Peta generacija programskih jezika

Peta generacija programskih jezika još uvijek se nalazi u pionirskom dobu. U ovoj oblasti prisutno je nekoliko kategorija kao što su:

· Baze znanja,

· Ekspertni sistemi,

· Mašinsko odlučivanje...

Najpoznatiji programski jezici pete generacije su: LISP i PROLOG.

LISP (LISt Prosessing – obrada lista) je programski jezik koji se nalazi u klasi jezika za manipulisanje simbolima tj. elementima koje i obrađuje ovaj jezik. Simboli su rješavane problemske oblasti, i veoma je pogodan za izgradnju ekspertnih sistema. Specifičnost LISP-a je njegovo efikasno upravljanje reorganizacijom memorije.

PROLOG (PROgramming in LOGic – logičko programiranje) je programski jezik koji se zasniva na predikativnom računu prvog reda, a čiji je autor 1879. godine bio matematičar Gottlob Freg. Prva verzija PROLOG-a nastaje 1971. godine pod nazivom SYSTEM Q, čiji je autor Alen Kalmero iz Marselja, 1977. godine izgrađen je kompajler za Prolog i upravo ova verzija nazvana Edinburški PROLOG.

Za PROLOG se kaže da je jezik vještačke inteligencije, koji objezbjeđuje:

· Deklarativnost izražavanja

· Automatizovno traženje rješenja i

· Intenzivnu primjenu rekurzije

Deklarativnost PROLOGA stvara mogućnost da se znanje predstavi na mnogo višem nivou u odnosu na orijentisane programske jezike. Koristi se za izradu ekspertnih sistema, analizatora za prirodni jezik i rješavanje drugi specifičnih problema.

 

 

 

Internet

 

Pojam i razvoj Interneta

 

Termin računarska mreža u opštem smislu označava usklađen rad više međusobno povezanih resursa računarskih sistema radi razmijene podataka.

Računarska mreža je dakle skup međusobno povezanih računara, perifernih uređaja i drugih resursa. Svaki uređaj koji komunicira sa drugim uređajima u mreži, naziva se mrežni čvor. Svaki čvor u principu mora biti opremljen mrežnim adapterom (karticom) kao hardverskom komponentom koja mu omogućava rad u mreži, kao i odgovarajućim mrežnim operativnim sistemom.

Uloga računarske mreže za razmjenu podataka je da poveća produktivnost organizacije povezivanjem svih tih kompjutera i kompjuterskih mreža, tako da zaposleni imaju pristup informacijama bez obzira na razlike u radnom vremenu, lokaciji ili tipu računarske opreme.

Mreže za razmjenu podataka mijenjaju način na koji posmatramo kompanije i zaposlene. Više nije potrebno da svi budu na istoj lokaciji da bi pristupili informacijama koje su neophodne za posao. Zbog toga su mnoge kompanije promijenile poslovnu strategiju kako bi svoje mreže iskoristile shodno svom načinu poslovanja. Danas je uobičajeno da kompanija organizuje svoju poslovnu mrežu tako da najpogodnije koristi svoje resurse.

Internet je najveća postojeća računarska mreža sa ogromnim brojem stalnih i privremenih korisnika. Procjenjuje se da ima oko 10.000.000 stalno aktivnih računara i oko 500.000.000 korisnika koji se povremeno uključuju s ciljem pretraživanja i razmjene informacija. Broj korisnika se stalno povećava tako da je u veoma kratkom vremenskom periodu Internet je zauzeo jedno od najznačajnijih mjesta u oblasti skladištenja, pretraživanja i iskorištavanja različitih informacija. Zahvaljujući mogućnostima koje ima, ljudi brzo uspostavljaju međusobnu komunikaciju, razmjenjuju informacije, vode razgovor i na taj način otklanjaju barijere koje čini prostorna udaljenost jednih od drugih.

Internet je praktična realizacija povezivanja stotina miliona kompjutera u jedinstvenu mrežu. To je informatička infrastruktura, a ono što ga je učinilo toliko popularnim su sadržaji koji se na toj bazi grade. Tako se npr. može otkucati i poslati tekst vlasniku nekog udaljenog kompjutera. Tekst se podijeli u pakete i onda raznim putevima (preko desetine kompjutera) putuje do primaoca, gdje se nepogrešivo sklapa u tekst identičan originalu. Takav preneseni tekst predstavlja sljedeću hijerarhijsku cjelinu u stepenastoj strukturi Interneta. Ako je komunikacija dovoljno brza, pored teksta mogu se prenositi i multimedijalne strukture (zvukovi, slike i animacije). Veoma važan momenat razvoja Interneta bio je upravo prenos multimedijalnih saržaja u vidu kombinacije teksta, slike i zvuka. Ovaj momenat je istovremeno označio da Internet nije privilegija i potreba samo profesionalaca već i ostalih struktura stanovništva.

