Пляценне і мачальны промысел

19. Тэхналогіі і прылады апрацоўкі скуры, футра і фоўны

Кожевенное ремесло является одним из древнейших ремесел, известных со времен палеолита. 

Кожа — материал, который люди начали обрабатывать и использовать одним из первых. Много информации о владении египтянами кожевенным делом можно извлечь из росписей гробниц. Упоминания о способах обработки и декоративной отделки кожи можно найти и в древнерусских летописях. Уже в эпоху позднего палеолита простейшая одежда из обычных шкур заменяется сшитыми одеждами из кожи и меха. Тогда же появляются первые декоративные приёмы — вышивка (бусинами и т. п.), раскраска, аппликация. У разных народов имелось множество традиционных способов выделки кожи. даже открытие ткачества не вытеснило кожу из быта — ремни, сумки, обувь, доспехи.

У разных народов имелось множество традиционных способов выделки кожи. Но все способы можно свести к трём при которых получаются принципиально разные продукты.

Сырая кожа — минимум обработки.

Сыромятная кожа — выделка без дубления.

Дублёная кожа — прошедшая операцию жирового дубления или дубления растительными и позднее искусственными химическими дубильными веществами.

Сырая кожа имела узкую область применения.

А вот сыромятная была основной с древнейших времён для изготовления одежды, обуви и т. п. Дубление с помощью растительных танинов тоже было известно с древности, но далеко не у всех народов. Сейчас же дублёные кожи используются практически повсеместно.

Несмотря на различие в методах рецептах обработки для получения разных видов конечной продукции, имеются общие обязательные этапы.

Первая универсальная операция — мездрение, при которой шкура лишается остатков мяса, жира и подкожной жировой клетчатки.

Затем, если требуется, производят обезволашивание или золение, удаляя шерсть и эпидермис. Полученный продукт называют гольём.

На этом этапе можно остановиться и получить так называемую сырую кожу или пойти дальше по пути получения сыромятной или дублёной кожи. Видов последней сейчас имеется большое количество. Соответственно и рецептов выделки также множество.

ВИДЫ КОЖ

 

Натуральная кожа представляет собой шкуры животных, рептилий, изредка рыб, изменившие свои свойства под влиянием разнообразных механических, физических, биологических, химических воздействий.
Существует множество классификаций кож, которые различаются по виду и возрасту животных, от которых они получены, и по способам обработки и окраски. Вот некоторые примеры.
Сафьян - кожа из козьих шкур растительного дубления, слабопрожированная и ярко окрашенная.
Велюр - изготавливается из кож с дефектами лицевой поверхности; это кожа хромового дубления, отделанная со стороны бахтармы под бархат при помощи специального шлифования.
Замша - кожа из шкур лося, северного оленя, дикой козы и т. п. жирового дубления; лицевой стороной является бахтармяная; ворс густой, но не пушистый и без блеска; кожа мягкая, плохо впитывающая воду.
Шагрень - мягкая кожа растительного дубления из шкур овец или коз, имеющая красивый мелкий рельефный рисунок.
Лайка - кожа из шкур овец, коз, собак; дубление алюминиевыми квасцами с применением соли, муки и желтка; кожа мягкая, тонкая, используется для изготовления.перчаток.
Спилок - получается при двоении толстой кожи; часто имитирует более дорогие сорта кож при нанесении на него искусственного рисунка; у лицевого спилка (верхний слой) одна сторона кожаная, вторая - бахтармяная; чаще спилок не имеет кожаной поверхности и поэтому непрочен.
Для того чтобы получить кожу, шкуры сначала консервируют, затем удаляют волосяной покров, дубят, жируют и окрашивают. Сейчас дубление осуществляется комбинированными способами - минеральными, растительными и синтетическими дубильными веществами.

• Минеральные - основные соли тяжелых металлов (хрома, алюминия, железа и др.), а также некоторые кислоты.
• Растительные - содержащиеся в растениях слабые кислоты.
• Синтетические - конденсированные продукты сульфирования ароматических углеводородов или фенолов.

" Прессованная кожа " — это не профессиональный термин. Название, скорее всего, возникло в обиходе торговцев. "Прессованная кожа" — материал, вырабатываемый под давлением из отходов производства натуральной кожи.
Один из компонентов, применяемых при ее изготовлении, — это обрезки, лоскутки, хромовая стружка, кожевенная пыль и другие отходы, остающиеся после выработки и раскроя натуральной кожи.
Второй компонент — синтетические связующие волокна из любого синтетического материала: полиэфира, полиамида, полиэтилена, которые расплавляются и склеиваются при нагревании.

