Словазлучэнні з сінтэтычнымі формамі

ступеняў параўнання прыметнікаў і прыслоўяў

Словазлучэнні з сінтэтычнымі формамі вышэйшай ступені параўнання прыметнікаў і прыслоўяў адрозніваюцца ў беларускай мове характарам валентнасці і формай: у беларускай мове гэта прыназоўнікавыя канструкцыі (прыназоўнікі за, ад), у рускай мове – беспрыназоўнікавыя: Он выше друга – ён вышэйшы за сябра; Отдала работе в вузе более двух десятилетий – аддала працы ў ВНУ больш за два дзесяцігоддзі.

Практычныя заданні да тэмы

З а д а н н е 1. Выпраўце ў сказах сінтаксічныя памылкі.

1. Хуткасць машыны ў час сутыкнення была не менш 150 кіламетраў у гадзіну.

2. І гэтыя яе словы былі вышэй усялякай узнагароды.

3. Усё было як быццам прасцей простага.

4. Гэта былі словы кахання, якое вышэй смерці, здрады, вайны.

5. У Полацкую настаўніцкую семінарыю прымаліся асобы ўсіх саслоўяў, не маладзей шаснаццаці гадоў.

6. У адпаведнасці з класіфікацыяй ААН насельніцтва лічыцца старым, калі доля асоб ва ўзросце старэй 65 гадоў складае 7 працэнтаў.

7. Або раптам перад самым катамаранам з высокай, вышэй чалавека, травы ў раку сігануць дзве казулі.

8. Яе правата была вышэй адчаю і тупіка безвыходнасці.

9. Добрае імя лепш багацця.

10. Сёлетняя вясна цяплей мінулагодняй.

З а д а н н е 2. Выпраўце ў сказах сінтаксічныя памылкі.

1. Славуты Гіпакрат выкарыстоўваў у сваёй практыцы больш двухсот раслін.

2. У жніўні было мокра і сцюдзёна, і мы раней тэрміну вярнуліся дамоў.

3. Кепскі гаспадар не бачыць далей свайго носа.

4. Больш усіх прывезлі ўзнагарод выхаванцы раённай дзіцячай школы рамёстваў.

5. Кіналекторый наведала не менш паўтары тысячы вучняў 1 – 8 класаў школ горада.

6. Нават у цяні дрэў ноччу тэмпература паветра не апускалася ніжэй трыццаці градусаў.

7. Экзамен адбудзецца не пазней першага кастрычніка.

8. Брат адносіцца да вучобы сур’ёзней мяне.

9. Ён ніколі нікуды не выязджаў далей раённага цэнтра.

10. На спаборніцтвах мой сябар скочыў вышэй усіх удзельнікаў.

6.1.4. Дзеяслоўнае кіраванне

 

1. Дзеясловы смяяцца, кпіць, глуміцца, жартаваць, здзекавацца, цешыцца, рагатаць, насміхацца ўбеларускай мовекіруюць родным склонам з прыназоўнікам з (з каго? з чаго?): Лёс пасмяяўся з гэтага чалавека. Ганна любіла паздзекавацца з Васіля (у рускай мове – творным: смеяться, шутить, издеваться над кем?).

2. Дзеясловы ветлівасці дзякаваць, падзякаваць, аддзякаваць, дараваць, прабачыць, выбачыць кіруюць давальным склонам: Прабачце мне, я не хацела вас пакрыўдзіць. Ён дзякаваў лёсу за тое, што сустрэў яе (у рускай мове – вінавальным: благодарить, извинить, простить кого?).

3..Дзеясловы руху ісці, хадзіць, бегчы, ехаць, плыць, ляцець, выправіць, паслаць пры паказе на мэту дзеяння кіруюць вінавальным склонам з прыназоўнікам па: Маці паслала сына па хлеб. Ён пабег па ваду да рэчкі (у рускай мове – творным склонам з прыназоўнікам за: пошел за хлебом, побежал за водой).

4. Назоўнікі арэхі, грыбы, ягады, кветкі ў такіх словазлучэнпях звычайна ставяцца ў вінавальным склоне з прыназоўнікам у: Ён марыў хутчэй пайсці ў грыбы.

5. Дзеясловы руху ісці, ехаць, плыць, бегчы, ляцець, блукаць пры паказе на рух кіруюць месным склонам з прыназоўнікам па: Плыць па небе, блукаць па лесе, хадзіць па дарогах (у рускай мове – давальным склонам: плыть по небу, бродить по лесу, ходить по дорогам).

6. Дзеясловы маўлення, думкі, пачуцця гаварыць, думаць, разважаць, распытваць, клапаціцца, марыць звычайна кіруюць вінавальным склонам з прыназоўнікам пра: клапаціцца пра сына, думаць пра дзяцей, распытваць пра знаёмага (у рускай мове – месным склонам: заботиться о сыне, думать о детях, расспрашивать о знакомых).

7. Дзеясловы хварэць, захварэць, перахварэць кіруюць вінавальным склонам з прыназоўнікам на: захварэць на грып, на сухоты, на гарачку (у рускай мове – творным склонам: заболеть гриппом, туберкулезом, горячкой).

8. Дзеясловы ажаніць, ажаніцца кіруюць творным склонам з прыназоўнікам з: ажаніцца з Верай, з ёй (у рускай мове – месным склонам з прыназоўнікам на: жениться на Вере, на ней).

Практычныя заданні да тэмы

З а д а н н е 1. Спішыце сказы. Падкрэсліце словазлучэнні, якія адрозніваюцца будовай ад адпаведных у рускай мове.

