Общая структура профиля информационной системы

Формирование и применение профилей конкретных информационных систем выполняется на основе использования международных и национальных стандартов, ведомственных нормативных документов, а также стандартов де-факто при условии доступности соответствующих им спецификаций.

Для обеспечения корректного применения профилей их описания должны содержать:

 определение целей использования данного профиля;

 точное перечисление функций объекта или процесса стандартизации, определяемого данным профилем;

 формализованные сценарии применения базовых стандартов и спецификаций, включенных в данный профиль;

 сводку требований к информационной системе или ее компонентам, определяющих их соответствие профилю, и требований к методам тестирования соответствия;

 нормативные ссылки на конкретный набор стандартов и других нормативных документов, составляющих профиль, с точным указанием применяемых редакций и ограничений, способных повлиять на достижение корректного взаимодействия объектов стандартизации при использовании данного профиля;

 информационные ссылки на все исходные документы.

 

На стадиях жизненного цикла информационной системы выбираются и затем применяются основные функциональные профили:

 профиль прикладного программного обеспечения;

 профиль среды информационной системы;

 профиль защиты информации в информационной системе;

 профиль инструментальных средств, встроенных в информационную систему.

 

14. Криптотұрақтылық дегеніміз не? Криптотұрақтылықтың көрсеткіштері

Криптотұрақтылық дегеніміз - кілтсіз кері шифрлеуге тұрақтылығын анықтайтын шифр сипаттамасы. Криптотұрақтылықтың бірнеше көрсеткіші бар, соның ішінде:

· мүмкін болатын кілттер саны,

· криптосараптауға қажетті орташа уақыт.

Т_к -түрлендіруі тиісті алгоритммен және k параметрінің мәнімен анықталады. Ақпаратты қорғау мақсатындағы шифрлеу тиімділігі шифрдің криптотұрақтылығына және кілт құпиялылығының сақталуына байланысты.

Мәліметтерді криптографиялық жабу жұмысы бағдарламалық және аппараттық түрде жүзеге асады. Аппараттық жүзеге асыру құн жоғарылығымен, жоғары өнімділігімен, қарапайымдылығы, қорғалғандығымен ерекшеленеді. Бағдарламалық жүзеге асыру тиімділігімен, пайдалануға өте икемділігімен белгілі.

Ақпаратты қорғаудың қазіргі заманғы криптографиялық жүйесі төмендегідей жалпы талаптардан тұрады:

· шифрленген мәлімет тек кілтпен ғана оқылуы керек;

· шифрленген мәліметтегі үзіндіні шифрлеуге пайдаланған кілтті анықтауға қажетті және сол ашық мәтінге сәйкес операцияның саны мүмкін болатын кілттердің жалпы санынан кем болмауы керек;

· ақпаратты ашу үшін таңдалған барлық кілттердің атқаратын жұмысы қазіргі заманғы компьютердің мүмкіндігінен асып түсуі қажет әрі бағасы төмен болуы керек;

· шифрлеу алгоритмінің мәні қорғау беріктілігіне кепілдігіне әсерін тигізбеу керек;

· аздаған болар-болмас кілт өзгерісі, бір кілтті пайдаланса да шифрленген

мәліметті түбірімен өзгерте алмайтындай болуы қажет;

· шифрлеу алгоритмінің құрылымдық элементтері өзгертілуі керек;

· шифрлеу барысында мәліметке енгізілген қосымша биттер түгелдей және шифрленген мәтінде берік әрі құпия сақталуы керек;

· шифрленген мәтін ұзындығы бастапқы-шығатын мәтін ұзындығына сай болуы керек;

· шифрлеу барысында пайдаланылатын кілттер арасындағы байланыс қарапайым әрі жеңіл бекітілетіндей болуы керек;

· көптеген мүмкін болатын кілттер кез-келген ақпараттың берік қорғалуын қамтамасыз етуі керек;

алгоритм таратудың бағдарламалық және аппараттық түрлеріне де жол беріп, осы тарату барысында кілттің ұзындығының өзгеруі шифрлеу алгоритмінің сапасын төмен түсіруге жол бермеуі керек.

 

 

15. Симметриялық криптожүйелерді түрлендірудің кластары.

Симметриялық криптожүйелерде қолданылатын криптографиялық әдістерді мынадай топтарға бөлуге болады: жай ауыстыру, орын ауыстыру, гаммалау және блоктық шифрлар.

 

Сур.5. Симметриялық криптожүйелерді түрлендірудің кластары.

