Айырша без гипоплазиясы (Ди Джордж аномалиясы)

Ди-Джордж синдромы үштік аномалиядан тұрады: айырша бездің және қос қалқанша маңы бездерінің гипоплазиясы, қолқа доғасының аномалиясы. Нәресте цианозбен, жүрек жұмысының бұзылуымен, қимылсыз күйде де демікпемен, жүрек шулымен туады. Кейде генетикалық стигмдері, гипертелоризм (жалпақ кеңсірік үсті, көз қарашықтарының арасы ұзарған, құлақтары төмен орналасқан) болады.

Морфогенездегі бұзылыспен айырша бездің нәрестеде болмауы Т-клеткалық тапшылыққа әкеледі. Сонымен бірге гуморальдық иммунитетте өзгереді. В-лимфоциттердің саны қалыпты болғанменен, олар митогенге арнайы антиденелер түзбейді. Гипоплазиялық айырша безі бар пациенттердің көбінде өсе келе иммундық тапшылық қалыпты жағдайға жақсармай, инфекциялық аурулармен жиі ауыратын қауіпті топтарға қосылады.

2. Х - хромосомасына байланысты көптеген иммунды дефициттер. (ККИ-Х). ККИ-Х ұлдарда көп, қыздарда аз кездеседі. Ол 50-60% Х-хромосомамен байланысты гендегі көптеген мутациялар. Интерлейкин-2-нің рецепторлары және жасушааралық қатынас беретін ИЛ-4, ИЛ-7, ИЛ-13, ИЛ-15 цитокиндері өзгереді. Лимфоидтық жасушаларда ИЛ-2 рецепторларының болмауы мен қалыпты пролиферацияның жүрмеуі, әуелі Т-лимфоциттерінің, кейіннен В-жасушаларының дамуын бұзады. ККИ-Х пен ауыратын гетерозиготты әйелдерде Х-хромосоманың беосенділігі жойылып, Т-В- лимфоциттері және табиғи киллерлер өледі. ККИ-Х науқастары туған айынан бастап ауыз қуысы кандидозымен, қайталаған сепсиспен, аралық пневмония, отит және тоқтамайтын диареямен ауырады. Вирусты және паразитарлы оппортунистік жұқпалар басым. Вакцинация (кальметт-Герен немесе вирусвакцина) ауруға ауысып, өлім береді.

Барлық науқастарда лимфопения, Т-жасушалардың саны азайған, кейбір ауруларда В-лимфоциттер мен табиғи киллерлердің деңгейі өте көп төмендейді. Жаңа туған нәрестелерде Т-В-лимфоциттер қалыпты (анасынікі), бірақ митогенге, антигенге көбеймейді. Емі - сүйек миын ауыстыру. Егерде Т- жасушалардың қалыпты ИЛ-2 рецепторлары болса, ИЛ-2 тағайындалады.

3. Аденозиндезаминаза тапшылығы. Бұл тапшылық пурин деградациясына жауапты ферменттердің синтезін бақылайтын геннің ақаулығына байланысты. Олар - екі фермент-аденозиндезаминаза (АДА) және пурин нуклеозидфосфорилаза (ПНФ). Осы аталған ферменттердің жоғалуына немесе азаюына әкелетін мутациялар табылған. АДА-ның жоқтығына байланысты ДНК-ның синтезі азайып, лимфоциттердің көбейюі болмайды. Науқастарда АДА болмаса, ККИ дамиды, бұл тапшылық аутосомно-рецессивті жолмен тұқым қуалайды. Емі басқа ККИ-ға ұқсас. Кейбір науқастардың осы тапшылыққа тән айырмашылығы болады. Олар –қаңқаның рахит сияқты бұзылысы және ұзын сүйектердің остеохондральды дисплазиясы. АДА-дефицитінде Т-лимфоциттері көп азаяды, фермент АДА жоқ. Пурин алмасуынан улы заттар көбейеді. АДА және ПФА синтезіне жауапты геннің мутациясы бар. Емдеу үшін АДА ингибиторын-дезоксиформицин пайдаланады, ұлпаларды қалыпты жағдайға келтіреді. Бірақ, Т-лимфоциттері өзгермейді, АДА-генін ауыстырады.

Эритроциттерді құю улануды азайтады. Т- жасушалардан тазарған сүйек миын құяды (алмастырады).

4. HLA антигендерінің экспрессиясының тапшылығы (жалаңаш лимфоциттер синдромы). HLA ІІ – немесе І –класс молекуласы тапшылығы аутосомды рецессивті жолмен тұқым қуалайды. СД4 лимфоциттерінің саны аз. Белсенген Т- жасушалардың антиген ұсынатын жасушаларының үстінде HLA ІІ немесе І - класс антигендері жоқ.

Иммунитет тапшылығы шамалы ғана дамыған балалардың мононуклеарларында HLA ІІ-класын экспрессиялайтын қабілеті жоқ. Мұндай балалардың көбі Африка елдерінде кездеседі. Олар созылмалы жазылмайтын диареяға қосылған кандидозбен және криптоспоридозбен ауырады. Ондай пациенттерде трансплантациялық иммунитет жоқ, туберкулезге қарсы ексе – ауырып, өледі. Емі – сүйек миының трансплантациясы.