ГАРБАРСТВА – рамяство па вырабу скур для пашыву абутку. Сыравінай служылі скуры рагатай жывёлы (быкоў, цялят, кароў-ялавак, авечак, коз), зрэдку коней, свіней. Сырыя скуры кансервавалі метадам салення (мокрасалення, сухасалення) і сушэння. Для мокрасалёнай кансервацыі бахтарму (мяздру) пасыпалі соллю або пагружалі скуру ў канцэнтраваны раствор солі. Пры сухасалёным метадзе скуру пасля засолкі сушылі, пры прэснасухім – сушылі без засолкі. Традыцыйная тэхніка вырабу скур уключала падрыхтоўчыя аперацыі (мачэнне, заленне, мяздрэнне, ачыстка ад шэрсці, абяззольванне, квашанне), дубленне і апрацоўку. Усе аперацыі праводзіліся ўручную. Мачылі скуры ў рацэ або ў чанах (драўляных бочках), потым апрацоўвалі водным растворам попелу і вапны. Са скур ачышчалі шэрсць і мяздру звычайнай касой ці нажамі з адной ці дзвюма ручкамі (скобля, струг) на калодзе (пласе, кабылцы) – нахіленай паўкруглай дошцы. Адна- і двухручныя прылады вядомы са старажытнасці (беларускімі археолагамі знойдзены нож – тупік 12 ст.).
Атрыманы паўфабрыкат – галлё – абяззольвалі, каб скура не была ломкай, цвёрдай. Для гэтага яе старанна паласкалі ў вадзе, "квасілі" ў водным растворы вотруб’я або мукі (аўсянай, жытняй, пшанічнай, ячнай), кухоннай солі. У народнай практыцы часта квашанне адсутнічала, а на Палессі замест залення практыкавалі "паценне" ў гноі. Дубленне скуры праводзілася, каб яна стала вільгаценепранікальнай, мяккай, эластычнай (для верху абутку) або, наадварот, цвёрдай, каб не стоптвалася (для падэшвы).
Апрацоўка скур уключала фарбаванне, пакрыццё тлушчам ("жыроўка"), глянцаванне (лашчэнне), струганне, мяцце. У 19 ст. на Беларусі для фарбавання юхты ў чорны колер ужывалі жалезны купарвас, брызэль, чорны сандал, а саф’ян, акрамя купарвасу, фарбавалі яшчэ цындрай (жалезнае пілаванне), індыга і інш. У якасці тлушчу выкарыстоўвалі бярозавы дзёгаць, алей, ялавічны тлушч, ворвань. Падэшвенную скуру не тлушчылі і не фарбавалі. Прасушаную пасля тлушчэння скуру стругалі (апрацоўвалі мяздру). Потым яе мялі, выкачвалі, глянцавалі драўлянымі качалкамі з нарэзамі, каткамі, бялянам. Гатовыя скуры адрозніваліся па гатунках: юхт (скура для верху абутку), падэшвенная, апойка (скура з цяляці – сысунка), саф’ян (мяккая скура з казліных, цялячых, авечых скур), замша (авечая ці аленевая скура без верхняга пласта), лайка (з авечых скур). Юхт і апойку выраблялі белага, шэрага і чорнага колераў, саф’ян – часцей каляровы (чырвоны, жоўты, зялёны, чорны).

20. Ганчарства: узнікненне, эвалюцыя. Гарчаныя прылады і прыстасаванні. Асартымент ганчарных вырабаў.

Ганчарства, вытворчасць вырабаў гаспадарчага і дэкаратыўнапрыкладнога прызначэння з гліны, вядома на Беларусі з часоў неаліту. Як спецыялізаванае рамяство вылучылася са з’яўленнем ганчарнага круга (на Беларусі ў Хст.). Першапачаткова вырабы ляпілі ад рукі і не абпалівалі. Асноўным кампанентам фармовачнай масы з’яўлялася гліна, у якую для павелічэння трываласці дадавалі сухую траву, жарству, пясок. Надзвычай шырокім і разнастайным быў асартымент ганчарных вырабаў, якія можна падзяліць на некалькі асноўных катэгорый.

