Білім жӘне Ғылым министрлігі

 

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҰЛТТЫҚ ТЕСТІЛЕУ ОРТАЛЫҒЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ

 

ҚОРЫТЫНДЫ АТТЕСТАТТАУҒА ДАЙЫНДАЛУҒА АРНАЛҒАН

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ

 

 

АСТАНА

2017

Қазақстан тарихы бойынша түсіндірме жазба

 

   Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2016 жылдың 16 қарашасында шыққан №660 бұйрығына сәйкес 2016-2017 оқу жылында жалпы орта білім беретін мектептердің 11-сынып оқушыларын қорытынды аттестаттауға өзгерістер енгізілді. 11-сынып оқушылары үшін Қазақстан тарихы пәнінен ауызша емтихан тапсыру міндеттелді. Ауызша емтихан тапсыру мұғалімдер мен оқушылар үшін жаңа формат болғандықтан, Ұлттық тестілеу орталығы тарапынан көмекші құрал ретінде әдістемелік нұсқаулық әзірленді. Әдістемелік нұсқаулықта емтихан тапсырмаларының модельдері мен түрлері, емтихан өткізу талаптары, оқушылардың жауаптарын бағалау критерийлері жан-жақты талданып, емтихан тапсыру үлгісі ұсынылады. Әдістемелік нұсқаулық жалпы білім беретін мектеп мұғалімдері мен оқушыларға арналады.

Бұл түсіндірме жазбаның мақсаты: тиісті білім деңгейі мемлекеттік жалпыға міндетті стандартпен қарастырылған оқу пәнінің көлемін оқушылардың игеру дәрежесін анықтау.

Аталмыш мақсаттарға сәйкес бағалаудың төмендегі міндеттері шешімін табуға тиіс:  

· МЕБС және оқу бағдарламаларына сәйкес тарихи тұтастық пен толықтықта Қазақстан тарихы бойынша білімдерін анықтау; 

· Қазақстан тарихы бойынша терминологияны игеру деңгейін анықтау; 

· Тарихи фактілер мен құбылыстарды талдау және жинақтау, тарихи оқиғалардың мәні мен себептерін анықтай білу, олардың маңызын бағалай алу дағдыларының қалыптасу деңгейін айқындау; 

· Зерттелген дәуірлер оқиғаларын, саяси лидерлердің, алдыңғы қатарлы ғылым және мәдениет өкілдерінің қызметін салыстырмалы талдау дағдылары мен икемділіктерін бағалау; 

· Тарихи мәтіндер, дереккөздер, карталар, схемалар, таблицалармен жұмыс істеу дағдылары мен икемділіктерін өлшеу; 

· Білімдерін пайдалана алу және оларды логикалы, жүйелі, негізделген түрде баяндау дағдыларының деңгейін анықтау;  

· Пәнаралық (бұрын алған білімдері негізінде) және пәнішілік байланыстарды көре білу, алынған білімін бейтаныс ахуалда пайдалана алу дағдысын айқындау.  

 

Тапсырмалардың құрылымы және мазмұны

1- сұрақ – пәндік білімдері

2- сұрақ – пәндік икемділіктері

3- сұрақ – пәндік дағдылары

 

Білім – оқушының пәнді теориялық игеруін көрсететін идеяларының жиынтығы. Білім ғылымның негізгі фактілерін және содан шығатын теориялық жинақтауды (теория, заңдылықтар, тұжырым) түсіну, санада сақтау және бере (баяндай) білуі. Икемділік пен дағды біліммен тығыз байланыста болады. Икемділік – игерілген білімін іс жүзінде пайдалану тәсілдерін (әдістер, әрекеттер) игеруі. Дағды – шеберліктің жоғары дәрежесіне дейін жеткізілген икемділіктің құрамдас бөлігі, автоматтандырылған әрекет ретінде қарастырылады. Дағдылары мен икемділіктері тарихи концептілерді (тұжырымдарды) игеру негізінде анықталады:        

· өзгеріс және сабақтастық

· себеп және салдар

· дәлел

· ұқсастық және айырмашылық  

· маңыз

· интерпретация (түсіндіру).

