Przestrzennym, sposobu organizowania i czasowym.

 

Z punktu widzenia sposobu organizowania bezpieczeństwo międzynarodowe może zostać uzyskać osiągnięte przejściowo następujące formy instytucjonalne działania:

1) indywidualne, zapewniane przez działania takie jednostronne jak: hegemonizm mocarstwowy, izolacjonizm, neutralność lub niezaangażowanie,

2) system równowagi sił (klasyczny koncert mocarstw, system bipolarny, system równowagi strachu),

System blokowy(sojusze),

4) system bezpieczeństwa kooperatywnego,

5) system bezpieczeństwa zbiorowego (uniwersalnego lub regionalnego)

Wszystkie wymiary i systemy bezpieczeństwa międzynarodowego są kształtowane poprzez określone historycznie instytucje bezpieczeństwa

 

II LIGA NARODÓW JAKO INSTYTUCJA BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO
W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

1. Geneza Ligi Narodów (LN)

Początków inspiracji utworzenia LN należy szukać w następujących przesłankach i źródłach:

a) nasilenie się działalności pacyfistycznej podczas pierwszej wojny światowej, głównie w USA (Liga na Rzecz Wymuszania Pokoju 1915), które później zaktywizowały się także w Europie Zachodniej (Szwajcaria, Wielka Brytania, Francja i inne kraje);

b) decydująca rola prezydenta T.Wilsona i jego otoczenia po przystąpieniu USA do wojny (w 1917 r. po stronie Ententy), który w orędziu z 8 stycznia 1918 r.(14 punktów) zarysował spójną koncepcję „zrzeszenia narodów”

(formalnie Pakt LN przygotował lord Philimore);

8 stycznia 1918 roku - orędzie prezydenta USA T.W. Wilsona do Kongresu

Wśród słynnych „14 punktów” ostatni brzmi:

„Winno być utworzone powszechne zrzeszenie narodów na podstawie uroczystych umów celem dania wszystkim państwom, wielkim i małym, wzajemnych gwarancji niezawisłości politycznej i całości terytorialnej”.

c) przywódcy Francji i Wielkiej Brytanii (WB) zaakceptowali ogólne zasady Wilsona, ale nie zrezygnowali z polityki przewagi, surowego ukarania Niemiec oraz zachowania „koncertu mocarstw”

(Francja, WB i USA);

d) ofensywa pokojowa Wilsona miała także na uwadze propagandę bolszewicką w Rosji po rewolucji październikowej 1917 r., która z jednej strony głosiła konieczność „zawarcia pokoju bez aneksji i kontrybucji”, a z drugiej realizowała koncepcję „rewolucji światowej”, zyskując szereg zwolenników w całej Europie (por. wydarzenia z wojną polsko-bolszewicką 1920 r.),

e) Wilson do początku 1919 r. stał podczas konferencji pokojowej w Wersalu na czele Komisji ds. LN i przeforsował do Statutu LN wszystkie ważniejsze postulaty amerykańskie. Podpisanie Paktu LN nastąpiło 28 czerwca 1919 r. (łącznie z Traktatem Pokojowym z Niemcami, będąc jego częścią składową, wszedł w życie 10 stycznia 1920 r.).

USA nie przystąpiły do LN, ze względu na przejście w 1920 r. do polityki izolacji, co poważnie ograniczyło skuteczność jej działania.

Paryż 28 czerwca 1919 r. utworzenie Ligi Narodów na paryskiej konferencji pokojowej

• podpisanie Paktu Ligi Narodów, który stał się integralną częścią Traktatu

Wersalskiego, a wszedł w życie 10 stycznia 1920 r.

Struktura organizacyjna i funkcjonowanie Paktu LN

Pakt LN składał się z preambuły i 26 artykułów.

Ogólne cele zawarte zostały w preambule i postulowały utrzymanie pokoju poprzez

przestrzeganie przez wszystkie państwa członkowskie następujących zasad:

• utrzymywanie jawnych stosunków międzynarodowych,
• skrupulatne szanowanie zobowiązań traktatowych,
• nieuciekanie się do wojny, jako instrumentu rozwiązywania konfliktów.

Zasady powyższe tworzyły istotę tzw. systemu wersalsko-waszyngtońskiego po I-szej wojnie światowej, mimo iż USA nie przystąpiły do Paktu LN.

Członkowie

Stan członków LN ulegał zmianie

• 1919 – członkami pierwotnymi były 42 państwa, w tym Polska,
• 1935 - 60,
• 1946 - 35,
• siedzibą głównych organów była Genewa
• (o siedzibę zabiegały również: Bruksela i Haga).
• Przyczyny zmian stanu liczebnego były różne i wiązały się głównie z opuszczaniem LN przez agresorów (Niemcy-1933, Włochy-1937, Japonia-1932).
• Jedno wykluczenie ZSRR w 1940 r. (za agresję na Finlandię 1939/1940).

Struktura instytucjonalna

• Zgromadzenie (zrzeszające wszystkich członków)
• Rada Ligi Narodów (najważniejszy organ bezpieczeństwa)

Sekretariat z Sekretarzem Generalnym (organ wykonawczy)

• Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (Haga)- konsekwencja przyjęcia konwencji haskich 1899-1907
• Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP)

Zgromadzenie

• Każde państwo członkowskie Ligi Narodów posiadało 1 głos oraz mogło być reprezentowane przez maksymalnie 3 delegatów.
• Posiedzenia odbywać się miały raz do roku, choć mogły być zwoływane częściej.
• Kompetencje organu w Pakcie Ligi Narodów nie zostały ściśle sprecyzowane. Miało ono rozpatrywać wszystkie sprawy z zakresu działań organizacji lub dotyczące światowego pokoju.

Do najważniejszych uprawnień Zgromadzenia należały:

• przyjęcia nowych członków, wybór stałych i niestałych członków Rady
• akceptacja nominacji sekretarza generalnego
• rozważanie sporów przedłożonych przez Radę
• zapraszanie członków Ligi do ponownego zbadania obowiązujących ich traktatów
• głosowanie nad poprawkami do Paktu i statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM)
• zgłaszanie do STSM wniosków o opinie doradcze

Rada Ligi Narodów

składała się z różnych kategorii członków:

a) członkowie stali - mocarstwa (WB, Francja, Włochy-do 1937, Japonia-do 1932, Niemcy 1926-1933, ZSRR 1934-1940,

b) czterech niestałych członków, wybieranych na 3 lata, przez Zgromadzenie LN, ale co roku rotowała wśród nich 1/3 członków,

c) po przystąpieniu Niemiec na członka stałego w 1926 r. zwiększono liczbę niestałych do 6 członków, tworząc model członka półstałego (Polska i Hiszpania), który po trzech latach nie podlegał rotacji (po wycofaniu się Hiszpanii jedynym członkiem półstałym pozostawała Polska),