 

Internet je "mreža nad mrežama" tj. globalna veza više miliona kompjutera koji sadrže ogromnu količinu informacija, najvećim dijelom pristupačnih svakome ko posjeduje modem i odgovarajući softver. Porijeklo Interneta veže se za početak razvoja masovnih komunikcija. a naročito za period krajem šezdesetih godina, kada su istraživači u Americi počeli da eksperimentišu sa povezivanjem računara putem telefonskih linija. Posao je 1969. godine povjeren američkoj agenciji za savremene istraživačke projekte ARPA - Advenced Research Projects Agency. Pentagon je 1969. godine napravio računarsku mrežu između svih važnijih naučnih i vojnih institucija i nazvao je ARPANET. Namjera mreže ARPANET je bila da ispita da li kompjuteri na raznim lokacijama mogu da budu međusobno povezani tehnologijom tipa paketnog prenosa (packet snjitching). Tokom ranih sedamdesetih ARPANET je intenzivno razvijan, da bi ga 1975. godine u potpunosti preuzelo Ministarstvo odbrane pretvorivši ga u sadašnju DDN - Defense Data Netnjork. Najvažniji rezultat razvoja mreža ARPANET i DDN je protokol odnosno način za razmjenu informacija između raznorodnih kompjutera i mreža pod nazivom TCP/IP - Transmission Control Protocol/Interface Protocol.

Godine 1980. Nacionalna naučna fondacija (NSF) osnovala je mrežu The Internet, koja je sedam godina kasnije povezana sa ARPANET/DDN mrežama i tako je nastao NSFNET. Ova mreža je uglavnom okupljala akademske institucije širom SAD, uključujući i državnu agenciju NASA. Paralelno se širio i USENET, konferencijski sistem posredstvom koga su u početku nastavnici i studenti američkih univerziteta razmjenjivali mišljenja o raznim temama. IBM je 1977. godine formirao BITNET mrežu, u koju je uključio najprije univerzitetske kompjutere u Americi, a kasnije u Evropi i ostalim krajevima svijeta.

Komercijalne organizacije su takođe prihvatile umrežavanje kompjutera, najprije na nacionalnom, a potom i globalnom nivou. Tako je povezan EARN koji je postojao u mnogim državama, JANET u Velikoj Britaniji, NORDUNET u Skandinavskim zemljana, FUNET u Finskoj itd.

Sve ovo je definitivno rezultovalo nastankom Interneta koji nam je i danas poznat. Njegov drugi naziv "Mreža svih mreža" krajnje je opravdan, uzimajući u obzir da sastavni dijelovi globalne mreže nisu pojedinačni kompjuteri, već kompletne kompjuterske mreže koje su na različite načine organizovane. Jedino im je zajednički protokol za međusobnu komunikaciju TCP/IP.

Ovakav razvoj Interneta odredio je upravljanje njim. Naime, Internet nema vlasnika tj. nijedna država ili privatna organizacija nema vlast nad njegovom cjelinom. Istina, pojedine države i firme su vlasnici dijelova komunikacionih kanala ili opreme koja se koristi, ali je to djelomični nivo vlasništva, kao što su u ukupno vlasništvo uključeni i pojedinačni vlasnici kompjutera. Svaki vlasnik kompjutera određuje put priključka na Mrežu i vrstu njenog sadržaja koju će eventualno prenositi sebi i slati drugima. Jedina centralizovana stvar je pitanje adresa, jer svaki kompjuter u mreži mora da ima jedinstven identifikacioni broj. Time se bavi ISOC - Internet Sociaty, a posebno njegova radna grupa IAB - Internet Architecture Board. Ova tijela čine ljudi koji dobrovoljno posvećuju dio svog vremena razvoju Interneta na globalnom nivou, ali se njihova nadležnost završava na dodjeljivanju adresa i preporuci standarda. Oni nemaju nikakvu drugu kontrolu nad Internetom i njegovim sadržajima.

U mreži Interneta kompjuteri predstavljaju samo jednu od komponenti mreže. Bitna komponenta Interneta je i sistem komunikacionih kanala kojima se veze realizuju. U idealnom svijetu ti kanali bi bili specijalno urađeni i prilagođeni digitalnoj komunikaciji. Do svakog korisnika Interneta dolazio bi kabl koji bi omogućio prenos podataka velikim brzinama, dok bi gradovi, države i kontinenti bili povezani višestrukim optičkim kablovima, koji bi u svakom sekundu mogli da prenesu nekoliko terabita informacija.

Međutim, takva infrastruktura je toliko komplikovana i skupa da čak i u SAD, gdje je Internet nastao i gdje ima najviše korisnika, digitalna komunikacija na nacionalnom nivou predstavlja projekat čija konačna realizacija treba da nastane u narednom periodu. Zato se Internet uglavnom oslanja na infrastrukturu koja već postoji, a to je telefonski sistem. Optičkim kablovima se povezuju veliki Internet provajderi ili posrednici, dok najveći broj korisnika obavlja komunikaciju sa mrežom telefonskih linija, koja se paralelno koristi za konvencionalno telefoniranje.

Korišćenje telefonske infrastrukture je ekonomično, ali ima i svoju negativnu stranu, loše veze, koje se povremeno prekidaju i usporavaju prenos podataka. Zbog toga parametri veze sa Internetom ne zavise samo od kompjuterske i komunikacione opreme sa strane korisnika, već i ukupne komunikacione opreme kao što je npr. odgovarajuća telefonska centrala koja može da bude ozbiljan limit uspješnoj komunikaciji. Jednostavno, novi kvalitet telefonske infrastrukture predstavlja uslov za uključenje u globalni informatički autoput.