Концепттер негізінде оқушы мәтіндер, дереккөздер, карталар, схемалар, таблицалар, иллюстрациялармен жұмыс істеудің танымдық санаты және дағдыларының деңгейін көрсетуге тиіс.   

Танымдық саладағы дағдылары мен икемділіктері білім, түсінік және сыни ойлауды қамтиды. Мұнда алты деңгей алынады.  

I. Білім 

Бұл санат нақты фактілерден тұтас теорияға дейін зерттелген материалды еске сақтау және баяндап беруді білдіреді. 

Оқушылардың нақты әрекеттері: терминдерді, нақты фактілерді, негізгі түсініктерді, ерекшеліктері мен қағидаттарын айта алады.  

II. Түсінік 

Түсініктің көрсеткіші материалды көрсетудің бір формасынан екіншісіне түрлендіру болуы мүмкін, материалды интерпретациялау, құбылыстар, оқиғалардың одан арғы барысын болжау. 

Оқушылардың нақты әрекеттері:

- фактілер, үрдістер, қағидаттарды түсіндіреді;

- графикалық материалды сөйлеу формасына түрлендіреді;

- қолда бар деректерден шығатын болашақ салдарларды жобамен суреттейді. 

III. Қолдануы

Бұл санат зерттелген материалды нақты жағдайлар және жаңа ахуалдарда пайдалануға икемділігін көрсетеді. 

Оқушылардың нақты әрекеттері:

- заңдар, теорияларды нақты практикалық ахуалдарда пайдаланады; 

- түсініктер мен қағидаттарды жаңа ахуалдарда пайдаланады. 

IV. Талдау

Бұл санат мәтіндер, көздер, графикалық деректерді талдай білуді білдіреді; материалды құрамдас бөліктері айқын көрініп тұратындай етіп бөлшектеуі. 

Оқушылардың нақты әрекеттері:

- біртұтастың бөліктерін айқындайды; 

- араларындағы өзара байланысты көрсетеді; 

- біртұтастың ұйымдасу қағидаттарын анықтайды; 

- пайымдау логикасындағы қателіктер мен жетімсіздіктерді көреді; 

- фактілер мен салдарлар арасындағы айырмашылықты жүргізеді; 

- деректердің маңыздылығын бағалайды. 

V. Синтез

Бұл санат жаңашылдығы бар біртұтасты алу үшін элементтерді құрастыра алуға икемділігін білдіреді. 

Оқушылардың нақты әрекеттері:

- графикалық материал, аргумент, гипотеза құрастырады;

- схемалар, алгоритм, салыстырмалы немесе синхронды таблицалар құрастырады.

VI. Баға 

Бұл санат бір не басқа материалдың маңызын бағалау икемділігін білдіреді. 

     

Оқушылардың нақты әрекеттері:

- Қорытындылардың қолда бар деректерге сәйкестігін бағалайды; 

- бір немесе басқа іс-әрекет нәтижесінің маңыздылығын бағалайды.  

 

Ауызша жауаптарды бағалау: 

«5» (үздік) бағасы қойылады, егер оқушы:  

Бағдарламалық материалдың бүкіл көлемін терең де толық білу және түсінуін көрсетеді; қарастырылып отырған түсініктер, құбылыстар және заңдылықтарды, теориясын,өзара байланыстарының мәнін толық түсінеді.     

