Філасофія, яе сутнасць, эвалюцыя

Філасофія, яе сутнасць, эвалюцыя

Тэрмін філасофія паходзіць са старажы-тнагрэцкай мовы і ў перакладзе азначае любоў да мудрасці, дзе філіо -- любо ў, сафія – мудрасць. Філасофія -- пастаноўка века-вечных (метафізічных) праблем і магчы-масць іх развязваць толькі праз разважанні, толь-кі праз духоўнасць чалавека. Значыць, філасо-фія – гэта спроба “разбудзіць” чалавека, змусіць яго думаць не толькі аб штодзённым, але і аб чымсці непераходным (метафізічным) г. зн. аб тым што існуе ва ўсе часы, накшталт: безмежнасці, вечнасці, прыгажосці, справядлівасці смерці, і г. д. Носьбітам і распрацоўшчыкам мудрасці, заўсёды з’яўляецца народ, як калектыўны розум. Людзі, якія займаліся аналізам і сіс-тэматызацыяй мудрасці, яшчэ ў антыч-насці пачалі называцца філосафамі. Аўтарства тэрміна "філасофія" прыпісваецца Піфагору, які і з’яўляецца яе пачынальнікам. Згодна еўрапейскай традыцыі філасофія ўзнікае ў грэчаскім рабаўладальніцкім полісе ў той час калі адбываецца падзел грамадскай пра-цы на фізічную і разумовую. Менавіта, ў межах апошняй паступова ўзнікае група людзей, асноўным заняткам якіх была філасофія. Эвалюцыя філасофіі:

Першапачаткова філасофія насіла эліта-рны характар г. зн., што ёй цікавіліся і мелі да яе доступ нямногія, і як правіла, заможныя людзі. Ужо ў тыя часы філасофія ўтры-млівала наступныя раздзелы: логіка, фізіка, матэматыка, астраномія, медыцына, паэтыка, юрыспрудэнцыя, псіхалогія і г. д. Менавіта з філасофіі ў пазнейшыя часы ўзнікаюць выключна ўсе навукі. Першай навукай, якая адасо-білася ад філасофіі была медыцына. Звязана гэта з тым, што філасофія з яе абстрактнасцю была не ў стане ляка-ваць чалавечае цела.З узнікненнем меха-нікі (16--18)ст. адбываецца маса-вае адасабленне ўсіх навук ад філасо-фіі. Праўда, І. Ньютан (1643-1727), як стваральнік класічнай і нябеснай меха-нікі лічыў, што яна не з’яўляецца наву-кай, а толькі звычайным раздзелам фі-ласофіі. Ва ўласна філасофіі засталіся наступныя раздзелы: гісторыя філасо-фіі, логіка, этыка, эстэтыка, філасофія рэлігіі.

 

Прадмет і структура філасофіі

Філасофія - гэта сістэма агульных,тэа-рэтычных поглядаўна сусвет у цэлым, началавека і на ягонае месца ў гісторыі, ў прасторы і ў часе. Прынята лічыць што існуюць тры цэнтры узнікнення філасофіі. Кітайская філасофія існуе толькі ў двуадзінству з рэлігіяй. Індыйская філасо-фія. (усходняя, ягіпецка--індыйская) тут прызнаецца што пачуццёвасць ўзвышаецца над рацыянальнасцю(розумам). Еўрапейская філасо-фія пачынаецца з антычнай Грэцыі і Рыма і існуе самастойна без рэлігіі. Выключэннем з’ўляецца толькі філасо-фія нэатамізму, як афіцыйнай дактры-ны каталіцкай царквы.

Незалежна ад геаграфіч.прыналежнасці ф.мае структуру: 1)анталогія. ( ў перакл. з грэч.:слова аб быцці; вучэнне аб існаванні). Тут разглядаюцца пытанні існавання ці неіснавання прадметаў, чалавека, сусвету; Анталогія ставіць пытанні накшталт: што такое жыццё, смерць, прастора, час, космас,

2)гнасіялогія. (гнэзіс у перакл.з грэч.-- веды; пазнанне, разуменне).Яна асэн-соўвае магчымасці чалавечага паз-нання г. зн. ці здольны чалавек пазна-ваць, вывучаць, даследаваць прадметы, космас, іншага чалавека, ці сваё уласнае “Я”. 3)філасофская антрапалогія (антро-пас--чалавек; логас--слова; вучэнне аб чалавеку). Тут дасле-дуецца сутнасць чалавека, ягонае існаванне ў сусвеце; мэты і задачы чалавека, грамадства, дзяржавы ў сусветнай гісторыі. 4)аксія-логія (духоўныя каштоўнасці). Гэта катэгорыі этычнага і эстэтычнага кшта-лту: шчасце, свабода, справядлівасць, каханне, адказнасць г. зн.пытанні звязаныя з духоў-насцю чалавека. 5)праксіялогія (практыка).Тут раз-глядаецца з выкарыстаннем філасофскага апарату практычнае жыццё чалавека, гра-мадства; адносіны паміж эпохамі, куль-турамі, народамі, цывілізацыямі.

 

Філасофія Піфагора

Прынята лічыць, што еўрапейская філасофія пачынаецца са спадчыны Піфагора, якому і прыпісваецца аўтарства тэрміна "філасофія"

Цэнтральным паняццем у філасофіі Піфагора прызнаюцца лікі, якія існуюць аб'ектыўна і рэальна г. зн. іх ніхто і нішто не стварае.