5. Т-клеткалық антигендер рецепторларының тапшылығы.

Т-клеткалық рецептор-белоктар топтарынан тұрады, «СДЗ комплекс» дейді. Аурулардың Т-лимфоциттерінде антигендік рецепторлары жоқ. Олар әртүрлі иммундық жауап бергенмен, белсенген клеткалық рецепторлық жауабы болмайды. Тапшылық ген мутациясына байланысты. Қазіргі уақытта тек қана бір отбасында осындай тапшылық бары белгілі.

6. Иммуноглобулиндері қалыпты жасушалық иммундық тапшылық (Незелов синдромы). Незелов синдромы Т-клеткалық иммунитеттің бұзылуымен, оның ішінде СД4 және СД8 лимфоциттер санының азаюымен сипатталады. Басқа клеткалық иммундық тапшылықтармен салыстырғанда Т-клеткалардың белсенділігі жақсы, тек қана олардың саны азайған. Мұндай пациенттер вирусты, қарапайымдылар жұқпаларына бейім. Созылмалы шырышты-тері кандидоздары, герпес инфекциялары, пневмониялар, грамнегативтік сепсис және зәр жүру жолдарының инфекциялары жиі дамиды. Сонымен бірге бұл топта аутоиммунды аурулар: гемолиздік анемия және тромбоцитопения кездеседі. Пациенттерде ретикулоэндотелиал жүйесінің қатерлі ауруларының даму қаупі болады. Незелов синдромында иммуноглобулиндер және лимфоидты органдар қалыпты. Айырша бездің және лимфа түйіндерінің гистологиялық құрылысы өзгерген. Айырша бездің қыртысты бөлімі кішірейген. Айырша және лимфа бездерінде Гассаль денешіктері жоқ. Кейбір пациенттерде лимфаденопатия, спленомегалия байқалады. Оның себебі В-лимфоциттерінің тым шектен артық көбейіп, лимфа түйіндерінде жаңа орын алып орналасуына байланысты.

13.6. Өзге ақауларға байланысты иммундық тапшылықтар

1. Созылмалы грануломатозды ауру (Вискотт-Олдридж ауруы). Вискотт-Олдридж ауруы (ВОА) Х-хромосомына тіркескен иммундық тапшылық. Геннің әртүрлі мутациясы белгілі. Т-бағынышты иммунды жауап болмайды.

Вискотт бірінші рет қайталама гемодиареясы мен тромбоцитопениясы бар еркекті байқаған. Сонымен бірге олардың экземаға және іріңді ауруларға, оппортунистік инфекцияларға бейімділігі болған, әсіресе жиі бактериальды синуситтер, пневмония және менингиттермен ауырған. Қатерлі ауруларға да бейімділігі өте жоғары. Барлық табылған ісіктердің лимфома екені анықталған және ол миға метастаз берген.

Вискотт-Олдрич синдромы - тромбоцитопения, экзема, жиі инфекциямен сипатталады. Ауру ұл-нәрестелерде туған күнінен басталып, геморрагиялық синдроммен, ішектен қан кетуімен, дамымалы экземамен, жұқпалы аурулардың дамуымен білінеді.

Ауруды анықтағанда пациенттердің сарысуында IgM-ның деңгейі төмен, ал IgА мен IgЕ – жоғары болады. Т-лимфоциттердің саны өте азайған, В-лимфоциттердің саны көбейген, Т-лимфоциттері митогенге in vitro нашар жауап береді, баяу жүретін аллергиялық реакция жоқ.

Емі – иммуноглобулиндер егу, спленэктомия және сүйек миының трансплантациясы.

Луи-Бар синдромы (атаксия-телеангиэктазия) иммунитет тапшылығымен жүретін, (аутосомды-рецессивті) тұқым қуалайтын неврологиялық ауру. Ауру 2-3 жаста немесе одан кейін басталады.

Күн сәулесі түскенде телеангиэктазиялар, атаксия, витилиго және пигментті дақтар пайда болады. Науқастарда IgА мен IgЕ деңгейі және Т-лимфоцитердің функциясы төмен, баяу жүретін аллергия жақсы білінеді.

1. Комплемент жүйесінің тапшылығы.

С1-эстераза ингибиторларының тапшылығы. Аутосомды доминантты жолмен тұқым қуалайды, комплемент жүйесінің С1 компоненті азайып, Т-В- лимфоциттерінің деңгейі қалыпқа жақындайды.

Клиникасы: тамағында орналасқан ангионевроздық ісік (ларингостеноз), ісік аяқ-қолында, ішінде және тағы басқада мүшелерде болады.

Біріншілік иммунды тапшылықтың генетикалық ақаулығын білудің маңызы зор. Келекшекте оған ген трансплантациясын жүргізуге болады.