 

4.2 Računarske mreže

 

4.2.1 Pojam lokalne računarske mreže (LAN), bežične lokalne računarske mreže (WLAN), wide area network (WAN)

 

Računarska mreža je skup računara koji su tako povezani da mogu međusobno razmjenjivati podatke i pristupati zajedničkim resursima. Mreže mogu biti lokalne (LAN – local area network) tj. one koje su na jednoj manjoj lokaciji (kancelarija, kuća, jedan ili više spratova poslovne zgrade i široko rasprostranjene (WAN – wide area network) a to su one koje povezuju više udaljenih lokacija, zgrada, gradova ili država. Za izgradnju lokalne mreže potrebna su dva ili više računara, medij koji ih spaja i namjenski hardver potreban za spajanje. Naravno, i softverska podrška je potrebna da bi podaci bili pravilno usmjeravani po mreži. Kada su računari u mreži ravnopravni, tada mreža predstavlja samo sredstvo komunikacije, npr. za razmjenu datoteka a svaki umreženi računar ili periferija predstavljaju jedan čvor (node) mreže. Ukoliko se pojavi potreba, ovako povezani računari (PC i laptop računari) mogu da se koriste kapacitetima drugih računara u mreži.

Slika 146 Mreža računara i periferijske opreme

Ako se za lokalno povezivanje računara koristi bežična mreža (wireless local area network - WLAN) svaki čvor ima radio ili infracrveni primopredajnik povezan na mrežni priključak kako bi mogao komunicirati sa ostalim učesnicima u mreži. Bežične mreže su pogodne za korisnike koji su stalno u pokretu U istoj LAN mreži mogu da se naći računari sa različitim operativnim sistemima, npr. Windows, Macintosh, i Unix.

Bežično umrežavanje nastalo je u kasnim devedesetim godinama dvadesetog vijeka uspostavom standarda IEE 802.11. Osnovni cilj ove tehnologije je postići pristup podacima na svakom mjestu i u svako vrijeme. Bežične lokalne mreže (WLAN - Wireless Local Area Network) imaju lokalni karakter ali sve više šire mogući svoj kapacitet, pouzdanost i domet. Njihov rad se zasniva na visokofrekventnoj radio tehnologiji pomoću koje se bežično povezuju laptop ili drugi uređaji na Internet ili žičanu lokalnu mrežu. Bežično povezivanje ima svoje dobre i loše strane. Najveća prednost je u tome što se ne koriste nikakvi fizički mediji za prijenos signala. Predajnik ulazne podatke pretvara u elektromagnetne valove koji se u prostor šalju pomoću antene. Na prijemnoj strani prijemnik te elektromagnetne valove detektuje i pretvara ih ponovo u podatke. Naravno, obje strane imaju i prijemnik i predajnik kako bi mogla biti ostvarena dvosmjerna komunikacija. Za povezivanje dva ili više uređaja u bežičnu mrežu potrebno je da se nalaze u krugu dometa komunikacionog radio signala, da ne postoji nesavladiva prepreka perijenosu signala i da postoji oprema potrebna za međusobno spajanje (odašiljač i prijemnik signala).

U bežičnu mrežu sudionici mogu biti spojeni na dva načina: ad hoc i infrastrukturno. Ad hoc je komuniciranje tipa point to point ili od tačke do tačke. Veza se direktno uspostavlja bez korištenja pristupne tačke (access point). Kod infrastrukturnog povezivanja postoji accesspoint, centralni čvor preko kojeg članovi mreže komuniciraju.

Uz 802.11 standard u praksi se javlja još nekoliko tipova bežične komunikacije, među kojima su najčešći: Bluetooth i IrDA[42] (komunikacija infracrvenom vezom).

 

 

Slika 147 Topologija infrastrukturne WLAN mreže

 

U velikim WAN mrežama, grupa računara koja se nalazi na jednoj lokaciji predstavlja čvor računarske mreže, a skup prijenosnih puteva između čvorova mreže se naziva backbone. U ovom slučaju prijenosni put mogu biti telefonske linije, radio relejni linkovi i satelitske veze.

Slika 148 Prostorna računarska mreža – WAN

Jedna od karakteristika mreže je to da se po mreži podaci prenose u malim cjelinama koje se zovu paketi ili okviri (enfl. frame). Praktično, to znači da se digitalni sadržaj najprije podijeli na manje dijelove i oni se šalju pojedinačno na drugu lokaciju u mreži. Da bi sve to moglo pravilno funkcionisati, i da paketi ne bi „zalutali“ pored glavnog sadržaja svaki paket ima dodatke kao što su adresa pošiljaoca, adresa primaoca, kontrolni kodovi i sl. Sav saobraćaj na mreži dešava se po odgovarajućim protokolima u skladu sa strogim standardima[43] za svaki dio mrežnog sistema. Protokol je „dogovor“ među sudionicima u komunikaciji na mreži o tome kako se obavlja komunikacija. Najpopularniji protokol ima naziv TCP/IP. U njemu se koriste 32-bitne IP adrese. One se radi lakšeg pamćenja prikazuju kao četiri 8-bitna broja, npr. 192.168.0.21. Svaki broj je u rasponu od 0 do 255. U izgradnji lokalne mreže mogu se koristiti proizvoljne kombinacije ovih brojeva, ali za spajanje na Internet ove adrese moraju biti jedinstvene za svaki računar na Internetu i dodjeljuje ih međunarodna organizacija.

