Разгледжана і рэкамендавана да зацвярджэння кафедрай гісторыі і турызму

 

ад «09» снежня 2014 г. пратакол № 13

 

Загадчык кафедры

 

____________ А.І. Корсак

 

АДОБРАНА І РЭКАМЕНДАВАНА ДА ЗАЦВЯРДЖЭННЯ МЕТАДЫЧНай камісіяй ГІСТОРЫКА-ФІЛАЛАГІЧНАГА ФАКУЛЬТЭТА УА “ПДУ”

 

ад «18» снежня 2014 г. пратакол № 2

 

Старшыня

 

____________ Т.М. Гардзяёнак

 

 

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

1.1. Мэты і задачы дзяржаўнага экзамену

Мэтай дзяржаўнага экзамена з’яўляецца вызначэнне тэарэтычнай і практычнай гатоўнасці выпускнікоў спецыяльнасці “Гісторыя” да выканання прафесійных відаў дзейнасці і вырашэння тыпавых прафесійных задач, якія адпавядаюць атрыманай кваліфікацыі – Гісторык. Выкладчык гісторыі і сацыяльна-гуманітарных дысцыплін, прапісаных у адукацыйным стандарце.

У адпаведнасці з пастаўленай мэтай задачай дзяржаўнага экзамену з’яўляюцца адзнака і вызначэнне па 10-бальнай сістэме:

· ўзроўню гатоўнасці выпускніка да ажыццяўлення асноўных відаў прафесійнай дзейнасці і вырашэння тыпавых прафесійных задач у адпаведнасці з кваліфікацыйнай характарыстыкай спецыяліста;

· ўзроўню засваення выпускніком матэрыялу, прадугледжанага навучальнымі праграмамі агульнапрафесійных, спецыяльных дысцыплін і дысцыплін спецыялізацыі;

· ўзроўню інфармацыйнай і камунікатыўнай культуры выпускніка.

 

1.2. Патрабаванні да кампетэнцыі выпускніка (паводле адукацыйнага стандарта спецыяльнасці):

Акадэмічныя кампетэнцыі

Выпускнік павінен валодаць наступнымі акадэмічнымі кампетэнцыямі:

· валодаць і выкарыстоўваць базавыя навукова-тэарэтычныя веды для вырашэння тэарэтычных і практычных задач;

· валодаць сістэмным і параўнальным аналізам;

· умець працаваць самастойна;

· быць здольным генерыраваць новыя ідэі;

· валодаць міждысцыплінарным падыходам пры вырашэнні праблем;

· умець самастойна павышаць сваю кваліфікацыю на працягу ўсяго жыцця.

 

Сацыяльна-асабовыя кампетэнцыі

Выпускнік павінен мець наступныя сацыяльна-асабовыя кампетэнцыі:

· валодаць якасцямі грамадзяніна;

· быць здальным да сацыяльнага ўзаемадзеянння;

· валодаць здольнасцямі да міжасабовых камунікацый;

· валодаць навыкамі здаровага ладу жыцця;

· быць здольным да крытыкі і самакрытыкі;

· ўмець працаваць у калектыве;

· быць здольным да самастойнага навучання;

· умець фарміраваць асабістыя меркаванні;

· быць здольным выкарыстоўваць атрыманыя веды.

 

Прафесійныя кампетэнцыі

Выпускнік павінен валодаць наступнымі прафесійнымі кампетэнцыямі па відах дзейнасці, быць здольным

у педагагічнай дзейнасці:

· планіраваць, арганізоўваць і ажыццяўляць вучэбна-метадычную і навукова-метадычную работу;

· выкарыстоўваць аптымальныя формы і метады навучання;

· развіваць навыкі работы з вучэбнай, навуковай і навукова-метадычнай літаратурай, гістарычнымі крыніцамі

 

у даследчыцкай дзейнасці:

· фармуліраваць і вырашаць задачы, якія ўзнікаюць у працэсе навукова-даследчай і педагагічнай дзейнасці;

· выкарыстоўваць неабходныя метады даследавання, мадыфікаваць існуючыя і ствараць новыя, зыходзячы з задач канкрэтнага даследавання;

· складаць справаздачы, весці навуковую і тэхнічную дакументацыю;

 

у арганізацыйна-кіраўнічай дзейнасці:

· планіраваць, арганізоўваць і ўдасканальваць працу ў працоўных калектывах;

· кантраляваць і падтрымваць працоўную і вытворчую дысцыпліну;

· складаць дакументацыю па ўстаноўленнай форме;

· рыхтаваць даклады і аналітычныя матэрыялы;

у аналітычнай дзейнасці:

· дыялектычна думаць і аргуменціраваць свой пункт гледжання, аналізаваць факты і прагназаваць развіццё падзей;

· аналізаваць гістарычныя і сучасныя праблемы эканамічнага, сацыяльнага, палітычнага і культурнага жыцця грамадства, тэндэнцыі яго ўстойлівага развіцця;

· рэдагаваць і рэцэнзіраваць тэксты, рыхтаваць рукапісы да друку і ажыццяўляць аўтарскі кантроль за іх выданнем.