Kompetencje

• aprobata nominacji wysokich urzędników Ligi;

opracowanie planów redukcji zbrojeń narodowych;

• kontrola nad prywatną produkcją uzbrojenia;
• przyjmowanie wniosków i opinii specjalnej Komisji kompetentnej we wszystkich zagadnieniach dotyczących spraw wojskowych, lotniczych i morskich,
• wskazanie instrumentów działania na wypadek naruszenia całości terytorialnej i niezależności politycznej członków Ligi;
• działanie mediacyjne i rozjemcze na rzecz członków;

Podejmowanie decyzji

Zgromadzenie i Rada podejmowały decyzje jednomyślnie (poza art. 15), gdzie na wypadek

podjęcia akcji przeciwko agresorowi dopuszczano teoretycznie głosowanie

większościowe przy zastosowaniu dodatkowych procedur (określania winy i przyjmowania sprawozdań itp.), co jednak utrudniało podejmowanie decyzji efektywnych, osłabiając prestiż i wiarygodność LN na polu bezpieczeństwa międzynarodowego.

Sekretariat Ligi Narodów

q Organ pomocniczy

 

q Działaniami Sekretariatu kierował Sekretarz Generalny, wybierany przez Zgromadzenie, a mianowany przez Radę. W skład Sekretariatu wchodzili ponadto sekretarze i personel.

 

q Sekretariat przygotowywał projekt budżetu oraz materiały do sesji Zgromadzenia i Rady, zajmował się korespondencją napływającą na adres Ligi. Miał również obowiązek gromadzenia i udzielania informacji dotyczących kwestii międzynarodowych.

 

Najważniejsze osiągnięcia oraz słabości LN na polu kształtowania bezpieczeństwa międzynarodowego:

 

1. OSIĄGNIĘCIA:

q Przyjęcie przez Zgromadzenie „Protokołu genewskiego w sprawie pokojowego

rozstrzygania sporów międzynarodowych”(2 października 1924 r.), uznającego „wojnę napastniczą” za przestępstwo sprzeczne z prawem międzynarodowym. Nie wszedł on w życie ze względu na sprzeciw WB. Został przejęty przez tzw. pakt przeciwwojenny Brianda-Kelloga z

1928 r., podlegając dalszej ewolucji po 1945 r.

q Podjęcie próby doprowadzenia do konferencji rozbrojeniowej 1932-1937,

która nie potrafiła jednak wypracować skutecznych zasad kontroli, co pozbawiło ją szans na sukces.

q Włożenie dużo wysiłku w system kontroli przestrzegania praw mniejszości narodowych

co jednak prowadziło do licznych kontrowersji i nie wzbudzało zachwytu różnych państw, w tym także Polski w odniesieniu do skarg mniejszości niemieckiej. Stworzenie w Genewie możliwości przeprowadzania konsultacji i rozwiązywania różnych zadrażnień oraz sporów, co osłabiło przejściowo, zwłaszcza w ciągu lat 20-tych, napięcia i konflikty w Europie,

q Podjęcie próby osłabienia wynaturzeń kolonializmu przez stworzenie systemu mandatowego.

2. SŁABOŚCI

q skomplikowany system postępowania LN w razie konfliktów (długi okres potrzebny na stwierdzenie powstania konfliktu i winy stron, powolne wdrożenie struktur i metod arbitrażowo-rozjemczych, konieczność jednomyślnego przyjęcia sprawozdania na temat podjęcia sankcji, co praktycznie je uniemożliwiało, wykluczając praktycznie podjęcie kroków zbrojnych przeciwko agresorowi),

q LN nie mogła zatem w praktyce wykluczyć wojny, a jedynie odroczyć na 10-miesięcy

q Brak możliwości przyjęcia sankcji ekonomicznych ze względu na fakt,

iż traktowano gospodarkę traktowano jako element atrybutów wewnętrznych państw,

q Brak superarbitra spoza Europy, którym w praktyce mogły zostać tylko USA,

q Dominacja państw silniejszych nad pozostałymi członkami LN.

II System bezpieczeństwa
ONZ

Geneza, istota i cele ONZ

ONZ jest jedyną organizacją międzynarodową o charakterze uniwersalnym, czyli powszechnym. Spełnia ona wielorakie funkcje, wśród których nadrzędną rolę zajmuje utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa światowego oraz rozwój przyjaznych stosunków i współpracy między wszystkimi państwami członkowskimi.

Geneza, istota i cele ONZ

• Prekursorem ONZ była Liga Narodów, która powołana została 28 czerwca 1919 r.
• Wraz z formalnym rozwiązaniem LN 18 kwietnia 1946 r., na jej miejsce utworzono nową organizację uniwersalną – ONZ

Inicjatywę powołania do życia ONZ podjęły USA, nawiązując do tradycji konstytucjonalizmu amerykańskiego oraz przekonania, iż pokój i bezpieczeństwo po tragicznych doświadczeniach II wojny światowej można najlepiej utrzymać poprzez utworzenie powszechnej organizacji międzynarodowej.na konferencji w w Dumbarton Oaks (USA) przedstawiciele USA, WB, ZSRR i Chin opracowali wstępny statut ONZ (sierpień-październik 1944 r.);

Sprawa ONZ była jedną z wielu kontrowersji w łonie koalicji antyhitlerowskiej odnośnie do porządku powojennego, zwłaszcza między USA i Wielką Brytanią a ZSRR.

• na konferencji w Jałcie 3–11 lutego 1945 r. trzej przywódcy koalicji antyhitlerowskiej – F. D. Roosevelt, W. Churchill oraz J. Stalin doszli do porozumienia odnośnie do wymogu jednomyślności głosowania między wielkimi mocarstwami w Radzie Bezpieczeństwa, do których obok USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR zaproszono przedstawicieli Francji i Chin jako członków założycieli.
• kwiecień-czerwiec 1945 r. konferencja założycielska w San Francisco, na której opracowano akt założycielski - Kartę Narodów Zjednoczonych (KNZ)
• 26 czerwca 1945 r. podpisanie KNZ przez przedstawicieli 50 państw, tzw. członków pierwotnych
• KNZ weszła w życie 24 października 1945 r. po ratyfikacji przez 51 państw (Polska nie uczestniczyła w konferencji założycielskiej ONZ, ale po utworzeniu Tymczasowego Rządu RP pod koniec czerwca 1945 r. podpisała KNZ 16 października 1945 r. i tym samym znalazła się wśród członków pierwotnych)
• Jedną z dodatkowych koncesji na rzecz ZSRR było przyznanie członkostwa ONZ największym republikom związkowym – Białorusi, Rosji i Ukrainie.