IP adrese imaju po četiri trocifrena broja odvojena tačkama. Tu su oznake dva dijela: dio koji definiše mrežnu pripadnost računara i dio koji označava sam računar ili uređaj. Brojevi se teško pamte. Zbog toga postoji DNS – Domain Name System, koji pretvara tekstualne u IP adrese.

Slika 149 IP i DNS adresa računara u Windows operativnom sistemu

 

U velikim mrežama postoji mogućnost da server dodijeli IP adresu svakom računaru koji se priključi na mrežu (Dynamic Host Configuration Protocol – DHCP)

Lokalne mreže najčešće su zasnovane na Ethernet standardu. Taj standard je nastao u firmi Xerox sedamdesetih godina dvadesetog vijeka. Ethernet se sastoji od tri elementa. Prvi element je okvir (frame) u kojem se nalaze podaci koji se prenose. Drugi element je skup pravila kojima se definiše pristup mediju (Media Access Control – MAC). Treći element je fizički medij kojim se signali prenose.

Brzina prijenosa podataka na mreži iskazuje se brojem prenesenih bitova u sekundi, npr. 1Gbit/s.

 

 

PROTOKOLI

Pojam protokol dolazi od grčke riječi protocollon koji označava skup zapisa, tj. tačno određenih i definisanih pravila, kodova i postupaka. U informatičkoj tehnologiji pojam protokol odnosi se na skup pravila kojima se propisuje prijenos podataka koji omogućuje komunikaciju između dvije različite vrste hardvera. Postoji više nivoa protokola koji imaju zadatak nadzora nad prijenosnom vezom (data link control). Ukoliko se dva računara ne mogu "natjerati" na izmjenu informacija, vjerojatno koriste različite komunikacijske protokole.

TCP/IP protokol - osnovni komunikacijski protokol koji pakuje i raspakiva poslane i primljene podatke u manje dijelove-pakete, točno određene veličine s kontrolnim podacima. Koristi packet switching tehnologiju, koja predstavlja metodu slanja informacijskih paketa kroz računarsku mrežu pri čemu svaki paket ne mora ići istim putem do odredišta.

FTP protokol - omogućuje primanje i slanje različitih vrste datoteka (sa) na udaljeni računar. Isto tako može se izvršiti update datoteka (brisanje, preimenovanje, prebacivanje i kopiranje) na server. Osobe koje stvaraju web stranice mogu koristiti FTP protokol za pohranjivanje (upload) njihovog sadržaja na web server kojem pristupaju.

HTTP protokol - Skraćenica od HyperText Transfer Protocol koji čini osnovu rada World Wide Web servisa. Hypertext čine dokumenti s kojima se ostvaruju veze s drugim dokumentima, Hypertext omogućuje organiziranje informacija koje se mogu čitati u različitim formatima. HTTP protokol su skupine komandi koje definiraju kako će poruka biti formatirana pri odašiljanju na server te koje će akcije i funkcije web serveri i web browseri koristiti kao odgovor na različite komande.

 

 

4.2.2 Mrežne topologije

 

Računarska mreža je skup računara koji su tako povezani da mogu

Slika 150 Mrežne topologije

Mala mreža može se ostvariti topologijom prstena. To znači da da svaki računar ima po dva susjeda, a svi zajedno prave puni prsten. Prekidom jedne veze ostaje alternativni put za komunikaciju. Ako je mreža formirana kao otvoreni prsten, na krajevima kabla postavlja se pasivni terminator, element koji omogućava rad mreže. U odnosu na ova dva tipa mreže treći, zvjezdasti spoj ima dosta prednosti. U zvjezdastoj mreži postoji centralna točka, koncentrator ili preklopnik na koji je spojen svaki pojedini računar iz mreže. Glavna prednost ovakve veze je to što u slučaju jednog kvara na mreži, samo jedan računar ima prekid, a ostali i dalje normalno rade.

 

Tipovi p2p mreža

Slika 151 Centralna i prstenasta p2p mreža

Centralna

Centralizirani sistem danas je uobičajen i tako su formirane mnoge mreže. Radu se zasniva na principu klijent/server, pri čemu se sve informacije potrebne za funkcioniranje mreže nalaze na serveru.

Prstenasta

Prstenasta arhitektura se koristi kada treba rasteretiti centralni server. Ovaj tip veze nije upotrebljiv u velikim p2p mreža­ma.

Hijerarhijska

Hijerarhijski sistemi su odavno prisutni na Internetu, a najpoznatiji njihov predstavnik je DNS (Domain Name Service), koji svoj autoritet može prenijeti od ishodišta sve do krajnjih granica mreže. Na sličan način funkcionira i Usenet čiju se struktura najbolje može prikazati kao

 

 

Slika 152 Hijerarhijska mreža

 

 

Decentralizirana

Ovdje se radi o konceptu koji omogućava da svi korisnici (peers, nodes) mreže komuniciraju tako da imaju jednake uloge.

Slika 153 Decentralizirana mreža

Centralizirana + decentralizirana

U ovakvoj vezi sami serveri međusobno komuniciraju decentralizirano.

