Гипокомплементемия синдромы.

Белгілері: қан комплементтерінің гемолиздік белсенділігінің төмендеуі, иммундық комплекстердің шамадан тыс көбеюі; аутоиммундық, аллергиялық және жұқпалы процестер дамиды.

6.2. Комплементтің кейбір жеке факторларының жетіспеуі ілкілік иммундық тапшылыққа ұқсас.

7. Тромбоциттер жүйесінің тапшылығы.

7.1. Тромбоцитопениялық синдром:

Антитромбоциттік антиденелермен жүретін (аутоиммундық, аллергиялық, жұқпалық) процестер.

Тромбоциттердің функциялары мен адгезиясының бұзылуы.

Клиникасы: тромбоцитопениялық пурпура. Салдарлық иммундық тапшылықтың ағымы қалыпты жағдайда жеделдеу, қайталанумен, ремиссиямен жүреді. Кортикостероидтермен (үлкен дозамен), иммуносупрессорлық препараттармен емдегенде жедел екіншілік иммунитет тапшылығы дамуы мүмкін. Жедел иммунитет тапшылығы тез арада жеделдеу, созылмалы түріне ауысады.

Салдарлық иммунитет тапшылығы жеңіл, орташа және ауыр болуы мүмкін. Иммунитет көрсеткіштерінің азаюына қарай: 15-30% төмендегенде – 1-сатылы (ступень), 35-55%-ы ІІ-сатылы (ступень), 65%-тен көбі ІІІ-сатылы (ступень) иммунитет тапшылығы деп аталынады.

Иммундық тапшылықты Е.С.Белозеров, А.А. Шортанбаев (1992) арнайы және бейспецификалық звеносының иммундық тапшылықтары деп бөледі.

Арнайы звеноның иммундық тапшылығы:

Антиденелер тапшылығы (В-жасушалық)

Гипогаммаглобулинемия а) селективті жасушалар;

б) транзиторлы;

в) селективті LgА кемшілігі

г) гипер LgМ-нің тапшылығы

II. Т-клеткалық иммунитет тапшылығы

2.1. Ди-Джорджи синдромы

2.2. Созылмалы тері-шырышты қабық синдромы

III. Аралас иммундық тапшылығы

3.1. Лимфоцитофтиз - ауыр аралас иммунитет тапшылығы, «Швейцарлық түрі»

3.2. Незелоф синдромы – ТКИД «Француздық түрі»

3.3. Луи-Бар синдромы

3.4. Вискотт – Олдрич синдромы

3.5. Торлы дисгенезия

IV. Вариабельдік иммунитет тапшылығы

V. Селективті 1г-ген тапшылығы

Бейспецификалық иммунитет тапшылығы

I. Комплемент жүйесінің тапшылығы

Селективті компоненттер тапшылығы

Селективті ингибиторлар тапшылығы

II. Фагоцитоз тапшылығы

а) хемотаксис кемістігі

б) киллинг ақаулығы

Л. Йегер (1986) салдарлық иммунды тапшылықтарды даму себептеріне қарай бөледі.

1. Иммунитет жүйесінің аурулары

В-иммунитет жүйесінің кемшілігі: плазмоцитоз және Вальденстрем ауруы, созылмалы лимфолейкоз, неходжкин лимфомалары.

Т-иммун жүйесінің тапшылығы: саркоидоз, лимфогрануломатоз.

Сүйек миының жалпылы бұзылысы: миелоз, миелофиброз.

Жұқпалы аурулар:

А. Жедел жұқпалылар: қызылша және вирусты жұқпалылар

Б. Созылмалы жұқпалылар: лепра, кандидоз, туберкулез, бруцеллез.

3. Зат алмасуының бұзылуы мен уланулар: белок жоғалтудың әсерінен антиденелердің тапшылығы, арықтау, күйік, уремия.