 

 

Жай ауыстыру шифрында алфавиттің әрбір әрпіне белгілі бір әpiп, цифр, символ немесе олардың қисындасуы сәйкес келеді. Олардың қарапайым және күрделі түрлері бар. Қарапайым ауыстыру шифрларының мысалы: Полибий квадраты, Цезарь шифры, Тритемиус шифры, Кардано торы, Плейфер шифры және т.б. Күрделі ауыстыру шифрларының мысалы ретінде Вижинер квадратын, бірретік шифрлауыш жүйесін, Гронсфельд шифрын, Уитстонның "кос квадрат" шифрын, Вернам әдісін және т.б. келтіруге болады.

Орын ауыстыру шифрында хабардың әріптері қандай да болмасын бip тәсілмен өзара орын ауыстырылады. Мысалы: бағдарғылық және баған-бағандық транспозициялар, шифрлайтын кестелер, сиқырлы квадраттар және т.б.

Блоктық, шифрлар шифрланатын мәтінің бөлігіне қолданылатын түрлендірудің негізгі әдістерінің тізбегі больш табылады. Бұл шифрлар олардың жоғары криптоберіктілігінің арқасында практика жүзінде жиі пайдаланылады. Мысалы, Ресейлік ГОСТ және америкалық DES шифрлау стандарттары осы блоктық шифрлар негізінде құрылған.

Гаммалау арқылы шифрлау - шифрланатын мәтіннің символдары шифр гаммасы деп аталатын кейбір кездейсоқ тізбек символдарымен қосылады. ЭЕВМ көмегімен шексіз шифр гаммасын жасауға болатындықтан, автоматтандырылған жүйелерде ақпаратты шифрлайтын негізгі әдістердің бipeyi больш табалды.

Ауыстыру шифрлары

 

Шифрланатын мәтіннің символдарын ауыстырумен шифрлаған кезде ауыстырудың алдын ала қойылған ережесіне сәйкес сол немесе басқа алфавиттің символдарымен ауыстырылады.

Қарапайым ауыстыру шифрында бастапқы мәтінің әрбір символы мәтінің соңына дейін сол алфавиттің бірдей символдарымен ауыстырылады (бір алфавиттік ауыстыру шифрлары деп аталады).

 

16. Активті қорғау құралдары

Активті қорғау құралдары екі топқа бөлінеді: компьютер құрамындағы және оған қатысты емес ішкі және сыртқы активті қорғау құралдары. Ішкі құралдар бағдарламаны бұғаулайды немесе жояды. Активті қорғаудың ішкі құралдарына уақытқа, күннің жадына құрылған қорғау кілттері жатады немесе рұқсатсыз қатынас құруға қарсылық, ескерту, еске салу немесе бақылауды ұйымдастыру түрінде болады. Активті қорғаудың сыртқы құралдары - жалпы қабылданған дабыл сигналдары, авторлық этикетті басып шығару, дыбыстық ескертулер, бақылау, иемденуші жөнінде деректерді басып шығару сияқты белгілерден тұрады.

Пассивті қорғау құралдары

Пассивті қорғау құралдарына сақтандыру, алдын-ала ескерту, бақылау, сондай-ақ қолайсыз жағдайды болдырмау үшін көшіруді дәлелдейтін және айғақ іздейтін бағыттағы әдістер жатады.

Бақылау құрылғысы-деректерге жол ашу, оқиғаларды тіркеу немесе қатынас құру құрылғыларын қорғаудың жалпы бөлігі ретінде қолданылады. Қолданушы түпнұсқадан айыра алмайтындай дәл көшірмені құруға бөгет жасайтын болғандықтан «сулы белгілерді» қолдану жасанды әдістерді қолдану сияқты ерекше орын алады. Қорғаудың психологиялық әдістері ұрланған бағдарламалық өнімде қорғау құрылғылары сақталуы мүмкін деген ойды есіне сақтауға мұқтаж етіп, бұзушыға сенімсіздік тудырып, психологиялық күш салуға негізделген. Сондықтан бағдарламалық қамтамасыз етуге қорғау механизмдері тұрғызылған деген хабар жіберу тиімді. Бағдарламаға айрықша таңбалар енгізудің көтеген қулық әдістері таралған және осының нәтижесінде өзінің барлық кілттер мен қорғау механизмдерін жойғандығына көз жеткізе алмайды, сенімсіздік пайда болады.

 

 

17. Плейфердің биграммды шифры

Плейфер жүйесінің шифрлау және шифрды ашу процедуралдарында Трисемустың шифрлайтын кестесі қолданылады.

Шифрлау процедурасы келесі қадамдардан тұрады:

1) Бастапқы хабардың ашық мәтіні әріптер жұбына (биграммаларға) бөлінеді. Мәтінде әріптердің саны жұп болу керек және құрамында екі бірдей әріп болмауы керек. Егер бұл талаптар орындалмаса, онда мәтін мәні жоқ орфографиялық кестелердің көмегімен түрлендіріледі.