1. Посуд для гатавання Гаршкі Бабачнікі (гліняныя пасудзіны ў выглядзе ўсечанага конуса з вертыкальнымі глыбокімі ўмяцінамі па баках для выпякання велікоднага пірага) Латкі (глыбокія гліняныя пасудзіны з шырокім тулавам і вусцем, у якіх смажылі і тушылі мяса, бульбу, пражылі гарох і да т.п.) Рынкі (круглая, плоская пасудзіна на трох ножках з полым дзяржальнам, прызначаная для смажання страў)

2. Посуд для захоўвання і транспарціроўкі прадуктаў • Збаны (пасудзіны з выцягнутым тулавам, пукатымі бакамі і звужаным горлам, прыназначаныя для захоўвання малака) • Гарлачы (падобныя на збаны, але без ручкі і дзюбкі) • Глякі (шарападобныя пасудзіны з плоскім дном, кароткім вузкім горлам і 1-2 ручкамі для захоўвання і транспарціроўкі вадкіх рэчываў – алею, квасу і інш.) • Слаі (высокія пасудзіны з пукатымі бакамі і шырокім горлам; у вялікіх слаях салілі агуркі, грыбы, капусту, у малых – захоўвалі мѐд, тлушч, смятану і інш.) • Спарышы (пасудзіна з 2-3 гаршчкоў, змацаваных адной ручкай; прыназначалася для дастаўкі ежы на поле ў сенакос ці жніво)

 3. Сталовы посуд: міскі, паўміскі, кубкі, хлебніцы, маслѐнкі і інш.

4. Рэчы гаспадарчага ўжытку: рукамыі, паілкі, пасудзіны для гонкі дзѐгцю і да т.п.

5. Дэкаратыўная кераміка: фігурны посуд, скульптуры малых форм у выглядзе жывѐл, букетнікі, вазоны.

 6. Цацкі ў выглядзе фігурак людзей, жывѐл, птушак. Самастойнае значэнне мела вытворчасць дахоўкі (керамічнай пліткі для накрыцця дахаў пераважна мураваных будынкаў) і кафлі (керамічныя пліткі для абліцоўкі і дэкаратыўнага аздаблення печаў, камінаў і інш.). Дрэваапрацоўчыя рамѐствы з’яўляюцца аднымі з найбольш старажытных і ўзніклі на пачатку чалавечай гісторыі разам з вырабам прымітыўных прылад працы. У XVI-XVII ст.ст. на Беларусі існавала каля 30 рамесных прафесій, звязаных з апрацоўкай дрэва. У ХІХ—пач.ХХ ст. найбольш пашыранымі і развітымі ў сельскай мясцовасці былі такія дрэваапрацоўчыя рамѐствы як цяслярства, сталярства, бондарства, стальмашнае рамяство, такарнае рамяство, разьба па дрэве і пляценне.

Ганчарныя кругі вызначаюцца вялікай разнастайнасцю канструкцыі і формаў, тьшалогія іх вельмі шырокая: ад простай, з выдзяленнем ручных і нажных, да вельмі падрабязнай, з дыферэнцыяцыяй па класах, тьшах, відах і падвідах^[9]. Аднак найбольш выразна вылучаюцца ўсё ж два асноўныя тьшы: ручны і нажны.

Для масавай вытворчасці посуду ўзводзілі спецыяльнае збудаванне — горан (гарон, гарно) круглай ці чатырохвугольнай формы. Круглыя горны, вядомыя на ўсходнеславянскіх землях ужо ў XII—XIII стст.^[13] ігенетычна звязаныя з антычнымі прататьшаійі ў гарадах Паўночнага Прычарнамор'я^[14], у XIX—XX стст. былі пашыраны на Украіне, адкуль трапілі і на Беларусь — Прыдняпроўе і Палессе. Узводзілі іх наводдаль ад жылля, у яме, сценкі абвалоўвалі ці абносілі зрубам. Топка перакрывалася скляпеннем (под, рашотка, чарэнь) з дзіркамі для агню (люхты, слёсы), камера абпальвання звычайна мела адкрыты верх, куды і загружалі посуд.

Чатырохвугольныя горны, прататьшамі якіх былі, відаць, хатнія печы, на Беларусі пашырыліся ў XVI— XVII стст., у час інтэнсіўнага развіцця гарадскога цэхавага рамяетва, калі печ з яе малым аб'ёмам ужоне адпавядала масавым патрэбам рынку. Бытавалі яны на захадзе і поўначы Беларусі (а таксама на ўсходзе Літвы і Латвіі) пераважна ў гарадскіх і местачковых асяродках.

