Нуклеиновые кислоты: ДНК, строение, свойства и функции

6.4.3. РНҚ, құрылысы, түрлері, қызметтері.

6.4.4. Ауруларға диагноз қоюда, емдеу мен алдын-алудағы ДНҚ талдаудың маңызы мен рөлі.

 

* Ағылшын және орыс тілдерінде талдау үшін

 

6.5. Оқыту әдістері: ауызша сұрау барысындастуденттердің сабақтың мәнін, мақсатын және міндеттерін; түсінгенін қысқа, анық, ойын жүйелі жеткізуін және түсінген материалын сызба нұсқа, кесте, сурет түрінде көрсетуін анықтау; тест қателіктерін топпен талқылау; есептер шығаруды көрсету және түсіндіру,сызбалар толтыруға бағыттай отырып ауызша сұрау, тақырып бойынша бейнефильмдер көру.

6.6. Әдебиеттер:

Негізгі:

6.6.1. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006.3-10, 40-52, 74-81б.

6.6.2. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск: Сиб.унив. изд-во, 2007. С. 9-30, 107-110.

6.6.3. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология.М., 2003. 2-3, 6-8,117-125 б.

6.6.4. Қуандықов Е.Ө., Аманжолова Л.Е. Молекулалық биология негіздері (дәрістер жинағы). Алматы: Эверо, 2008. 4-11 б.

6.6.5. Қазымбет П.Қ., Аманжолова Л.Е., Нұртаева Қ.С. Медициналық биология. Алматы, 2002. 3-28, 68-82 б.

6.6.6. Медициналық биология және генетика. Е.Ө. Қуандықов ред. Алматы, 2004. 30-33 б.

6.6.7. Аманжолова Л.Е. Жалпы және медициналық генетиканың биологиялық негіздері. Алматы, 2006. 23-28 б.

6.6.8. Қуандықов Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Алматы, 2006. 3-17, 54-56.б.

6.6.9. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық-генетикалық терминдердің орысша – қазақша сөздігі. Алматы: Эверо, 2012. 112 б.

Қосымша:

6.6.10. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. М., 2003. 11-14 б.

6.6.11. Щипков В.П., Кривошеина Г.Н. Общая и медицинская генетика. М., 2003. 7-11 б.

6.6.12. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, РодерикР, Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под. ред. акад. РАМН Н. П. Бочкова.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010. С. 19-20.

 

6.7. Бақылау:

6.7.1. Когнитивті (білім) құзыреттілікті бағалау:

6.7.1.1. Тақырып сұрақтары бойынша ауызша сұрау.

6.7.1.2. Тест бақылау – 3 нұсқа 10 сұрақтан.

6.7.1.3. Тақырып бойынша кәсіби терминдерді ағылшын және екінші тілде игеруін тексеру

 

6.7.2. Тәжірибелік дағды құзыреттілігін бағалау:

6.7.2.1. Нуклеотид құрылысының сызбасын сызу және түсіндіру.

 

6.7.2.2. РНҚ мен ДНҚ молекулаларының сызбасының бөліктеріндегі нуклеотидтерді құрайтын қосылыстардың алғашқы әріптерін қойыңыз:

А-аденин, Г-гуанин, Ц-цитозин, Т-тимин, У-урацил, Ф-фосфат, Р-рибоза, Д-дезоксирибоза. Сызбада белгілеңіз: нуклеотидті, триплетті, фосфо-диэфирлік және сутектік байланыстарды.

РНҚ молекуласының құрылысының сызбасы

ДНК молекуласының құрылысының сызбасы

6.7.2.3. Кесте толтыру:

ДНҚ және РНҚ-ның салыстырмалы сипаттамасы

 

Белгілері	ДНҚ	РНҚ
Макромолекуланың құрылысы
Мономерлері
Нуклеотидтің құрамы
Қасиеттері
Жасушадағы орны
Қызметі

 

6.7.2.4. Нуклеотидтердің жалпы санының ішінен ДНҚ молекуласында тиминдік нуклеотидтері16% құрайды. Нуклеотидтердің қалған әрбір түрлерінің санын (пайызбен) анықтаңыз.