2) Ашық мәтіннің биграммалар тізбегін (шифрлайтын кестенің көмегімен) келесі ережелер бойынша түрлендіріледі:

- Егер ашық мәтіннің биграммасының екі әріпі де бір қатарға немесе бағанға (3-суреттің кестесіндегі М және П әріптері сияқты) түспесе, онда берілген әріптердің жұбымен анықталатын тікбұрыштың бұрышындағы әріптер ізделінеді. Біздің мысалда бұл МПӘӨ әріптері. МП әріптер жұбы ӘӨ жұбына бейнеленеді. Шифрмәтіндегі биграммаларды әріптердің тізбегі ашық мәтіннің биграммасындағы әріптер тізбегінің қатынасы бойынша айнадай орналасу керек.

- Егер ашық мәтіннің биграммасының екі әріптері де кестенің бір бағанында орналасса, онда шифр мәтіннің әріптері болып оның астында жатқан әріптер есептелінеді. Мысалы, КО биграммасы шифр мәтінінің УВ биграммасымен ауыстырылады. Егер ашық мәтіннің әрпі төменгі қатарда орналасса, онда шифр мәтін үшін осы бағанның жоғарғы қатарындағы сәйкес келетін әріп алынады.

- Егер ашық мәтіннің биграммасының екі әріпі де кестенің бір қатарында орналасса, онда шифр мәтінінің әріптері болып олардың оң жағында жатқан әріптер есептелінеді.

Мысал ретінде КОМПЬЮТЕРЛЕР мәтінін шифрлайық. Бұл мәтіннің биграммаларға бөлуі мынаны береді: КО МП ЬЮ ТЕ РЛ ЕР. Осы биграммалар тізбегі шифрлайтын кестенің (3-сурет) көмегімен мынадай тізбекке түрлендіріледі: УВ ӘЯ ЭЯ ЕЦ ИГ ҒТ.

Шифрды ашу кезінде аталған әрекеттер керісінше орындалады.

Стандартты алфавитті қолданған кезде жай ауыстыру шифрларының олқылықтары айқын-ақ: алфавит әріптерінің қайталану жиіліктерінің кестесі (жадуалы) бір немесе бірнеше символды анықтауға мүмкіндік береді, ал бұл болса кейде хабарды толығымен кері шифрлауға жеткілікті болады. Сондықтан кері шифрлауды қиындату үшін әр түрлі тәсілдер қолданылады. Мәселен:

– шифрлаудың көпәріптік жүйесі-бір символға екі және одан көп символдардың бір немесе бірнеше қисындасуы:

– бірнеше алфавитті пайдалану - әрбір символдың орнына оның өзімен немесе жіберіліп жатқан хабардағы оның орнымен қандай да болмасын бір тәсілмен байланысқан кілтке тәуелді басқа бір алфавит қолданылады.

 

22.Шифр арқылы хабарламаны бейнелеуді қалай түсінесіз?

23.Ақпараттық жүйе қандай талаптарға сәйкес болуы тиіс

Ақпараттық жүйе құрылымының талаптары. АЖ құрылымы-бұл ішкі кеңестік уақыт байланысы тізімі және элементтерімен жеке арасындағы қатынас, функционалды жүйе ішіндегі мәні және олардың сыртқы ортамен дара байланысының қатысы тұрады тізімі.

АЖ ресурстарының талаптары.Математикалық қамтамасыздандару талаптары. Математикалық қамтамасыздандару –бұл математикалық әдістер жиынтығы, есепті шығару мен есептеу техникасын құралдарын қолданып ақпаратты өңдеу үшін модельдер мен алгоритмдер.

Қазіргі кезде әр компьютер комплексіне өз математикалық қамтамасыздандару ету жүйесі кіреді, сонымен бірге машина жұмысын тексеру менпайда болған кемшіліктерін іздеу үшін текстілер бақылау есептерін өзіне қосады; элементарлы функциялар мен программаларды анықтау үшін стандартты программалар жиыны; жұмыс программаларын жиынын қосады.

Ақпараттық қамтамасыздандару талаптары. Ақпараттық қамтамасыздандару(АҚ)-бұл автоматикалық жүйенің қызмет айналымының кезінде енгізілетін біріктірілген шешімдер қөлемі.

АҚ жұмысқа қалыптасуы бір принцип негізінде жүргізілу керек жіне әртүрлі подсистемалар байланысын қамтамасыз ету керек, ақпаратпен қамтамасыздандыру қүрамына кіреді.

АҚ комплексін дұрыс шешім негізін ұйымдастыру үшін, түсетін ақпараттың толық, нақты және шынайылылығы болу, басқарылатын ортаға көрсеткіштерді беру керек.

Енгізілетін ақпараттың қиындығын қысқарту үшін, енетін ақпаратты қысу керек және саралау мен кодтау жүйесін қолдану қажет.