 

Slika 154 Centralizirana plus decentralizirana mreža

 

Za spajanje samo dva računara dovoljne su dvije mrežne kartice i kabal dovoljno dug za njihovo povezivanje. Klasičnim UTP kablovima i bezimenim mrežnim karti­cama ponekad je moguće spajati računare na udaljenosti ve­ćoj i od 200 m ali ipak treba izbjegavati udaljenosti veće od sto metara.

Bitno je napomenuti da trebate koristiti takozvani crossover kabal. To je kabal koji se koristi samo u slučaju direktnog spajanja dva računara u kojem se bakrene parice ukrštaju. Za spajanje u mrežu više od dva računara potreban je hub (koncentrator) i UTP kabal kojem su kontakti spojeni direktno takozvani straight through kabel.

 

Slika 155 Straight Through Cable i Cross-Over Through Cable

 

Kod spajanja računara straight through kablom, najveća dužina svakog segmenta (udaljenost između računara i huba) ograničena je na 100 metara. Slično kao i u slučaju direktnog povezivanja, spoj na većoj udaljenosti možda proradi, a možda i ne.

 

 

Aktivna oprema

Kada se mreža sastoji od samo dva računara, oni se mogu direktno povezati crossover UTP kablom. U svakom od računara treba još biti po jedna mrežna kartica na kojoj ima UTP i/ili koaksijalni priključak. Kada se mreža sastoji od više računara potreban je još i koncentrator (hub). To je uređaj koji ima 4, 8, 16 ili više priključnih mjesta (portova) na koje se priključuju kablovi sa pojedinih umreženih računara. Hub dodatno pojačava signal i prosljeđuje ga od ulaznog prema svim ostalim portovima.

Mreže koje se sastoje samo od hubova nazivaju se jednostavnim ili flat mrežama. U većim mrežama koristi se „inteligentni“ hardver, usmjerivači (routeri) ili preklopnici (switchevi) koji mogu biti kombinovani s hubovima.

 

Slika 156 Hub

 

Pojam klijent/server

U oblasti informacionih tehnologija server je računarski sistem koji pruža usluge drugim računarskim sistemima – klijentima. Naziv server najčešće se odnosi na cijeli računarski sistem, ali se ponekada koristi i samo za hardver ili softver takvog sistema. Klijent i server zajedno obrazuju klijent-server mrežnu arhitekturu.

 

Slika 157 Mrežna arhitektura

Slika 158 Klijent server mrežna struktura

Lokalnu mrežu mogu sačinjavati računari koji su međusobno ravnopravni (peer-to-peer, p-to-p ili p2p) ili u mreži mogu biti računari koji su korisnici i računari koji su poslužitelji (client/server). Ako računari nisu ravnopravni u mreži, tada jedan (ili više njih) daje svoje „usluge“ ostalima na korištenje. Manje mreže mogu imati ravnopravne računare ali kod složenijih mreža postoji potreba za hijerarhijskim modelom, većom sigurnošću i nadzorom pa se tada u mrežu postavlja centralni računar - server. To je obično računar veće procesorske snage i sa više memorijskog kapaciteta. Da bi komunikacija među računarima u mreži bila moguća, koristi se poseban komunikacioni softver i odgovarajući protokole. Protokolom se naziva skup pravila za razmjenu podataka među učesnicima mreže. Velikim mrežama upravlja mrežni operativni sistem (Network Operating System - NOS).

U ovim mrežama veći dio NOS-a se nalazi na serveru, a svaki klijent ima dio NOS-a koji je potreban za prosljeđivanje zahtjeva serveru.

 

 

Organizacija Interneta

 

Davalac Internet usluga (nazvaćemo ga sada "čvor") spojen je stalnim vezama velikih brzina na druge čvorove, koji su spojeni na treće itd. Čvorovi ne moraju biti samo davaoci Internet usluga. To mogu biti velika preduzeća, naučne i obrazovne ustanove spojene na Internet. Time je omogućeno da svojim kompjuterom pristupate bilo kojem poslužitelju spojenom na Internet.

Veze između velikih čvorova, preko kojih se odvija glavnina mrežnog prometa, nazivaju se okosnica (eng. backbone). To su veze velikih brzina, a kao medij za prenos signala najčešće se koriste svjetlovodi. Čvorove često međusobno povezuje više veza, što znači da poruka od jednog do drugog kompjutera može putovati različitim putevima. Uređaji koji određuju kojim će putem poruka proći (na temelju adrese iz TCP/IP paketa) zovu se usmjerivači (eng. router).

TCP/IP se može posmatrati kao poštanska služba koja prenosi pošiljke sa adrese jednog kompjutera na adresu drugog. Tačnu identifikaciju (kome je od miliona kompjutera poruka upućena), određuje jedinstvena adresa svakog kompjutera, kao što i svaka kuća ima jedinstvenu poštansku adresu. Adresa kompjutera sastoji se od četiri broja koji se nazivaju okteti, razdvojeni tačkama, npr. 147.91.8.6. Ove adrese se zovu IP adrese, jer ih koristi IP protokol iz porodice TCP/IP protokola za pronalaženje odredišta za poslanu poruku. Kako su ove adrese za ljude poprilično nepogodne i neprirodne, jer za komunikaciju sa drugim kompjuterom, odnosno korisnikom, podrazumijevaju pored ove adrese i unošenje korisničkog imena (npr. milan@Ž147.91.8.6) svakoj IP adresi dodijeljena je jedna ili više simboličkih adresa. Tako se umjesto pisanja brojne adrese kompjutera piše adresa kompjutera u tekstualnom obliku.