4. Экзогенді әсерлер (иммуносупрессивтік препараттар): цитостатиктер, сәулелену, антилимфоциттік сарысу, кортикостероидтер.

5. Қартайған шақтағы иммунитет тапшылығы.

 

15. ИММУНДЫҚ ТАПШЫЛЫҚТАР ТҮРЛЕРІ

Бұл патологиялық процестер туа немесе жүре пайда болуы мүмкін.

Селективті IgА немесе оның, субкластарының тапшылығы. Мұның бірнеше варианты болуы мүмкін. Транзиторлы IgА тапшылығы емшек емізуді тоқтатқан уақытта дамуы мүмкін. Респираторлы жұқпалар, ауыз қуысы, көз, тері және шырышты қабықтың іріңді бактериальды аурулары дамиды; фебрильді құрысулар, атопиялық бронхит, тағам аллергиясы, дисбактериоздар, дәнекер тіннің аурулары пайда болады.

Екі жастан асқан балаларда және үлкендерде IgА жетіспеушілігі өткінші немесе созылмалы жүреді.

IgА-ның секреторлық компонентінің кемшілігі- эпителий клеткаларынан шығатын белоктардың азаюымен, IgА мен IgM денеге тарауының нашарлауымен және шырышты қабықты қорғайтын жергілікті иммунитеттің әлсіреуімен білінеді. Клиникасы: созылмалы диарея, респираторлы аурулар жиі болады.

Белгілі арнайы антиденелер синтезінің тапшылығы- иммуноглобулиндердің бір класында немесе субкласында кездеседі. Туа (генетикалық анықтаумен) және жүре пайда болуы мүмкін.

Каппа тізбегінің жетіспеушілігі – иммуноглобулиндер мен N және l-тізбегі қатысының бұзылуының, гуморальдық иммунитет тапшылығының түрі. Клиникасы: лимфаденопатия, терінің іріңді жұқпалары, гепатоспленомегалия.

Спецификалық антиденелердің барлық кластарының тапшылығы. Диагнозы анықталған аурудың арнайы антиденелерін серологиялық реакциялармен тексергенде нәтижесі теріс болады. Клиникалық патологиясы әртүрлі ағымда жүреді. (теңгерілген немесе теңгерілуі төмен түрмен).

Иммундық жүйесі жетілмей күні бұрын туған нәрестелерде IgM мен IgА тапшылығы болып, аз уақыт өткенде қалыпты жағдайға келеді. Мұндай балалардың аурулары созылмалы болуға бейімді. IgM-ның деңгейі қалыпты, тіпті жоғары болса да, арнайы бір қоздырушыға қарсы антиденелердің (IgM, IgА) шығуы азаяды.

Ішек лимфангиэктазиясы. Ауру лимфа айналымының бұзылуынан дамиды. Ішек лимфа тамырларының кеңуінен және жарылуынан лимфа ішек қуысына кетіп жоғалады.

Т-иммунитет тапшылығын жұқпа қоздырғыштарының жасуша ішінде паразиттік өмір сүруіне байланысты (туберкулез, бруцеллез, лепра, вирусты жұқпалар, микоздар). Жасушалық иммунитеттің кемшілігінің шамалы болған жағдайында тұрақты немесе қайталамалы вирусты аурулар жиі дамиды. Т-тізбегінің ауыр тапшылығы микоздарда кездеседі.

Созылмалы шырышты - тері кандидозы да жасушалық иммунитет тапшылығына жатады және аутосомды-рецессивті жолмен тұқым қуалайды. Созылмалы кандидозда аяқ-қолдың тырнақтары, шаш, мойын, иық терілері зақымдалады. Кейде салдарлы созылмалы стафилококк жұқпасы дамиды.

Ауыр құрама швейцарлық иммунитет тапшылығы (лимфоцитофтиз), үш түрлі симптоммен дамиды: коклюш сияқты жөтел, себепсіз диарея, қызылша тәрізді бөртпе. Денеге жайылған кандидозбен сипатталады.