чатыры моманты ў разуменні лікаў:

1)арыфметычнае: лікі выражаюць сутнасць любога прадмета, і прытым чым меншы лік, тым больш глыбінны пласт быцця ён выражае. 2)геаметрычнае: піфагарыйцы кіраваліся прынцыпам: "умець тлумачыць ўсё геаметрыяй". Толькі пры дапамозе лікаў можна зразумець як з бязмежнай прасторы ўтвараюцца абмежаваныя прадметы і воб-разы пэўнай формы. 3)фізічнае: лікі заўсёды-- ідэальныя ўтварэнні, але тым не менш першыя 10 лікаў маюць параметры фізічных прадметаў. 4)тэалагічнае: лікі, як носьбіты пэўнай таямнічасці, ствараюць ўсе прадме-ты, ўсе прыродныя з'явы, тым самым заклад-ваюць ў іх нейкі прыхаваны, неразгаданы, містычны змест.

Разуменне дэкады.(пра 1,7,10)

Разуменне прыгожага. Піфагор дапасоўваў палажэнне "усе прадметы--ёсць лікі" і да сферы прыгожага. У аснове прыгожага і ў чалавека і ў сусвеце прысутнічаюць геаме-трычныя прапорцыі і слыхавыя інтэрвалы, як нейкая "гармонія лікаў". Вывучыць і зра-зумець сусвет можна толькі праз пазнанне ягонай музыкальна-- лікавай структуры.

Філасофская праблематыка. Функцыі філасофіі

Гістарычна філасофская праблематыка фармулявалася і на яе рабіліся тыя ці іншыя адказы ў наступных формах: 1)космацэнт-рызм - разуменне сусвету, як нечага суцэль-нага, а чалавек разглядаецца як касмічная часцінка. 2)антропацэнтрызм (антропас--з ст.грэч. чалавек); прызнае што чалавек з'яўляецца цэнтрам космасу, і з пазіцый чалавечых поглядаў, адукаванасці, гістарыч-нага часу робяцца спробы пратлумачыць ўсе прыродныя і духоўныя з'явы. 3)тэацэн-трызм (тэос--з грэч.Бог); стваральнікам сусвету прызнаецца бог, як першапрычына усяго існуючага і неіснуючага. 1) света-поглядная. Ні адна навука не здольна выконваць гэтую функцыю ў поўным аб"ёме, так як усе навукі разглядаюць толькі нейкі абмежаваны бок рэальнасці ці асобны пра-дмет. 2)пазнавальная. Гэтая функцыя спрыяе адказу на пытанне ці здольны чалавек пры дапамозе розума ці пачуццяў(зроку,слыху..) пазнаваць прадметы і сусвет у цэлым. 3)метадалагічная. Філасофія для даследв-ання і ўспрыняцця прадметаў, з’яваў, прыро-ды, сусвету ў цэлым прапаноўвае два мета-ды: метафізічны, які адмаўляе развіццё і абсалютызуе статыку; дыялектычны, які прызнае дынаміку развіцця, зменлівасць і супярэчнасць. 4)інтэгратыўная. Поруч з аддзяленнем навук ад філасофіі і іх дыфе-рэнцыацыяй існуе і супрацьлеглая тэндэн-цыя: імкненне разрозненных ведаў да інтэ-грацыі дзеля лепшага вывучэння сацыяльных і прыродных аб'ектаў. 5)аксіялагічная. Лю-бая філасофія не абмяжоўваецца вывучэннем і абгрунтаваннем сваіх палажэнняў. Філа-софія ў практычным плане тлумачыць мара-льныя і эстэтычныя каштоўнасці

 

Светапогляд, формы тлумачэння сус-вету.

Светапогляд-гэта сістэма абагуленых уяўленняў на сусвет і месца якое ў ім займае чалавек. Існуюць наступныя тыпы света-погляду: 1)міфалагічны.(міф -- у пер.з ст.грэч- паданне.) У міфах робіцца спроба адказаць на пытанні аб паходжанні сусвету, жыцця, адзінства прыроды і чалавека. Ас-ноўным элементам міфалагічнага светапо-гляду выступаюць ўяўленні. 2)рэлігійны. Ён узнікае на адносна высокім узроўні развіцця грамадства У адрозненні ад міфалогіі, рэлігія не толькі прызнае існаванне звышнату-ральных сіл, але і прызнае панаванне іх над чалавекам. 3)філасофскі. Тут, прырода, гра-мадства, чалавек робяцца прадметам лагі-чнага аналізу. Філасофія імкнецца асэн-соўваць нават міфалагічную і рэлігійную праблематыку на лагічным узроўні. Ас-ноўным у філасофіі выступае розум у суку-пнасці з уяўленнямі (гэта ад міфалогіі) і верай(гэта ад рэлігіі). 4)штодзённы (эмпіры-чны, звычайны). Ён прысутнічае ў аснове ўсіх вышэй ўзгаданых светапоглядах і грунтуюцца на штодзённым практычным вопыце чалавека і дапамагае яму больш--меньш правільна арыентавацца ў што-дзённасці. Філасофскае светаадчуванне, можна выразіць, прыкладна, у двух моман-тах: момант ўсеагульнага здзіўлення. Мена-віта са здзіў-лення пачынаюць ўзнікаць пыт-анні, якія і з'яўляюцца пачаткам пазнання. момант ўсеа-гульнай крытычнасці. Чалавек на пытанне заўсёды стварае некалькі адка-заў, да якіх можна ставіцца крытычна ці некрытычна.

 

Філасофія Зянона.

Ф.Зянона прысвечана тольки аднаму пытанню-асэнсаванню стнасци руху. Ф. Зя-нона носиць апарыйны характар. Апарыя-разважанне якое прыводзиць у тупик у пошуках адказу. Найбольш тыповы-ми выступаюць “Дыхатомия”,”Ахилес и ча-рапаха”,”Ляцячая страла”. Асноунае прызна-чэнне апорый адказаць на пытанне-што такое рух и ци иснуе ён у рэальнасци.