Uzmimo i analizirajmo npr. adresu bach.rover.co.uk. Na prvi pogled i ovaj način zapisivanja izgleda kriptično i zato treba da se prouči struktura ovih simboličkih adresa. Princip je sličan formiranju običnih poštanskih adresa: ime čovjeka kome se piše, ulica i broj, mjesto i država. Čitajući adresu bach.rover.co.uk sa desne strane: uk označava da poruka ide u Veliku Britaniju (United Kingdom), co (Corporate) govori da se radi o nekoj organizaciji koja nije akademska, državna ili vojna (one imaju svoju posebnu oznaku). Rover je naziv organizacije gdje se kompjuter nalazi i konačno, bach je naziv kompjutera u firmi Rover.

Kao što se iz navedenog primjera vidi, adrese su podijeljene po državama. Svaka država ima svoju dvoslovnu oznaku kojom se završavaju simboličke adrese kompjutera iz te države. Tako Bosna I Hercegovina ima oznaku ba, Velika Britanija (uk), Njemačka (de), Danska (dk) i slično. Izuzetak su adrese u SAD, koje nemaju očekivani sufiks us, već se završavaju sa: edu ako je riječ o akademskim institucijama, com ako je riječ o komercijalnim organizacijama, gov za vladine i mil za vojne organizacije, zatim net za organizacije koje se bave davanjem Internet usluga i na kraju org za ostale organizacije. Vremenom su net i com oznake počeli da dobivaju i kompjuteri van granica SAD, tako da se oznake net, com i org koriste širom svijeta.

Oznake ba, uk, de, dk i sl. nazivaju se domeni adresa, dok se recimo ac.uk, co.uk i sl. nazivaju poddomeni domena uk. Tako se adresa nekog kompjutera na Internetu sastoji iz dva dijela. Prvi dio je ime tog kompjutera, a drugi je njegov domen. Na primjer, kompjuter bach u firmi Rover ima domen rover.co.uk pa mu je Internet adresa bach.rover.co.uk. Onaj ko dobije administraciju nekog domena dalje dijeli taj domen na način koji njemu odgovara. Domen ba u okviru koga se nalaze kompjuteri u Bosni I Hercegovini podijeljen je po engleskom modelu. Akademske institucije su smještene u poddomen ac.ba (Academic) dok su komercijalne i ostale organizacije smještene u poddomen co.ba (Corporate). U nekim zemljama su odvojeni domeni za komercijalne i ostale organizacije pa se komercijalne označavaju sa co ili com, dok se ostale vode pod or ili org.

Veza između simboličkih i numeričkih adresa odvija se preko DNS - Domain Name Server servisa. Na određenom broju kompjutera u mreži instalisan je DNS servis koji poslanu poruku s određene simboličke adrese, npr. bach.rover.co.uk, prevodi u numeričku, npr. 147.91.8.6, na osnovu koje se dati kompjuter pronalazi. Tako je sa jedne strane stvorena mogućnost korišćenja simboličkih adresa, a sa druge strane kompjuteri koriste numeričke adrese, jer je to za njih prirodan način komunikacije.

Kompjuter vezan na Internet koristi jedan ili više korisnika. Svaki od njih ima svoje jedinstveno korisničko ime (username) na tom kompjuteru. Na primjer, korisnik Marko Marković ima korisničko ime markom, Vesna Petrović korisničko ime vesnap, i slično. Kao što svaki kompjuter ima svoju adresu, tako i svaki korisnik na Internetu ima svoju adresu. Adresa korisnika sastoji se iz njegovog korisničkog imena i adrese kompjutera, koje su razdvojene znakom @ (at, "ludo" a, "majmun"). Tako adresa korisnika markom na kompjuteru tesla.net.com izgleda ovako: [e-mail].

Da bismo se povezali na Internet potrebno je da imamo odgovarajući hardver, softver, modem i provajdera. Kvalitet rada, naravno, zavisiće i od provajdera u smislu:

broja linija sa kojima provajder raspolaže i preko kojih mu možete pristupiti i

kvaliteta linija provajdera sa svijetom, tj. Internet čvorom.

Njegov link bi morao imati danas propusnu moć od 2-6 Mbps ili čak više.

Veza korisnika i povajdera može biti:

povremena, a što i jeste najčešće slučaj, pogotovo kod pojedinačnih korisnika i realizuje se najčešće putem javne telefonske mreže;

stalna, koja se ostvaruje kod velikih korisnika, npr. kompanija gdje već postoje lokalne ili Internet mreže i odgovarajući ruter. Ovakve veze se najčešće realizuju preko iznajmljenih telefonskih linija ili digitalne veze.

 

 

 

Slika 159 Povezivanje na Internet - udaljeni modemski pristup

 

Nakon sklapanja ugovora sa provajderom korisnik dobiva korisničko ime, E-mail adresu i lozinku za pristup Internetu.
Postupak uključivanja na Internet u domenu koji je vezan za krajnjeg korisnika računarskih sistema proceduralno bi izgledao na sljedeći način.

