Эканамічная рэформа 60-х гг. XX ст. У бсср і яе вынікі

К сярэдзіне 60-х гг. XX ст. пагоршыліся экана-мічныя паказчыкі развіцця прамысловасці: выраслі затраты на адзінку выпускаемай прадукцыі, замару-дзіліся тэмпы росту прадукцыйнасці працы. Усё гэта былі вынікі абвастрэння праблем цэнтралізаванай планавай эканомікі, якая скоўвала тэхнічны пра-грэс, не спрыяла росту творчай актыўнасці і прад-прымальнасці работнікаў.

У сувязі з гэтым была зроблена спроба радыкаль-ных змен у эканоміцы. Аўтарам рэформы 1965 г. з'яўляўся Старшыня Савета Міністраў БССР

А. М. Касыгін. Галоўная задача эканамічнай рэфор-мы заключалася ў тым, каб стымуляваць развіццё эканомікі на аснове матэрыяльнага заахвочвання, а не камандна-адміністрацыйных метадаў у кіраўніц-тве эканомікай. Ажыццяўленне эканамічнай рэфор-мы ў Беларусі пачалі лепшыя прадпрыемствы. Іх ра-бота пачала ацэньвацца не па колькасці выпушчанай прадукцыі, а па колькасці прададзенай (рэалізава-най). На прадпрыемствах стваралі так званыя «фон-ды матэрыяльнага стымулявання» (з якіх выплачва-лі прэміі і даплаты па выніках працы). На новыя ўмовы гаспадарання пераводзяцца цэлыя галіны вы-творчасці. Паколькі стратныя прадпрыемствы не за-крываліся, то іх утрыманне вымушана была ўзяць дзяржава, прычым за кошт прадпрыемстваў, што працавалі добра.

У Беларусі вынікі рэформы праявіліся ў тым, што адбылося паляпшэнне работы прамысловасці. Былі пабудаваны новыя прадпрыемствы: Беларускі шынны камбінат у Бабруйску, нафтаперапрацоўчы завод у Мазыры, Беларускі металургічны завод у Жлобіне і інш. Упершыню быў асвоены выпуск у Мінску электронна-вылічальных машын. Аднак развіццё прамысловасці характарызавалася пера-важна колькасным ростам ці праходзіла экстэнсіў-ным шляхам. Пераход на інтэнсіўны шлях развіц-ця, звязаны з ростам вытворчасці на аснове паляп-шэння якасных паказчыкаў (перш за ўсё за кошт укаранення ў вытворчасць дасягненняў навукі і тэхнікі), аказаўся задачай цяжкай і невырашаль-най. Рэформа не прынесла якасных вынікаў, г. зн. закончылася няўдачай.

Рэфармаванне некалькі закранула і сельскагаспа-дарчую вытворчасць. Пачалася хімізацыя сельскай гаспадаркі — унясенне ў глебу штучных угнаенняў,

колькасць якіх павялічылася амаль у 20 разоў, што абвастрыла экалагічныя праблемы.

Беларусь у тыя гады ў народзе называлі «адкор-мачным цэхам Савецкага Саюза», таму што тут былі сканцэнтраваны адкорм буйной рагатай жывёлы, свіней, малочная жывёлагадоўля. Рашэнне задачы забеспячэння насельніцтва харчовымі прадуктамі вырашалася праз стварэнне аграпрамысловага ком-плексу (АПК), мэтай якога было аб'яднанне ў адзіны арганізм сельскай гаспадаркі і абслугоўваючых яе структур.

Рэформа 1965 г. не прывяла да кардынальных змен у эканоміцы. Прамысловасць рэспублікі ў 70 — першай палове 80-х гг. XX ст., як і раней,.развівала-ся пераважна па экстэнсіўнаму шляху з перавагай вытворчасці групы «А» на аснове камандных мета-даў кіравання. Сельская гаспадарка развівалася ма-рудна, што было звязана ў асноўным з недахопамі •дзяржаўнай палітыкі ў гэтай галіне.

 

54. Культурнае жыццё рэспублікі ў другой пало-ве 60 — першай палове 80-х гг. XX ст.