“Дыхатомия” -у гэтай апорыи ён ставиць пытанне-ци магчыма растлумачыць сутнасць руху пры дапамозе пачуццяу ци розуму. Выснова-немагчыма з дадзенай кроп-ки трапиць у ближэйшую да яе так як яе фак-тычна не иснуе.

”Ахилес и чарапаха” -у аснове гэтай апорыи закладзены прынцып адноснасци руху. Чара-паха як симвал самага павольнага заусёды на перадзе самага хуткага Ахилеса. Чарапаха рухаецца не залежна у той час як Ахилес рухаецца у залежнасци ад чарапахи. Выс-нова-каб пераадолець абмежаваную адлегла-сць патрэбен бясконцы час так як кожная кропка и ёсць бясконцасць.

”Ляцячая страла” -асноунай мэтай апорыи зьяуляецца пытанне ци знаходзицца страла у стане руху ци пакоя.Зянон даказвае што страла у кожны момант руху знаходзицца у стане пакою.

Узникае пытанне ци можа бясконцая сумма пакоя ствараць рух.

Атамістычная філасофія.

Асноуныя прадстауники: Дэмакрыт, Ляукип, Эпикур, Лукрэцый Кар. Пад тэрминам ‘атамас’- грэки разумели найдрабн. Недзяли-мую часц-ку. Адкрыццё ат адбыв не пры дапамозе нейких физ. Вопытау, а тольки пры дапамозе лагич разважанняу. Дзякуючы ат прадметы могуць иснаваць пэуны час. У антычнасци была пашырана думка, што аутарам атам вучэння з’яул. Ляукип, але пасля яго не засталося ні якой пісьм спадчыны и нібыта усе заслуги прысвоіў сабе яго вучань Дэмакрыт. У сучаснасци, каб пазбегнуць спрэчак, аутарства прызначаецца адначасова за Ляукипам-Дэмакрытам.

Філасофія Сакрата.

Сакрат – пачынальнік класічнай антычнай філасофіі. Ад яго спадчыны не засталося нія-кіх пісьмовых твораў. Сакрат прынцы-пова не прызнаваў пісьма як такога. Ён адзначаў, што слова напісанае-- гэта слова мёртвае і пагэтаму ісціну можна шукаць толькі праз слова жывое, слова агучанае. Сакрат прыз-наваў што ёсць два метады для здабыцця ісціны: метад індукцыі--гэта пераход ад прыватных думак да агульнага; метад дэдукцыі --гэта пераход ад агульных думак да адзінкавага. Паводле Сакрата чалавека немагчыма чаму-небудзь навучыць, а можна ў яго толькі разбудзіць любыя здольнасці.

Дэдуктыўны метад Сакрата уключае ў сябе пяць момантаў, якія і раскрываюць механізм аджыўлення ў чалавека агульных паняццяў:

1)сумненне; галоўным тут выступае палажэнне Сакрата: "Я ведаю, што я нічога не ведаю" 2)іронія; Сакрат змушаў сваіх су-размоўцаў, ці самога сябе адказваць на са-мыя простыя пытанні і на іх рабіліся не менш простыя адказы. 3)майеўтыка; у перак-ладзе азначае "павівальная бабка, павітуха". У выніку іроніі можа ўзнікаць новы адказ на пытанне, які адрозніваецца ад папярэдняга. А гэта ёсць нішто іншае, як нараджэнне нов-ага паняцця, а значыць і з'яўленне новых ведаў, новай інфармацыі. 4)індукцыя; на гэ-тым ўзроўні новае паняцце павінна быць падмацавана адпаведнымі фактамі, якія паві-нны падцвердзіць ці наадварот адмовіць гэтыя новыя паняцці. 5)дэфініцыя; раскры-вае праз паняцці сутнасць прадметаў і з'яваў.

Філасофія Платона

Платон як вучань Сакрата пашырыў ягоны дэдуктыўны метад з этычнай сферыі на сферу прыродных і грамадскіх з'яваў і працэсаў. Цэнтральным паняццем у філа-софііПлатонавыступае ідэя г. зн.штосьці духоўнае, вечна існуючае і нікім не ство-ранае. Ідэя існуе сама па сабе і не мае пад сабою якога--небудзь фізічнага носьбіта Гэ-тае палажэнне ён ілюструе разуменнем прыгожага. Згодна Платона ідэя прыгожага існуе вечна і нязменна толькі, як ідэя, а прадметы прыгожыя існуюць часова. Платон прызнае існаванне сапраўднага і несапраў-днага быцця. Сапраўднае быццё (ідэальнае, правільнае)--гэта ідэі, гэта цэлы свет ідэй, якія існуюць вечна і незменна і ўспрыма-юцца праз розум. Несапраўднае быццё (матэ-рыяльнае, неправільнае)--гэта фізічныя прадметы, якія існуюць часова і ўспры-маюцца пачуццёва(праз зрок,слых,смак,..) г. зн. усё матэрыяльнае, ўсё рэчывавае з’яўля-ецца “ценем” ідэальнага. Сапраўднае быццё стварае несапраўднае быццё

Іерархія ідэй прадвызначае сістэмнасць і структурнасць ў сусвеце, ў прыродзе і прадстаўлена схемай: 1) справядлівасць і прыгажосць: --гэта самыя галоўныя ідэі. Па-гэтаму і ў зямным існаванні ўсё праяўляецца і заяўляе аб сабе толькі праз справядлівасць і прыгажосць. 2) ідэі фізічнага свету: агонь, колер, рух, гук, пахі і г. д., як фізічныя з'явы існуюць у сілу таго што яны створаны ідэямі агню, колеру і г. д. 3) ідэі жывога свету: рас-ліны, жывёлы, чалавек таксама ўзнікаюць ад адпаведных ідэй. 4) ідэі дакладных прад-метаў: стол, ложак, рыдлёўка, канапа ды ўсе іншыя прадметы і прылады, што выраб-ляюцца чалавекам; гэта вынік стваральнай сілы ідэй, так як, усімі дзеяннямі пры вытво-рчасці любых прадметаў, чалавек заўсёды кіруецца адпаведнымі ідэямі. 5) ідэі адносін: любоў, ненавісць, сіметрыя, прапорцыя. Зна-чыць, любоў сіметрыя і г. д. у прыродным і асабістым варыянце існуюць толькі таму, што існуюць адпаведныя ідэі.