KNZ obowiązuje wszystkich członków i propaguje następujące cele:

• utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego,
• rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami,
• przywrócenie wiary w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość bez względu na różnicę rasy, płci, języka lub wyznania,
• wkład w rozwój praw człowieka,
• uzgadnianie działalności między państwami dla osiągnięcia powyższych celów.

Dodatkowo ważnymi zasadami działania

państw członkowskich są między innymi:

• suwerenna równość,
• nieingerencja w sprawy wewnętrzne,
• wykonywanie zobowiązań międzynarodowych w dobrej wierze,
• pokojowe załatwianie sporów,
• wyrzeczenie się siły w stosunkach wzajemnych,
• bezpieczeństwo zbiorowe i wiele innych.

 

Członkostwo

• 51 członków pierwotnych
• Obecnie 192 państwa członkowskie

• W poczet członków ONZ przyjmowane są państwa, które, podobnie jak członkowie pierwotni, wyrażają gotowość realizacji celów i zadań zawartych w KNZ.
• Są one przyjmowane przez Zgromadzenie Ogólne (ZO) NZ na zlecenie Rady Bezpieczeństwa.
• Podczas procedury przyjęć w ZO NZ wymagana jest większość 2/3 państw.
• Wobec państw członkowskich, łamiących cele i zasady działania, ZO ONZ może na zlecenie Rady Bezpieczeństwa podjąć środki przymusu

np. wobec Iraku w 1991 r. ze względu na okupację Kuwejtu) lub też zawiesić w prawach członkowskich (np. Nową Jugosławię w 1992 r.). Towarzyszą temu skomplikowane procedury i mechanizmy podejmowania decyzji

Struktura ONZ

• Zgromadzenie Ogólne
• Rada Bezpieczeństwa
• Rada Gospodarczo-Społeczna
• Rada Powiernicza
• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
• Sekretariat

Zgromadzenie Ogólne

• tworzą wszystkie państwa członkowskie (w 2007 r. – 192), które posiadają po jednym głosie. Zbiera się ono na rocznych sesjach zwyczajnych,
• RB NZ lub większość państw członkowskich mogą doprowadzić do zwołania sesji nadzwyczajnej.
• Podczas przerw w obradach ZO pracuje 6 komitetów stałych (patrz grafik).
• ZO podejmuje decyzje w formie uchwał, które mają charakter obowiązujący w kwestiach wewnętrznych (przyjęcia nowych członków, uchwalenie budżetu), a zalecający, czyli nieobowiązkowy dla państw członkowskich.
• W ważnych sprawach merytorycznych uchwały zapadają większością 2/3 głosów, a w pozostałych zwykłą większością głosów. Znaczenie ZO podnosi fakt, iż może ono zainicjować omawianie wszelkich spraw wynikających z KNZ.

 

Rada Bezpieczeństwa

• W skład RB wchodzi 15 państw, z czego pięć posiada status stałych członków (ChRL, Francja, Rosja, USA i Wielka Brytania). Pozostałe 10 państw wybieranych jest przez ZO na kadencję dwuletnią, przy czym co roku wybieranych jest pięciu niestałych członków.
• Od 1 stycznia 2008 roku wśród niestałych członków RB NZ znajdują się: Belgia, Indonezja, Panama, RPA, Włochy oraz państwa wybrane w wyborach niestałych członków RB NZ w październiku 2007 r.: Chorwacja, Wietnam, Burkina Faso, Libia oraz Kostaryka.
• Polska jest kandydatem w wyborach niestałych członków RB w 2009 roku.
• Członek ustępujący nie może być wybrany na następną kadencję. W celu zachowania reprezentatywności geograficznej Zgromadzenie Ogólne podjęło w 1963 r. decyzję, że państwom Afryki i Azji przysługiwać będzie 5 miejsc, państwom Europy Wschodniej 1 miejsce, 2 miejsca państwom Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz 2 miejsca państwom Europy Zachodniej i z pozostałych regionów.

Mechanizm funkcjonowania i główne projekty reformy RB ONZ

MECHANIZM DECYZYJNY

· decyzje w RB są podejmowane większością 9 głosów, w tym jednomyślnie przez jej 5-ciu stałych członków, bez spełnienia obu kryteriów decyzja nie może zostać przyjęta

· W sprawach merytorycznych obowiązuje wymóg jednomyślności pięciu stałych członków RB.

· sprawa braku jednomyślności stałych członków RB ONZ w kwestiach pokoju i bezpieczeństwa stanowi poważną przeszkodę w stabilizacji systemu międzynarodowego

· w sytuacjach kryzysowych rezolucje RB wzywają do podjęcia rokowań i pokojowego rozwiązania sporu,

· w wypadku wybuchu bezpośrednich działań zbrojnych RB wzywa strony do zawieszenia broni jako wstępu do rokowań pokojowych,

· w celu realizacji przyjętej rezolucji RB może wprowadzić sankcje przeciwko napastnikowi, z których najważniejsze to liczne embarga, zwłaszcza w zakresie dostaw broni, jak również w ostateczności udzielenia mandatu dla do interwencji zbrojnej,

· mandat winien być precyzyjny, choć w praktyce uzależniony jest od czynnika geopolitycznego oraz możliwości finansowych i militarnych państw oraz międzynarodowych organizacji lub sojuszy polityczno-militarnych(np. NATO),

· w wypadku sparaliżowania RB np. poprzez weto jednego z jej stałych członków można doprowadzić większością 2/3 głosów do pilnego i nadzwyczajnego posiedzenia ZO dla rozpatrzenia konkretnego konfliktu,

GŁÓWNE PROJEKTY REFORMY RB OD LAT 90.

· zasadnicze elementy reformy RB odnosiły się do: 1) zmiany liczby członków stałych i niestałych(5+10), 2) ograniczenia prawa weta mocarstw,

Chronologia projektów i propozycji reform RB ONZ:

· 1993=powołanie przez ZO grupy roboczej do reformy RB, zjednoczone Niemcy aspirują na jej członka stałego,

· 1997= raport powyższej grupy(Razaliego) wysuwa propozycję na dokooptowania do RB 6 stałych członków ale bez prawa weta, co odrzucają USA. Niemcy wycofują swoja propozycję odnośnie stałego członka RB i proponuję wspólne członkostwo UE, na co nie zgadzają się Francja i Wielka Brytania.