Ужо ў другой палавіне 60-х гг. XX ст. рэзка ўзмацнілася ідэалагізацыя культурнага жыцця. На першае месца была пастаўлена марксісцка-ленін-ская адукацыя, якая павінна была забяспечыць вы-хаванне новага чалавека з камуністычным светапо-глядам. Вывучаліся ў першую чаргу гісторыя КПСС, гісторыя КПБ, палітычная эканомія, філасофія, на-вуковы камунізм. У 1971 г. Л. I. Брэжнеў заявіў, што ў краіне «ўзнікла новая гістарычная суполь-насць людзей — савецкі народ».

Народная адукацыя развівалася ў адпаведнасці з партыйнымі ўстаноўкамі на пабудову камунізму ў СССР. У другой палове 70-х гг. XX ст. адбыўся пера-ход да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі. Усе школы перайшлі на кабінетную сістэму навучання, пашы-рылася выкарыстанне тэхнічных сродкаў у працэсе навучання прадметам. Існавалі агульнаадукацый-ныя працоўныя палітэхнічныя школы з вытворчым навучаннем. Павялічылася колькасць навучэнцаў прафесіянальна-тэхнічных вучылішчаў. Паспяхова развівалася сістэма вышэйшай адукацыі. К 1985 г. у рэспубліцы дзейнічала 33 вышэйшыя навучаль-ныя ўстановы.

На мэты навукі дзяржава выдзяляла значныя сродкі. Цэнтрам навукі ў рэспубліцы, як і раней,

з'яўлялася Акадэмія навук Беларусі. Лаўрэатамі Ленінскай прэміі сталі акадэмік АН БССР М. Ель-яшэвіч за навуковыя працы ў галіне фізічных на-вук, акадэмік У. Платонаў за работы ў галіне матэ-матыкі і акадэмік М. Мацэпура за распрацоўку і ўкараненне ў сельскагаспадарчую вытворчасць вы-сокаэфектыўнай тэхналогіі механізацыі забалоча-ных зямель. Дзякуючы навуковым распрацоўкам і ўкараненню іх у вытворчасці на прадпрыемствах Бе-ларусі сталі выпускацца станкі высокай дакладнас-ці. Выраблялася прадукцыя, якая служыла выка-рыстанню энергіі атама, асваенню космасу. Белару-сы Пётр Клімук і Уладзімір Кавалёнак сталі сусвет-на вядомымі лётчыкамі-касманаўтамі СССР.

д 3 канца 60-х гг. беларуская літаратура перажы-вала складаны час свайго развіцця. Партыя патра-бавала ідэйнай накіраванасці твораў, іх адпаведнас-ці ўстаноўкам па камуністычнаму выхаванню. Імкненне да асвятлення праўды жыцця, праўды гіс-торыі было ўласціва пісьменнікам, якія пісалі пра Вялікую Айчынную вайну (С. Грахоўскі «Зона маў-чання»; В. Быкаў «Кар'ер»). Выйшла «Хатынская аповесць» А. Адамовіча, у якой аўтар глыбока раз-важае аб былых партызанскіх справах і сучаснасці. Здабыткам беларускай літаратуры пра сучаснасць з'явіўся раман У. Караткевіча «Чорны замак Алыпанскі». У 1974 г. камедыя К. Крапівы «Брама неўміручасці», якая крытыкавала мяшчанства як зло ў нашым жыцці, была ўдастоена Дзяржаўнай прэміі БССР.

У 70-я гг. XX ст. кінастудыя «Беларусьфільм» выпусціла фільмы, прысвечаныя вайне (шматсе-рыйная тэлестужка «Руіны страляюць», «Альпій-ская балада» рэжысёра В. Сцяпанава і інш.). У бе- ларускай музыцы вядомымі сталі оперы Ю. Семя-

някі «Зорка Венера» і Дз. Смольскага «Францыск Скарына». У выяўленчым мастацтве былі створаны знакамітыя ваенныя палотны М. Савіцкага «Пака-ранне смерцю» і «Партызанская мадонна». Асобае месца займае творчасць мастака А. Ісачова з Рэчы-цы, карціны якога пачалі з'яўляцца на выставах толькі пасля прызнання яго талента за мяжой. За 32 гады жыцця ён стварыў звыш 500 карцін. Сярод манументальнага мастацтва вылучаюцца мемары". яльныя комплексы «Хатынь» і «Курган Славы» (скульптары А. Глсбаў, С. Селіханаў і інш.), ком-плекс «Брэсцкая крэпасць-герой».

 

 

57. Станаўленне суверэннай Рэспублікі Бела-русь. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь

Працэс станаўлення суверэннай Рэспублікі Бе-ларусь пачаўся ў выніку дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця ў.СССР ва ўмовах палітыкі пе-рабудовы.