Па тыпу чатырохвугольныя горны дзяліліся на аднакамерныя І двухкамерныя. Першыя, больш простыя, мала чым розніліся ад звычайных печаў, працэс абпалу ў іх быў працаёмкім і малакіруемым, паколькіпосуд загружаўся на памост з дроў і пры іх згаранні асядаў, часта трэскаўся. Таму ўжо ў XIX ст. аднакамерныя горны прымяняліся рэдка, уяўляючы сабой пераходны этап да больш дасканалых і прадукцыйныхдвухкамерных, у якіх топка аддзялялася ад камеры абпальвання перакрыццем з адтулінамі. Гэта давала магчымасць рэгуляваць працэс абпалу, павышалася і прадукцыйнасць, паколькі загружаны асобна ад паліва посуд на працягу ўсяго абпалу быў нерухомы.

Двухкамерныя чатырохвугольныя закрытыя горны будаваліся ў майстэрні, адкрытыя — наводдаль ад жылля, часткова заглыбляліся ў зямлю. Посуд загружалі ў іх зверху, укладваючы радамі на перакрыцце: уніз — больш,зверху — менш. Загружаную партыю (200—300 шт.) закрывалі чарапкамі бракаванага посуду, часам яшчэ і жалезным лістом. Працэс абпалу ў хатніх печах доўжыўся 5—6, у горнах усіх тьшаў — 10—14 гадзін.

У залежнасці ад характару абпалу і спосабу апрацоўкі вырабаў посуд набываў розныя утылітарнамастадкія якасці. Беларускія ганчары прьшянялі абварванне (гартаванне), задымліванне і паліванне (глазураванне).

Шклоробства на Беларусі.

У эпоху жалеза шкляныя пацеркі былі распаўсюджаны не толькі на захадзе, але і на ўсходзе – на тэрыторыі паўдневай Беларусі і паўночнай Украіны. Масавае ўжыванне шкляных пацерак і іншых упрыгожанняў са шкла характэрна для плямен мілаградскай і зарубінецкай культур. Шкляныя пацеркі мілаградскіх плямен значна адрозніваюцца ад зарубінецкіх, што сведчыць пра іх самастойную вытворчасць у розных плямен, прычым з адметнымі для кожнай культуры дэкарктыўнымі асаблівасцямі. У другой палове І тысячагоддзя н.э. шкляныя ўпрыгожанні пашырыліся на паўночныя, паўночна-заходняі і паўночна-ўсходнія раены Беларусі. У гэты час тут з’яўляюцца не толькі шкляныя ўпрыгожанні, але і металічныя. Цэнтрамі па ўласнай вытворчасці шкла былі Полацк, Гродна, Навагрудак, Тураў, аб чым сведчаць фрагменты шкляных вырабаў (посуду, пацерак, бранзалетаў, пярсценкаў, скроневых кольцаў, уставак для металічных пярсценкаў і абкладаў рукапісных кніг), знойдзеных у культурных пластахХІ – ХІІІ стст.. З ХІ ст. тут вырабляліся шкляныя пацеркі, бранзалеты, а з ХІІ – пярсценкі, скроневыя кольцы, устаўкі да металічных пярсценкаў і абкладаў рукапісных кніг, сталовы, аптэчны і літургічны посуд. Вопыт вырабу ўпрыгожанняў са шкла і каляровых эмалей садзейнічаў арганізацыі ў Полацку і Гродна вытворчасці паліваных дэкаратыўных плітак і смальтавай мазаікі для ўпрыгожвання мураваных храмаў. Сярэдневяковыя гутнікі Беларусі пры аздабленні шклянога посуду карысталіся вельмі вытанчанымі, амаль пастэльнымі адценнямі, ніколі не ўжывалі яркіх і кантрастных каляровых ніцей шкла. Ім больш імпанавала манахромная колеравая танальнасць цёмна-жоутага сасветла-жоутым, цёмна-зялёнага са светла-зялёным, фіялетавага з блакітным, сіняга з бясколерным празрыстым шклом асабліва шырока выкарыстоувалі накладныя рэльефныя ніці тураўскія гутнікі. Гравіраваннем і разьбой па шклу, роспісам вызначаюцца вырабы ювеліраў Навагрудка. Трэбы адзначыць гэты горад цэнтрам развіцця вытворчасці дробнай пластыкі са шкла. Такім чынам, у сярэдневякоўі мастацкія ўласцівасці шкла шырока выкарыстоўваліся не толькі гутнікамі, але і ювелірамі і керамістамі. Шкло актыўна ўдзельнічала ў фарміраванні матэрыяльнага і мастацкага асяроддзя чалавека. 3начнае пашырэнне набывае шкларобства у XVIст., аб чым сведчаць шматразовыя упамінанні ў тагачасных заканадаўчых актах Вялікага княства Літоускага «гутнікаў» і «шкляроў», а таксама прапановы сейма 1551 г. аб зняцці дзяржаунай манаполіі на гандаль шклом. У развіцці беларускага шкларобства ў ХІV – ХVІ стст. вылучаюцца два перыяды. Першы (на другую палову ХV ст.) абумоўліваюць рысы готыкі, распаўсюджванне венецыянскага, багемскага і польскага шкла. Другі перыяд (ХVІ ст.) фарміруюць мясцовыя рысы, адбываецца інтэнсіўнае развіцце ў межах рэнесанснага стылю: яснасць формы, завершанасць прапорцый, спосабы аздаблення каляровымі шклянымі ніцямі і жгутамі, пячаткамі з выявамі гербаў, роспіс эмалямі, фарбамі, золатам. Рэнесансныя матывы праяўляюцца ў дробнарэльефным аздабленні (пячаткі, жгуты, стужкі) сценак посуду, у шырокім прымяненні тэхнікі роспісу і тэхнікі ціхага выдзімання (фармавання). Мастацкі воблік гутнага шкла ствараўся перш за ўсё такой формай вырабу, як цыліндр, усечаны конус ці эліпс. Вытанчанасць прапорцый, колер шкла, выразнасць форм дапаўняліся дробнарэльефныміпластычнымі аздобамі і каляровымі шклянымі ніцямі, дэкаратыўным роспісам. Сярод тэматычных кампазіцый на беларускім шкле пераважалі выявы “Пагоні”, гербаў мясцовых магнатаў, клеймы майстроў-гутнікаў, радзей – раслінныя арнаменты.