· 2004 jesień= o stałe miejsce w RB zabiegają: Niemcy, Japonia, Indie i Brazylia,

· 2005= specjalna komisja pod auspicjami sekretarza generalnego ONZ K.Annana przedstawia następujący projekt reformy RB:

1)zachowuje się dotychczasowy stan RB= 5 stałych i 10 niestałych członków:

2) wprowadza się dwa nowe modele składu i funkcjonowania RB:

A. zwiększenie liczby członków do 24 miejsc, z czego 5 stałych z prawem weta+ dodatkowo niestałych 13, wybieranych co 2 lata,

B. zwiększenie liczby członków do 24 miejsc, z czego 5 stałych z prawem weta + 8 wybieranych na 4 lata + 11 wybieranych co 2 lata, wszyscy bez prawa weta,

· projekt grupy G-4 z 16.05.2005 r. przewiduje powiększenie dotychczasowego składu z RB o 6, czyli łącznie na 11 stałych członków oraz podniesienie stanu niestałych członków z 4 na 14. Obok dotychczasowych członków stałych (USA,FRAGB,CHRL i RU) nowymi stałymi członkami RB winny być: z Azji –2( JAP i IND). z Ameryki Łacińskiej –1, z Europy 1-DE, z Afryki 2(Nigeria i Afryka Połud.) Co 2 lata wybierano by 14 niestałych członków. Negatywnie zareagowała CHRL. Rosja wyraziła zastrzeżenia. W sierpniu 2005 r. USA i CHRL zabiegały o utworzenie grupy konkurencyjnej.

· Na forum ZO ONZ prezentowano wobec powyższych propozycji następujące stanowiska:

1) przeciwko propozycji G-4 z 4 nowym stałymi miejscami w RB występowało od 15-40 członków tzw. „klub kawiarniany”(Coffe Club), odrzucając w ogóle jej poszerzenie o stałych członków),

2) poszczególnych kandydatów G-4 zwalczały ostro: a) Włochy i Hiszpania= Niemcy, b)Argentyna i Meksyk= Brazylię, c)Pakiastan i Korea Połud. = Japonię,

c) Państwa zwalczające wymienione w punkcie b utworzyły strukturę konsultacyjną =„Stowarzyszenie dla konsensusu” złożyły oficjalną propozycję, zmierzającą do uzupełnienia dotychczasowych 5 stałych członków RB o dalsze 10 niestałych. Pozostałych 20 niestałych członków winno wybierać ZO wg. następującego klucza: Afryka=6, Azja-4, Ameryka Łać. i Karaiby 3, Europa Zach. i Europa Wsch. po 2 członków.

· w odpowiedzi na powyższe propozycje – nowy projekt złożyła Unia Afrykańska(UA) =

1) powiększenie RB o 6 członków z prawem weta, oraz 2) 5-ciu rotacyjnych bez prawa weta,

2) Grupa G-4 szuka kompromisu z propozycją UA, którą popiera 53 państw afrykańskich. Z wszystkich 192 członów należałoby uzyskać poparcie 2/3 głosów ZO. Obie grupy nie doszły jednak do kompromisu i nie osiągnęły wymaganych 2/3 głosów.

· w 2007 r. Cypr przy poparciu Niemiec zgłosił projekt powiększenia RB z 15 do 22 członku na podkreślenia większej reprezentatywności, ale wniosek nie był szerzej dyskutowany.

· Kolejną dyskusję nad reformą ONZ, w tym RB, zainicjowano na szczeblu ambasadorów w styczniu 2009 r.

Rada Gospodarczo-Społeczna

• składa się z 54 członków, wybieranych przez ZO, z czego co roku zmienia się 1/3 jej składu
• posiada ona liczne wyspecjalizowane organizacje, agendy i programy, realizuje niezliczone zadania specjalne oraz ma wiele komisji.

Działalność RGS obejmuje prawie większość zagadnień społeczno

gospodarczo-kulturalnych, a także niektóre polityczne, jak np.

przestrzeganie praw człowieka.

Do jej kompetencji należy m.in.:

• wskazywanie rozwiązań międzynarodowych problemów gospodarczych, społecznych i zdrowotnych,
• ułatwianie międzynarodowej współpracy kulturalnej i oświatowej,
• zachęcanie do powszechnego przestrzegania praw człowieka i podstawowych wolności.

 

Rada Powiernicza

• powołana w myśl artykułu 75 KNZ w celu przygotowania do niepodległości obszarów zależnych (kolonii, mandatów i innych).
• Podlega ona zarówno ZO, jak też RB ONZ.
• Straciła ona poważnie na znaczeniu w wyniku postępującej dekolonizacji od momentu uchwalenia specjalnej deklaracji ZO z 14 grudnia 1960 r. w tym zakresie. Jej rozwiązanie nie dochodzi do skutku ze względu na przedłużanie się reformy ONZ.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (Haga)

• Skład: 15 sędziów z tym, że nie może w nim zasiadać 2 obywateli tego samego państwa. Sędziowie Trybunału wybierani są przez Zgromadzenie Ogólne NZ i Radę Bezpieczeństwa na 9 letnią kadencję i mogą ubiegać się reelekcję. W czasie sprawowania funkcji członkowie Trybunału nie mogą pełnić innych obowiązków. Aby zapewniona została ciągłość prac Trybunału co 3 lata wymianie podlega 1/3 składu MTS.

• został powołany do rozwiązywania sporów miedzy państwami członkowskimi z punktu widzenia przestrzegania norm prawa międzynarodowego.
• Nie zajmuje się on sporami o charakterze politycznym.
• Słabość MTS polega na tym, iż nie posiada on możliwości egzekwowania swoich orzeczeń, zwłaszcza w odniesieniu do mocarstw i państw dużych, które w wielu wypadkach nie są skłonne przekazywać mu sprawy do rozpoznania, nie mówiąc już o zgodzie na przyjęcie orzeczenia w sporze z państwami słabymi lub małymi.

Sekretariat

• Na czele Sekretariatu stoi Sekretarz Generalny (SG) wybierany przez ZO na zlecenie RB na okres 5 lat

System finansowania ONZ tworzą

 

• Wydatki na finansowanie podstawowych funkcji ONZ,

a więc jego organy, które pochodzą z budżetu regularnego, czyli obowiązujących składek członkowskich.