 

у выхаваўчай дзейнасці:

· планіраваць, арганізоўваць і ажыццяўляць выхаваўчую працу;

· фарміраваць у навучэнцаў уяўленні пра грамадскія падзеі, развіваць інтарэс да вывучэння гісторыі;

· фарміраваць пачуццё патрыятызму, развіваць эстэтычныя ўяўленні і высокія маральныя якасці асобы.

 

у інавацыйнай дзейнасці:

· ажыццяўляць пошук, сістэматызацыю і аналіз інфармацыі па перспектыўным накірункам развіцця грамадства, інавацыйным тэхналогіям, праектам і рашэнням;

· вызначаць мэты інавацый і спосабы іх дасягнення;

· працаваць з навуковай, тэхнічнай і патэнтнай літаратурай;

· складаць дагаворы сумеснай дзейнасці па асваенню новых тэхналогій.

 

Выпускнік павінен

ведаць:

· асноўныя тэорыі грамадскага развіцця ў адпаведнасці з фармацыйным і цывілізацыйным падыходамі да разгляду працэсу гістарычнага развіцця;

· асноўныя этапы фарміравання беларускага этнасу ў розныя гістарычныя перыяды;

· сутнасныя характарыстыкі еўрапейскага, расійскага, савецкага і сучаснага шляхоў мадэрнізацыі ў сацыяльна-эканамічнай, ідэйна-палітычнай, культурнай і духоўнай абласцях;

· асноўныя этапы станаўлення дзяржаўнасці на тэрыторыі Беларусі, беларускай дзяржаўнасці і дзяржаўнага суверэнітэту Рэспублікі Беларусь;

· месца і ролю беларускіх зямель у геапалітычных працэсах у розныя гістарычныя перыяды, месца і ролю суверэннай Рэспублікі Беларусь у працэсах інтэграцыі і глабалізацыі.

· агульныя рысы і асаблівасці сацыяльна-палітычнага, эканамічнага і культурнага развіцця

умець:

· прымяняць атрыманыя веды для вырашэння канкрэтных педагагічных, метадычных, інфармацыйна-пошукавых, навуковых інавацыйных і іншых задач;

· тлумачыць уплыў розных культурна-цывілізацыйных фактараў на сацыяльна-эканамічнае, дзяржаўна-палітычнае, этнаканфесійнай і культурнае развіццё Беларусі ў розныя гістарычныя перыяды;

· знаходзіць агульнае і асаблівае ў развіцці ўсходнееўрапейскага, заходнееўрапейскага рэгіёнаў на ўсіх этапах гісторыі;

· аналізаваць крыніцы па гісторыі Беларусі і на іх аснове рабіць самастойныя навукова абгрунтаваныя высновы;

· даць самастойную і доказную ацэнку навуковых работ і вучэбнай літаратуры па асноўных аспектах айчыннай і ўсеагульнай гісторыі.

· аналізаваць працэс станаўлення беларускай дзяржаўнасці, афармлення і ўмацавання суверэнітэту Рэспублікі Беларусь у аспекце фарміравання прававой дзяржавы;

· характарызаваць ролю і месца беларускіх зямель у рэгіянальным цывілізацыйным і геапалітычным развіцці ў розныя гістарычныя перыяды, месца і ролю суверэннай Рэспублікі Беларусь у сучаснай геапалітычнай сітуацыі ва ўмовах інтэграцыі і глабалізацыі.

валодаць навыкамі:

 

· валодаць даследчымі навыкамі, метадамі сістэмнага і параўнальнага аналізу;

· фарміраванне крытычнага мышлення;

· валоданне ўменнямі праектаваць і прагназаваць;

· уменне вучыцца, павышаць кваліфікацыю на працягу ўсяго жыцця;

· уменне працаваць у камандзе;

· фарміраванне асабістых якасцяў і уменняў: самастойнасці, адказнасці, арганізаванасці, мэтанакіраванасці.

 

 

ЗМЕСТ ПРАГРАМЫ ДЗЯРЖАЎНАГА ЭКЗАМЕНА

 

РАЗДЗЕЛ І. ГІСТОРЫЯ ПОЛАЦКА

(ПА МАТЭРЫЯЛАХ АРХЕАЛАГІЧНЫХ ДАСЛЕДАВАННЯЎ)

Праблема горадаўтварэння і гістарычная тапаграфія Полацка ІХ – XVIII стст. Распаўсюджванне культурных напластаванняў Полацка, іх датыроўка па дэндрахраналогіі і рэчавым матэрыялам. Тэрытарыяльнае развіццё Полацка ІХ – ХVIII стст. Помнікі славянскай культуры VIII – XI стст. у Полацку. Праблема суадносін ранніх культурных напластаванняў Полацка і іх датыроўка (на прыкладзе вывучэння старажытнага гарадзішча і паселішча). Этнавызначальныя артэфакты з Полацка ІХ – ХІ cтст.