АҚ құрамына кассалық операцияны шешу есебінде қолданылатын қөрсеткіштерді қосу керек, сонымен қатар кодтау жүйесі мен код тізімдері, ақпараттық файлдар мен тіл программалауды қолданып қөрсеткіштер базасын интегрирленеді.

АҚ ұйымдастыру принциптері:

1. Барлық функциялар жүйе ішінде АҚ әдістемелік бірлігі;

2. Жинау, тіркеу, ақпаратты табыстандырудың бір реттілігі;

3. Түсетін ақпараттың толықтығы;

4.Кіретін ақпараттың нақтылығы мен шынайлылығы;

5. Ауытқу әдісі бойынша ақпаратты енгізу;

6. Басқарушы жүйеге шығатын ақпараттың табыстау уақыттылығы.

7. Ақпаратты қысу;

8. АҚ функциялау шығынының минимализациясы.

АҚ-руды жобалау мен құруды жүйелі жүргізу керек, ал келесі талаптарды есепке алу керек:

Нәтиже жайлы ақпарат келесі талаптарға сәйкес келуі керек:

-талдауды жургізу үшін қажетті есеп беру ақпаратының толық алынуы;

-түскен ақпараттың шынайылылығы, құжатты дұрыс құру;

-берілген стандарттарға сәйкес келу.

Шығатын аныкталуы керек:

-басатын құралдардан алынған шығатын құжаттар түрінде;

-басқа цикл өңдеулерді қолдану үшін машина ішіндегі ақпараттық база файлдар түрінде.

24.Ақпараттарды криптографиялық қорғау принциптері

Қорғаудың криптографиялық әдістері деп ақпаратты түрлендірудің арнайы құралдарының жиынтығын айтамыз, нәтижесінде оның мазмұны жасырылады.

Криптографиялық әдістердің маңызды аймақтарда қолданылуына қарамастан криптографияны эпизодтық қолдану оның бүгінгі қоғамда атқаратын ролі мен маңызына тіптен жақын көрсеткен жоқ. Криптография өзінің ғылыми пәнге айналуын көрсеткен жоқ. Криптография өзінің ғылыми пәнге айналуын электрондық ақпараттық технологиямен туындаған практиканың қажеттілігіне парыз.

Криптографиялық әдістердің теориялық негізі болып математика мен техниканың төмендегідей бөлімдерінде қолданылатын математикалық идеялар табылады:

- қалдықтар кластарының жүйесіндегі модульдік арифметика;

- сандардың жай көбейткіштерге жіктелуі;

- ақырлы өрістердің математикалық ақпараттары;

- алгебралық көпмүшеліктер қасиеттері;

- дискреттік логарифм мәселесі;

- кодтау теориясы.

Криптографиялық шифрлау әдістері шифрлау кілтіне және оларды қайта ашу белгісі бойынша симметриялық және ассиметриялық деп 2-ге жіктеледі.

Симметриялық әдісте жіберуші мен қабылдаушыда тек бір ғана кілт қолданылады (құпия кілт).

Ал ассиметриялық әдісте 2 кілт қолданылады: құпия және ашық кілт.

Симметриялық әдістер: DES, IDEA, ГОСТ

Ассиметриялық әдістер: RSA, Diffi-Hellman

Шифрлауға және шифрланған ақпаратты ашуда қолданылатын ақпарат ретінде – белгілі бір алфавитте құрылған мәтіндер қарастырылады.

- алфавит-ақпарат белгілерін кодтауда пайдаланатын соңғы көбейтінді;

- мәтін – алфавит элементтерінің реттелген жиыны.

Қазіргі ақпараттық жүйелерде қолданылатын алфавитке мысал ретінде келесілерді келтіруге болады:

- алфавит Z₃₃ – орыс алфавитінің 32 әрпі және бос орын;

- алфавит Z₂₅₆ – ASCII және КОИ-8 стандартты кодына кіретін символдар;

- бинарлы алфавит - Z₂=(0, 1);

- сегіздік немесе он алтылық алфавит.

 

 

25. Ақпараттық жүйені құрастырудың мақсаты не?