Хемотаксис ақауы. Бұған қайталама ауыр жұқпалар, микроабсцестері білінетін “еріншек лейкоциттер” синдромы жатады. Кенеттен пайда болатын фагоциттердің миграциясы мен хемотаксис ақаулығына қосылса, ауыр нейтропениямен жүреді.

Актин дисфункциясының синдромы - мономерлі G-актині мен полимерлі F-актині полимеризациясының кемшілігі хемотаксис пен фагоцитоздың басылуымен сипатталады. Жасушалар үсті жақсы жазылмайды, бірақ лизосомальды ферменттерді көптеп шығарады.

Ауруларда әртүрлі қоздырушылар шақырған рецидивті жұқпалар жиі, жасушалық қабыну реакциялары басыңқы болады.

IgE гиперглобулинемиясы. Ауруларда жасушалық хемотаксис кемшілігі мен сарысудағы хемотаксис ингибиторларына байланысты хемотаксис нашар, Джоба синдромындағы жасушалық тапшылығы (хелпер-1) хемотаксис кемшілігіне байланысты, IgE гипериммуноглобулинемиясы мен циклді нейтропениясы, қызба мен тері жұқпалары, атопиялық іріңді дерматит, тері астының “суық” абсцестері дамиды. Созылмалы тері-шырыш қабық кандидозы, көбінесе гипериммуноглобулинемия E- мен жүреді. Дегрануляцияның кемшілігінен фагоциттердің хемотаксисі және олардың киллингі де нашарлайды. Пациенттер бактериальды жұқпамен ауырады. Ішектің Крон ауруының қабынған түрі хемотаксистің әлсіреуімен жүреді.

Пелгер-Хюета аномалиясы - аутосомды-доминантты тұқым қуалайтын ауру, фагоциттердің хемотаксисінің бұызылуымен және олардың ядроларының толық сегментацияға ұшырамауымен сипатталады.

Ихтиоз - хемотаксистің кемшілігімен, трихофитонның қосылуымен көрінеді. Хемотаксистің әлсіреуі аутоиммунды (ревматоидтық артрит, СКВ), периодонттық ауруларда, бактериальды, вирусты жұқпаларда, күйікте, т.б. кездеседі.

Киллинг кемістігі - ілкі иммунитет тапшылығы болып саналатын созылмалы грануломатозды ауруда білінеді. Бұл Х-хромосомамен байланысқан немесе аутосомды - рецессивті жолмен беріледі. Фагоцит жасушалардың тапшылығы НАДФН және НАДН-оксидазаларға, глутатионпероксидазаға, глутатион-редуктазаға және глюкоза-6-фосфат дегидроназаға байланысты. Бұларда белсенді оттегі радикалының құрылуы азайған, сондықтан фагоциттердің киллерлік қасиеті өте төмендейді. Нәрестелердің өмірінің бірінші күндерінде пиодермия, іріңді лимфадениттер, әсіресе шат лимфа түйіндері қабынады. Заңды түрде жайылған плевропневмония дамып, жоғарғы температурамен, лейкоцитозбен, ЭТЖ-жоғарылауымен жүреді.

Чедиак-Хигас синдромы-хемотаксистің, дегрануляцияның бұзылуымен, лизосомальды мембраналық ақауымен және бактериялардың клеткаішілік киллингінің баяулауымен көрінетін қосынды (күрделі, аутосомды рецессивті берілетін) кемістік. Ауруларда шамалы альбинизм, фотофобия, нистагм байқалады. Клиникасында пиодермия, тыныс алу жолдарының жұқпалары, гепатоспленомегалия, лимфаденопатия, панцитопения дамиды. Болжамы жаман.

Миелопероксидазаның тапшылығы. Тұқым қуалайтын ауру, аутосомды-рецессивті жолмен беріледі. Фагоциттерде миелопероксидазаның жетіспеуі киллингті нашарлатады. Миелопероксидазаның жетімсіздігі жүре пайда болады. Науқастарда ауыр бактериальды жұқпалар, летаргиялық энцефалит және басқалар дамиды.

Фосфорглицераткиназа тапшылығы - фагоциттердің киллинг жұмысының кемшілігімен сипатталады.

Лад-тапшылығы. Бұл туа пайда болатын жасушалардың адгезиясындағы молекулалар экспрессиясының кемшілігі, лейкоциттердің функциялары өте көп бұзылады. Мысалы, клеткалар мембранасында интегрин (LFA-1, Mac-1, р150, 95) экспрессиясының кемшілігі бар аурулардың кіндік бауы баяу бөлінеді, олар ауыр жұқпамен қайталап ауырады және оларда лейкоцитоз, іріңдеу, жоғарғы температура, периодонтит дамымайды. Кейбір ауруларда бета-тізбегінің әртүрлі антигендерінің экспрессиялары қосымша кемшіліктер береді. Науқастардағы әртүрлі жасушалардың кемшіліктері бір-біріне ұқсас болмайды. Ақаулықтың себебі бета тізбегі түзілуінің немесе олардың клетка мембранасындағы интегрендердің альфа-субъединицаларымен қатысуының бұзылуына байланысты.