Распаўсюджванне культурных напластаванняў Полацка, іх датыроўка па дэндрахраналогіі і рэчавым матэрыялам. Характарыстыка будаўнічых гарызонтаў Верхняга замка і Вялікага пасада. Майстэрні ювеліраў (залатароў) у Полацку Х-ХІІІ стст. Жылыя і гаспадарчыя пабудовы. Вуліцы і завулкі, водаатводы. Знешні выгляд Полацка ў ХІІ-ХVIII стст. Праблемы рэканструкцыі.

Распаўсюджванне культурных напластаванняў Полацка, іх датыроўка па дэндрахраналогіі і рэчавым матэрыялам. Візантыйскія і арабскія манеты ІХ-Х стст., знойдзеныя пры раскопках у Полацку. Полацкі манетна-рэчавы скарб ХІ ст., знойдзены ў 1910 г. Скарб залатых рэчаў (1984 г.). Унікальны скарб выяўлены каля в. Каз’янкі. Значэнне знойдзеных скарбаў для вывучэння грашовага абарачэння ў старажытным Полацку. Характарыстыка будаўнічых гарызонтаў Верхняга замка і Вялікага пасада. Майстэрні ювеліраў (залатароў) у Полацку Х – ХІІІ стст. Жылыя і гаспадарчыя пабудовы. Вуліцы і завулкі, водаатводы. Знешні выгляд Полацка ў ХІІ – ХVIII стст. Праблемы рэканструкцыі.

Полацкая архітэктурная школа. Звесткі пісьмовых крыніц пра помнікі полацкага манументальнага дойлідства. Асаблівасці і асноўныя рысы полацкай архітэктурнай школы (погляды айчынных і замежных вучоных). Праблемы храналогіі помнікаў полацкага манументальнага дойлідства ХІІ-ХІІІ стст. Распаўсюджванне здабыткаў полацкіх дойлідаў на тэрыторыі Усходняй Еўропы: гістарыяграфія праблемы.

Археалагічнае вывучэнне Сафійскага сабора. Гістарычныя звесткі пра полацкі Сафійскі сабор. Гісторыя даследавання Полацкай Сафіі. Агульная характарыстыка пачатковага сабора. Архітэктурна-археалагічныя абмеры. Інтэр’ер помніка. Экстэр’ер Сафіі. Варыянты графічнай рэканструкцыі. Пабудовы ХІІ ст. каля алтара Сафійскага сабора. Гістарыяграфія вывучэння архітэктурна-стылістычных асаблівасцяў помніка. Забудова і планаванне прасторы каля Сафіі ў ХІ – XVIII cтст.

Археалагічнае вывучэнне манументальных пабудоў ХІІ – XV стст. на Верхнім і Ніжнім замках. Гісторыя даследавання і асаблівасці размяшчэння Храма-пахавальні на стрэлцы Ніжняга замка і Царквы-на-рву. Функцыянальная прыналежнасць помнікаў. Архітэктурна-стылістычныя асаблівасці храмаў.

Археалагічнае вывучэнне манументальных пабудоў ХІІ-XV стст. на Верхнім і Ніжнім замках. Гісторыя мураваных свецкіх пабудоў ХІІ – ХІІІ стст. на Беларусі і суседніх землях. Княжацкі храм ХІІ ст. на Верхнім замку (царква Архангела Міхаіла), гісторыя адкрыцця, раскопкі і графічная рэканструкцыя. Княжацкі церам ХІІ – XV стст.: гісторыя даследавання і архітэктурныя асаблівасці помніка. Выкарыстанне дэндрахраналагічнага метада датавання княжацкага церама і прыбудоў да яго. Вынікі комплекснага археалагічнага вывучэння артэфактаў з княжацкага церама.

Археалагічнае вывучэнне манументальных пабудоў ХІІ ст. ў Спас-Ефрасінеўскім манастыры. Гісторыя археалагічнага вывучэння храма-пахавальні полацкіх епіскапаў ХІІ ст. у Спаса-Ефрасінеўскім манастыры (царкве св. Георгія). Гістарычныя звесткі аб храме. Архітэктурна-стылістычныя асаблівасці помніка. Гісторыя вывучэння і архітэктурныя асаблівасці Полацкай Спаскай царквы. Гістарычныя звесткі пра Спаскую царкву. Фрэскавы жывапіс Спаскай царквы і праблема яго рэстаўрацыі. Знаходкі фрагментаў фрэсак і маёлікі пры раскопках храма-пахавальні ў Спаса-Ефрасінеўскім манастыры. Аналогіі сярод фрэсак Спаскай царквы.

