Полацкое и туровское княства.

В государственном строе белорусских земель до IX в. преобладали мелкие государства-княжества, которые были обособлены даже от своих ближайших соседей. Каждое из таких мини-государств имело свою столицу.В IX-X вв. начинается рост городов, ремесла, цехов, что вызвало начало централизации. Этому способствовала и роль православного духовенства, которое было сторонником идеи сильного государства.На территории Беларуси возвысилось несколько княжеств. Самым значительным из раннефеодальных княжеств было Полоцкое. Оно и стало истоком государственности в средние века. Полоцк впервые упоминается в «Повести временных лет» в 862 г. первым летописным князем Полоцка был Рогволод. В этот период Полоцк находится в той или иной степени зависимости от Киевского княжества.Возвышение княжества начинается при Брачиславе, который княжил с 1003 г. до 1044 г., а расцвет при его сыне Всеславе Чародее, который княжил с 1044г. до 1101 г.Территория государства составляла 40-50 тыс. км2, если в X в. в Полоцке ≈ 1 тыс. жителей, то в XI в. ≈ 10-15 тыс. чел.Полоцк проводил захватническую политику. В 1066 г. полочане разграбили Новгород. В ответ южнорусские князья объединились и в 1067 г. произошла битва на Немиге. Всеслав Чародей обманом схвачен и брошен в тюрьму в Киеве. Но через год киевляне изгоняют своего князя и Всеслав Чародей становится киевским князем. Через 7 месяцев он убежал из Киева и вновь стал Полоцким князем. Но Всеслав Чародей также разделил свою страну между 6-ю сыновьями. Вновь мелкие государства попадают в зависимость. Это был общеевропейский процесс, но в Западных странах уже разворачивалась централизация.Для Полоцкого княжества характерна развитая политическая система. В княжестве правил князь, рада, вече. Высшие чины: посадник, намесник, тысячник, ключник и представители православной церкви епископ и игумены – настоятели православной церкви.При вступлении на престол князь давал присягу и заключал договор между верхушкой Полоцка и князем, который обещал выполнять законы и нормы. Законы издавала Рада, но членов Рады назначал князь. Сложилась социальная иерархия, где высшую ступень занимали князья и бояре, а низшие слои – смерды, радовичи, закупы, холопы.О возвышении Полоцка свидетельствует строительство величественного храма Святой Софии.Туровское княжество также было мощным в этот период. Уже в X в. намечается расцвет, до XII в. Туров избавился от опеки киевских князей. Само Туровское княжество складывалось из Турова, Пинска, Слуцка и Клецка. В городе существовало вече, которое избирало даже епископа.В конце XII в. – первой половине XIII в. Полоцкое и Туровское княжества вступали в период феодальной раздробленности.В XII в. начинает возвышаться Минское княжество, но его возвышение вызывает походы киевских князей и Минская земля не смогла стать центром объединения белорусских земель.В XIII в. начинается подъем Гродненского, Новогрудского, Волковысского княжеств, а внешние угрозы со стороны крестоносцев и монголо-татар ускорят процесс объединения белорусских земель.

6. Культура Беларусі ў Х—XIII стст.

Культура Беларусі ў Х—XIII стст. развівалася, абапіраючыся на традыцыі мінулага, на дасягненні другіх народаў.