Беларусі рух за нацыянальнае адраджэнне прадугледжваў перш за ўсё карэннае пераўтварэнне СССР у сапраўды дэмакратычную прававую дзяр-жаву. 27 ліпеня 1990 г. Вярхоўны Савет БССР пры-няў Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце БССР, якая азначала, што Беларусь выбрала ўлас-ны шлях развіцця. У сакавіку 1991 г. адбыўся рэ-ферэндум (усенароднае галасаванне) па пытаннях захавання абноўленага СССР. За захаванне апошня-га ў БССР прагаласавала 3/4 удзельнікаў. Вярхоў-ны Савет прыняў пастанову, у якой адзначалася мэ-тазгоднасць уваходжання БССР у склад СССР з улі-кам яго абнаўлення.

Працэс падрыхтоўкі новага Саюзнага дагавора быў прыпынены ў сувязі с падзеямі жніўня 1991 г. у Маскве, якія атрымалі назву путчу — спробы дзяржаўнага перавароту. Путч праваліўся. 25 жніў-ня 1991 г. было прынята рашэнне Вярхоўнага Саве-та БССР аб наданні канстытуцыйнага статусу Дэк-ларацыіі аб дзяржаўным суверэнітэце БССР, пры-нятай 27 ліпеня 1990 г. На наступны дзень быў прыняты закон «Аб забеспячэнні палітычнай і эка-намічнай самастойнасці БССР». 19 верасня 1991 г.

у Пінску і Мінску, на запалкавых фабрыках у Мазы-ры, Пінску і Койданаве, на заводах у Копысі. У чэр-вені—ліпені шырокі размах набылі выступленні са-лідарнасці з рабочымі Варшавы, Лодзі, Івана-Вазня-сенска. У цэлым палітычныя выступленні ахапілі 56 гарадоў і мястэчак Беларусі.

Вясной 1905 г. актывізаваліся сяляне. Галоўным патрабаваннем іх было знішчэнне памешчыцкага землеўладання. Летам 1905 г. у Мінску і Віцебску адбыліся хваляванні салдат.

Сваёй кульмінацыі рэвалюцыя дасягнула падчас Усерасійскай кастрычніцкай палітычнай стачкі 1905 г. У Беларусі ўзнікалі кааліцыйныя камітэты, якія кіравалі стачкамі рабочых.

Цару Мікалаю II прыйшлося пайсці на ўступкі. 17 кастрычніка 1905 г. ён падпісаў маніфест, дзе абяцаў склікаць заканадаўчую думу і ўвесці ў краіне свабоду слова, мітынгаў, сходаў і г. д.

У Мінску 18 кастрычніка 1905 г. быў расстраля- ны шматлюдны народны мітынг, на якім абмяркоў-ваўся царскі маніфест. Загінула каля 100 чалавек, каля 300 было паранена. Гэта падзея атрымала ў гіс-торыі назву «Курлоўскі расстрэл» у сувязі з тым, што ў той час губернатарам Мінска быў П. Курлоў. У снежні 1905 г. па накалу барацьбы становішча ў шэ-рагу беларускіх гарадоў было вельмі блізкім да ўзброенага паўстання, але яно не адбылося. Мяс'-цовыя камітэты чакалі зыходу барацьбы ў сталіцах, а дачакаліся карных атрадаў. Пасля разгрому сне-жаньскага ўзброенага паўстання ў Маскве рэвалю-цыйны рух пайшоў на спад.

Ва ўмовах спаду рэвалюцыйнай хвалі цар 3 чэрве-ня 1907 г. падпісаў указ аб роспуску II думы. Гэта падзея атрымала назву «трэцячэрвеньскага дзяржаў-нага перавароту». Рэвалюцыя пацярпела паражэнне.

 

58. Политические и экономические преобразования в Беларуси 1991-2004 гг.

После объявления независимости РБ и образования новых органов государственной власти в области внешней политики была подтверждена приверженность принципам ООН, Всеобщей декларации прав человека. Страна вошла в Международный фонд и Всемирный банк реконструкции и развития. Она является полноправным членом более 60 международных организаций. Беларусь объявила себя безъядерным государством, стратегические ядерные силы, находящиеся на территории республики, перешли под юрисдикцию России и были вывезены.