Экспрессия кемшілігінен лимфоциттердің қызметі бұзылады. Кейбір ауруларда Т-киллерлердің, НК- жасушалардың цитотоксикалық функциясы тіптен болмайды. ФГА-ға пролиферативтік жауап сақталған, LFA-1 антигенінің кемшілігінде гипогаммаглобулинемия және митогенге иммуноглобулиндердің in vitro түзілуі жоқ.

Антигендер экспрессиясының кемшілігінен фагоциттердің функциялары да әртүрлі бұзылады. Ол антигендердің әртүрлі жасушаларға баруына байланысты әрбір науқастарда бірдей емес.

Экспрессияның төмендеуі немесе фагоциттер мембранасында интегриндердің болмауына мынадай өзгерістер жатады: адгезияға, жойылуға, агрегацияға, кенет миграцияға, хемотаксиске қабілеті болмайды. Жасушалар байланысатын СR-3-, CR-1 және FC-рецепторлары, белсенген оттегі радикалдар генерациясы, АТ-тәуелді клеткалық цитотоксикалығы да жоқ.

13.7 Ілкі иммундық тапшылықтың жұқпалы асқынулары

Жұқпалы асқынулар. Антиденелердің түзілуі бұзылғанда пациенттерде стафилококк, пневмококк, стрептококк және гемофильді таяқшалар қоздыратын ауыр жұқпалар дамиды. Энтерококтар мен грамнегативтік бактерияларға бейімділігі шамалы болады. Вирусты жұқпаларда жиі емес. Қызылша, паротит, желшешегі, қызамықта қалыпты жүреді. Энцефалит вирустарына бейімділігі өте жоғары. Жұқпалардың кіру жолдары: тері, тыныс алу және ішек-асқазан жолының шырышты қабығы.

Жасушалық иммунитеттің бұзылыстары вирусты және микоздық аурулармен жүреді.

Фагоцитоздың бұзылыстары стафилококтар, грибтер және грамтеріс қоздырушылармен асқынады. Фагоциттердің қозғалу қабілеті бұзылғанда тері, тері астының, ортаңғы құлақтың, мұрынның қосалқы қуыстарының, өкпенің, қызыл иектің созылмалы немесе рецидивті бактериальды инфекциялары дамиды. Комплементтің әр түрлі компоненттерінің кемістігі патогенді және шартты патогенді микроорганиздерге бейімділікке әкеледі.

 

5–кесте. Комплемент компоненттері кемістігінде дамитын қоздырушылар (Л. Иегердікі, 1986)

Комплемент компоненттерінің кемістігі	Микроорганизмдерге қарсы қорғаныстың төмендігі
С1, С2, С3,С6 С3 С14, С3, С4 С5, С6, С7, С8 С2, С3, С5, С6, С7, С8, С9, Р С2, С3, І.Д С3, С7 С4 С,4 С2 С1r+s,С2 С2, Р (пропердин) С6 С2 С1 С4	Пневмококтар Стрептококтар алтынды стафилококтар гонококтар менингококтар гемофильді инфлюэнцалар ішек таяқшасы сальмонеллалар, морекселлалар протей псевдомонас микобактериялар (туберкулез) кандида бруцеллалар, токсоплазмалар лямблиялар варицелла (энцефалит) цитомегалия (диссеминация)

 

Комплемент жүйесінің тапшылығы мына жағдайларда болуы мүмкін:

Аутоаллергиялық аурулар - жүйелі қызыл жегі, анафилакциялық пурпура, дерматомиозит, созылмалы гломерулонефрит.

Комплементтің альтернативтік немесе классикалық жолымен белсену факторларының тапшылығында рецидивті пиогенді жұқпалар дамиды.

Комплемент жүйесінің ақырғы компонентінің тапшылығы әрқашанда рецидивті менингококк және гонококк жұқпаларына (менингиттер, артриттер) байланысты.

Ілкі иммундық тапшылықтарда дамитын жұқпалы аурулар:

· созылмалы бронхиттер, ЛОР органдарының созылмалы инфекциялары (отит, іріңді синуситтер, лимфадениттер);

· созылмалы, рецидивті бронхоплевропневмониялар, пневмониялар; тері және шел клеткаларының бактериальды жұқпалары (пиодермия, фурункулез, абсцестер, флегмона, септистік гранулема, үлкендердің рецидивті парапроктиті); урогенитальды жұқпалар (созылмалы іріңді вульвиттер, жиі қоза беретін пиелонефриттер); рецидивті іріңді коньюнктивит; тері, шырышты қабықтың микозды зақымдануы, кандидоз, паразитарлық инвазиялар; жедел респираторлы ауруларға бейімділігі, афтозды, емге резистентті стоматиттер; респираторлы ауруларға бейімділігі жоғары рецидивті герпес; этиологиясы белгісіз созылмалы диарея, дисбактериозы бар гастроэнтеропатиялар; денеге жайылған жұқпалар (сепсис, іріңді менингиттер және басқалар).