Вучэнне Платона аб душы.дзяржаве

 

15Філасофія Арыстоцеля.

вагаўся паміж матэрыялізмам і ідэалізмам, але пры гэтым аддаваў перавагу апошняму. Ён сістэматызаваў самыя разрозненныя навуковыя веды і з'яўляецца першым сістэ-матыкам навук надаўшы ім імёны і абаз-начыўшы іх параметры. Фізіка Арыстоцеля. Арыстоцеля пачынаецца з прызнання пар-ных супярэчнасцей, г. зн., што толькі яны забяспечваюць існаванне прыроды:адносіны цёплага і халоднага; адносіны вільготнага і сухога. Прызнаючы чатыры класічныя пер-шастыхіі Арыстоцель называе яшчэ пятую--эфір і робіць гэтую канцэпцыю навуковай гіпотэзай Дзякуючы эфіру існуе сусветная гармонія. аб форме і матэрыі: Арыстоцель лічыў, што ідэі калі і існуюць, то існуюць толькі ў саміх прадметах, а не над імі. Ідэі -- гэта толькі прадукты чалавечага розуму і не болей. Згодна Арыстоцеля кожны прадмет складаецца: а) з матэрыіг. зн. з якога-не-будзь матэрыялу(дрэва, гліны і г. д.)- гэта і ёсць фізічная сутнасць прадмета, якую чала-век успрымае б) з формы, як нябачнай, але вельмі актыўнай часткі прадмета. (слова фо-рма ў разуменні грэкаў--"тварэнне з нічога"). Гэта і ёсць ідэальная сутнасць прадмета. Родавыя і відавыя формы. У цэлым, родавыя формы народжваюць відавыя формы, а яны ствараюць індывідуальныя прадметы. У сістэме рода--відавых формаў самай высокай формай з'яўляецца чыстая форма ці "форма ўсіх формаў", якая не стварае якія-небудзь фізічныя прадметы, а толькі творыць рода-выя формы. Родавая форма ахоплівае вялі-кую колькасць прадметаў і стварае толькі абстракцыі прадметаў. Відавая форма ахоп-лівае і стварае дакладныя прадметы нейкага асобнага віда. Логіка Арыстоцеля. Фарма-льнасць логікі заключаецца ў тым, што чалавечая думка існуе і праяўляецца ў трох формах: паняцце(слова); выказванне (грама-тычны сказ); розумазаключэнне Прычына і яе ўзаемасувязь з формай. Прычына -гэта ўмова быцця асобнага прадмета. Арыстоцель прызнае чатыры віды прычын: 1) матэры-яльная прычына. Яна прысутнічае ў самім фізічным матэрыяле. 2) фармальная прычы-на. 3) дзейная прычына. 4) мэтавая прычы-на. Мэта і ёсць прычынай любога працэсу і зменлівасці.

Схаластыка.

У фіі антычнасци, пачыная з 4 ст.н.э. зьяул.

схаластычныя традыцыи. Яны маюць такую назву у силу таго, што усё схаластычнае усп-рыняцце ф. зводзилася да завучвання пэуных хрысцианских палажэнняу у невяликай пера-апрацоуке и гэта рабилася пад час навучання у школе(ад лац.’схола’ – школа, навучан-не).Схалы на першы план ставили Бога, а усё астатняе-выники яго дзейнасци. Абгрунто-уваючы иснаванне Бога, схалы развили ло-гику як навуку и як систэму доказнасци. Ф.Аугустына-узяушы за аснову тэорыю аб першарухавику Аугустын пашырыу яго хар-ки и унёс значны уклад у идэю иснавання Бога. Ён личыу што зразумець иснаванне Бога немагчыма, можна тольки у гэта паве-рыць. Паводле Аугустына есць наступныя варыянты асэнсавання веры у Бога: 1)ВЕРЫЦЬ КАБ ЗРАЗУМЕЦЬ- вера у бога иснуе для таго каб зразумець сутнасць усяго иснуючага. Гэтым Аугустын хоча паказаць што чалавечы розум самастоина не здольны дайсци да самага элементарнага пазнання

2)ВЕРУ ТАМУ ШТО АБСУРДНА-чал шмат якия зьявы личыць абсурдными, у першую чаргу тыя якия не укладваюцца у логику ча-лавечага жыцця, а на самой справе гэта ёсць тольки Божая таямница. 3)ВЕРЫЦЬ КАБ ПРЫЗНАВАЦЬ ИСНАВАННЕ ЧАСУ-Кали чалавек спадзяваецца на свой розум, то ён не можа абгрунтаваць рэальнасць моманту цяперашнега часу, Аугустын прызнавау, што час можна падзялиць на 2 частки-прайшо-ушы и будучы. Памылковыми зьяуляюцца думки аб иснаванни цяперашняга часу.

Рэалізм - наміналізм.

Рэалізм (з лац.: realis – рэчывавы, сапраў-дны) складваецца ў сярэднія вякі і лічыў, што самастойна існуюць толькі агульныя па-няцці ці як іх называлі рэалісты - універсаліі, якія нагадваюць ідэі Платона і з якіх утво-раны ўвесь рэальны, прадметны свет. Наміналізм (з лац.: nomen – імя) – філасо-фскае вучэнне, якое адмаўляе самастойнае існаванне універсалій (агульных паняццяў). Агульнае, калі і існуе, то толькі ў словах, як вынік існавання адзінкавых прадметаў.