Жүйе дегеніміз бір мезгілде әрі біртұтас, әрі әртектіэлементтердің жиынтығы алға қойған мақсаттарға қол жеткізуге орай біріктірілген ұғым ретінде қарастырылатын кез келген объекті болып табылады.Ақпараттық жүйе – алға қойылған мақсатқа жетуге орай ақпаратты сақтау, өңдеу және беру үшін пайдаланылатын құралдардың, әдістер мен жұмыскерлердің өзара байланысты жиынтығы. Ақпараттық жүйені қазіргі заманғы түсіну жеке компьютерді ақпаратты өңдеудің негізгі техникалық құралы ретінде пайдалануды білдіреді. Компьютерлер мен ақпараттық жүйелермен арасындағы айырмашылықты түсіну қажет. Ақпараттық жүйе компьютерлермен және телекоммуникациялармен өзара әрекет ететін қызметкерсіз ақылға қонбайды. Алғашқы ақпараттық жүйелер 50-жылдары пайда болды. Бұл жылдары ол шоттар мен еңбекақы есептерін өңдеу үшін арналған еді, оған электромеханикалық бухгалтерлік есептеу машиналары қолданылды. Бұл қағаз құжаттарын дайындауға кететін шығындар мен үнемдеуге тиісінше көмектесті. 60-жылдары ақпарат жүйелеріне деген көзқарас жаңаша сипат алды. Олардан алынған ақпарат көптеген параметрлер бойынша мерзімдік есептемеде қолданыла бастады. Бұл үшін ұйымдарға бұрынғыдай тек шоттарды өңдеу мен еңбекақыны есептеп қана қоймайтын, сонымен бірге көптеген функцияларды атқаруға қабілетті, ауқымды мақсаттағы компьютерлік қондырғы талап етілді. 70-жылдары және 80-ші жылдардың бас кезінде ақпараттық жүйе қабылданған шешідер үдерісін қолдайтын әрі жеделдететін басқару бақылауының құралы ретінде кеңінен қолданыла бастады. 80-ші жылдардың аяқ кезінде ақпараттық жүйені пайдаланудың тұжырымдамасы қайтадан өзгеріске түсті. Олар енді ақпараттың стратегиялық қайнар көзіне айналады және кез келген профильді ұйымдардың барлық деңгейлерінде қолданылады. Осы кезеңнің ақпараттық жүйелері уақытында керекті ақпаратты бере отырып, ұйымға өзінің қызметінде табысқа жетуді ұйымдастыруға, жаңа тауарлар мен қызмет көрсетулерді жүзеге асыруға, сатудың жаңа рыноктарын табуға, өзіне лайықты серіктес табуына, өнімді төменгі бағада шығаруды ұйымдастыруға және т.б. көмектесті.Ақпараттық жүйелерді енгізу:
• Математикалық әдістер мен интеллектуалдық жүйелерді енгізу есебінен басқару міндеттерін шешудің неғұрлым ұтымды нұсқаларын алуға және т.б.
• Жұмысты автоматтандыру есебінен қызметкерлерді ескі көзқарастан арылтуға;
• Қағазда жазылатындарды магниттік дискілерге немесе таспаға ауыстыруға, бұл компьютерде ақпаратты өңдеуді неғұрлым ұтымды ұйымдастыруға және қағаздарға жазылатын құжаттардың көлемін азайтуға жағдай жасайды;
• Фирмадағы құжат айналымының жүйесі мен ақпарат ағындарының құрылымын жетілдіруге;
•Өнімдерді өндіруге және қызмет көрсетулерге шығынды азайтуға;
•Тұтынушыларға жоғары дәрежеде қызмет ұсынуға;
•Жаңа.арықтың мүмкіндіктерін іздеп табуға;
• Сатып алушылар мен жеткізушілерге әр түрлі жеңілдіктер мен қызмет көрсетулерді ұсыну есебінен оларды фирмаға тартуға жәрдемдеседі.
Қазіргі кезде адамдар ақпараттық жүйені бір хабарламаны өңдеу, жіберу, алу, анализін жасау, берілген ақпаратпен қажетті операцияларды жүргізу үшін пайдаланады. Ақпараттық жүйені пайданалануда ең бірінші сол жүйемізді толық тексерістен өткізуіміз керек. Себебі, егер жүйеміздің бір жерінде ақау болса, ол біздің алдағы жұмысымызға үлкен зиян келтіруі мүмкін. Көптеген адамдар ақпараттық жүйе құрастырудың басты мақсаты ақпарат жинау деп немесе сол ақпараттарды өңдеу үшін деп жауап береді. Негізінде бұлардың бәрі ақпараттық жүйе құрастырудың негізгі мәселелерінің бірі болсада, мақсаты емес. Кез келген ақпараттық жүйені белгілі бір басқару мәселсін шешу үшін енгізеді. Және дәл сол басқару ақпараттық жүйе құрастырудың басты мақсаты болып келеді.

26. Электрондық цифрлік қолтаңба алгоритмдері. RSA, Эль-Гамаль алгоритмдері

RSA электрондық-цифрлік қолтаңбасы.