• Wydatki na operacje pokojowe (peacekeeping operations), pokrywane z budżetów uchwalanych dla każdej operacji i pochodzących z regularnych składek obowiązujących poszczególne kraje członkowskie.
• Wydatki na rozwój gospodarczy i pomoc humanitarną, pokrywane ze środków pozabudżetowych, wpłacanych dobrowolnie przez zainteresowane rządy krajów członkowskich, fundacje, firmy, a często także osoby prywatne

Budżet ONZ

• Wysokość wpłat poszczególnych państw następuje stosownie do wielkości PKB

 

 

Klasyfikacja propozycji reformy ONZ

Wzrost efektywności	Reforma instytucjonalna	Gruntowne przekształcenia
Celem reform jest zwiększenie skuteczności oraz możliwości działań w centralnych obszarach zadań ONZ Przykład: Racjonalizacja w obszarze administracji i finansów	Celem reform są przekształcenia w instytucjach, względnie dostosowanie do nowych wyzwań w XXI wieku. Przykład: Reforma RB ONZ, stworzenie nowych instytucji np. Światowej Organizacji Ochrony Środowiska	Celem reform są gruntowne i fundamentalne przeobrażenia dotychczasowych zasad ONZ Przykład: Zniesienie zakazu mieszania się w sprawy wewnętrzne, supranacjonalizacja ONZ

Reforma RB ONZ

Kryteria i kandydaci do stałego członkostwa w RB ONZ

Liczba ludności	Siła gospodarcza (udział w światowym PKB 2003)	Wkład finansowy do budżetu ONZ (2005)	Wkład osobowy do misji pokojowych ONZ (31.08.2005)
1. Chiny 2. Indie 3. USA 4. Indonezja 5. Brazylia 6. Pakistan 7. Rosja 8. Bangladesz 9. Nigeria 10. Japonia 12. Niemcy	1. USA (21,1) 2. Chiny (12,6) 3. Japonia (7,0) 4. Indie (5,7) 5. Niemcy (4,5) 6. Francja (3,2) 7. W. Brytania (3,2) 8. Włochy (3,0) 9. Brazylia (2,8) 10. Rosja (2,6)	1. USA 2. Japonia 3. Niemcy 4. Wielka Brytania 5. Francja 6. Włochy 7. Kanada 8. Hiszpania 9. Chiny 10. Meksyk	1. Pakistan (9881) 2. Bangladesz (8812) 3. Indie (6321) 4. Nepal (3565) 5. Etopia (3424) 6. Ghana (3320) 7. Nigeria (3175) 8. Jordania (2791) 9. Urugwaj (2435) 10. Afryka Płd. (2320) 36. Niemcy (290)

Ogólna ocena działalności ONZ na polu bezpieczeństwa międzynarodowego

• poprzez rozbudowany System Narodów Zjednoczonych struktury ONZ, jako jego centrum organizacyjno-decyzyjne, pełnią szereg pożytecznych funkcji, wynikających z realizacji KNZ oraz rozwiązywania innych palących problemów międzynarodowych.
• ONZ stała się główną platformą konsultacji, wymiany doświadczeń, inicjowania różnych programów rozwojowych, jak również zapobiegania sporom i konfliktom międzynarodowym.
• Mimo wielu trudności i niedomagań stanowi ona nadal ważna płaszczyznę ścierania się różnych interesów i poglądów między poszczególnymi grupami i kategoriami państw.

 

BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE I PAKTY POLITYCZNO-MILITARNE W OKRESIE ZIMNEJ WOJNY WSCHÓD-ZACHÓD

► Instytucjonalizacja bezpieczeństwa międzynarodowego 1945-1989

► Ugrupowania polityczno-militarne Zachodu i Wschodu

► Instytucjonalizacja NATO 1955-1990

► Instytucjonalizacja bezpieczeństwa bloku wschodniego

 

Ad 1)

► 1. Różnice interesów i celów ideologiczno- politycznych, militarnych, a także strategicznych doprowadziły 1946/1947 do załamania się współpracy oraz nasilenia się napięć między USA a ZSRR- głównymi zwycięzcami II wojny światowej –przyczyniając się z ich udziałem do tworzenia stref wpływów na Zachodzie i Wschodzie.

► 2. Rywalizacja i konfrontacja USA-ZSRR miała miejsce głównie w Europie:

(podział Niemiec i Berlina 1948-1949) oraz w skali globalnej, zwłaszcza zaś w Azji Południowo-Wschodniej (powstanie CHRL 1949 i wojna koreańska 1950-1953, wojna wietnamska 1946- 1973), a następnie także na Półkuli Zachodniej (kryzys kubański 1961/62).

 

► 3. Następstwem Zimnej Wojny był zatem podział świata na dwa przeciwstawne bloki polityczno-militarne na czele z USA i ZSRR, którego instytucjonalizacja nastąpiła do 1955.

► Jej istota polegała na utrzymywaniu różnicy interesów przy równowadze sił militarnych, prowadzącej do tzw. równowagi strachu ze względu na niebezpieczeństwo wybuchy III wojny światowej z możliwością użycia broni nuklearnej

► 4. Postępujący od połowy lat 50. proces dekolonizacji oraz powstanie ruchu krajów niezaangażowanych (Bandung 1955), doprowadził stopniowo do zmiany układu sił w skali globalnej przy utrzymującej się równowadze potencjału militarnego USA-ZSRR, zmuszając obie strony do poszukiwań kompromisu i odprężenia w ciągu dekady lat 70.

► 5. Generalnie w okresie Zimnej Wojny (1946-1989) utworzono określone sojusze (pakty, ugrupowania) polityczno-militarne. Niektóre z nich przestały istnieć w latach 90., inne przetrwały, ale musiały znacznie zmodyfikować swoje struktury i funkcje. Z inspiracji USA i ZSRR stworzono w okresie Zimnej Wojny następujące sojusze i ugrupowania polityczno-militarne:

USA

► Pakt Brukselski (1948), przekształcony w Unię Zachodnioeuropejską (1954),

► Pakt Bałkański(1954-1974),

► Organizację Paktu Północno-Atlantyckiego (NATO 1949)

► Pakt USA/Australia/Nowa Zelandia (ANZUS- 1951), Pakt Azji Południowo-Wschodniej – SEATO(1954-1977), Pakt Azji Centralnej-

(CENTO 1955-1979)

ZSRR

► Układ Warszawski(1955-1991)

► USA i ZSRR wsparły utworzenie w okresie odprężenia Wschód-Zachód lat 70. – Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy W Europie (KBWE 1975-1994), która uległa modyfikacji i od 1995 r. funkcjonuje jako- Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).

Ad 2)

W miarę zaostrzania się zimnej wojny Wschód-Zachód w Europie w drugiej połowie lat 40. USA były również zainteresowane zacieśnieniem współpracy wojskowej swoich bezpośrednich sojuszników.

► zawarcie 4 marca 1947 r. sojuszu brytyjsko-francuskiego w Dunkierce, który miał być skierowany przeciwko przyszłemu zagrożeniu ze strony Niemiec.

Z punktu widzenia USA przyszłe ugrupowanie miało w stanowić przeciwwagę dla potencjalnego zagrożenia komunistycznego ze Wschodu.

Doprowadziło to 17 marca 1948 r. do zawarcia w Brukseli przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg i Wielką Brytanię Traktatu o współpracy w dziedzinie gospodarczej, społecznej i kulturalnej oraz zbiorowej samoobrony, określanego potocznie Paktem Brukselskim.