У схаластычнай філасофіі 13ст. было выпрацавана кампраміснае вучэнне паміж рэалізмам і наміналізмам, ці кампраміс у разуменні адзінкавага і агульнага. Найбольш выразна ў спадчыне Фамы Аквінскага, які прызнаваў, што агульныя паняцці існуюць траяка: а) “да прадметаў”(прыкладна па схеме існавання ідэй ў філасофіі Платона).

б) “у прадметах”, як іх сутнасці. в) “после прадметаў” - у чалавечым розуме, як створа-ныя чалавекам паняцці. Канцэптуалізм (conceptus – паняцце). Не прызнае, што ўніверсаліі існуюць самастойна. Разам з тым канцэптуалізм сцвярджае, што агульныя паняцці толькі ўзнаўляюць ў чалавечым ро-зуме тыповыя прыкметы адзінкавых прад-метаў. “Дваістая ісціна” – гэта вучэнне, якое ўзнікае ў сярэднія вякі падчас пашы-рэння філасофіі Арыстоцеля, ”Дваістая ісціна - гэта раздзяленне філасофскіх і багаслоўскіх ісцін і магчымасць існавання іх адначасова і незалежна адна ад другой.; згодна гэтай канцэпцыі ісцінае ў філасофіі можа быць ілжывым у тэалогіі і наадварот, ілжывае ў тэалогіі можа быць ісціным у філасофіі.

\

Філасофія Адраджэння.

Гэтая ф. яшчэ наз ф. рэнесансу. Шырокае развиццё атрымала у перыходны перыяд ад сераднявечча да новага часу(14-16 ст.). Узникае думка, што неабходна вяртацца да антычнасци ва усих сферах жыццядзейнасци. Адраджэнне-гэта перыяд кали сераднявечча вычарпала сябе, а новы буржуазны лад яшчэ не аформиуся. Адраджаюцца прынцыпы ан-трапацэнтрызма і гуманізма. Дж.Бруно зьяул доктарам фіі. Галоунай мэтай яго фии зьяул. пазнанне и вывуччэнне прыроды. Пра-блемы суадносин прыроды и бога Бруно разглядае з пазицыи пантэизму т.е. прырода –гэта и ёсць сам Бог. Бог знаходзицца не над прыродай, а унутры яе. Бруно писау што у кожным прадмеце існуе кропія агульнай сусветнай душы. Разглядаючы космас Бруно згаджауся з Каперникам, што любая зорка можа разглядацца як цэнтр сусвету. Бруно адмауляу раздзяленне на зямное и нябеснае, злучау іх у адно. Уводіў агульную адінку іх быцційнасці- манаду,якая уяўл-ца у 3 сэнсах: анталагічным,фізічны(манада-неатам) і ма-тэмны(манада-кропка, што робіць лінію>-плоскасць>прадмет).Вярхоўная манада-Бог, як сімвал супрацлегласцей (любоў-пачатак нянавісці…)

Філасофія Новага Часу.

Ф. новага часу ха-ца занепадам аутарытэту царквы и аднычасова уздымам аутарытэту навуки. Яны адрозниваюцаа у наступным:

1)Навука карыстаецца интэлект-ми сродками и не абапираецца на дзяржаву

2)Навука не зьяул суцэльнай систэмай

3)Навука дапускае сумненне адносна исци-ннасци сваих палажэнняу у той час як рэли-гия вылучаецца сваёй непарушнасцю. Раз-глядаючы працэсс пазнання Бэкан крыты-кавау як вузких эмпирыкау, якия недаацэ-ньвали чалавечы розум, так и рацыяна-листау, якия не звяртали уваги на пачуццёвае успрыняцце сусвету. У сваим вопытна-инду-ктыуным метадзе Бэкан сцвярджае, што чалы интэлект атрымливае пачатковую ин-фармацыю эмпирычна т.е. пры дапамозе слыху и зроку, а потым ужо чалы интэлект здольны пераапрац першасную инф. Гэты працэсс наз лагичным здумленнем.

Згодна Бэкана, у аснове пазнання-памяць (стварае гісторыю,як навуку), уяўленне(ств. паэзію і маст-ва) і розум(ств прыродазнаў-чыя навукі) Асн памылкі, якія перашка-джаюць чалу у пошуках ісціны навуковымі сродкамі(5 прывідаў): 1)прывід(памылка) рода-пачатак усяго складанага прысутнічае у самым простым. 2)пр пячоры існуе дякуючы індывідуальнасці чала(адукацыі, прафесіі…)

3)пр кірмашу існуе дякуючы няправільнаму выкарыст тэрміналогіі і брыдкаслоўя. 4)пр тэатра-мы скрываем сваю сутнасць(ілжом)

5)пр аўтарытэта- нах аўт-ты у навуке(доказы руляць)

Пытна-індуктыўны мет Бэк-для пазнання быцця трэба злучаць у сабе вопыт імпірыкаў (пачуцці) і разважанні рацыянал.(навука)

Філасофія Л.Феербаха.