Ауыр құрама иммундық тапшылығы бар балалардың жұқпалы асқынуларының 89%-ы пневмопатиялар, 86%-сы диарея, 79%-ы ашытқы микозы, 67%-ы тері жұқпалары, 57%-ына дейін сепсис. Өте жиі кездесетіні Pneumocystis Carinii, әртүрлі микоздар, микобактерия аурулары. Ішек жұқпалары тағам қорытуының бұзылуымен және улануымен жүреді.

Қатерлі өспелер. Иммундық тапшылығы бар науқастар өңеш рагынан басқалармен салыстырғанда 100-200 есе көп өледі. Иммунитет жүйесі жасушаларынан шығатын лимфо- және миелопролиферативтік ауруларының 60-75%-ы кездеседі. Бұлар - лимфомалар, лимфосаркома, лимфогрануломатоз (Ходжкин ауруы), жедел және созылмалы лимфолейкоз, капоша саркомасы. Эпителиальды өскіндер сирек (8-10%).

Ілкі иммундық тапшылықта аллергиялық аурулардың терілік көріністері (жас балаларда экссудативті диатез, атопиялық дерматит, экзема, ересек балаларда - нейродермит) кездеседі. Терінің атопиялық көріністері қайталанатын бронхитпен, бронх демікпесімен жүруі мүмкін.

Аутоиммунды аурулар. Иммунитет тапшылығы бар науқастардың 7,8-8,1% -ында аутоиммунды аурулар дамиды. Олар - ревматоидты артрит, жүйелі қызыл жегі, склеродермия, дерматомиозит, жүйелі васкулиттер, гемолиздік анемия, аутоиммунды тиреоидит, шашыранды склероз, бейспецификалық жаралы колит, гломерулонефрит, созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі, нефроздық синдром, инсулин тәуелсіз қант диабеті және басқа аурулар. Иммунды тапшылық жағдайлар, көбінесе, нейтропениямен, эозинофилиямен, анемия, тромбоцитопениямен сипатталады. Иммунологиялық тапшылықтың кейбірі әртүрлі даму ақауларымен байланысты болады. Олар: клеткалық элементтердің, шеміршектің және шаштың гипоплазиясы, эктодермальдық дисплазия, жүрек және үлкен қан тамырларының ақаулары, т.б.

Емдеу жалпы медициналық шаралар тағайындаудан басталады. Антибиотиктермен емдеу арқылы жұқпалардың алдын алады. Иммунитет тапшылығы бар ішек ауруларына көмірсулары және өсімдік белоктары жоқ диета тағайындалады. Жасушалық иммунитеті төмендеген науқасқа гемотрансфузия бермейді. Егерде гемотрансфузия сондай керек болса, оған қанды рентген сәулесінің әсерінен кейін, центрифугированиядан өткен соң немесе оттегімен толық қаныққаннан кейін ғана құюға болады. Бұл шаралар лимфоидтық жасушаларды жойып жіберіп, жатсыну реакциясын болдырмау үшін жүргізіледі.

Жұқпалы аурулардың алдын алу үшін өлі вакцинаны ғана қолданады.

Аденозиндезаминазасы немесе пуриннуклеозидфосфорилазасы жетіспеген иммунды тапшылыққа суықта қатырған немесе рентген сәулесінің әсерінен кейін, жеткілікті ферменттері бар эритроциттерді құяды.

Витамин В12 инъекциясы, керек жағдайда, көмектеседі. Вискотт-Олдрич синдромы бар аурулардың генінің ақауланған жерін ауыстырса 50% жақсы нәтиже береді.

В-жүйесінің тапшылығына жетіспейтін иммуноглобулин егіледі. Яғни, апта сайын дені сау кісіден алынған 25-50 мг/кг иммуноглобулинді құяды.

Ілкі жасушалық иммундық тапшылықтың емі оңай емес. Оған мына ем түрлері қолданылып жүр: сүйек миының, көкбауырдың лимфа түйіндері жасушаларының немесе иммунологиялық жетілген донор қанының лимфоциттерінің трансплантациясы; ересек донордың немесе сәйкессіз ұрықтық айырша бездің трансплантациясы; донордан алынған сәйкессіз айырша безбен бауырдың (дің клеткаларының көзі) трансплантациясы; сәйкесті донордың тұтас сүйек миының трансплантациясы; жатсыну реакцияларын басу үшін алдын ала гистосәйкестіктің антигеніне қарсы антиденелер енгізгеннен кейін, ата-анасынан алынған дің жасушаларының фракциясы немесе тұтас сүйек миының трансплантациясы; иммунитет басатын еммен бірге ата-анасынан алынған дің жасушалары фракциясының трансплантациясы; өлі туған баладан алынған айырша безбен төстің трансплантациясы.