► Pakt Brukselski był formalnie skierowany przeciwko potencjalnej agresji niemieckiej w przyszłości, ale w istocie za jego powstaniem opowiadały się USA, zmierzając do lepszego przygotowania obrony Europy zachodniej przed zagrożeniem ze strony ZSRR i komunizmu. Od jego powstania USA uzależniały udzielenie krajom zachodnioeuropejskim pomocy wojskowej.

► Wielka Brytania i Francja w momencie zaostrzenia się konfliktu Wschód-Zachód w 1948 r. zabiegały o bezpośrednie włączenie USA do Paktu Brukselskiego lub zawarcia stosownego porozumienia o ścisłej współpracy wojskowej, co wymagało jednak ratyfikacji oraz zgody 2/3 senatu amerykańskiego.

► W wyniku dwóch tur rozmów od 10-28 grudnia 1948 r. oraz od 20 marca do 4 kwietnia między USA i Kanadą oraz dziewięcioma państwami Europy zachodniej (Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania i Włochy) podpisano 4 kwietnia 1949 r. w Waszyngtonie traktat o Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). W kulminacyjnym okresie zimnej wojny do NATO przystąpiły jeszcze- Grecja i Turcja (1952).

► Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku

(ang. Pacific Security Treaty) – pakt polityczno-wojskowy powołany w 1951, nazywany często ANZUS od pierwszych liter nazw państw-sygnatariuszy (Australii, Nowej Zelandii i Stanów Zjednoczonych. Jego powstanie wiązało się z amerykańską polityką tworzenia antykomunistycznych bloków militarnych poza Europą. Jego podstawowym celem było zapewnienie bezpieczeństwa w rejonie Oceanu Spokojnego. W roku 1987 zawieszono członkostwo Nowej Zelandii, po tym jak ogłosiła się strefą bezatomową.

► Organizacji Paktu Azji Południowo-Wschodniej (SEATO 1954) organizacji wojskowo-politycznej z siedzibą w Bangkoku.

► odpowiedź USA na klęskę Francji w Indochinach. Celem powstania organizacji było powstrzymywanie postępów komunizmu w południowo-wschodniej Azji. Obszar jego działania obejmował także kraje Indochin.

► Celem Paktu było pokojowe rozwiązywanie sporów, strony Paktu zobowiązywały się do udzielania pomocy w zwalczaniu agresji, co faktycznie oznaczało niedopuszczanie do poszerzania wpływów komunizmu, przejmowania władzy przez ugrupowania lewicowe

► Zrzeszała następujące kraje: Australia, Filipiny, Francja, Wielka Brytania, Stan Zjednoczone, Nowa Zelandia, Pakistan, Tajlandia. W wyniku wycofania się USA z Wietnamu Pakistan opuścił organizację 7 listopada 1973, a Francja 30 czerwca 1974. Wydarzenia powyższe przyspieszyły rozwiązanie SEATO 30 czerwca 1977 r, podczas konferencji w Bangkoku,

► Na Bliskim i Środkowym Wschodzie powołano do życia Organizację Paktu Centralnego (CENTO)

► istniał w latach 1955-1979, sojusz polityczno-wojskowy, do którego należały: Iran, Pakistan, Turcja i Wielka Brytania. Był on bezpośrednią kontynuacją Paktu Bagdadzkiego podpisanego 24 lutego 1955 r. pomiędzy Turcją a Irakiem. Do Paktu Bagdadzkiego przystąpiły następnie: Wielka Brytania, Pakistan i Iran.

► W 1959 r. Irak wycofał się z uczestnictwa w Pakcie, co spowodowało przeniesienie siedziby z Bagdadu do Ankary. Zmieniono też nazwę na Organizacja Paktu Centralnego.

► USA, pomimo iż formalnie nie należały do CENTO, to jednak aktywnie uczestniczyły w pracach jego struktur.

► Celem paktu było zapewnienie bezpieczeństwa i pokoju oraz przeciwstawienie się wzrastającym wpływom komunistów w regionie Bliskiego i Środkowego Wschodu.

► Integracja zachodnioeuropejska

► W trakcie prac nad utworzeniem EWWiS premier francuski Rene Pleven ogłosił 24 października 1950 r. projekt wspólnej armii europejskiej, zakładający utworzenie w miejsce rozwiązanych armii narodowych wielonarodowych oddziałów od batalionu wzwyż. W ten sposób Francja nie chciała dopuścić do powstania odrębnych zachodnioniemieckich narodowych sił zbrojnych, poddając je kontroli organu ponadnarodowego.

► Sprzeciw wobec takiego rozwiązania wyrażały nie tylko RFN, lecz także USA, które w toku konsultacji na projektem Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Obronnej (EWO) postulowały utworzenie dowództwa ponadnarodowego dopiero na szczeblu korpusu. Francja obstawała także przy tym, aby liczebność zachodnioniemieckich sił zbrojnych nie przekraczała 20%, czyli ok. 20% stanu EWO. Ustąpiła jednak z forsowania powyższego warunku, kiedy USA i Wielka Brytania udzieliły jej gwarancji, iż nie dopuszczą do tego, aby RFN wystąpiła z EWO. Ukształtowany na wzór instytucjonalny EWWiS Traktat o EWO został podpisany przez ministrów spraw zagranicznych Francji, RFN, Włoch, Belgii i Luksemburga 27 maja 1952 r. w Paryżu.

► Traktat o EWO nie wszedł w życie, ponieważ został odrzucony przez Francuskie Zgromadzenie Narodowe 30 sierpnia 1954 r. Decyzja powyższa przekreśliła prowadzenie dalszych prac nad projektem traktatu o utworzeniu Europejskiej Współpracy Politycznej. USA nie zrezygnowały natomiast z dążeń do włączenia RFN do zachodniego systemu obronnego (poprzez modyfikację tzw. Paktu Brukselskiego oraz poszerzenie NATO o RFN).

► W obliczu fiaska EWO, z inicjatywy USA doszło do uzgodnienia wstępnych warunków przystąpienia RFN do NATO za zgodą Francji na konferencji w Londynie w dniach 28 września do 3 października 1954 r z udziałem jej niedoszłych sześciu sygnatariuszy oraz USA, Kanady i WB. Warunki powyższe dot. następujących kwestii:

- wygaśnięcie Statutu Okupacyjnego oraz przyznanie ograniczonej suwerenności RFN,

- gwarancja ze strony Wielkiej Brytanii odnośnie stałego udziału w obronie Europy zachodniej,

- zobowiązanie RFN, iż nie będzie na swoim terytorium produkować broni ABC (atomowej, bakteriologicznej i chemicznej).