1. “Ніколі б не паверыла, каб на свае вочы не бачыла, што жывуць такія”, – сказала Ульяна.

2. Няўжо я захварэў на настальгію, хоць за мяжой пражыў яшчэ так мала?

3. Ганна з двара ўжо іншаю дарогаю ішла, як ехаў Рыгор па яе.

4. Князь багаты, стары ажаніўся са мной, а мой верны слуга заручыўся з ракой.

5. I вось жанчыны не стрывалі і песню-кпіну заспявалі, каб пасмяяцца з нежанатых: з Антося, Яські і Кандрата.

6. Праз тыдні два ці тры пасля імянін сястры Янка сабраўся ў Мінск па лекі для хворага бацькі.

7. Бацька пачуў гэтую навіну не ад каго-небудзь, а на свае вушы.

8. Я ўдзячны лёсу за тое, што сустрэў цябе.

9. Выбачайце нам за спазненне.

10. Дзядуля сядзеў на прызбе і цешыўся са сваіх унукаў, якія гулялі побач.

З а д а н н е 2. Пры спісванні спалучыце з дзеясловамі сувяззю кі-равання назоўнікі або займеннікі ў дужках.

1. Я проста і не ведаю, як аддзячыць (вы).

2. Некалькі разоў Міканор ездзіў у Юравічы (каморнік), а прыязджаў адзін.

3. Ну, што ты гаворыш, Надзя? Ты проста смяешся (я), ты здзекуешся (маё гора).

4. Пятро прастудзіўся і захварэў (запаленне лёгкіх).

5. Заўтра, у дзень адпачынку, зноў многа хто (грыбы) пойдзе.

6. Гады праз два пасля вяртання ён ажаніўся (Нініна сяброўка Клава).

7. Жывы (жывое) і думае.

8. Не мог той паганы пан ужо больш нічога прыдумаць, каб паздзекавацца (людзі).

9. Я захварэў (воспа).

10. Верка злазіць з лавы, бяжыць у куточак (венік).

З а д а н н е 3. Выпраўце памылкі ў дзеяслоўным кіраванні.

1. Нехта паспрабаваў пакпіць над ім.

2. Быццам зусім нядаўна Кузьма ажаніўся на сваёй Кацярыне.

3. Цягнік рухаўся па сустрэчнаму пуці.

4. У 1834 годзе было адкрыта суднаходства па Агінскаму каналу.

5. Старшыня добраахвотнага таварыства падзякаваў хакеіста і трэнера.

6. Сяргей Сяргеевіч ажаніўся яшчэ студэнтам апошняга курса на прыгожанькай лабарантцы.

7. Памятаю, жартаваў над Петрусём, кпіў над ім.

8. Ён хадзіў па роднаму цяпер, такому незнаёмаму стэпу.

9. Сябры ўспаміналі летнюю вандроўку, расказвалі пра свае школьныя справы, іранізавалі над сабой.

10. Маці паслала сына ў аптэку за лякарствамі.

З а д а н н е 4. Выпраўце ў сказах сінтаксічныя памылкі, дапушчаныя журналістамі.

1. І кіты хварэюць грыпам.

2. Я таксама запісаў гэты ўспамін і быццам сустрэўся з мінулым, калі крочыў па бясконцаму школьнаму шляху.

3. А ў дваццаць пяць гадоў ён ажаніўся на Ларысе, юнай настаўніцы музыкі.

4. Дым з пакоя накіраваўся па калідору да адчыненага акна.

5. Па апошняму снегу з лядком хачу прайсціся па радах суніц.

6. Ён падзякаваў арганізатараў і ўдзельнікаў Хрэснага ходу за духоўную дапамогу жыхарам беларускай зямлі.

7. Думаю, даруеце аўтара за вольнасць.

8. Кацярына пісала, што не ведае, як аддзячыць Пушкіных.

9. Мы хадзілі па невялікаму музеі.

10. Гэта проста нейкі здзек над жыхарамі вёскі, над іх працай.

З а д а н н е 5. Перакладзіце сказы на беларускую мову. Знайдзіце словазлучэнні, якія сваёй будовай адрозніваюцца ад суадносных словазлучэнняў у рускай мове. Вызначце гэтыя адрозненні.

1. Узкие тропинки тянулись по полям, пропадали в лощинах, вились по пригоркам, и на одной нз них, которая в пятистах шагах впереди от нас пересекала нашу дорогу, различил я какой-то поезд.

2. Да... горячка.... Третьего дня за доктором послал управляющий.

3. Вот хоть.бы Мартын-плотник, и не долго жил, и помер. Жена его теперь убивается о муже, о детях малых.

4. Касьян встрепенулся: «Это было недавно: года четыре. При старом барине мы все жили по своим прежним местам».

5. «Зачем пожаловала?» – кричал он сквозь смех.

6. Этот день должен навсегда остаться мне памятным: шесть месяцев спустя женился я на второй дочери полковника.

7. Мой кучер, видимо, потешался, глумился над стариком.

8. Путь к природе – это путь к прекрасному не только вне себя, но и в себе.

9. Вы замечали, наверно: идешь по лесу – свет!

10. И вот вернулся хозяин, по которому так скучал верный пес.

Ад а н н е 6. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову.

Послать за сыном, пойти за ягодами, идти по городу, ехать по полям, рассказывать о товарище, шутить над ним, приехать через год, благодарить учителя, послать по адресу, поехать к сестре, жить с родителями, заболеть гриппом, рассказывать о друге, поехать на мельницу, находиться втрехстах метрах от дороги, помогать друг другу, ехать на мельницу, бродить по лесам.