 

Қазіргі RSA криптожүйесінің қауіпсіздігі екі үлкен жай сандардың көбейтіндісі болып табылатын үлкен санды жіктеу есебін шешудің қиындығына негізделген. Шынында, RSA алгоритмінің сенімділігі құпия және ашық кілттерді құрғаннан кейінгі және сандарының мәндерінің жойылып кететіндігінде. Бұл жағдайда құпия kb кілтінің мәнін ашық Kb кілтінің мәніне сай анықтау қиынға түседі, себебі N модулінің бөлгіштерін P және Q –ді табу есебін шешуге тура келеді. RSA алгоритмінің қадамдары.

Ашық кілтті крипто жүйелердің алгоритмінің көп түрлілігіне қаоамастан, солардың ішінде ең белгілісі – RSA криптожүйесі. Бұл жүйенің 1977 жылы негізі салынып, өзінің жасап шығарған Рона Райвест, Ади Шамир және Леонардо Эйдельман аттарына сай RSA атына ие болды.

RSA алгоритмі мәліметтерді шифрлеу режиміндегідей, сандық қолтаңба режимінде де жұмыс жасайды.

Оның қорғалғандығын кепілдікпен бағалауға болады: (RSA-ны ашу екі үлкен жай сандардың туындыларының көбейтінділеріне бөлумен эквивалентті екендігі дәлелденген).

RSA алгоритмі банктік компьютерлік тораптарда, әсіресе өшірілген клиенттермен жұмыс жасауда қолданылады (кредиттік карточкаларға қызмет ету). Қазіргі уақытта көптеген стандарттарда қолданылады (SSL, S-HHTP, S-MINE, S/WAN, STT және PCT).

Алгоритмнің сенімділігі үлкен сандар факторизацияларының қиындықтарына және дискретті логарифмдерді есептеу қиындықтарына негізделеді.

Кілтті генерациялау (кездейсоқ таңдау).

1-қадам. Екі үлкен p және q жай сандары таңдалады.

2-қадам. N = pq табылады

3-қадам. (N) = (p-1) (q-1) есептеледі

4-қадам. Кез-келген e (e<n) саны таңдалады, e және (N) өзара жай сандар болуы тиіс.

5-қадам. de mod m = 1 болатындай d табылады

(e,n) – екі саны ашық кілт ретінде таратылады. d саны құпия сақталады және (e,n) көмегімен шифрленген мәтінді ашуға пайдаланылатын жабық кілт болып табылады.

Шифрлеу: C = Pe mod n; Керішифрлеу:P = Cd mod n

 

Эль-Гамальдің электрондық-цифрлік қолтаңбасы.

1985ж. Эль-Гамаль үрдісінің қауіпсіздігі дискретті логарифмді ақырлы өрісте табудың күрделілігіне негізделген. Бұл жағдайда екі кілттің мәндерін кездейсоқ табу үшін (құпия кілтінің мәнін ашық кілтінің) алдымен қандай да бір үлкен жай санын P және үлкен бүтін G санын G<P болатындай таңдайды.Бұл сандар қолданушылар арасында еркін таратылады. Одан соң X<P болатындай, X бүтін саны кездейсоқ таңдалады. X саны құпия кілт ретінде сақталуы тиіс. Y=G x mod P. Y- саны ашық кілт. M хабарламасын шифрлеу үшін бүтін K санын кездейсоқ таңдайды және 1<K<P-1 шартын қанағаттандырады және ЕҮОБ (K, P -1)=1

a=G k mod P; b=Y kM mod P; (a,b)- шифрленген мәтін.Шифрленген мәтін ұзындығы берілген ашық мәтін М-нің ұзындығынан екі есе артық. (a,b)- шифрленген мәтінін кері шифрлеу.

Ол үшін М=b/ax mod P (*); ax≡G kx mod P. b/ax≡Y kM/ax≡G kxM/G kx≡M (mod P).

Мысал. P=11 бүтін G=2 және құпия кілт X=8 берілсін

Y= G x mod P=28 mod 11=256 mod 11=3

Y=3-ашық кілт

M=5 хабарламасы болсын, кездейсоқ K=9 санын ЕҮОБ (9, 10)=1 болатындай етіп таңдаймыз.

a=G k mod P=29 mod 11=512 mod 11=6

b=Y kM mod P=39 *5 mod 11=19683*5 mod 11=9

(a,b)=(6,9)- шифрленген мәтін

Енді кері шифрлеуді орындайық.