 

6.7.3. Бақылау сұрақтары:

6.7.3.1. ДНҚ-ның тұқымқуалаушылықтың негізгі материалы ретіндегі рөлін алғаш рет кім

және қалай дәлелдеді?

6.7.3.2. ДНҚ–ның РНҚ құрылысынан қалай ажыратылады? Оның қызметтері қандай?

6.7.3.3. а-РНҚ, р-РНҚ және т-РНҚ қызметтері қандай?

6.7.3.4. Неліктен ХХІ ғасыр медицинасын молекулалық медицина деп атайды?

Үш тілдегі түсіндірме сөздер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшын тілінде
Молекулалық биология -генетикалық материалдың құрылысын, оның құрылымы мен қызмет атқаруын молекулалық деңгейде (нуклеин қышқылдары деңгейінде) зерттейтін ғылым.	Молекулярная биология –наука, изучающая структуру, организацию и функционирование генетического материала на молекулярном уровне (уровне нуклеиновых кислот).	Molecular biology – the branch of biology studying structure and functions of nucleic acids
Нуклеин қышқылдары– тұқым қуалау ақпаратын іске асыратын және генетикалық ақпаратты тасымалдау рөлін атқаратын, полинуклеотидтер.	Нуклеиновые кислоты – полинуклеотиды, выполняющие роль носителей генетической информации и участвующие в реализации наследственной информации.	Nucleic acids - polinucleotides, carriers of genetic information taking part in realization of genetic information
Дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) – тұқым қуалау ақпаратын тасымалдайтын, антипараллельді, комплементарлы, құрылысындағы 4 азотты негіздері: аденин, гуанин, тимин, цитозин өзара сутекті байланыспен (А-Т, Ц-Г) байланысқан қос тізбек.	Дезоксирибонуклеиновая кислота (ДНК) –cтруктура, состоящая из двух антипараллельных, комплементарных цепей, состояшая из 4 азотистых оснований: аденин, гуанин, тимин, цитозин, связанных между собой водородными связями (А-Т, Г-Ц), носитель наследственной информации.	Desoxyribonucleic acid (DNA) - structure,consisting oftwo antiparallel, complementary chains, including 4 nitrogenic bases; adenin, guanin, thymin, cytosin linked by hydrogen bonds(A-T, G-C), carrier of genetic information
Рибонуклеин қышқылдары –тұқым қуалау ақпаратының іске асырылуына қатысатын, құрылысы төрт азотты негіздерден: аденин, гуанин, урацил, цитозиннен тұратын бір тізбекті нуклеин қышқылы.	Рибонуклеиновые кислоты (РНК) –структуры, состоящие из одной цепи, включающей 4 азотистых основания: аденин, гуанин, урацил, цитозин; участвуют в процессе реализации наследственной информации.	Ribоnucleic acids (RNA) – structures, consisting of four single chains, including 4 nitrogenic bases: adenin, guanin, uracil, cytosin; taking part in the process of realization of genetic information
Нуклеотидтер – азотты негіз, қант және фосфор қышқылының қалдығынан тұратын нуклеин қышқылдарының мономерлері.	Нуклеотид –мономер нуклеиновых кислот, состоящий из азотистого основания, сахара и остатков фосфорной кислоты.	Nucleotide– a monomer of nucleic acids, consisting of four nitrogenic bases, sugar and phosphoric acid
Пуриндік негіздер – аденин (А) және гуанин (Г)	Пуриновые основания –аденин (А) и гуанин (Г)	Purine bases -adenine (A) and guanine (G)
Пиримидиндік негіздер – тимин (Т) және цитозин (Ц).	Пиримидиновые основания-цитозин (Ц) и тимин (Т).	Pyrimidine bases - cytosine (C) and thymine (T).
Нуклеозид - азотты негіздің қантпен байланысын айтады.	Нуклеозид -соединение азотистого основания с сахаром	Nucleoside is -join a nitrogenous base with sugar