Сярэдневяковыя гутнікі Беларусі пры аздабленні шклянога посуду карысталіся вельмі вытанчанымі, амаль пастэльнымі адценнямі, ніколі не ўжывалі яркіх і кантрастных каляровых ніцей шкла. Ім больш імпанавала манахромная колеравая танальнасць цёмна-жоутага са светла-жоутым, цёмна-зялёнага са светла-зялёным, фіялетавага з блакітным, сіняга з бясколерным празрыстым шклом асабліва шырока выкарыстоувалі накладныя рэльефныя ніці тураўскія гутнікі. Гравіраваннем і разьбой па шклу, роспісам вызначаюцца вырабы ювеліраў Навагрудка. Трэбы адзначыць гэты горад цэнтрам развіцця вытворчасці дробнай пластыкі са шкла. Такім чынам, у сярэдневякоўі мастацкія ўласцівасці шкла шырока выкарыстоўваліся не толькі гутнікамі, але і ювелірамі і керамістамі. Шкло актыўна ўдзельнічала ў фарміраванні матэрыяльнага і мастацкага асяроддзя чалавека. 3начнае пашырэнне набывае шкларобства у XVIст., аб чым сведчаць шматразовыя упамінанні ў тагачасных заканадаўчых актах Вялікага княства Літоускага «гутнікаў» і «шкляроў», а таксама прапановы сейма 1551 г. аб зняцці дзяржаунай манаполіі на гандаль шклом. У развіцці беларускага шкларобства ў ХІV – ХVІ стст. вылучаюцца два перыяды. Першы (на другую палову ХV ст.) абумоўліваюць рысы готыкі, распаўсюджванне венецыянскага, багемскага і польскага шкла. Другі перыяд (ХVІ ст.) фарміруюць мясцовыя рысы, адбываецца інтэнсіўнае развіцце ў межах рэнесанснага стылю: яснасць формы, завершанасць прапорцый, спосабы аздаблення каляровымі шклянымі ніцямі і жгутамі, пячаткамі з выявамі гербаў, роспіс эмалямі, фарбамі, золатам. Рэнесансныя матывы праяўляюцца ў дробнарэльефным аздабленні (пячаткі, жгуты, стужкі) сценак посуду, у шырокім прымяненні тэхнікі роспісу і тэхнікі ціхага выдзімання (фармавання). Мастацкі воблік гутнага шкла ствараўся перш за ўсё такой формай вырабу, як цыліндр, усечаны конус ці эліпс. Вытанчанасць прапорцый, колер шкла, выразнасць форм дапаўняліся дробнарэльефнымі пластычнымі аздобамі і каляровымі шклянымі ніцямі, дэкаратыўным роспісам. Сярод тэматычных кампазіцый на беларускім шкле пераважалі выявы “Пагоні”, гербаў мясцовых магнатаў, клеймы майстроў-гутнікаў, радзей – раслінныя арнаменты. Яшчэ адной мануфактурай, што займалася вырабам прадукцыі са шкла, была Урэцкая, заснаваная ў 1737 г. таксама Ганнай Кацярынай Радзівіл. Дзейнасць прадпрыемства вызначалася разнастайнасцю аж да 1846 г. Тут выраблялі посуд, аконнае шкло, асвятляльныя прыборы, люстэркі. Акрамя гэтага, меліся паліравальны, рысавальны, ганчарны, кафляны, сталярны