Aktiviranje softvera za uspostavljanje telefonske veze sa Internet dobavljačem. Potrebno je da unesemo sljedeće podatke:

Korisničko ime (Username) - npr. [e-mail]; Oznaka ful vezana je za puni pristup Internetu i ona se najčešće koristi. Pored oznake ful, može da se koristi i oznaka lite koja je vezana za manji broj usluga Interneta i jeftinija je za korisnika (najčešće se koristi ako korisnik želi samo elektronsku poštu, vijesti i dr.).

Lozinka (Password) - skup simbola koji su poznati samo korisniku i koji onemogućavaju neovlašćeni pristup Internetu.

Telefonski broj (Phone number) - telefonski broj dobavljača usluga.

Aktiviranje softvera za pregled sadržaja Interneta. Ako je provajder mediaproline, softver je konfigurisan tako da se nakon aktiviranja obično prikazuje prva Web strana mediapro provajdera.

Čitav prethodno navedeni postupak predstavlja osnovu i najčešći način jednokorisničkog povezivanja na Internet.
Međutim, kada se radi o povezivanju jedne ili više LAN mreža nekog preduzeća na Internet, postoje i dodatne opasnosti upada hakera ili drugog neovlašćenog pristupa u cilju uništenja, krađe podataka ili programa i slično. To nalaže uspostavljanje i nekih dodatnih mjera obezbjeđenja uz kriptografiju, lozinku i druge koje smo već izložili.

U takvim uslovima dobro je da svaka Internet mreža (LAN) preduzeća ima tzv. “vatreni zid” (firewall) koji korisnicima omogućava pristup na Internet, uz istovremeno sprječavanje neovlašćenih pristupa iz okruženja u LAN mrežu. Zadatak “vatrenog zida” je da omogući komunikaciju lokalne ili privatne mreže i Interneta, djelujući pri tome kao “filter” i “čuvar” sadržaja lokalne mreže. Najvažnija komponenta vatrenog zida u tom sigurnosnom smislu je: proksi (proxy) server koji kontroliše cjelokupnu komunikaciju Internet-Intranet.

 

4.3.1 Različite mogućnosti povezivanja na Internet

Pristup internet može biti:

Dial-up, ISDN, ADSL, Kablovski Internet, Wi-Fi, Wi-Max, Mobilnim telefonom, Satelitskim prijenosom.

 

POTS

POTS (engl. Plain Old Telephone System ) veza ili analogna modemska veza je najstariji ali i najsporiji način spajanja na Internet. Za ostvarenje ovakve veze potreban je računar, obična telefonska linija i modem. MODEM(MO dulator/ DEM o-dulator) je uređaj koji služi za pret­varanja digitalnog signala iz računara u analogni signal (zvuk) na jednom kraju veze i za pretvaranje tako moduliranog signala nazad u digitalni na drugom kraju veze. Osnovna karakteristika modema je brzina, koja se ne­kada mjerila u baudima(čitaj: bodima), tj. brojem prenesenih karaktera u sekundi, dok se kasnije počela izražavati brojem prenesenih bita u sekundi (bps). Može se kretati u rasponu od 240 do 56,000 (56K) bita u sekundi za download i maksimalno 33,600 bps za upload.

Prema mjestu gdje se nalazi modem može biti interni, u obliku kartice koja se umetne u matičnu ploču ili eksterni, tj. potpuno izdvojen uređaj koji se na računar spaja putem se­rijskog, a u novije vrijeme i USB porta. Modemi za notebook računare dolaze u formi PC Card (PCMCIA) kartica koje sve češće dolaze sa po­drškom i za GSM, što pruža pravu mobilnost.

Nakon kupovine modema sve što je nakon toga potrebno je da se prema uputama svog provajdera spoji na Internet tako­zvanom dialup konekcijom, koja je sastavni dio svih Windows operativnih sistema.

 

ISDN

Nazvan telefonskom linijom slijedeće generacije, ISDN (engl. Integrated Services Digital Network)je usluga koja nudi brojne prednosti u odnosu na standardnu telefonsku liniju. Pošto je tu riječ o digitalnom prijenosu, telefonska veza je znatno kvalitetnija, a stvorena je osnova i za prijenos podataka između računara, pa samim tim i za priključak na Internet. Pristup na Internet ovdje nije u vidu trajne veze, već se veza uspostavlja na zahtjev korisnika, kao kod rada sa modemom. Umjesto jednog komunikacionog kanala, kao kod starih linija, ISDN ima dvije linije i do 10 dodijeljenih brojeva, što znači da se istovremeno mogu obavljati ­na primjer dva telefonska razgovora ili razgovarati na jednoj liniji i surfati na drugoj. Telefonski razgovor može se primiti na jedan od deset brojeva, uz uslov da je bar jedna od dvije linije slobodna. Veza se ostvaruje putem klasične telefonske parice, ali je potpuno digitalna,što znači da se ne gubi vrijeme na modulaciju i demodulaciju signala. Maksimalna brzina po jednom kanalu je 64 kbps (kilobita u sekundi - hiljada bita po sekundi), uz mogućnost kombinovanja dva kanala, što daje maksimalnu brzinu prijenosa od 128 kbps. To je već sasvim solid­na brzina, čak i za manju mrežu. Sve navedeno važi za ISDN BRI (Basic Rate Interconnection) liniju. Postoji i ISDN PRI (Рrimary Rate Interconnection) koja ima 30 komunikacionih kanala brzine do 64 kbps, ali ovu liniju uglavnom koriste provajderi da bi obezbijedili dial-in ulaze. Na ISDN liniju ne mogu se priključivati stari analogni telefoni, osim ako je dodata oprema za poseban analogni priključak. U slučaju nestanka električne energije ostaje mogućnost samo jedne telefonske veze.