Чаргафф ережесі -ДНҚ молекуласындағы адениннің мөлшері тиминнің мөлшеріне тең, ал гуаниннің мөлшері – цитозинге тең	ПравилоЧаргаффа -в ДНК количество аденина равно количеству тимина, а количество гуанина – количеству цитозина	Chargaff rule -Chargaff's observation that in the base composition of DNA the quantity of adenine equaled the quantity of thymine and the quantity of guanine equaled the quantity of cytosine.
Молекулалық – генетикалық әдістер - а) полимеразалық тізбектік реакция (ПТР); б) ДНҚ-ны секвенирлеу (нуклеотидтердің орналасу ретін анықтау) в) блоттинг – ДНҚ –ны талдау әдістері.	Молекулярно-генетические методы -а) полимеразная цепная реакция (ПЦР); б) секвенирование ДНК (определение нуклеотидной последовательности); в) блоттинг – методы анализа ДНК.	Molecular genetic methods -a) polymerase chain reaction (PCR); b) DNA sequencing (determination of the nucleotide sequence); b) Blotting - DNA analysis methods.
а-РНҚ - ақпаратты ДНҚмолекуласынанкөшiрiпалыпцитоплазмаға белок синтезделетiнжергежеткiзедi	и-РНК - переносит информацию с ДНК в цитоплазму к месту синтеза белка	mRNA –transfers information from DNA to the protein synthesis site in cytoplasm
т-РНҚ - аминқышқылдардыңарнайытасымалдаушысы, трансляция кезiндеадапторретiндекодондардытанупроцессiнқамтамасызетедi	т-РНК - адаптор, обеспечивает специфическое узнавание кодонов при трансляции, транспортирует аминокислоты	tRNA –an adapter that provides specific recognition of codons in translation and transports amino acids
р-РНҚ - рибосоманыңқұрылымдықбөлiгi, рибосоманыңаРНҚ-нытаныпбайланысуынқамтамасызетедi	р-РНК - структурный компонент рибосом, обеспечивает узнавание и связывание рибосом с иРНК	rRNA –structural components of ribosomes that provide recognition and binding of ribosomes with mRNA
Комплементарлық принцип -ДНҚ молекуласының жаңа тізбегі комплементарлық принципке негізделіп адениннің тиминмен, гуаниннің цитозинмен байланысуына сай түзіледі. Сондықтан жаңадан синтезделген тізбек бастапқы матрицалық тізбекке комплементарлы болып келеді.	Принцип комплементарности-биосинтез дочерней цепи ДНК осуществляется на основе комплементарного связывания аденина с тимином, цитозина с гуанином, при этом вновь синтезированная дочерняя цепь оказывается комплементарной (дополняющей) материнскую цепь.	Complementary principle –biosynthesis of daughter DNA chain is carried out according to complementary binding of adenine with thymine, and cytosine with guanine, where a newly synthesized strand is complementary to maternal strand.

 

Оқыт. Жүзжан Қ.Е.

2 - тәжірибелік сабақ

6.1.Тақырыбы: Геннің молекулалық биологиясы

6.2. Мақсаты: - с туденттерде геннің құрылысы мен қызметі туралы, оның медицинадағы маңызын молекулалық деңгейдегі заманауи көзқарасты қалыптастыру.

6.3. Оқытудың міндеттері:

- Студенттерде про – және эукариотты гендердің құрылысының ерекшеліктері туралы қазіргі заманауи білімді қалыптастыру

- Студенттерге про – және эукариотты гендердің молекулалық құрылымы туралы қазіргі кездегі білімді қалыптастыру

- Про – және эукариотты гендердің құрылысындағы айырмашылығын айқындап көрсету

- Студенттерде геннің кодтаушы және реттеуші бөліктерінің құрылымдық-функциональдық айырмашылығын түсінікті және білімді қалыптастыру

- Студенттерге жер бетіндегі тірі ағзалардың дамуы, негізгілерінің қалай сақталатындығы және ген туралы білімді қалыптастыру

6.4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

6.4.1. Ген, молекулалық- биологиялық құрылысы және анықтамасы.

*6.4.2. Мутон, рекон, цистрон – анықтамасы, түсініктемесі.