Феерб з’яул вяршыняй у развицци метафизи-чнага матэрыялизма. Асн. працы Ф: «Сутн-асць хрысц.» «Аб адзиным усеагульн. и бяз-межным розуме» «Думки аб смерци и бес-смяротн.». Феерб.з’яул. пасляд. крытыкам фил и Канта и Гегеля.Ён адмауляу иснаванне рэчы у сабе и прызнавау вял. магчымасци чал.розуму и прачуццяу для пазнання. Адносна Гег Феер личыу, што паняцце абсал идэи з’яул рауназначным паняццем Бога у хрысц.традыцыи. Мат-зм Ф-ха праяул.у пры-знанни, што прырода не мае як.-неб. Творца и иснуе сама сабою и што Феер. цалкам адмауляе иснав. Бога. Идыялизм Ф-ха прая-ул.у тым, што не прызнаючы иснав.Бога Ф-х тым не менш быу перакананы, што чал як дух.истота робицца пры дапамозе рэлигийн. пачуцця.И яно дазваляе чал усведамл.сябе ч-кам. Па Ф-ху уся систэма адносин памиж людзьми можа рэгуляв. тольки любоую (хрысц.пастулат). Ф-х не тольки адмауляу Бога, але и прапаганд.яго у абноуленым выг-лядзе. Крытыка Ф-хам рэлигии пачын.з асэн-савання этымалагичнай сутнасци тэрмин рэлигарэ (з ст.гр-сувязь,адносины). Ф-х ли-чыу рэлигийн пачуццё заснавана на ашукан-ствах и хлусни.Асн прыч иснавання паводле Ф-ха з’ял бездапаможнасць чал перад непа-дуладными яму прыр силами. Галоун. пры-чынай рэлигии з’яул.имкненне чал да бесс-мяротн и менавита Бог гарантуе гэту бессмя-ротнасць. Антрапалагізм-Феер разглядаў аб-страктн чала.Бог-маральныя правілы і абавязкі у аднос да інш людей

22 Асноўныя катэгорыі марксізма.

Марксизм стварыу уласную систэму фил-ких катэгорый: 1)грамад.-эканамичная фарма-цыя: ГЭФ-сукупнасць мат и дух узроуняу у развицци грам.Грам у сваим развицци праходзиць 5 форм: 1)першабытнаабщынная, 2)рабауладальницкая,3феадальная,4капитал-я,5камунистычная.Грамадства пераходзиць ад менш арганизаванай фармацыи да больш (прынцып паступальнасци)-гэта и ёсць грам прагрэс.Што тычыцца камунизму то гэтая фармацыя з’яул сама-мэтай развицця усёй чал гисторыи.2-3-4 ГЭФ грунтуюцца на ипр-ватнай уласнаксци,и капитализм як найбо-льш высокая ГЭФ тэхнична и сацыяльна падводзиць чалавека да камунізма 2)дыкта-тура пралетарыята Маркс и Энгельс личы-ли што абавязковай мовай пабудовы камун з’яул сила пралетарыята.Прагрэсиунасць пралетарыяту праяул у тым што ён не эксп-луататарски клас.Падчас сваёй улады прале-тарыят павинен ствараць нов мараль,якая грунт. на прынцыпе «хто не працуе той не спажывае» 3)класы и класавая барацьба клас барацьба адбываецца у силу таго што интарэсы розных класау не супадаюць.Усе класы бурж грам дзеляцца на антагамисты-чныя и неантагамистычныя.Памиж антага-мистычными класами иснуюць нявыра-шаныя супярэчн якия могуць быць развя-заны тольки праз сац рэвалюцыю. Неантага-мистычныя класы-класы у яких адсутни-чаюць супярэчнасци.Напр пралетарыят и сялянства.Пралетарыят ва умовах бурж грамадства вядзе сваю барацьбу у 3 формах: палит,экан,идыялаг.Класавая барацьба якую праводзиць рабочы клас прыводзиць да дыктатуры а яна у сваю чаргу –да камунис-тычнага грамадства.

Філасофія Гегеля.

Цэнтральнае паняцце у фил Гег –абсал идэя синоним -сусветны розум.Ён иснуе аб’екты-уна и рэальна. Абсал идэя падобна идэи Бога у тых рэлигиях дзе выяуляецца адзинабо-жнасць(иуд хрысц ислам).Але яна цалкам не супадае з идэяй Бога.У ёй няма таких паня-ццяу як Хрыстос Дзева Марыя. Яна иснуе як абстракцыя и з’яул стваральникам сусвету Асноун этапы: а)тэза –логика як систэма паняццяу.Тут абсалютная идэя характ сама-развиццём,иснуе унутры сябе.И тут яна пра-яул праз абстракци: быццё, ништо, станауле-нне, якасць, колькасць, мера, сутнасць. Па-миж ими иснуе систэма адносин якая тво-рыць логику.Па Гег идэальнае папярэдничае матэрыяльнаму и стварае яго. б)антытэза -фил прыроды.на яе узроуни у вынику сама-развицця адбываецца агрубленне абс идэи, г.зн. яна парушаючы самую сябе творыць прыродны узровень и узникаюць прадметы тыпу сонца зямля трава каменне знач логика якая иснуе на узроуни тэзы твор логику прадметных адносин.Гэта и есць па Гег пера-ход ад идэал да прыроднага и ад тэзы да антытэзы.На узроуни антытэзы узник чал як цялесная истота в)синтэз- фил духа ци фил чал.На яго узроуни адбыв зняцце супярэч-насцей памиж тэзай и антытэзай ці ід і прыр. У яго межах чал-адзинства идэл(як сист лагичных паняццяу) и цялеснага(як прыр). Таким чынам абсал идэя праз лагичн паняци творыць у чал яго интэлект и сист думак и у па-за чал интэлекце яна не иснуе-гэты раздел у фил Гег наз фил духа ци фил чал.Таким чынам вучэнне Гег склад з 3 частак: логики, фил прыр и фил чал.Пры гэтым логика Гег з’яул дэялектычная, якая разгляд усе прыр и дух з’явы у их зменливасци и супярэч-лива-сци 3 формы раскрыцця думкі:1)тэза-маста-цтва (мы успрымаем усё праз вобразы) 2)антытэза-рэлігія(усе паняцці-сіст уяўлен-няў) 3)сінтэз-ф. (злучэнне 1і2,як вынік-сіст абстракт паняццяў)