Увядзенне хрысціянства было буйнейшай падзе-яй у гісторыі беларускіх зямель. Да прыняцця хрыс-ціянства продкі беларусаў з'яўляліся язычнікамі, для якіх было характэрна мнагабожжа. 3 узнікнен-нем першых дзяржаўных утварэнняў, усталяваннемкняжацкага адзінаўладдзя, развіццём земляробства, гандлю і рамяства рэзка ўзрасла патрэба ў ведах, пі-сьменнасці, новых поглядах. Узнікла неабходнасць ў цесных сувязях з іншымі дзяржавамі, якія станаві-ліся хрысціянскімі. Хрысціянства, якое садзейніча-ла развіццю пісьменнасці і адукацыі, прыйшло з Ві-зантыі. У XI ст. на Полацкай зямлі стала асвойвацца кірылічная азбука (яна складзена ў 863 г. братамі Кірылам і Мяфодзіем). Доказам гэтага служаць над- ^ піс на пячатцы полацкага князя Ізяслава, надпісы на | так званых «Барысавых камянях», знойдзеных у рэ-;і •чышчы Заходняй Дзвіны, а таксама надпіс на «Раг- I валодавым камяні» каля Оршы. У Брэсце быў зной- ' дзены драўляны грэбень з паслядоўна размешчанымі на ім літарамі славянскага алфавіта. Верасцяыыя граматы з літарамі на бярозавай кары знойдзены ў Віцебску і Мсціслаўлі. Яны сведчаць аб тым, што ў гарадах пісьменнай была частка простых гараджан, а іх дзеці навучаліся грамаце.Самай каштоўнай крыніцай нашых ведаў аб жыц-. ці ўсходніх славян з'яўляецца летапіс «Аповесць мі- нулых гадоў». Лічыцца, што пісаў яе манах Нестар у пачатку XII ст. Самай ранняй рукапіснай кнігай на;тэрыторыі Беларусі з'яўляецца Тураўскае евангел-.ле, створанае ў XI ст. Кніга ўпрыгожана застаўкамі, якія намаляваны чырвонай, сіняй, зялёнай фарбамі. Матэрыялам для кніг служыў пергамент — тонка. вырабленная шкура цялят.Распаўсюджванню пісьменнасці садзейнічалі рэлігійна-асветніцкія дзеячы. На небасхіле нашай гісторыі зоркай першай велічыні зіхаціць імя Ефрасінні Полацкай. Дачка князя, яна пастрыглася ў манахіні, а затым заснавала жаночы і мужчын-скі манастыры, дзе перапісваліся царкоўныя кнігі. Ефрасіння стала першай вядомай нам жанчыная-кнігапісцам. Ужо на схіле жыцця яна здзейсніла паломніцтва ў Палестыну і Іерусалім, там і памерла ў 1167 г. Ефрасінню Полацкую правлслаўяая цар-ква абвясціла святой.Выдатным рэлігійным асветнікам з'яўляўся ту-раўскі епіскап Кірыла (каля 1130 — каля 1182). Ён на пэўны час замураваўся ў манастырскай вежы (стоўпе) і жыў пустэльнікам — у ізаляцыі ад людзей. Ён тут пісаў «словы» — звароты да вернікаў, маліт-вы-споведзі, аповесці-прытчы, якія мелі характар павучанняў.Вядомым помнікам мураванага дойлідства з'яўляецца пабудаваны ў сярэдзіне XI ст. у Полацку Сафійскі сабор. Гэта быў трэці храм такога тыпу па-сля Наўгародскай і Кіеўскай Сафіі на землях усход-ніх славян. Слова «Сафія» азначае «мудрасць», якая, па ўяўленню веруючых, кіравала сусветам. Са-фія мела некалькі купалоў, унутры сцены аздоблены фрэскамі. Фрэскі — жывапіс вадзянымі фарбамі па свежай тынкоўцы.На пачатку XII ст. у Полацку была пабудавана Спаская царква Ефрасіннеўскага манастыра. Буда-ваў яе полацкі дойлід Іаан (Іван). Каменныя аднага-ловыя цэрквы былі ўзведзены ў Віцебску, Навагруд-ку,Гродне, Тураве.Помнікам абарончага дойлідства з'ўляецца 30-мятровая Белая вежа ў Камянцы (каля Брэста), па-будаваная ў XIII ст. з жоўтай і карычневай цэглы.. Шэдэўрам старажытнага мастацтва з'яўляецца шасціканцовы крыж, зроблены ў тэхніцы перагарод-кавай эмалі майстрам Богшай (у хрышчэнні Лаза-рам) па загаду Ефрасінні Полацкай у 1161 г. Крыж выраблены з дрэва. Яго паверхня абкладзена залаты-мі, а з бакоў сярэбранымі пласцінамі з выбітымі на іх надпісамі кірыліцай. На пласцінах — выявы свяскіх прызываў 1924—1925 гг. хоць і папоўніў яе <сваімі» па сацыяльна-класаваму складу людзыді, але і знізіў узровень адукаванасці партыйцаў. У БССР замацавалася аднапартыйная сістэма. Заклю-чанае ў гады грамадзянскай вайны саюзнае пагад-ненне — Дагавор аб ваенна-палітычным саюзе савец-кіх рэспублік ад 1 чэрвеня 1919 г. — ужо не адпавя- • дала існуючаму становішчу.

Христианизация Беларуси.

Первые славянские племена (дроговичи, родимичи, кривичи) были язычниками, что сближало их с балтами.

Европа прошла два этапа христианизации: 1) от возникновения христианства (Римская империя, Византия, империя Франков, Британия); 2) IX-X вв., когда крестились славянские и северные народы.В X в. уже фактически существовали две христианские церкви – Западная (во главе с папой римским) и Восточная (во главе с патриархом константинопольским).

На белорусские земли христианство шло двумя потоками – восточное из Византии через Киевскую Русь и Болгарию, западное – через Польшу.Православие на Беларуси считается принятым с 992 г., со времени образования Полоцкой православной епархии и, эта церковь стала господствующей (распространение католицизма в XIII в. сдерживалось поддержкой, которую оказывали папы римские крестоносцам в их продвижении на ВКЛ). В городах Беларуси построено много церквей, а с конца XIII в. – середины XVI в. еще 40 новых монастырей. Большинство митрополитов были греками или болгарами.С приходом на белорусские земли христианства духовная культура белорусов обогатилась, но и языческие верования сумели стать составной частью христианства. Строительство храмов и монастырей дало две школы зодчества: Гродненскую и Полоцкую. Наиболее значительными архитектурными памятниками того времени стали Софийский собор в Полоцке (XI в.), Благовещенская церковь в Витебске, Спасо-Ефросиньевская церковь в Полоцке, Борисоглебская (Коложская) церковь в Гродно – все XII в. Церкви и замки украшались фресками, мозаикой, карельской плиткой. При монастырях и церквях существовали скриптории, библиотеки, школы. Летописание велось в Полоцке, Турове, Новогрудке. Образцами древней книги на Беларуси являются Туровское евангелие (XII в.), Оршанское евангелие (XIII в.). Крупными просветителями Климент Смолятич, Кирилл Туровский, Ефросинья Полоцкая.

Кирилл Туровский, епископ XII в., святой, оратор, речи, молитвы, сказания, которого дошли до наших дней и не утратили своей актуальности. Ефросинья Полоцкая, монахиня XII в., святая, небесная заступница народов Беларуси перед Богом, переписчица церковных книг, основала два монастыря. Крест Ефросиньи Полоцкой, сотворенный Лазарем Богшей, ценнейший памятник декоративно-прикладного искусства.