Археалагічна-архітэктурныя даследаванні на тэрыторыі княжацкага Барысаглебскага манастыра ў Бельчыцы. Гістарычныя звесткі пра Барысаглебскі (княжацкі) манастыр. Гісторыя вывучэння Барысаглебскага (княжацкага) манастыра. Археалагічныя раскопкі Вялікага сабора. Праблема кансервацыі рэшткаў сабора і перспектывы далейшага вывучэння помніка. Даследаванне Пятніцкай і Барысаглебскай царквы. Дзейнасць дойліда Іаана і архітэктурныя асаблівасці храмаў Бельчыцкага манастыра. Храм-трыконх. Фрэскавы жывапіс Пятніцкай і Барысаглебскай царквы. Раскрыццё фрагментаў фрэсак пры раскопках ніжняй часткі сцяны Вялікага сабора.

РАЗДЗЕЛ ІІ. АНТРАПАЛОГІЯ

Даныя антрапалогіі як крыніца для гістарычных рэканструкцый. Антрапалагічныя даследаванні матэрыялаў старажытных пахаванняў. Вызначэнне полу і ўзросту, расавай прыналежнасці; выяўленне слядоў хваробаў і прыжыццёвых траўматычных пашкоджанняў.

Выкарыстанне антрапалагічных матэрыялаў у вырашэнні пытанняў этнагенезу і этнічнай гісторыі. Асаблівасць антрапалагічных дадзеных як крыніцы вывучэння этнічных працэсаў мінулага ў параўнанні з дадзенымі археалогіі, тапанімікі, этнаграфіі, пісьмовых крыніц. Вызначэнне тэрыторыі распаўсюджання пэўных антрапалагічных тыпаў у мінулым, іх пераемнасці альбо зменлівасці ў розныя эпохі, накірункаў міграцый і змешвання розных груп насельніцтва.

Рэканструкцыя дэмаграфічных працэсаў мінулага з выкарыстаннем метадаў палеадэмаграфіі. Палеадэмаграфічныя даследаванні на Беларусі і іх вынікі: эпахальная дынаміка паказчыкаў смяротнасці, заканамернасці іх размеркавання паводле полу і ўзросту.

Даследаванні экалогіі старажытнага насельніцтва, яго ладу жыцця і агульнага стану здароўя. Шкілетныя індыкатары стрэсу. Узаемасувязь паміж сацыяльна-гістарычнымі фактарамі і працэсамі адаптацыі ў чалавечых папуляцыях мінулага.

Антрапалогія ў вырашэнні пытанняў этнагенэзу. Антрапалагічныя аспекты этнагенэзу беларусаў. Вывучэнне сучаснага насельніцтва: геаграфічнае размеркаванне расавых прыкмет, генетычных маркераў. Вывучэнне старажытнага насельніцтва. Магчымасць вызначення аўтахтоннага альбо міграцыйнага паходжання этнічных груп. Суадносіны паняццяў “антрапалагічны тып” і “культура”. Суадносіны антрапалагічных і моўных класіфікацый.

Антрапалогія ў вырашэнні праблемы паходжання славян.Дыскусія пра зыходны антрапалагічны тып славян. Сучасны антрапалагічны склад славянскіх народаў.

Антрапалогія і праблема этнагенэзу беларусаў. Невырашаныя праблемы этнагенэзу беларусаў: час і характар пранікнення славян ў лясныя рэгіёны Ўсходняй Еўропы; зыходны тып славянскіх мігрантаў; суадносіны мясцовага (балцкага) і прышлага (славянскага) кампанентаў

Беларусы ў сістэме антрапалагічнай класіфікацыі народаў Усходняй Еўропы. Даследаванні антрапалагічнага тыпу і генагеаграфіі сучаснага карэннага насельніцтва Беларусі. Экспедыцыі В.В. Бунака (1955). Вынікі даследаванняў насельніцтва заходніх і паўночна-заходніх раёнаў БССР у рамках Прыбалтыйскай комплекснай этнографа-антрапалагічнай экспедыцыі. Даследаванні А.І. Мікулічам генагеаграфіі вясковага насельніцтва Беларусі.

Антрапалогія курганных славян з тэрыторыі Ўсходняй Еўропы. Антрапалагічныя асаблівасці полацкіх крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў. Вынікі даследаванняў Г.Ф. Дэбеца, Т.А. Трафімавай, Т.І. Аляксеевай, І.І. Салівон. Эпахальная зменлівасць і пераемнасць антрапалагічнага тыпу карэннага насельніцтва Беларусі.