Зерттелген материал негізінде толық және дұрыс жауап құрай алады; негізгі қағидаларды айқындайды, өз бетінше нақты мысалдар, фактілермен жауабын растай алады; өз бетінше және негізделген түрде талдай, жинақтай, қорытындылай алады. Пәнаралық (бұрын алған білімдері негізінде) және пәнішілік байланыстарды көре біледі, алған білімін бейтаныс ахуалда пайдалана алады. Оқу материалын жүйелі, нық, байланысты, негізделген түрде және қатесіз түсіндіреді: жауабын қабылданған терминологияны пайдалана отырып логикалық жүйелілікте береді; өзінің дербес тұжырымын жасайды; негізгі түсініктердің дәл анықтамасы және түсінігін құрастырады;      жауап бергенде оқулық мәтінін сөзбе-сөз қайталамайды; материалды әдеби тілмен айтып береді; мұғалімнің қосымша сұрақтарына дұрыс та пайымды жауап береді. Емтихан парағында жазба жауабын өз бетінше, дербес және үнемді пайдаланады, өз ойымен анықтама материалдарға, оқулықтарға, қосымша тарихи әдебиетке, түпнұсқаларға сілтемелер жасап, солардан үзінділер келтіреді.            

Алған білімдерін шығармашылық деңгейде мәселелер шешу үшін дербес, өзіне сеніммен және қатесіз қолданады; біреуден артық кемшілік жібермейді, онысын мұғалімнің көмегімен жеңіл түзетеді. 

Осылайша, «5» (үздік) бағасы толық, мазмұны ашылған жауап үшін, білімін пайдалана алатындығы және логикалы түрде айта алатындығы үшін қойылады. Жауап толық, логикалық тұрғыда шымыр, игеруге түсінікті, қосымшаны талап етпейді.  

«4» (жақсы) бағасы қойылады, егер оқушы:  

Оқытылған барлық бағдарламалық материал бойынша білімін көрсетеді. Оқылған теориялар негізінде толық және дұрыс жауап береді; оқытылған материалды айтуда, түсініктерді айқындауда, ғылыми терминдерді пайдалануда не тұжырымдар және жиынтықтарда елеусіз қателер мен кемшіліктер жібереді; материалды белгілі бір логикалық жүйелілікте айтады, дегенмен бір жеңіл-желпі қате немесе екеуден артық кемшілік жібереді, оларды, талап етсе, өз бетімен не мұғалімнің шағын көмегімен түзей алады; оқу материалын негізінен игерген; жауабын нақты мысалдармен растай алады; мұғалімнің қосымша сұрақтарына дұрыс жауап береді. 

Оқытылған материалда басты қағидаларды өз бетінше бөліп алуға икемді; фактілер мен мысалдар негізінде дербес жиынтықтайды, қорытынды жасайды, пәнаралық байланысты байқай алады. Түрленген ахуалда алынған білімін іс жүзінде қолданады, ауызша және жазбаша тіл мәдениетінің негізгі ережелерін сақтайды, ғылыми терминдерді пайдаланады.     

Анықтама әдебиетпен, оқулықпен, түпнұсқамен жұмыс дағдысы жеткіліксіз (дұрыс бағдар ұстайды, бірақ жұмыс істеуі баяу).

 Осылайша, «4» (жақсы) бағасы негізінен оқу бағдарламасының талаптарына сәйкес, бірақ білімі сәл-пәл толық емес немесе ұсақ қателер жіберген жауап үшін қойылады. Жауап толық емес, шағын толықтыруды талап етеді, оқушы қосымша сұрақтарға сенімсіздеу жауап береді, алайда, негізгі материалды біледі.

«3» (қанағаттанарлық) бағасы қойылады, егер оқушы:  

Оқу материалының негізгі мазмұнын игерген, алайда кейбір жерлерін түсінбеген; материалдың мазмұнын айтуы жүйесіз, үзік-үзік және ретсіз.     

Жекелеген білімі мен икемінің қалыптасуы жеткіліксіз екенін көрсетеді; тұжырымдары мен жинақтауы нашар, оларда қате жіберіп отырады. 

Ғылыми терминологияны пайдалануда қателіктер мен дәлсіздіктер жібереді, түсініктерге берген анықтамасының нақтылығы жеткіліксіз; өз бақылауынан, фактілерден алынған қорытындылар мен жинақтарды дәлел ретінде пайдаланбады не оларды айтып беру кезінде қателер жіберді.

Теория негізінде білімін қолдануда, нақты құбылыстарды түсіндіруде, немесе теорияны іс жүзінде пайдаланудың нақты мысалдарын растауда қиналады.   