Ретикулярлы дисгенезия - гемопоэздік дің жасушаларының лимфоциттер мен миэлоциттерге айналуы бұзылған. Айырша безде, көкбауырда, шеткі лимфа бездерінде тек ретикулярлы жасушалар орналасқан. Сүйек миында лейкоциттер шығаратын жасушалар жоқ.

Кейінгі кезде жалпы гетерогенді вариабельді иммунитет тапшылығы (ЖВИТ) синдромы анықталып жүр. Ол Т-иммундық тапшылығымен бірге гипо-немесе агаммаглобулинемиямен сипатталады. Бірақ оның Брутон ауруынан айырмашылығы қанда В-торшалары сақталған. ЖВИТ-тың әртүрлі варианттары бар:

· В-торшаларының азайған түрі;

· плазмациттердің тапшылығы;

· В-лимфоциттердің плазмоцит түзуінің бұзылуы, тағы басқалар. Жалпы вариавельді иммунитет тапшылығында Т- және В-жасушаларының бірігуі, СД4-тің ИЛ-2 және ИЛ-4 синтездеуі, Т-супрессорлардың белсенуі бұзылған.

Клиникасы: ЖВИТ-тыныс алу, ас қорыту жолдарының, тері, ЛОР органдардың бактериальды-вирусты инфекцияларымен, аутоиммунды және онкологиялық ауруларымен білінеді.

С1-тапшылығы ауыр қайталанатын жұқпалар мен аутоиммунды аурулармен білінеді.

С1-тапшылығы 10000 донордың бірінде кедеседі. Аутосомно-доминантты түрмен тұқым қуалайды. Ауруларда қызыл жегі тәрізді синдром дамиды. Оның себебі аурулардың иммундық механизмінің иммундық комплекстерді және вирустарды элиминацияға ұшырата алмауына байланысты.

С4-тапшылығы өте сирек кездеседі. Ауруларда қызыл жегі тәрізді синдром дамиды. Тапшылықтың екі түрі бар: алдыңғы компоненттердің құрылуының және түзілген С3-нің бұзылуы. Клиникасы Брутон ауруына ұқсас. Қайталамалы отит, диарея болады, пневмониялар бронхэктазиямен асқынады.

С3 - тапшылығы бар науқастар іріңді жұқпалармен, пневмониямен, септицемиямен, отит, менингитпен ауырады. Қан сарысуының бактерицидтік, опсонизациялық, гемолиздік белсенділігі төмен. Грам оң қоздырушылармен ауырғанда лейкоцитоз болмайды, бірақ гуморальдық иммунитет өзгермейді.

С5-тапшылығы аутосомды - рецессивті түрмен тұқым қуалайды. Сарысудың гемолиздік, хемотаксистік және бактерицидтік белсенділігі өте төмен.

С6-тапшылығы комплементтің кейінгі компоненттерінің тапшылығы Neisseria қоздырған жұқпаның қайталануымен, менингококцемия және гонококк артритімен білінеді.

С7-тапшылығы гонококк жұқпасында көрінеді.

С8-тапшылығы созылмалы таралған гонококк жұқпасында, қан сарысуында бактерицидтік және гемолиздік белсенділігі жоқ болып білінеді.

Комплемент тежегіштерінің тапшылығы: С1-тапшылығында Квинке ісігіне ұқсас ісік пайда болады, бірақ оның аллергиялық генезі жоқ.

С3-тапшылығында катаболизмі күшейген, С5-те В-факторының деңгейі төмен. Науқастар В-гемолиздік стрептококк, H. инфлюэнца қоздырған ауыр жұқпалармен, оның ішінде пневмониямен, менингитпен, синусит, отит, септицемиямен ауырады. Қан сарысуындағы опсонизацияның, бактерициттілік, гемолиздік және хемотаксистік белсенділігі нашарлайды.