і слясарны цэхі, што казала аб падзеле працы пры выкананні складаных па канструкцыі і складу рэчаў. Кіравалі работай замежныя і мясцовыя спецыялісты, якія садзейнічалі пашырэнню ўзораў знакамітых у той час шкляных мануфактур Францыі, Багеміі і Англіі. Але на працягу амаль стагоддзя быў выпрацаваны ўласны, непаўторны стыль шкляных вырабаў, у якім значную ролю адыгрывалі традыцыі айчынных гут, народныя матывы ў аздобе. Творы ўрэцка-налібоцкіх шкларобаў у гісторыі еўрапейскага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва займаюць выключна віднае месца, што абумоўлена не толькі высокім тэхнічным узроўнем, але і самабытнасцю, нацыянальнымі рысамі. Яны з’яўляюцца такімі жсімваламі беларускага мастацтва, як крышталь “бакара” ў Францыі, венецыянскае шкло ў Італіі, багемскае шкло і крышталь у Чэхіі. Важныя эвалюцыйныя працэсы адбываліся ў беларускім шкларобстве на працягу ХІХ – пачатку ХХ ст. Паступовы пераход да фабрычнай вытворчасці, укараненне новых тэхналогій, выкарыстанне больш дасканалага абсталявання і машын уносілі значныя змены ў гэту галіну. Попыт на шкляную прадукцыю задавальнялі мануфактуры, шклозаводы і гуты. Акрамя гэтага выкананнем простага бытавога і тарнага посуду, пацерак і ліставога шкла займаліся асобныя рамеснікі ў гарадах і памешчыцкіх сядзібах, якія паўторна выкарыстоўвалі закупленую сыравіну. Буйнымі прадпрыемствамі для першай паловы ХІХ ст. заставаліся Налібоцкая і Урэцкая мануфактуры. У другой палове ХІХ – пачатку ХХ ст. колькасць прадпрыемстваў значна павялічылася, але пераважная іх большасць, як і раней, займалася выпускам шкляных вырабаў для масавага карыстання і аконнага шкла. Найбольш буйнымі на той час з’яўляліся заводы ў в. Бярозаўка (1883 г.) і ў Нова-Барысаве (1898 г.), якія шмат у чым заклалі асновы беларускага мастацкага шкла ў ХХст. Па спосабу выканання і тэхналогіі фармавання вырабы са шкла ствараліся некалькімі спосабамі: свабоднае выдзіманне (фармаванне), выдзіманне ў нерухомыя формы і прасаванне. Усе гэтыя спосабы адкрывалі магчымасці для мастацкіх рашэнняў. Так, напрыклад, у прасаваных вырабах пашырана было аднатоннае і каляровае віццё, пляцёнкі, рашоткі, гутныя накладныя выявы кветак, фігурак людзей, жывел, птушак. Для выдзімання было характэрна шліфаванне, гавіраванне, траўленне, эмалевыя роспісы. У пераважнай большасці варылася так званае глушонае шкло для розных мэт. Выраблялі малочнае і чорнае шкло, а таксама асобныя інтэнсіўна афарбаваныя яго гатункі, якія ў большай частцы ішлі на аздобу.