzycznych, takich jak: The Beatles, The Rolling Stones, The Who, The Doors, The Animals, Jefferson Airplane, Deep Purple, Iron Butterfly, Pink Floyd, Genesis, ABBA, Led Zeppelin i Queen

— Organizowanie otwartych zlotów, festiwali muzycznych pod gołym niebem.

(Po 1956 roku, a zwłaszcza w latach 60-tych, na fali relatywnej odwilży politycznej, a później podczas krótkiej eksplozji wolności w okresie „Praskiej Wiosny”, kiedy artyści poparli słynny manifest „Dwa tysiące słów”, domagający się większych swobód obywatelskich i twórczych (potępiony przez władze komunistyczne jako wyraz postawy kontrrewolucyjnej), nastąpiło gwałtowne uaktywnienie się środowisk sztuki awangardowej, która podobnie jak literatura, a zwłaszcza czeska filmowa nowa fala, uzyskała światowe uznanie i rozgłos. W sztuce czeskiej lat 60-tych pojawiły się wszystkie awangardowe tendencje sztuki światowej, charakterystyczne dla tej burzliwej dekady – od różnych odmian abstrakcjonizmu (uprawiali go m.in. niezmordowany awangardysta Jan Kotík, wybitni przedstawiciele tzw. abstrakcji zimnej w malarstwie Karel Malich lub w rzeźbie Stanislav Kolíbal) poprzez „nową figurację” (Eva Petrová i Ludek Novák) po akcjonizm i konceptualizm, których jednym z najwybitniejszych przedstawicieli był obecny dyrektor Narodowej Galerii w Pradze Milan Knířák. Knířák był animatorem ruchu Aktuel, zainicjowanego przez grupę artystyczną Aktuální um ní, w skład której obok niego wchodzili tacy artyści jak Soňa Švecová, Vít Mach, Jan Mach i Jan Trtílek.

Polityczną odwilż i kulturalną liberalizację przerywa wkroczenie do Czechosłowacji wojsk Układu Warszawskiego 21 sierpnia 1968 roku. Jednak mimo represyjnej polityki wobec niezależnych środowisk twórczych czeska sztuka awangardowa nadal rozwija się, nadążając za szybką ewolucją nowoczesnej sztuki światowej. W latach 70-tych obok tendencji operujących tradycyjnym obrazem plastycznym (zgodnie jeszcze z Lessingowską definicją dzieła plastycznego jako wizualnej, nieruchomej struktury) w sztuce czeskiej rozwijał się nurt pozaobrazowy: z jednej strony performance, którego tworzywem stał się czas i ciało artysty (m.in. Petr Štembera i Karel Miler), z drugiej strony sztuka konceptualna (Ji í Valoch, Dalibor Chatrný), odrzucająca tradycyjną wizualną estetykę. Jedni artyści kontynuowali twórczość awangardową na emigracji (np. Jan Kotík w Berlinie) inni, mimo wykluczenia ze Związku Artystów Plastyków i zakazu wystawiania na terenie Czechosłowacji, tworzyli nadal w kraju, funkcjonując niejako poza oficjalnym obiegiem lub sprzedając i wystawiając swoje dzieła za granicą (Kolíbal wystawiał m.in. w łódzkim Muzeum Sztuki, które zakupiło w latach 70-tych jego prace do swojej kolekcji). Środowisko niezależnej sztuki publikowało swoje manifesty i wypowiedzi teoretyczne na łamach wydawnictw samizdatowych, współpracując z opozycją demokratyczną, skupioną wokół Karty 77, którą podpisali także artyści, tacy jak Ji í Kolá, co zresztą stało się przyczyną jego wymuszonej szykanami emigracji do Paryża.

Kino czeskie, nowe kino czeskie, czeska nowa fala, czeska szkoła filmowa - jedna z najsłynniejszych "szkół" filmowych w historii kinematografii światowej. Filmy powstałe w Czechosłowacji w latach 1962-1972 kiedy to nowi, młodzi twórcy podjęli współczesną tematykę społeczną i obyczajową a także tematykę związaną z II wojną światową, poddając rewizji dotychczasowe oceny i postawy moralne. Najsłynniejsi twórcy to Miloš Forman, Jiří Menzel, Věra Chytilová.