Фагоцитоз тапшылығы фагоциттердің азаюымен, нейтропения немесе клеткалардың қозғалу және киллинг ақаулығымен білінеді.

Нейтропенияның бірнеше түрі бар. Циклді нейтропения – аутосомды доминантты тұқым қуалайтын ауру. Әрбір 21 күнде нейтрофильдер саны көбейіп, азайып отырады.

Идиопатиялық нейтропенияның залалы жоқ. Аутоиммундық нейтропения ауыр ағымымен сипатталады. Нейтропениялар ревматоидты артритте, туа қалыптасқан ұйқы безінің және антиденелердің жетіспеушілігінде метаболизмнің генетикалық ақаулығына байланысты.

 

16. ЖҰҚПАЛЫ АУРУЛАРДАҒЫ ИММУНДЫҚ ТАПШЫЛЫҚТАР

16.1. АИТВ-жұқпасы

Иммундық тапшылықтардың ішінде АИТВ (ВИЧ) – жұқпасының маңызы зор. Адам иммунитет тапшылық вирусы иммун жүйесін зақымдап салдарлық иммунитет тапшылығын дамытады. Соның салдарынан сау кісіге патогендік әсері жоқ микроорганизмдер жұқпалық және басқадай патологиялық жағдайларды дамытады.

Аурудың қоздырушысы – Т-лимфотропты вирусы (HTLV-III), адам ретровирусы. Ретровирустар екі онко-және ленти (баяу) вирустардан тұрады. АИТВ-та ерекше фермент кері транскриптаза (ревертаза) бар. Фермент вирустың РНҚ-дан ДНҚ-ға дейінгі генетикалық информациясының транскрипциясын жүргізеді, әрі қарай классикалық жолмен РНҚ-дан белоктарға беріледі. Вирустың өте тез өзгеретін қабілеті бар: 1 ген 1000 мутация береді. Мысалы, бұл грипп вирусымен салыстырғанда 30 млн. есе көп. АИТВ-тың 7 реттеуші геномдары - вирустың белсенділігін және оның жұқпалылығын қамтамасыз ететін вирус капшығының белогын, ревертазаны, белоктардың құрылуын реттейді.

АИТВ-1 вирусы Солтүстік Америкада, Батыс Европада, Орталық Африкада, ал АИТВ-2 Африканың батысында, Португалияда, Францияда, Германияда кездеседі.

АИТВ-тың лимфоидты тіндерге, оның ішінде СД4 рецепторы бар Т-жасушаларға тропизмі бар. Тропизм вирион мембранасындағы гликопротеидтың СД4 рецепторына аффиндігіне байланысты. Вирус жасуша ішіне кіріп, кейде жылдар бойы латентті түрде сақталады. Организмге түскен басқадай екіншілік жұқпа вирусы бар Т-клеткаларды белсендіреді. Осы уақыттан бастап АИТВ белсеніп, вирустарды көптеп синтездейді, Т-хелперлер өледі. Адам организміне түскен вирустың ауру дамыған сайын (латентті жұқпа манифестік түрге көшкенде) вируленттілігі күшейе береді.

АИТВ - сыртқы ортаға төзімсіз. Қыздырғанда, 56°С-де 30 минөтте белсенділігін жояды. Вирус қайнатқанда (1-3 мин), дезинфекцияға қолданылатын белгілі ертінділердің әсерімен тез өледі. Сонымен бірге вирус ультракүлгін сәуленің және ионды радиацияның әсеріне өте төзімді.

Мұздатылған вирус қанда жылдар бойы, шәуетте бірнеше ай тірі сақталады.

Эпидемиологиясы. Аурудың көзі - АИТВ-ысы бар адам (ауырған немесе латентті жағдайдағы). Вирус қанда, шәуетте, жұлын сұйығында, сүтте, етек кірінде, қынап және жатыр мойынының секретінде, әртүрлі тіндерде табылған. Осылардың бәрі арқылы ауру жұғады.