Pored navedenih karakteristika, ISDN posjeduje i mnoge druge mogućnosti, koje su više iz domena telefonije, nego informatike.

 

XDSL

Kablovski modem ili xDSL su drugi standardni spajanja stanova ili kancelarija sa ISP-ovima. Kablovski modemi ostvaruju vezu putem koaksijalnih kablova koji se koriste za zajedničke kućne i satelitske antene. xDSL tehnologija za povezivanje koristi postojeće telefonske kablove. Radi se o stalnoj vezi koja teoretski omogućava brzine do 8 Mbps (mega-bita/sec). Ova brzina je uglavnom teoretska i mnogo realniji podatak je brzina od oko 400 do 500 kbps.

Postoji nekoliko standarda xDSL, koji se označavaju oznakama poput ADSL ili IDSL. ADSL je skraćenica za Asymetric Digital Subscriber Line i označava razliku u download i upload brzinama, gdje je download oko 500 kbps, a upload oko 120 kbps. IDSL omogućava jednake brzine dowload-a i upload-a. Bitna je činjenica da se radi o stalnoj vezi sa statičkom IP adresom koja omogućava povezivanje web servera na Internet.

Slika 160 ADSL MODEM

ADSL je najrasprostranjenija xDSL tehnologija. Oznaka A znači Asimetrično. Maksimalna brzina downloada je 8 Mb/s, a uploada do 1 Mb/s. Prednost ovog prijenosa je u tome što mu je dovoljna obična bakarna parica fiksne telefonije, rasprostrte po cijelom svijetu (PSTN – public switched telephone network). Pomoću digitalnog kodovanja i korištenja visokih frekvencija koje komunikacija glasom ne koristi, postiže se višestruka iskorištenost bakarne parice. Paralelno uz govor prenose se i podaci.

 

Šta je ADSL?

ADSL (eng. Asymetric Digital Subscriber Line, asimetrična digitalna pretplatnička linija) je jedna od tehnologija xDSL, koja omogućuje pristup Internetu kroz postojeću pristupnu telefonsku mrežu. Posjeduje sposobnost prijenosa podataka brzinama mnogostruko većim od brzina koje danas omogućavaju analogni modemi.

 

Prednosti korištenja ADSL-a

· pristup Internetu korištenjem infrastrukture koja se koristi i za pristupnu telefonsku mrežu;

· istovremeno korištenje Interneta i obavljanje razgovora kroz jednu telefonsku liniju;

· aktivna konekcija bez tarifiranja vremena trajanja konekcije (za razliku od povremenih konekcija koja se ostvaruje korištenjem analognih modema);

· surfanje Internetom bez tarifiranja telefonskih impulsa (za razliku od konekcije koja se ostvaruje putem analogne ili ISDN linije);

· prijenos podataka brzinama download-a koje su petnaest do dvadeset puta veće od brzina koje danas omogućavaju analogni modemi.

 

ADSL je širokopojasna (broadband) tehnologija koja vrši podjelu frekventnog opsega na više kanala, kako bi se istovremeno mogle prenositi različite vrste podataka: data (slika, zvuk, video, tekst) i voice (klasična telefonija). Zahvaljujući tim karakteristikama ADSL servis omogućava istovremeno korišćenje standardne telefonske linije za telefoniranje i stalni pristup internetu bez troškova telefonskih impulsa za konekciju.
Za funkcionisanje ADSL servisa potrebno je da se pored postojeće telefonske linije instaliraju dva uređaja, spliter i modem. Spliter razdvaja govorne informacije i (data) informacije, tj. omogućava istovremeno telefoniranje i prenos podataka. Modem povezuje korisnikov računar na Internet i omogućava prenos podataka analognom telefonskom linijom.

 

Primjena ADSL-a:

· Integracija glasa i dana servisa (Voice over DSL)

· Video na zahtjev (Video on Demand)

· Video konferencije (Video Conferencing)

· Rad zaposlenih kod kuće (Telecommuting)

· Telemedicina (Tele Medicine)

· Udaljeno učenje (Distance Learning)

· Interaktivne mrežne igre (Interactive Network Games)

· Radio i TV (Broadcast Audio & TV)

· Online kupovina (Online Shopping)

 

Kablovski Internet sinonim je za uslugu kojom korisnik dobija širokopojasni spoj na Internet putem hibridnog optičko-koaksijalnog kabla koji se istovremeno koristi i za kablovsku televiziju (HFC – Hybrid Fiber/Coax).

 

Slika 161 Različite mogućnosti povezivanja na Internet