Сәйкессіздіктің реакциясын жою өте қиын, сондықтан мынандай әдістемелік жұмыстар жатсыну реакцияларын бәсеңдетеді: донор-реципиентті таңдау басты гистосәйкестіктің антигенін анықтаумен жүреді; реципиенттің сүйек миын әртүрлі жолмен құрту; трансплантацияға дейін донор жасушаларына моноклональдық антиденелер қосып, киллерлерді құрту; трансплантациялық иммунитетті басу үшін трансплантациядан кейін циклоспорин немесе басқадай препараттарды пайдалану.

Иммуномодуляторлар қолданғанмен оның нәтижесі шамалы, себебі, 25-50 донордан алынып, он рет мұздатып-қатырылған, қайтадан ерітіп рибонуклеазамен өңдеген, диализ және лиофилизациядан өткізілген лейкоцит-трансферфакторлар қолданылады. Айырша без препараттары, левамизол және тағы басқалар пайданылады.

 

14. САЛДАРЛЫҚ ИММУНДЫҚ ТАПШЫЛЫҚТАР (СИТ)

Салдарлық жүре пайда болатын иммундық тапшылықтар фенотип деңгейінде сыртқы ортаның әсерімен қалыптасады. Ілкі иммундық тапшылығы сияқты деңгейінде генетикалық байланысы бар. Салдарлық иммундық тапшылықтар өте жиі кездеседі.

Салдарлық иммундық тапшылық алғашқыда иммунитет жүйесі қалыпты жағдайда болған науқастарда дамиды. Оларда Т- В- және фагоцитарлық иммунитет звеноларының немесе олардың қоса зақымдануынан санының азаюы, функцияларының бұзылуы және лимфоциттердің, фагоциттердің өзара қарым-қатынасының өзгеруі байқалады.

14.1. Салдарлық иммундық тапшылықтарының даму жағдайлары

(Е.С. Белозеров А.А. Шортанбаев, 1992)

Пайда болу уақыты:

а) екіншілік антенатальды иммундық тапшылық жағдайы (ЕИТЖ). Мысалы, Ди-Джорджа синдромының тұқым қуалайтын түрлері;

б) екіншілік перинатальдық – ЕИТЖ. Мысалы, нәрестенің нейтропениясы, ұрықтың нейтрофильдеріне ағзаның изосенсибилизациясы дамып, нейтрофильдердің ыдырауына байланысты. Сол сияқты жолмен резус-шиеленісте (гемолиздік ауру) дамиды.

в) екіншілік постнаталды (ЕИТЖ). Олардың даму себептері көп және әртүрлі

Этиологиялары:

Протозойлы және құртты аурулар: малярия, туберкулез, трипаносомоз, токсоплазмоз, лейшманиоз, шистоматоз, трихинеллез, т.б.

Бактериальды жұқпалар: лепра, туберкулез, сифилис, пневмококкты, менингококкты, стафилококкты жұқпалар және басқалар.

Вирусты жұқпалар: қызылша, қызамық, грипп, эпидемиялық паротит, желшешек, жедел және созылмалы гепатит В, тума жұқпалар (цитомегаловирусты, қызамық, жеделдеу склерозды панэнцефалит).

Тамақтанудың бұзылуы: арықтау, ішектің сіңуінің бұзылуы, мешкейлік, семіру, авитаминоздар. Иммунды тапшылықтар неорганикалық заттардың жетіспеушілігінде болады. Темірдің жетіспеушілігі Т-клеткалық иммунитеттің тапшылығына әкеледі, мыстың тапшылығы лимфопениямен, әсіресе Т-хелперлердің азаюымен білінеді.

Селеннің тапшылығы авитаминоз Е мен қосылса антиденелердің және айырша бездің гормондарының шығуын азайтады.

Хирургиялық операциялардан және жансыздандырудан кейін 4-24 сағат өткенде лимфопения болып және олардың функциялары басылады. Иммунитет жүйесінің тежелуі 30 күнге дейін сақталады.

Иммундық жүйенің функциясы төмен болатын жағдайлар (ИТЖ):

· бүйрек, ішек-асқазан арқылы белокты жоғалтуда;

· қантты диабет және басқадай зат алмасу ауруларынан;

· қатерлі өсінділерден;

· күйіктен;

· созылмалы өкпе, жүрек-қан тамырлары, зәр-жыныстық жол, асқазан-ішек ауруларынан, т.б.;

· стресс, болдырудан;

· қарт адамдарда айырша без атрофияға шалдығып, клеткалық иммунитет басылып, антиденелердің белсенділігі төмендейді. Жас балаларда иммундық жүйенің дамып жетілуі кейде баяу басталып «шабан» жүретіндіктен;

· ионды радиациядан;

· салдарлық ИТЖ дәрі ішуде жиі кездеседі. Иммунитет басатындар: антибиотиктер (неомицин, тетрациклин, олеандомицин, стрептомицин, пенициллин, левомицетин), нитрофурандар (фурациллин, фурагин), алкилді өнімдер (циклофосфан, т.б.), кортикостероидтер (преднизолон, гидрокортизон, метилпред т.б.), антиметаболиттер (6-меркаптопурин, 5-фторурацил) және т.б.