Сілекейде, көз жасында, зәрде вирустың саны аз болғандықтан, олардан ауру жұқпайды.

Жұқпа – жыныстық, парентеральдық жолмен, плацента арқылы жұғады. Гетеро- және гомосексуальдық жыныстық қатынаста да жұқпа жұғады. Қатерлі топқа гомо-бисексуалистер, жезөкшелер, нашақорлар жатады.

Вирус мүше ауыстыруменде (трансплантация) жұғуы мүмкін. Вирусы бар әйелдер босанғанда балалардың 50%-ына жұғады. Балаға вирус жүктілік кезінде, босану процесінде, бала туғаннан (пре-, интра-, постнатальды) кейін жұғуы мүмкін.

Патогенезі. Организмге кірген вирус өзінің қабығындағы белоктың (др120) көмегімен СД4 рецепторлары бар жасушалардың мембранасына байланысады. СД4 рецепторы бар жасушаларға Т-лимфоцит-хелпері, орталық нерв жүйесінен-нейроглиялар, қан тамырларының эндотелийлері, моноциттер, макрофагтар жатады. Одан кейін жасуша ішіне еніп ревертазаның көмегімен ДНҚ синтездейді. ДНҚ хелперлердің генетикалық жүйесіне орналасады. Осындай жағдайда вирус көп жылдар бойы енжар (провирус) түрінде сақталады. Кейіннен провирус белсенсе, жаңа вирустар көбейіп, хелпер, сол сияқты басқа жасушалар өліп, вирус сау жасушаларға енеді, зақымдайды. Бос қалған вирустың белоктары (др 120) сау СД4 лимфоциттерімен байланысады. Иммундық жүйесі оларды және ішінде вирусы бар жасушаларды бөгде (жат) деп танып, киллер клеткалары өлтіреді. СД4 жасушаларының өлуіне себепкер болатындар - цитокиндер. Оларды ішінде вирусы бар макрофагтар шығарады: ісік некроз факторы (ФНО), интерлейкин - 1. Жұқпаларға шалдыққан хелперлер синтициялар арқылы бір-бірімен байланысып жиынтықтар құрады да қан капиллярларын бітеп (тромбоз арқылы) тастайды.

АИТВ ауруында СД4 жасушалары иммундық реакцияларын жүргізе алмайды. Соның әсерінен В-клеткалары да арнайы антиденелерді шығармайды, оның есесіне көп мөлшерде бейспецификалық иммуноглобулиндерді шығарады. Иммундық жүйесі біртіндеп бұзылып, бөгде агенттерге қарсы қалыпты жүретін реакциялар болмайды. АИТВ жұқпасы бар адам басқа да микроорганизмдерге қарсы қорғанысын жоғалтады. Дені сау адамға ешқандай әсер ете алмайтын, шартты-патогенді микроорганизмдер де өте қауіпті. Қатерлі ісіктердің де дамуы мүмкін. Нерв жүйесі де патологиялық процеске шалдығады. Ішінде вирусы бар моноциттер арқылы нейроглиялар зақымданады. Нейрондарда, ми тінінде әуелі функционалдық, кейіннен трофикалық өзгерістер ми жұмысын бұзып, ЖИТС-деменцияға әкеледі.

АИТВ-тың бірінші жұғуы латентті (көрініссіз) жұқпаға әкеледі. Бұл кезде вирусемияның деңгейі төмен, вирустың (көбеюі) репликациясы баяу жүреді. АИТВ репликациясының жылдамдануы жұқпаны белсендіріп, клиникасын дамытады. Вирустың көбеюін жылдамдататын факторларды ко-факторлар немесе триггерлер дейді. Оларға герпес вирустарын немесе Т4-лимфоциттерін белсендіретін кез келген басқадай антигендер жатады.