X құпия кілтін пайдаланып М хабарламасын тауып көрейік

М=b/ax mod P =9/68 mod11

М=9/68mod11=>68*M≡9 mod11=>1679616*M≡9 mod 11=> М=5

 

27. Қорғау құлыптары жайында қысқаша түсінік

 

Есептеуіш жүйе құрамындағы қорғау құралдарының категориясына дисклермен аппаратураларды қорғау, қорғау кілттері, штаттық құрылғы функцияларының өзгерулері жатады. Бұндай әдістерді қолдану кезінде қорғауға кепілдеме беретін бағдарлама орындалуы белгілі бір әрекеттерге, арнайы қауіпсіздік ережелері және шарттарына тәуелді болғандықтан есептеуіш жүйесінің операциялық ортасы штаттық режимге қарағанда әрдайым өзгеріп отырады. Егер барлық тексерулер жүргізілмесе (мерзімі, уақыты, пайдаланушының идентификаторы, компьютердің сериялық нөмірі т.б.) бағдарламаға қол жеткізуге тиым салынады. Бұл – мобильдік құлып деп аталады. Бағдарлама тек қана сериялық нөмірі лицензияға кіргізілген компьютерде ғана жұмыс істейді. Мұндай қорғауды объектік кодтқа өзгеріс енгізу әдісімен айналып өтуге болады. Бірегей, сирек мінездемені жазбасы есте сақтауында ішінара бұзылған компьютерге ғана береді. Динамикалық есте сақтауда ақпараттың сақталуы периодты түрде қайта жазу арқылы жүреді. Бұл өзгергіштік қасиетті сәйкестендіруге пайдалануға болады. Бағдарламаның жұмыс жасау жағдайын есте сақтаудың бірегей құрылымымен байланыстыруға болады. Ішінара бұзылған жазу – басқа компьютерде қорғалған бағдарламаға керемет кілт бола алады.

Ақпараттың қызметінің өзгеруі бағдарламаны көшірмелеу жұмысын тоқтататын, ашып қарау жұмысын үзіп тастайтын қызметтер жүйесіне немесе кілттерді ауыстыруға негізделген. Сондықтан мұндай жағдайда жасалған көшірме жұмысқа жарамсыз болады.

 

28. Есептеу желілеріндегі ақпараттарды қорғау жүйесінің архитектурасын құрудың логикалық моделі.

Жалпы жағдайда жіберуші (файл, қолданушы, компьютер) мен алушының(файл, қолданушы, компьютер) арасында белгілі бір ақпарат ағыны болады:

Бір адамнан екінші адамға берілетін хабарлама белгілі бір желі түрінен өтеді. Процесс кезінде жіберуші мен алушының арасында логикалық ақпараттық канал орнады деп есептейік. Ол канал әртүрлі ақпараттық протоколдарды пайдалансын (мысалға, ТСР/IP).

Егер біз ақпаратты оның жасырымдылығына, аутентификациясына, бүтінділігіне және т.б. қауіп төндіретін қарсыластардан қорғау үшін жүйенің қауіпсіздігін көтерудің екі түрі бар.

 

1. Ақпараттың жіберу жолын қауіпсіздендіру. Мысал ретінде ақпаратты шифрлауды алуға болады. Сол арқылы хабарламамызды қарсыласымыз үшін оқылмайтындай ете аламыз.

2. Тек жіберуші мен алушыға ғана белгілі бір құпия ақпарат. Мысал ретінде шифрлау кілтін алуға болады.

Кейбір жағдайларда қауіпсіздікті жүзеге асыру үшін үшінші сенімді жақ қажет болады(third trusted party - TTP). Мысалға, үшінші жақ қарсылас білмейтіндей етіп алушы мен жіберушіге кілттік сөзді хабарлауы мүмкін. Немесе, үшінші жақ даулы мәселелерді шешуге қолданылады.

Бұл жалпы модельдерден белгілі бір сервистін қауіпсіздігін жүзеге асыру үшін 3 негізгі шарттарды орындау керектігі шығады:

1. Шифрлау/дешифрлау алгоритмін қарсылас білмейтіндей етіп күрделендіріп ұйымдастыру.

2. Шифрлау алгоритмі үшін бір құпия ақпарат ойлап табу.

3. Хабарламалармен айырбас протоколын қарсыласқа белгілі болмайтындай айқындап алу.

Жоғарда айтып өткен жағдайларға сәйкес келмейтін жағдайлар үшін жүйе қауіпсіздігінің модельдері бар. Олардың жалпы моделін келесі иллюстрациялар арқылы беруге болады:

Есептеу жүйесінде ақрпаратымызға қажет етпейтін әрекеттер: қосымша программалар, программалық утилиталар(редакторлар, компиляторлар және т.б.) Сонымен екі түрлі қауіп төндіру түрі бар:

1. Ақпараттар жүйесіндегі хабарламаны алу немесе модификациялау мақсатында жүйеге кіру.

2.Сервистарға оларды қолдануға кедергі жасау мақсатында жүргізілетін әрекеттер.

Осындай әрекеттер мысалына вирустар мен желілік құрттарды келтіруге болады.

Ақпараттың қауіпсіздігін жүзеге асырудағы ең мағызды аспекттердің бірі авторизация ұғымы болып келеді. Ол белгілі бір объекттер мен ақпараттарға қол жетімділікті шектеу жолдарының бірі.