 Мұғалімнің сұрақтарына берген жауабы толық емес (кейде негізгісін де жіберіп алады), не оқулық мәтінін айтады, бірақ осы мәтіндегі маңызды мәні бар жекелеген қағидаларды түсінуі жеткіліксіз.

 Оқулық мәтінін (жазбаларды, түпнұсқаларды) айтуда жекелеген қағидалар, үзінділіер, цитаталарды дұрыс түсінбегенін байқатады, не болмаса мұғалімнің сұрағына бір-екі дөрекі қате жіберіп, толық жауап бере алмайды.

 Осылайша, «3» (қанағаттанарлық) бағасы негізінен оқу бағдарламасының талаптарына сәйкес, бірақ, кемшіліктер мен қателері бар жауап үшін қойылады. Оқушы өз жауабына сенімді емес, жауап беріп тұрып үзіліс жасай береді, қосымша сұрақтарға жауап бермейді, материалды нашар игерген.

«2» (қанағаттанусыз) бағасы қойылады, егер оқушы:  

Материал мазмұнын игермеген және оны ашып бере алмайды; қорытындылау мен жинақтау жасай алмайды.   

Қойылған сұрақтар шегінде бағдарламалық материалдың маңызды немесе негізгі бөлігін білмейді және түсінбейді, не нашар қалыптасқан білімі толық емес, оларды нақты мәселелерді шешуде қолдана алмайды.    

Жауап бергенде (бір ғана сұраққа) екеуден артық дөрекі қате жібереді, оларын мұғалімнің көмегімен де түзете алмайды. 

Қойылған сұрақтардың ешбіріне де жауап бере алмайды.

Материал толықтай игерілмеген.

 Осылайша «2» (қанағаттандырылмаған) бағасы маңызды кемшіліктер және қателіктері үшін қойылады.

Сондай-ақ «2» бағасы тақырып бойынша оқушының еш себепсіз жауап беруден бас тартуында немесе тақырыптың негізгі қағидаларын толық білмегендігі кезінде қойылады.  

 

Оқушылардың білімі, икемі және дағдысын бағалауда барлық қателерді есепке алу қажет:

· негізгі түсініктер, заңдар, ережелер, негізгі қағидалардың анықтамаларын білмеу; 

· жауабында ең бастысын бөліп айта алмау; 

· білімін проблемалық міндеттерді шешу және құбылыстарды түсіндіруде қолдана алмау; 

· тұжырымдау мен жинақтауды жасай алмау; 

· ақпаратты (деректер, білімдер) айтуды, түсіндіруді, қолдануды, талдауды, жинақтауды, түпнұсқалар, оқулықтар және анықтама материалдары мен мазмұнын бағалауды жасай алмауы. 

 Бағалау критериилері

№

критерилер

балдар

Жалпы білім деңгейі

1 балл

Нақты мәселелерді білу және тарихи дерекөздерді пайдалану

5 балл

Логикалық және аналитикалық ойлауы және айту стилінің кұрылымы

2 балл

Тарихи білімді ашып айту бойынша білік дағдылары

1 балл

Ойын қорытындылай білу қабілеті

1 балл

 

Ескертулер: 3-сұрақтың  әр қайсысына берілген жауаптары 10 (он) балмен бағаланады. 3 сұрақ үшін жалпы балл жиынтығы 30 балды құрайды.

Алған балдарын бес балдық шәкілмен есептеу шкаласы төменде берілген

Есептеу шәкілі

Бес балдық шәкілі

бойынша бағасы

«2»

«3»

«4»

«5»

Жалпы балл

0-4

5-16

17-14

25-30

 

Емтиханның ұзақтығы сыныптағы оқушылардың санына байланысты. Түлекке билет бойынша жауапқа дайындыққа 20 минут беріледі.

Емтиханда заманауи техникалық құралдарды пайдалануға тыйым салынады. Барлық қосымша материалдарды (карталар. сызбалар. кестелер және т.б.) мұғалім дайындайды.