Клиникасы. АИТВ - жұқпасының жасырын мерзімі 2-3 аптадан 3 айға, сирек жағдайда бір жылға созылады. Одан кейін ауру жұққандардың 30-50%-ында АИТВ-тың жедел симптомдары білінеді. Оның ішінде жиі кездесетіні мононуклеоз тәрізді синдром: әр түрлі қызбамен, тонзиллитпен, фарингитпен, лимфаденопатиямен, спленомегалиямен көрінеді. Кей кезде тері бөртпесі (папулезді, эритематозды, уртикарлы, петехиалды), кейде серозды менингит пайда болады.

Жедел АИТВ - жұқпасы 1- 6 аптаға созылады. Бұл кезде АИТВ-қа қарсы антиденелер болмауы мүмкін. Өйткені, олар 3 ай ішінде пайда болады. Жедел АИТВ - жұқпасы симптомсыз жүретін латенттік кезеңге ауысады. Бұл вирус сақтаушылық 1 - 8, кейде оданда ұзақ жылға созылады. Науқас дені сау адамдай өмір сүреді, бірақ басқа адамдарға ауру жұқтырады. Кейде жедел жұқпадан кейін персистентті денеге жайылған лимфаденопатия сақталып (ПГЛ), өте сирек жағдайда ЖИТС стадиясына дейін дами береді.

ПГЛ - екі немесе одан көп лимфа түйіндерінің (шаптан басқаларының) 3 айдан артық ұзаққа созылған үлкеюімен сипатталады.

Лимфа түйіндерінің мөлшері үлкендерде - диаметрі 1 см, балаларда- 0,5 см. Көбінесе мойын, желке, қолтық асты лимфа түйіндері шошиды. ПГЛ стадиясы да ұзақ, 5-8 жылға дейін созылады, лимфа түйіндері бірде үлкейіп, не кішірейіп отырады. Бұл мезгіл ішінде СД4 - лимфоциттері жыл сайын 1мм³-де 50-70 жасушаға біртіндеп азаяды. Науқастар латентті және ПГЛ стадияларында дәрігерге көрінбейді, диагноз қойылу, көбінесе, кездейсоқ тексерудің нәтижесінде анықталады.

Бұл стадиядан кейін 2-3 жылдан 10-15 жылға дейін созылатын симптоматикалық созылмалы АИТВ - жұқпа фазасы басталады. Т4-лимфоциттердің деңгейінде, клиниканың симптомдарына қарай ЖИТС - байланысты комплекс (ССК) және ЖИТС-индикаторлы ауруларға бөлінеді. ЖИТС-байланысты комплекс, емдесе жазылатын, залалсыз вирусты, бактериалды, микозды жұқпалармен сипатталады. Қайталанған отит, синусит, трахеобронхит, тері-шырышты қабық герпестері (жай, белдемелі) және кандидозы, дерматомикоз, себоррея т.б. пайда болады.

Одан кейін осы жұқпалар ішкі мүшелерді зақымдайды да емдеу көмектеспейді. Ауру арып, 10 кг дейін салмағын жоғалтады, ұзақ қызба, түнгі терлеу, диарея пайда болады.

Иммунитеттің әрі қарай төмендеуімен үдемелі аурулар дамиды. ДДҰ бұл ауруларды ЖИТС - индикаторлы аурулар деп атады.

ДДҰ - АИТВ индикаторлы ауруларды екі топқа бөледі.

Бірінші топ ауруларының иммунитет тапшылығы өте ауыр (СД4 саны 200-ден төмен), сондықтан анти-АИТВ антидене және АИТВ-антигені табылмаса да клиникалық диагноз қоюға болады (А.Г. Рахманова, 2001).

Екінші топ – АИТВ-сыз да, өздері ауыр иммунитет тапшылығымен жүретін аурулар. Сондықтан оларды зертханалық тексерумен анықтау керек.