► Po ratyfikacji tych ustaleń przez francuskie Zgromadzenie Narodowe na konferencji w Paryżu 20-23 października 1954 r., podpisane zostały tzw. układy paryskie. Jego najważniejsze postanowienia to:

- Przystąpienie RFN do NATO i nowo utworzonej Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE);

- Wejście RFN i Włoch do zmodyfikowanego i uzupełnionego 23 października 1954 r Traktatu Brukselskiego z 1948 r. oraz towarzyszących mu czterech protokołów, w których przewidywano głównie ograniczenia zbrojeń dla wszystkich sygnatariuszy, zwłaszcza zaś RFN, poddanych kontroli ze strony Agencji Kontroli Zbrojeń;

- Dodatkowe zobowiązania dotyczyły polityki niemieckiej RFN;

- W wyniku ratyfikacji układów paryskich RFN przystąpiła 5 maja 1955 r. do NATO i UZE, wzmacniając poważnie pozycję Zachodu w konfrontacji polityczno-militarnej ze Wschodem.

- Integrację polityczno-militarną RFN w sojuszu zachodnim forsowały ze względów strategicznych USA, które zachowały w nim pozycję hegemoniczną do końca lat 60.

- Ponadto w walce z zagrożeniem komunistycznym poza Europą USA wykorzystały osłabienie i rozpad imperiów kolonialnych, zwłaszcza zaś Wielkiej Brytanii i Francji, tworząc na terenie Dalekiego i Bliskiego Wschodu wspomniane już wyżej ugrupowania polityczno-militarne - ANZUS(1952), SEATO(1954) i CENTO(1955).

- Po okupacji i podpisaniu Traktatu pokojowego z Japonią w 1951 r. USA zachowały tam, podobnie jak w Korei Południowej liczne bazy wojskowe. Działania powyższe były skierowane przeciwko wpływom komunistycznym zarówno ze strony ZSRR, jak też CHRL. Przyjmuje się, iż wokół ZSRR i ChRL USA utrzymywały łącznie ok. 250 baz wojskowych.

 

Ad 3

Początkowym celem istnienia NATO, na mocy traktatu waszyngtońskiego, była obrona militarna przed atakiem ZSRR.

NATO posiada bardzo rozbudowane struktury wojskowe i cywilne, stanowiąc forum uzgodnień określonych konsultacji i działań przed podjęciem konkretnych decyzji. Najważniejszymi organami NATO były:

► Rada Północnoatlantycka jako naczelny organ polityczny na szczeblu szefów państw lub rządów ministrów (tzw. szczyty NATO),

► Rada Stałych Przedstawicieli na szczeblu wiceministrów i ambasadorów,

► Komitet Planowania Obrony jako główny organ decyzyjny na szczeblu ministrów obrony

► Grupa Planowania Nuklearnego na szczeblu ministrów obrony lub ambasadorów.

► Ważną rolę nadzorującą i koordynującą odgrywał także Sekretariat Międzynarodowy na czele z Sekretarzem Generalnym, którym zostaje wybrany z reguły polityk cywilny.

► W rozbudowane strukturze wojskowej NATO ważne miejsce zajmują Komitet Wojskowy, Międzynarodowy Sztab Wojskowy i dowództwa wojskowe.

► Tekst Traktatu Północnoatlantyckiego jest bardzo rozbudowany i składa się z preambuły i 14 artykułów. Posiadał on charakter obronny i nawiązywał do postanowień Karty Narodów Zjednoczonych z 1945 r.

► W artykule 5 sprecyzowano warunki udzielenia pomocy państwom członkowskim na wypadek napaści lub zagrożenia.

► Warto podkreślić, iż nie przewiduje on automatycznego udzielenia pomocy zbrojnej, lecz jedynie podjęcia natychmiastowych konsultacji w celu ustalenia stanu zagrożenia oraz charakteru udzielenia pomocy państwu napadniętemu lub zagrożonemu.

► Wszelkie decyzje w NATO muszą być uzgadniane jednomyślnie, co znacznie wydłuża cały proces decyzyjny.

► Mimo iż postanowienie powyższe osłabiało gotowość do wypełniania casus foederis, to NATO przez cały okres zimnej wojny stał się ważnym elementem bezpieczeństwa i stabilizacji całego Zachodu.

► Członkowie założyciele: 10 krajów europejskich: państw-członków Unii Zachodniej (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania) wraz z pięcioma dodatkowymi krajami (Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy) oraz USA i Kanadę.

► 18 lutego 1952 do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, 5 maja 1955 r. RFN, a 30 maja 1982 r. – Hiszpania.

 

► ad 4)

► Geneza i ewolucja bloku wschodniego

► Pod koniec oraz po zakończeniu II wojny światowej głównym celem strategicznym ZSRR było utrzymanie hegemonii na zajętymi podczas działań zbrojnych obszarów państw Europy Środkowo-Wschodniej. Celowo powyższemu służyło zawarcie serii układów sojuszniczych, określanych jako układy o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej. Układy takie zawarto kolejno z Czechosłowacją 12 grudnia 1943 r., z Jugosławią 11 kwietnia 1945 r. i Polską 21 kwietnia 1945 r.

► Deklarowano w nich potrzebę rozwijania wszechstronnej współpracy oraz udzielania sobie pomocy wzajemnej w walce z III Rzeszą do chwili zakończenia wojny. W latach 1946 –1949 ZSRR oraz jego dotychczasowi sojusznicy zawarli podobne układy dwustronne o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej z pozostałymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej, znajdującymi się już w radzieckiej strefie wpływów: Albanią, Bułgarią, Rumunią i Węgrami.

Etapy rozszerzania NATO

 

 

► Powyższe powiązania traktatowe m.in. sankcjonowały przejmowanie radzieckiego modelu ustrojowego, a także uzależniały te państwa pod względem polityczno-strategicznym od ZSRR.

► Ważnym elementem powyższych powiązań była bliska współpraca ideologiczna między WKP (b) a partiami komunistycznymi i robotniczymi krajów Europy Środkowo-Wschodniej i Południowej, SED oraz KPF i WPK. Nabrała ona jeszcze większego znaczenia i była koordynowana przez powołane w wyniku narady w Szklarskiej Porębie:

ü Kominform – (Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych) utworzone 27 września 1947 r. na naradzie partii komunistycznych i robotniczych w Szklarskiej Porębie - Józef Stalin zwołał konferencję w odpowiedzi na kontrowersje wśród komunistycznych rządów europejskich, czy wziąć udział w paryskiej konferencji dotyczącej planu Marshalla w lipcu 1947 r.

ü Pierwszą siedzibą Kominformu był Belgrad, jednak po usunięciu Jugosławii w czerwcu 1948r. została przeniesiona do Bukaresztu.