СИТ түрлері:

а) теңгерілген түрі - жұқпалардың қоздырғыштарын қабылдауға бейімділігі жоғары; пневмониялар, пиодермия, ЖРВИ жиі кездеседі. Балалардың жұқпаларынада бейімділігі жоғары;

б) теңгерілуі төмендеген түрі - жұқпа процестері созылмалы жүреді. Созылмалы бронхиттер, пневмониялар, пиелонефриттер, холециститтер байқалады.

в) теңгерілмеген түрі - денеге жайылған жұқпалардың дамуымен білінеді (шартты-патогенді микробтармен, қауіпті өскін). Мысалы: ЖИТС.

Салдарлық иммунитет тапшылығы төрт түрлі синдромдармен көрінеді: жұқпалық, аллергиялық, аутоиммунды және иммунопролиферативтік аурулар.

14.2. Салдарлық иммундық тапшылықтың жіктелуі

(Д.К. Новиков, В.И. Новикова, 1994)

1. Құрама (комбинированные) СИТ

1.1. Панлейкопениялық синдром. Токсикалық, аутоиммундық, жұқпалық, радиациялық варианттары бар. Барлық лейкоциттердің саны аз, сүйек миы бос (жасушалар жоқ), колониеқұрылу тежелген. Клиникасы - ауыр жұқпалар, сепсис. Аллоиммундық трансплантациялық вариант.

1.2. Жалпы лимфоцитопениялық синдром. Белгілері: лимфоцитопения (Т- және В-лимфоцитопения), лимфоциттердің саны қалыптан 15% және оданда көп азайған («лимфоциттердің тапшылық синдромы»).

Варианттары:

Антилимфоцитарлық антиденелермен жүретін аутоиммундық варианты; Лимфоциттердің экзогендік факторлармен лимфоцитолиздік ыдырауының салдарынан.

Вирусты лимфоцитопения. Лимфа түйіндерінің бадамша және басқа лимфоидты құрылыстарын гипоплазиясы болуы мүмкін.

Клиникасы: жазылмайтын шектелген қайталанатын немесе жайылымды бактериальды және вирусты жұқпалар, кейде спленомегалия байқалады..

1.3. Жалпы вариабельды иммунитет тапшылығы (Т- жасушалық немесе В- жасушалық түрі басым).

Белгілері: Т- және В- лимфоциттерінің, Т- хелпердің, иммуноглобулиндердің әртүрлі класының және субкласының қосынды тапшылығы.

Клиникасы: қызба, әр жерге орналасқан қайталанатын іріңді қабыну процестері.

1.4. Лимфоциттердің поликлональдық белсенділік синдромы.

Белгілері: Қанда әртүрлі спецификалық антиденелер бар-аутоантигендерге, басқадай антигендерге қарсы деңгейі жоғарылаған антиденелер; лимфа түйіндерінің фолликулаларының гипоплазиясы; гамма-глобулиндердің, IgG және басқа иммуноглобулиндердің көбеюі; Т-супрессорлар деңгейінің төмендеуі және Т-лимфоциттерін қалыпқа жақын көбеюі.

Клиникасы: жұқпалық, аутоиммундық және аллергиялық процестер.

1.5. Лимфаденопатия (шектелген немесе жайылған) синдромы лимфа түйіндерінің гиперплазиясымен байқалады.

Варианттары:

а) қандағы лимфоциттер қалыпты;

б) Т-лимфопения;

Клиникасы: ұзақ субфебрилитет, вегатативтік дисфункция (дистония, кардиалгия және б.)

1.6. Бадамша бездерінің және аденоидтардың гиперплазиялық, гипертрофиялық синдромы.

Созылмалы тонзиллит, аденоидиттер; лейкоциттердің және цитокиндердің санды, функциональды дисфункциясы

1.7. Посттонзиллэктомиялық синдром.

Созылмалы тонзиллитке байланысты (бездері алынса да) тыныс алу жолдарының рецидивті қабыну аурулары. Т-лимфоциттердің шамалы азаюы, олардың субпопуляцияларының дисбалансы, дисиммуноглобулинемия, мұрын, жұтқыншақ және тыныс алу жолдарының рецидивті жұқпалары; бадамша бездің және лимфоидтық тіндердің гиперплазиясы болуы мүмкін.

1.8. Постспленэктомиялық синдром.

Т-бағынышсыз антигендерге антиденелер өнімдері (стрептококке және т.б.) азайған, Т-клеткалық лимфопения болуы мүмкін, жұқпаларға бейімділігі жоғары.

1.9. Тимико-лимфотикалық синдром.

Тимомегалиямен, бүйрекүсті бездерінің және лимфоциттердің функциялық белсенділігі жеткіліксіз.

Клиникасы: адинамия, терісі ақ мәрмәрдей, тыныштықта ентігу, микролимфаденопатия, гипо-және гиперсимпатикотония, балалардың кенеттен өлу синдромы.

1.10 Иммунды комплекстер патологиясының синдромы.