Nowa fala- lata sześćdziesiąte

Na początku lat sześćdziesiątych doszło do rozluźnienia stosunków politycznych i umożliwiło początek jednego z najsłynniejszych okresów czeskiego filmu – nowa fal (nazwana wg francuskiego wzorca). Najważniejszym prekursorem nowej fali a później jej głównym przedstawicielem stał się Miłosz Forman, który w roku 1963 nakręcił pierwszy czeski film według wzoru cinéma-vérité, Černý Petr. Forman nakręcił jeszcze w Czechosłowacji dwa filmy (Lásky jedné plavovlásky, 1965 i Hoří, má panenko, 1967), zanim w 1968 wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych Ameryki (gdzie zrealizował wiele znakomitych filmów ze swoim stałym współpracownikiem, operatorem kamery Mirosławem Ondříčkiem). W latach sześćdziesiątych nakręcili swoje mistrzowskie dzieła kolejni filmowi współpracownicy Formana Ivan Passer – Intimní osvětlení, 1966 (Passer później również emigrował i nagrywał USA) i Jaroslav Papoušek – Ecce Homo Homolka, 1969. Rdzeń nowej fali tworzyli młodzi absolwenci FAMU Jiří Menzel, Věra Chytilová, Jan Němec i inni. Z rozluźnienia stosunków starali się korzystać wszyscy twórcy (np. reżyser Otakar Vávra, który debiutował już za protektoratu, nakręcił historyczny film o czarodziejskich procesach w siedemnastym wieku, Kladivo na čarodějnice, v jego tle można dojrzeć żałobę stalińskich lat pięćdziesiątych. Powstawały interesujące filmy, które niosły w sobie nowe, bardziej kompleksowe poglądy na temat wojny (np. Démanty noci, reżyserii J. Němeca, ale głównie Obchod na korze, reżyserii Elmara Klosa i Jána Kadára, oraz Ostře sledované vlaky, reżyserii J. Menzela, które w latach 1965 i 1966 nagrodziła Amerykańska Filmowa Akademia Oskarem za najlepszy obcojęzyczny film). Innym tematem była historia starożytna (np. Markéta Lazarová, reżyserii Františka Vláčila) a także historia współczesna (Spalovač mrtvol, w reżyserii Juraja Herza, Všichni dobří rodáci, reżyserii V. Jasnego, Skřivánci na niti, w reżyserii J. Menzla). Zekranizowane były także współczesne dzieła (Žert, reżyserii Jaromila Jireša, wg książki Milana Kundery). Obok Laterny Magika v głowach czeskich twórców zrodził się kolejny niezwykły projekt filmowy. Był to Kinoautomat „pierwszy interaktywny film na świecie”, który widzowie mogli zatrzymywać podczas trwania. Spotkał się z wielkim sukcesem podczas swojej prezentacji na targach EXPO ’67 w Montrealu.

 

„Nowa fala czeska” rozbiła wszelkie kanony tradycyjnej fabuły, wyróżniała się bezkompromisowością oraz eksperymentatorstwem. Twórcom przyświecała idea odkłamania ekranowego obrazu świata, a tematykę zdominowały: zbiorowy los narodu oraz historyczne i współczesne doświadczenia jednostki poddanej totalnemu zagrożeniu. „Nowofalowców” cechowało również dążenie do prawdy takiej, jaką poznawali na podstawie wiedzy empirycznej, uważna obserwacja i krytyczne widzenie rzeczywistości społecznej oraz szukanie nowych środków wyrazu. Ich dzieła to pochwała codzienności i odrzucenie tradycyjnej narracji na rzecz introspekcyjnego portretu bohaterów.)

 

Skutki dla sztuki:

— Minimalizm

— Konceptualizm

— Pop – art

— Happening

— Performance art

— Body art

— Nowy realizm

— Arte povera

 

MINIMALIZM

— Twórcy minimalizmu dążyli do ograniczenia w dziele środków plastycznych

— Uproszczona bryła

— Podstawowe kształty (okrąg, trójkąt, kwadrat)

— Gładka powierzchnia

— Wielkość, skala

— Redukcja liczby kolorów

— Eliminacja „śladu autorskiego” – anonimowa forma

— Spokoju, kontemplacja, medytacja, bezruch, cisza

— Odrzucenie konsumpcyjnego przepychu

— Minimalizm w muzyce – prostota, redukcja materiału muzycznego – fascynacja pozaeuropejską muzyką (Azja, Afryka)

POP ART

— czerpał z masowej kultury konsumpcjonistycznej, dóbr materializmu

— uproszczony język reklamy i komiksu
Początki związane z angielską Independent Group z połowy lat 50-tych, w USA – początek lat 60

— Dążył do zobrazowania cywilizacji wielkomiejskiej i jej masowej kultury

— Malarstwo, aranżacje przestrzenne, instalacje

 

Europejski – l.50

— twórczość kompilacyjna, łącząca różne elementy i treści z różnych stylów, epok i kierunków artystycznych

— nieprowadząca do nowej syntezy

— Nieoryginalna

— Przesiąknięcie wielkomiejskim charakterem

— E. Paolozzi, R. Hamilton, P. Blake, D. Hockney

Amerykański – l. 60

— widoczna gigantyczność formatów

— używanie jaskrawych lub mdłych kolorytów

— wirtuozeria rysunku

— A. Warhol, J. Johns, Roy Liechtenstein

KONCEPTUALIZM

— Najważniejszym elementem sztuki jest koncept, idea, proces tworzenia oraz ich transpozycja

— Odrzucenie prymatu przedmiotu nad ideą

— Dzieło nie jest ważne, ważne jest jak je tworzysz

— „sprowadzenie sztuki do czystych idei, w które nie ingeruje żadne rzemiosło artystyczne„ / R. Atkins

— Ucieczka od tradycyjnych form przekazu, jak obraz czy rzeźba

— prace prezentowano w formie filmów, fotografii, inscenizacji, happeningów, performance-ów, płócien wraz z zapisami słownymi lub matematycznymi wzorami mającymi wyrażać jakąś myśl

— Zastąpienie sztuki jako przedmiotu, sztuką jako ideą

HAPPENING

— gatunek uznający za dzieło sztuki działanie, wydarzenie lub wykreowaną sytuację. Pierwszy happening zorganizował Allan Kaprow w 1959 r.