ü Celem Biura była koordynacja działań partii komunistycznych kierowanych przez ZSRR, de facto było ono narzędziem polityki sowieckiej. Kominform został rozwiązany w 1956 r. w wyniku procesu destalinizacji w ZSRR

ü W owym okresie Stalin lansował tezę ideologiczną o nieuniknionej wojnie między socjalizmem a kapitalizmem, a A. Żdanow i G. Malenkow sformułowali na naradzie w Szklarskiej Porębie obowiązującą w Kominformie tezę propagandową o nieuchronnym podziale świata na dwa przeciwstawne obozy- „pokoju i demokracji” na czele ze ZSRR oraz „imperializmu i wojny” pod kierunkiem USA.

ü Stalin, oczekując od krajów demokracji ludowej bezwzględnej uległości i podporządkowania ZSRR, krytycznie odnosił się od 1948 r. do wzmożonej aktywności i samodzielnych działań politycznych ze strony przywódcy Komunistycznej Partii Jugosławii J.B.Tito (wspieranie komunistów podczas wojny domowej w Grecji, projekt utworzenia unii z Bułgarią).

ü Nie należy także przeoczyć faktu, iż solą w oku Stalina były sukcesy Tity oraz partyzantki jugosłowiańskiej, które bez pomocy Armii Czerwonej wyzwoliły Jugosławię spod okupacji hitlerowskiej.

ü Ostateczne zerwanie nastąpiło na posiedzeniu Kominternu 28 czerwca 1948 r. bez osobistego udziału Tito, na którym oskarżono między innymi kierownictwo Jugosławii o popełnienie poważnych błędów politycznych, w tym tendencje nacjonalistyczno-szowinistyczne, wrogą postawę wobec ZSRR, zdradę oraz zmowę z „imperialistami” i szereg innych.

ü W rezultacie powyższej krytyki KPJ została wykluczona z Kominformu, a ZSRR oraz jego sojusznicy zerwały z nią stosunki dyplomatyczne.

ü Moskwa cofnęła pomoc gospodarczą i odwołała swoich doradców z Jugosławii, ale nie zdecydowała się na interwencję zbrojną przeciwko Belgradowi. Z kolei Jugosławia zawarła z USA porozumienie sprawie dostaw broni (1951), ale nie wyraziła gotowości do przystąpienia do struktur polityczno militarnych Zachodu. Zaprzestała jednak udzielania pomocy komunistom greckim, co przyspieszyło zakończenie wojny domowej.

ü Dwa lata później 28 lutego 1953 r. Jugosławia zawarła tzw. Pakt Bałkański z Grecją i Turcją, ale od połowy lat 50. wyraźnie przeorientowała swoją politykę zagraniczną na współpracę z ruchem krajów niezaangażowanych Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

ü Realizacja Planu Marshalla oraz wspomniane już wyżej tworzenie struktur polityczno-militarnych w Europie zachodniej pod koniec lat 40, jak również konieczność wykorzystania potencjału gospodarczego państw satelickich dla celów militarnych skłoniło kierownictwo ZSRR do złożenia podczas narady działaczy gospodarczych w Moskwie 8 stycznia 1948 r. propozycji utworzenia:

ü Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)

ü Powstała z inicjatywy Stalina podczas konferencji moskiewskiej (5-8 stycznia 1949 roku).

ü W jej skład weszły: Bułgaria, CSRS, Polska, Rumunia; w lutym 1949 dołączyły do niej Albania i NRD. Do grona członków nie zaproszono Jugosławii, co było skutkiem konfliktu między Moskwą a Belgradem.

ü Była ona wschodnioeuropejską odpowiedzią na Plan Marshalla i powstanie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC).

ü Cele RWPG:

ü wspieranie planowanego rozwoju gospodarki narodowej, przyspieszanie postępu technicznego, podniesienie poziomu industrializacji, wzrost wydajności pracy i zwiększenie dobrobytu państw członkowskich.

ü Najwyższym organem rady była coroczna Sesja Rady, której podlegał Komitet Wykonawczy złożony z wicepremierów państw członkowskich.

ü W Warszawie siedzibę miała jedna z dwunastu komisji branżowych, odpowiedzialna za przemysł węglowy. Reprezentantem RWPG na zewnątrz był sekretarz Rady wyznaczany przez Sesję Rady.

ü W latach 60. podjęto próby ożywienia wzrostu gospodarczego i postępu naukowo-technicznego krajów bloku wschodniego.

ü Na sesji Rady RWPG w czerwcu 1962 przyjęto zasadę międzynarodowego socjalistycznego podziału pracy. Jednak ostatecznie nie udało się osiągnąć integracji ekonomicznej krajów członkowskich, m.in. z powodu braku waluty wymienialnej. Walutą rozliczeniową RWPG był rubel transferowy. RWPG rozwiązano w 1991 r.

Głównodowodzącym wojsk Układu Warszawskiego miał być zawsze marszałek Armii Radzieckiej, który był jednocześnie wiceministrem obrony ZSRR.

Ponadto funkcjonował Komitet Polityczny Państw Stron Układu Warszawskiego (DKP)

Poza ZSRR do UW należały do 1955: Albania (wystąpiła w 1968 r.), Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Rumunia i Węgry.

► Poważne implikacje dla ewolucji bloku wschodniego miały zmiany polityczne w ZSRR po śmierci Stalina w 1953 r. W szczególności istotne znacznie miały uchwały XX zjazdu KPZR w lutym 1956 r., w których potępiono zbrodnie Stalina (tzw. kult jednostki) i dokonano amnestii represjonowanych, jak również zainicjowano określone zmiany w zarządzaniu i funkcjonowaniu gospodarki narodowej w kierunku podniesienia jej efektywności.

Dla działalności międzynarodowej ZSRR oznaczało to:

► po pierwsze -odejście od koncepcji Stalina o „nieuchronności wojny” oraz propagowanie doktryny pokojowego współistnienia państw o przeciwstawnych ustrojach społeczno-politycznych,

► po drugie- gotowość odejścia od jednostronnego forsowania budowy socjalizmu według modelu radzieckiego na rzecz zaakceptowania specyfiki rozwoju poszczególnych państw bloku wschodniego

Podsumowanie

► Ogólnie można zatem stwierdzić, iż pod koniec lat 60. USA i ZSRR cechowała nadal znaczna asymetria na korzyść USA i całego Zachodu, jeśli chodzi o rywalizację systemów oraz podstawowe wskaźniki efektywności gospodarowania oraz miejsce w gospodarce światowej.

► Z drugiej jednak strony doszło do tzw. pata atomowego, czyli równowagi sił nuklearnych, w której żadna ze stron nie mogła uzyskać przewagę nad drugą. Doszło do ustanowienia tzw. równowagi strachu, która stanowiła z jednej strony poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa i pokoju w Europie oraz w skali całego świata, sprzyjają zarazem drugiej strony poszukiwaniu bardziej trwałego odprężenia w stosunkach Wschód-Zachód

Konferencja/Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE/OBWE)

I. PRZESŁANKI I NASTĘPSTWA PROCESU KBWE<