Ақпараттық жүйенің қауіпісіздігін жүзеге асыру үшін келесі міндеттіліктер орындалыу қажет:

1. Ақпараттық жүйенің қауіпісіздігі өзі орнатылған ортанын роліне сәйкес келу керек.

2. Ақпараттық жүйенің қауіпісіздігін қамтамасыз ету комплекстік және толық игеруді талап етеді.

3. Ақпараттық жүйенің қауіпісіздігін қамтамасыз ету сол ортаның айырылмас, мағызды бөлшектерінің бірі болуға міндетті.

4. Ақпараттық қауіпісіздіктің экономикалық себептері болу қажет.

5. Қауіпсіздік үшін жауапкершілік нақты анықталу керек.

6. Ақпараттық жүйенің қауіпісіздігі үнемі тексерістен өтіп отыруы керек.

7. Ақпараттық жүйенің қауіпісіздігін қамтамасыз етуде социалды факторлар,сонымен қоса административтік, басшылық және физикалық қауіпсіздік үлкен рөл атқарады.

Жүйе қауіпісіздігін моделі

 

 

29)Гаммалау арқылы шифрлау

Шифрланатын мәтіннің символдары шифр гаммасы деп аталатын кейбір кездейсоқ тізбек символдарымен қосылады. ЭЕВМ көмегімен шексіз шифр гаммасын жасауға болатындықтан, автоматтандырылған жүйелерде ақпаратты шифрлайтын негізгі әдістердің бipeyi болып табалды. Аддитивтiк шифрлардағы бастапқы қатынастың нышандары гамманың сандары бар модулы бойымен қалыптасқан сандарды алмастырылады. Шифр кiлт нышандарын дәйектi түрде қайталайтын гамма болып табылады. Мысалы, шексiз кездейсоқ гаммасы бар шифр «бiр реттi блокнот» абсолюттi табанды криптографиялық болып табылады.. Мысалы, модуль бойымен бүтiн сандардың қосуын пайдаланылатын операцияның нәтижесi бөлiнуден қалдық бүтiндей болып табылады,. Гаммалау ағынды процедурамен, сезгiш гамманың синхронизациясына және шифр мәтінді болып табылады. Бiр нышанның рұқсаттамасын жағдайда, барлық келесi мәтiн қате болып шифры анықталған. Шифрлаудың қазiргi стандарттарында модуль бойымен қатынас және гамманың 2 бит бойынша қосуын пайдаланады, өйткенi бұл операция процессордың құрылғысы арифметика-логикалық аппаратты өткiзiлген. Мысалы, 33 әрiптердi орыс әлiппесiн қолдана, бос орын белгiсі және 3 және гамма он цифрлар, кесте «жолбарыс» қатынасты шифрла «аймақ_ 27». Шифрограмманы алсақ «ЦШ_ ЪЛУБВ». Қатынас гамма сол шифрын анықта (ХОХЖТА4ЖЮМ».

 

30)Хабарламаларды тасымалдаудың хаттамаларын қорғау.

Көрсетімдік деңгей (англ. presentation layer) – хаттамалардың шифрлеу және дешифрлеуін қарастырады.Қолданбалы деңгейден алынған мәліметтерді желіде ары қарай жіберу үшін өңдейді.Бұл деңгей кодтарды алмастыруға және өңдеуге арналғанТранспорттық деңгей (англ. transport layer) -жіберуші мен қабылдаушының сенімді ақпарат алмасу деңгейі.Бұл деңгей хаттамалары негізгі жұмысы жіберілген ақпаратты ескертусіз ақ қабылдайды.

RDP (Remote Desktop Protocol)-Бұл протокол терминалдық қосылымдар сервисінің көмегімен, серверді және пайдаланушыны байланыстыруда қолданылады. Ерекшеліктері:32-биттік түсті қолдау (алдыңғы нұсқалардағы 8-, 15-, 16-, және 24-биттік қолдауға қосымша).Ағымдағы сеанс шегінде орындалып жатқан бағдарламаларға локальді тізбекті және параллель порттармен мәлімет алмасуға мүмкіндік береді.

Алмасу буферінің көмегімен ақпарат алмасуға болады..Интернетте HTML беттерін алмасу үшін арналған хаттама.Гипермәтіндерді жіберу протоколы. HTTP WWW-те 1990 жылдан бері пайдаланылып келеді.

SIP (Session Initiation Protocol)-мәіліметтер жіберетін протокол,яғни интернет сеанстың аяқталуын сипаттайын,мультимедиалық хабарламаларды жібереді

FTP (File Transfer Protocol) -компьютерлік желі арқылы файл алмасуға арналған хаттама. файлдарды тапсыру хаттамасы

 

31) Ақпаратты қорғаудың қазіргі заманғы кр