Сусв гіст:1)усходняя(тэза)-чал павінен толькі верыць, а не разважаць(чал малы, Бог вялікі)тыранія2)антычная(антытэза)-роўна-сць з Богам выключных людей, астатнія см п. 1 3)герман(сінтэз)-большасць людей усве-дамл. сваю роўнасць з Богам і паміж сабою

 

Філасофія Канта

Антыномии- гэта невырашальныя супярэч-насци, якия узник. и иснуюць у чал Розуме. Яны узникаюць з-за таго, што чал розум спр-абуе асэнсаваць такия паняцци, як вечнасц,ь прыгажосць час прастора справядливасць, што зразумець ни пачуццями ни розумам немагчыма. Асноуными антыномиями з’яу-ляюцца: а)матэмат антын:(напр чал разва-жаючы аб иснав Бога сумняваецца ци Бог ёсць ци яго няма).Кант гэта тлумачыць так што розум чал хоча зразумець зместава ци як рэч у сабе,а фактычна розум здольны успры-маць як з’яву як феномен б) дынамичная антын: праяуляецца у тым што у свеце усё адзина и непадзельна, усё структурна арга-низавана залежна и падпарадкавана, адсюль выплывае што сусвет иснуе як штосьци адзи-нае и шматликае.Кант разглядау пытанни аб прыродзе и сутнасци чал марали.Тэрмин императыу з лацз-н,загад,ён выкарыстаны К. у «Крытыцы практычн розуму». Мара-льнае правила К: 1) чал павинен киравацца тым з-нам яки падыходзиць и для яго и для иншых, 2) дзейничай так каб ты адносиуся да сябе и да иншага як да мэты якую неаб-хобдна разгадаць.Нельга адносицца да ин-шага Я як да нейкага сродку у дасягненни сваёй мэты.Уся систэма маральных прын-цыпау зводзицца да: 1) неабходнасци якая иснуе у пачуццёвым свеце.Тут чал падпарад-каваны прычыннай залежнасци зн прычына- аснова жыцця чал(нар и смерци) 2) свабоды якая трактуецца науменальна г.зн як свабода унутранага свету чал и не болей.Свабода чал у рэальнасци не можа иснаваць бо яна парушае свабоду иншых людзей.Чал дасягае свабоды тольки у думках.

У пазнанни сусвету Кант выкарыстоувае 2 паняцци – апрыорый и постпрыорый: 1)апрыорый(давопытнасць)-прызнанне таго, што иснуе само сабой без якога-дзь вопыту.

2)постпрыорый(паслявопытнасць)- прызна-нне ісціны пасля доказуякога-дзь вопыту. Апрыярызм-азначае, паводле Канта, што иснуюць 2 формы пачуццёвасци-прастора и час. Кант раздзяляу усё иснуючае на 2 частки:1)Свет зьяу(феномены)- тое што можна зафиксаваць пры дапамозе пачуццяу

2)Рэчы у сабе(ноумены) прадстауляе сабой абьектыуную рэальнасць.Ноумен-гэта змест прадмета яки немагчыма зафиксаваць пачуц-цёва. Асн працы Канта:”Натуральная гіст” і”Тэорыя неба”1)“Крытыка чыстага розуму”-аналізуе чалую думку, як нейкі тэарыт аб’ект,існуючы без адносн вопыту 2)” Кры-тыка практычнага розуму”-практ розум-сіст прыняцця чалам нейкага рашэння і паво-дін.маральнасць і амар-ць деянняў. 3)”Кры-тыка здольнасці сцвярджэнняў”-сцвяржд.-любое выказванне, якое злучае 2 ці больш паняцці(стол высокі)

 

Свядомасть.

Пытанне свядомасти разглядаюцца физия-логияй, психалогияй, кибернетыкай,але наибольш абагуленнае и самае шырокае уяу-ленне аб свядомасти прысутничае у филасо-фии. У гисторыи филасофии иснують нека-льки супратьлеглых канцэпцый тлумачэння свядомасти.1.У нутры матэрыялизма исну-юць наступныя канцэпцыи разгляду свядо-масти:- вульгарный матэрыялизм (Фогт, Бюхнэр,Малешот(фран)). Тут личылася што чалавечая свядомастть у цэлым выпрацоува-юцца па аналогии таго як жоуть выпра-цоуваецца пячонкай.- гилазаизм (Спіноза). Тут личылася што свядомастю надзелены не тольки чалавек, але и усе жывыя истоты и нават физичныя прадметы. 2.Идыялизм дае тлумаченне свядомасти у 2 вар: - аб’ектны ідэалізм (Піф.,Плат.,Гег.) абгрунтоувае, што свядомасть і думки чала існують самі па сабе і яны не залежать ад чалавека. - суб’ектны (Дж.Бэрклі) ідэалізм прызнавау, што свядомасть ствараецца субектам. 3.Дуализм (Дэкарт).Тут личыцца што матэрыя и свядо-масть иснують адначасова, паралельна и незалежна адна ад другой и тольки выпад-кова могуть узаемна каардынавацца, супа-дать. На сучасны момант прыродазнаучы і філ. Матэрыалізм прызнае, што свядомасць гістар. Узнікае толькі з узнікненнем чал-ка і у кожным выпадку належыць дакладнаму чалу, грамадству.