15 марта 1994 г. была принята Конституция РБ. В ней юридически закреплялся суверенитет республики, демократические преобразования, гарантировались права и свободы граждан. Впервые утверждена должность Президента как руководителя государства и исполнительной власти. Первым Президентом РБ 10 июля 1994 г. избран А.Г.Лукашенко. за него проголосовал 81% избирателей.

В 1996 г. возник парламентский кризис. Президент предложил принять дополнения к Конституции. Дополнения и изменения были приняты (расширились полномочия Президента, День независимости – 3 июля, запрет на частную собственность на землю, введена новая государственная символика).

 

60. Пошук шляхоў збліжэння з краінамі СНД. Асноўныя палажэнні дагавору аб стварэнні Саюзнай джяржаўнай РБ і РФ.

Дэмакратызацыя грамадскага жыцця, пераўтварэннi ў эканомiцы прывялi да ўсталявання новага палiтычнага мыслення ў сферы мiжнародных адносiн. У гэтай сувязi больш спрыяльныя ўмовы склаліся i для плённай дзейнасці ў ААН, дзе Беларусь праводзiць i зараз самастойную палiтыку. У апошнiя гады Беларусь выступiла ў лiку сааўтараў па рэзалюцыях аб разбраеннi, умацаваннi мер даверу, праве народаў на жыцце ва ўмовах мiру, што прыводзiла да росту аўтарытэту рэспублiкi на мiжнароднай арэне. Рэспублiка з'яўляецца ўдзельнiкам Мiжнароднага руху пародненных гарадоў з розных краiн свету. Набылi зараз якасна новы характар гандлёва-эканамiчныя сувязi рэспублiкi з замежнымi краiнамi. Ствараюцца сумесныя прадпрыемствы з замежнымi фiрмамi 'Белвест' і інш. Каля 100 прадпрыемстваў i аб'яднанняў рэспублiкi ўстанавiлi прамыя вытворчыя i навукова-тэхнiчныя сувязi з замежнымi партнёрамi, у iх лiку аб'яднаннi "БелаўтаМАЗ", "Мiнскi трактарны завод", "Палiмер", "Атлант". Рэспублiка падтрымлiвае сувязi з замежнымi краiнамi так сама ў галiне навукi i культуры. Каля 30 інстытутаў АН Беларусi i звыш 90 навукова-даследчых устаноў розных краiн свету ажыццявiлi 39 гэтыя гады сумесную распрацоўку больш за 70 навуковых праблем па розных галiнах ведаў. Духоўнаму ўзаемаузбагачэнню народаў служаць днi нацыянальных культур, абмены мастацкiмi калектывамi, выставамi, кiнастужкамi.

В настоящее время представительным и законодательным органом РБ является Национальное собрание – Парламент. Он состоит из двух палат – Палаты представителей (110 депутатов) и Совета Республики (депутаты избираются тайным голосованием на заседаниях местных Советов депутатов по 8 человек от области и г.Минска).

Судебная власть принадлежит судам. Контроль за конституционностью законодательных актов осуществляет Конституционный Суд РБ.

Конституционные преобразования продолжаются. 17 октября прошли выборы нового состава Национального собрания и референдум, внесший изменения в Конституцию РБ, из которой изъято ограничение в 2 срока чтобы одно и то же лицо могло избираться на пост Президента РБ (80 % принявших участие, высказались за данное изменение Конституции РБ).

Развитие экономики Беларуси как и других стран СНГ в период с 1991 по 1995 гг. происходило в сложных условиях. Распад СССР, утрата экономических связей привели к экономическому кризису. Валовой внутренний продукт в 1995 г. составил 65,2% от уровня 1990 г. Доходы населения уменьшились почти на 40%.

С 1996 г. начался процесс стабилизации. В 2003 г. ВВП составил 104% к уровню 1990 г. Денежные доходы населения в 2003 г. по сравнению с 2000 г. увеличились на 49%. По индексу развития человеческого потенциала Беларусь занимает 62 место в мире (второе место среди стран СНГ).

В XXI в. Беларусь входит с желанием обеспечить мощь и процветание страны. Второе Всебелорусское собрание в мае 2001 г. приняло Программу социально-экономического развития на 2001-2005 гг. Предполагается увеличить валовой внутренний продукт на 40%, причем весь прирост обеспечить за счет повышения производительности труда. Разработаны основные программы развития страны, конкретизирующие достижение поставленных целей.