— Happening zdarza się tylko raz. Powtórzenie jest niemożliwe, ten sam gest wykonany przez kogo innego, w innym miejscu zawsze jest czym innym. Nie można wrócić do rewolucji, nie można jej odtworzyć, nie można się jej nauczyć.

— Po roku 1968 koncepcja się wyczerpała i ewoluowała w kierunku performance art.

 

PERFOMANCE ART

— Medium jest ciało artysty

— Dziełem sztuki są działania artysty

— Rozwój – lata 60 i 70, choć widać inspiracje dadaizmem (szokujące formy sztuki – antysztuka!) oraz oczywiście happeningiem

— Przejaw nurtu konceptualnego

— W Niemczech i Austrii nazywany akcjonizmem

— Problemem dla pierwszych performerów była nietrwałość dzieł – brak możliwości utrwalania

— Performance zdobył szeroką popularność, kiedy zaczęto go fotografować i filmować

 

BODY ART

— przedmiotem body art jest ciało ludzkie „obrabiane” takimi technikami, jak tatuaż, piercing, skalp, malowanie, ale też – podobnie jak w poprzednich dziedzinach – ciało jest medium wyrazu.

— Body art pojawił się także jako element happeningu i performance

— traktuje człowieka jako jedność umysłu i ciała

— artyści tworzący w nurcie body artu badają relacje między ich własną fizycznością a ich własną psychiką, traktując działania artystyczne jako swoiste źródło samopoznania

— Qi Li w tym celu zamroził się na śmierć

 

NOWY REALIZM - Nouveau Réalisme

— Nurt zapoczątkowany Francji w 1960 r. przez Pierre’a Rastany. Traktuje się ten nurt jako europejskie rozwinięcie pop-artu, odpowiednik amerykańskiego neodadaizmu.

— eksponowanie fragmentów rzeczywistości, które mają wprost oddziaływać na emocje widza - nie poprzez pryzmat wyobraźni artysty

— Zużyte przedmioty, odpady konsumpcjonizmu, pozostałości przemysłu

— César budował kompozycje ze zmiażdżonego złomu

— Mimmo Rotell a tworzył dekolaże z naklejonych na płótno warstw plakatów filmowych

ARTE POVERA

— Nurt nawiązujący do nowego realizmu w formie, oceniany jako włoski wkład do sztuki konceptualnej

— Powstał we Włoszech – terminu arte povera, czyli sztuka uboga użył włoski krytyk sztuki Germano Celant, na określenie prac grupy włoskich artystów z Turynu, Genui, Mediolanu i Rzymu

— eksponowanie surowości materiałów - metalu, gałęzi, szkła, kamienia, gazet, szmat

— Skrajna oszczędność formy – odwrót od sztuki wysokiej i mentalności korporacyjnej

— Artyści o skrajnych poglądach lewicowych

NEOEKSPRESJINIZM

Po pop-arcie i minimalizmie lat 50 i 60, performance i happeningu, body arcie – pozostała pustka – brak było w nich:

• Przeżyć estetycznych

• Materialnego dzieła sztuki, z którym można obcować – zlikwidowały one materiale dzieło jako źródło estetycznego przeżycia

• „zgrywa jest wprawdzie konieczna dla zdrowia psychicznego, ale nic tak nie nuży, jak zgrywa w nadmiarze”

• I co w tej sytuacji miało robić pokolenie ludzi, którzy czuli się artystami i sztukę rozumieli tak, jak rozumiano ją przez kilka tysięcy lat?

Mogło zrobić tylko jedno - malować obrazy. Skutkiem tego był neoekspresjonizm, który przy całej swojej awangardowości traktował dzieło sztuki jako obiekt wyjątkowy. Tej wyjątkowości pozbawili sztukę artyści, którzy sztukę wyprowadzili na ulicę, czyli na street.

Promował:

 

TEMAT: SURREALIZM 1924 - 1945

 

Surrealizm (nadrealizm)

NURT W SZTUCE, WYROSŁY WE FRANCJI PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ,

NA GRUNCIE DADAIZMU I KONCEPCJI ZYGMUNTA FREUDA.

Dadaizm

Występował przeciwko

— tradycyjnym wartościom, tradycyjnemu pojmowaniu sztuki

— wszelkim kanonom sztuki

Zakładał

— wszelką dowolność twórczą

— dowolność artystycznego wyrazu

— irytowanie i szokowanie publiczności i odbiorców

 

Promował

1. Bulwersujące koncerty

2. Wiersze dźwiękonaśladowcze

3. Absurdalne teksty

4. Kostiumy aktorów wzorowane na przedmiotach codziennego użytku

 

Tworzył dzieła

1. Nie miały nic wspólnego z tym, co dotychczas rozumiano jako sztukę

2. Określone jako ANTYSZTUKA!!!!