Белгілері: иммунды комплекстердің қандағы деңгейі жоғары және олардың тінге шөгуі көп, фагоциттердің белсенділігі төмендеген, лимфоциттердің Fc-рецепторларының белсенділігі басылған; инфекциялық, аллергиялық, аутоиммунды аурулардан васкулиттердің дамуы; гепатоспленомегалия мен телеангиоэктазиялар.

2. Салдарлық метаболизмдік иммунды тапшылықтар.

1. Микроэлементтер тапшылықтары.

1. Цинк тапшылығы - лимфоидты тіндері атрофияға ұшыраған, нейтрофильдер мен Т-хелперлердің функциялары тежелген, энтеропатиялық акродерматит.

Мыс тапшылығынан - нейтропения, Т-лимфоциттері мен фагоциттердің функциялары бұзылады. Басқа да микроэлементтердің тапшылығы болады.

2. Гиповитаминоздардағы иммунитет тапшылығы.

С витаминінің тапшылығынан фагоциттердің функциялары бұзылады. Бұған басқа витаминдердің тапшылығы да иммунитетке әсер етеді

3. Белок жетіспегендіктің (алиментарлық), дислипопротоинемиялық, көмірсутегінің алмасуының бұзылуының иммундық тапшылықтары.

2. Т-жасушалық иммундық тапшылықтары.

1. Т-лимфоцитопениялық синдром (В-клеткалардың деңгейі қалыпты немесе шамалы жоғары).

Лимфоидты тіндері атрофияға шалдыққан, лимфа түйіндерінің паракортикальдық зоналарындағы жасушалары жоқ. Т-лимфоциттердің саны қалыпты мөлшерден (аурудың жасына қарай) 15 пайызға және одан да көп азаяды. Аурудың ремиссиясы кезінде қайталап тексергеннен кейін диагноз бекітіледі. Варианттары: анти-Т - жасушалық антиденелі аутоиммунды процесс; стресс; улану (дәрімен т.б.); вирусты; зат алмасуының бұзылуы; саркоидоз, лимфогрануломатоз, Т-лейкоз және басқадай аурулар.

Клиникасы: бактериальды жұқпалармен қосылған созылмалы рецидивті вирусты аурулар.

2. Т-жасушалық иммунитеттің реттелуінің дисбаланс синдромдары. Т-хелперлердің Т-супрессорлармен салыстырма қатынасы 1,4-тен аз (неғұрлым көп азайса, соншалық иммунитет тапшылығы ауыр). Диагноз сол өзгерістерді ремиссия кезіндегі тексерумен анықтағанда қойылады.

Клиникасы: әртүрлі органдарда орналасқан полиморфты қайталамалы жұқпалар.

3. Лимфокиндер мен оның рецепторлары тапшылығының синдромдары.

Белгісіз түзілу кемістігі:

а) интерлейкин-2-нің;

б)ИЛ-2-нің рецепторының;

в) ФПМЛ;

г) a-интерферонының;

д) лимфокиннің және басқалардың.

Бұлар бірнеше рет қайталап тексергенде белгілі болады. Лимфокин құратын белсенділікті бір Т-клетка өніміне есептеген жөн.

3. В- жасушалық тапшылықтар.

3.1. В-жасушалық ісіктердің салдарлық иммундық тапшылығы (плазмоцитома, Вальденстрем ауруы, В-лимфолейкозы, лимфомалар).

Пангипогаммаглобулинемия.

Белгілері: лимфа түйіндері атрофияға шалдыққан, лимфоидты фолликулалардың гипоплазиясы мен қан сарысуындағы гаммаглобулиндер мөлшері азайған, табиғи және иммунды антиденелер деңгейі төмендеген, қандағы және басқа биологиялық сұйықтардағы (сілекей, басқадай) IgG, IgM, IgA иммуноглобулиндердің деңгейі азайған. Т-лимфоциттердің деңгейі және белсенділігі қалыпты немесе шамалы төмендеген.

Клиникасы: тыныс алу жолының, өкпенің, басқадай органдардың бактериальды қайталамалы жұқпалары (сепсис) жиі кездеседі.

3.3. Дисиммуноглобулинемиялар.

Иммуноглобулиндердің арасында өзгерістер байқалады; біреулері төмендейді, ал басқалары қалыпты немесе көбеюі мүмкін.

Клиникасы- жұқпалар қайталануы.

3.4. Антиденелердің тапшылық синдромы.

Белгілері: белгілі бір жұқпаның қоздырушыларына антиденелер жоқ болады. (Мысалы, стрептококке, балалардың гемофильді таяқшасына). Жұқпалар қайталанумен жүреді.

3.5. Секреторлы IgA-ның тапшылығы.

Сілекейде, трахеобронхиальдық, ішек және басқадай секреттерде IgA жоқ (не өте аз).

Клиникасы: созылмалы бронхит, парадонтоз. Созылмалы тонзиллит, отиттер және басқалар.

3.6. IgG-ның субкластарының тапшылығы.

IgG1, G2 (балаларда) және G3 (кейде) тапшылығы IgA тапшылығымен қосылып келеді.

Клиникасы -ба