Дыялектычныя законы

Закон(у 19 ст)- неабходная устойливая и пауторная сувязь памиж прадметами и зьява-ми, якая замацоуваецца у пэуных фармулёу-ках. Закон перахода колькасных змянен-няу у якасныя і наадварот (са стратай асоб-ных уласцівасцей прадмет не губляе свае існаванне(дрэва з лістотай), якасць-тэза, колькасць-антытэза,мера-сінтэз(пераход ад-наго прадмета у другі праз змяненне якасці (кіпенне вады)) Закон адзінства і барацьбы супрацьлегласцей. Усе думкі існуюць толь-кі у супрацьлегласці (асіміляцыя-дэсіміл-яцыя, друг без друга не існуюць) Закон адм-аулення адмаулення Гэты З.выражае пасту-пальнасць і пауторнасць(Зерне-тэза, праро-стак-антытэза,т.к.тут адмауляецца першапа-чатковы стан зерня(1ае адмауленне,колас-сінтэз(2ое адмауленне),а у коласе шмат пер-шапачатковых зерняу)) Развіцце думкі чал-ка праз наст. Прынцыпы: 1)кола (колазва-рота) развіцце разглядаецца толькі,як пауто-рнасць і цыклічнасць.2)прамой лініі. Яна скіравана у бясконцасць,ілюструе сутнасць тэорыі лінейнага працэсу(толькі наперад!). 3)спіраль(сінтэз1 і 2)

 

Синэрггетыка

Паводле дыял усе прадметы и зьявы высту-паюць узаемадейничаючы памиж сабой. Паводле Шрёдингера самаарганизуюцца не тольки жывыя истоты, але и неарганичныя прадметы и сусвет уцэлым.Синэргетыка-миждысцыплинарная навука, якая займаецца вывучэннем самаарганизаваных систэм. С. абапираецца на некласичную тэрмадына-мику, якая мае справу тольки з адкрытыми систэмами. Пачаткам самаарганизацыи зьяу-ляюцца выпадковыя адхиленни систэмы ад пункту раунаваги-флуктуацыи. Пакольки си-стэма пастаянна узаемадейничае з акаляюч-ым асяроддем, яны паступова узмацняюц-ца,старая структура разбураецца и утвар но-вая адкрытая систэма Высновы: 1)любы пра-цэс развицця можа адбывацца тольки у адк-рытых систэмах (Дяржа ва можа развивацца, кали яна звязана з инш дзярж).2)Флукт-гэта той пускавы механизм, яки скироувае далей-шае развиццё гэтай систэмы.Тольки у адкры-тых систэмах Яны здо-льны да разбурэння гэтых систэм.

 

Філасофія тэхнікі

Тэрмін тэхніка сустракаецца ўжо ў працах Платона і Арыстоцеля ў сувязі з аналізам імі прадметаў створаных чалавекам. Выражэнне "філасофія тэхнікі" ўпершыню выкарыстаў нямецкі філосаф Эрнэст Каппа. Сутнасць тэхнікі – гэта не тое самае, што сама тэхніка; гэта не ёсць штосьці тэхнічнае. Тэхніка, як паняцце утрымлівае два сэнсы:1) абазначае аруддзі і інструменты працы і ўсё тое, што ствараецца чалавекам для ўздзеяння на акаляючае асяроддзе.2) сістэму навыкаў і ўзровень майстэрства чалавека. Тэхніка ў адрозненні ад прыроды заўсёды ствараецца чалавекам. Значыць тэхніка--гэта сістэма артэфактаў. Артэфакты адрозніваюцца ад прыродных прадметаў тым, што яны-- вынік чалавечай дзейнасці.

У адносінах да тэхнікі існуюць наступныя падыходы: 1).натуралістычны: чалавеку ў адрозненні ад іншых жывых істотаў не хапае спецыялізаваных органаў, якія забяспечва-юць ягонае існаванне і ён кампенсуе гэта стварэннем артэфактаў. 2).волевы: чалавек прз тэхніку рэалізуе сваю волю да ўлады над прыродай і іншымі людзьмі. Тэхніка не ёсць проста сродак, яна не ёсць інструмент, ці сукупнасць інструментаў, а самастойная сіла, від улады. 3).негатывісцкі: Тэхніка ператварае чалавека ў прыдатак да машыны, тэхнізуе душу чалавека, чым і выклікае дэфармацыю чалавечых ідэалаў. 4).прыродна

--навуковы падыход: тэхніка разглядаецца як прыкладная навука ў ва ўсёй яе дакладнасці. Асноўнымі рысамі тэхнікі выступае мэтазго-днасць яе для чалавека, а яе развіццё павінна адбывацца на аснове гуманізацыі грамадства.

 

42 Навука як спецыфічны тып пазнання

Навука характарызкецца з трох важнейшых вымярэнняў:1) навука-гэта спецыфічны від пазнавальнай дзейнасці, які адрозніваецца ад штодзённага, мастацкага, філасофскага відаў пазнання.2) навука- гэта выкладзеная на спе-цыяльнай мове сістэма абгрунтаваных ведаў.

3) навука-ёсць сацыяльны інстытут (яе арга-нізацыя, фінансы, сацыяльныя патрэбы ў ёй).

Паралельна з навуковымі ведамі ўзнікаюць розныя альтэрнатыўныя веды: Паранавука. Яна ўключае шматлікія вучэнні, якія існуюць і развіваюцца за межамі і ідэаламі навуковай рацыянальнасці, але адначасова звязаныя з навукай па пэўнай праблематыцы. Этнана-вука (этнас--народ)--гэта навука якая высту-пае як прадукт калектыўнага народнага во-пыту. Існуе ў безпісьменнай форме ў асоб-ных групах ці кастах. Протанавуковыя веды --гэта першасныя формы асэнсавання, калі яшчэ адсутнічаюць якія-небудзь тэорыі. Про-танавука стварае прадумовы для ўзнікнення навуковых тэорый. Дэвіантныя веды (з лац.--адхіленне ад напрамку) навука, якая адхіля-ецца ад агульнапрынятых эталонаў і крытэ-рыяў навуковасці.

Розніца паміж ведамі і мудрасцю. Навуковыя веды-- інтэрнацыянальныя, так як яны адно-лькавы для ўсіх краін і народаў, а мудрасць, наадварот, глыбока нацыянальная