Літаратурна-крытычная дзейнасць К. Крапівы.

К. Крапіва актыўна ўплываў на літаратурны працэс не толькі сваімі творамі, але і літаратурна-крытычнымі працамі. Умоўна можна вылучыць наступныя моманты (накірункі) ў яго літаратурна-крытычнай дзейнасці:

-- артыкулы, у якіх К. Крапіва асэнсоўваў спецыфіку сатыры ўвогуле, без асаблівай “прывязкі” да канкрэтнага віду і жанру. Гэта “Думкі пра сатыру” (1928) і “Што мне рупіць” (1933). Галоўнае ў іх – сатырычныя творы патрэбны, нават неабходны, савецкаму грамадству, інакш яно, калі не “ўскрываць” яго недахопы, будзе “загніваць”.

-- артыкулы з аналізам спецыфікі сатырычнай камедыі як жанру. Гэта дзве вядомыя рэчы: “Аб сатырычнай камедыі” (1953) і “Канфлікт – аснова п’есы” (1954). К. Крапіва вызначае адметнасць сатырычнай камедыі як жанру, указвае на абавязковую наяўнасць у песе адмоўнага, прычым яно павінна быць сапраўды адмоўным, а не надуманым. Далей – без вострага і сацыяльна значымага канфлікту не можа быць сапраўднай сатырычнай камедыі.

-- артыкулы з аглядам драматургічных твораў пэўнага перыяду. Гэта “П’есы і вобразы” (1945) і “Беларуская савецкая драматургія за 1947 год” (1948).

-- артыкул “Слова да малодшых” (1933). У ім К. Крапіва вядзе гаворку аб момантах і фактарах, якія абумоўліваюць сапраўдную мастацкую творчасць. Гэта: наяўнасць таленту, абавязковая штодзённая напружаная праца над развіццём і ўдасканаленнем здольнасцей (таленту), адукацыя і самаадукацыя, вучоба ў старэйшых масйстроў слова.

 

 

Літаратурна-крытычная дзейнасць Р. Бярозкіна

Рыгор Саламонавіч Бярозкін нарадзіўся ў 1918 г. у Магілёве ў мнагадзетнай сям’і служачых. Пасля заканчэння ў 1932 г. сямігодкі вучыўся на педрабфаку ў Магілёве, пасля на літаратурным факультэце Мінскага педінстытута, які закончыў у 1938 г. Працаваў загадчыкам аддзела крытыкі ў час. “Полымя рэвалюцыі”, у Саюзе пісьменнікаў Беларусі, у штотыднёвіку ”Літаратура і мастацтва”. У красавіку 1941 г. Р. Бярозкін быў арыштаваны за быццам бы антысавецкую агітацыю, яго судзілі. У канцы чэрвеня 1941 г. Бярозкін вяртаецца ў Магілёў (калону зняволеных, якую збіраліся адпраўляць на ўсход, пакінуў канвой – вайна!), ідзе ў ваенкамат і просіцца на фронт. Ваюе. Мае ўзнагароды. Пасля вайны працаваў у журналістыцы. У 1949 г. быў зноў арыштаваны, асуджаны на 10 гадоў лагераў. У 1956 г. быў рэабілітаваны. Вяртаецца ў Мінск, працуе ў журналістыцы, у тым ліку і ў штотыднёвіку “Літаратура і мастацтва”. Памёр у 1981 годзе.

Р.С. Бярозкін, які пісаў на трох мовах (рускай, беларускай і яўрэйскай) пачаў выступаць у друку з літаратурна-крытычнымі працамі яшчэ да вайны (дзесьці з 1936 г.). Тэматыка даваенных артыкулаў, публічных выступленняў крытыка была досыць шырокай: станаўленне беларускай савецкай паэзіі, прозы, драматургіі, фарміраванне ў беларускай літаратуры метаду сацыялістычнага рэалізму. У пачатку 1941 г. Р. Бярозкін прымаў актыўны ўдзел у літаратурных дыскусіях. У канцы 1950-х – пачатку 1960-х гг. Р. Бярозкін многа пісаў, імкнучыся аднавіць імёны таленавітых паэтаў, жорстка і несправядліва выкрэсленых сталінскай сістэмай з жыцця і літаратуры. Вітаў прыход у літаратуру новых паэтаў, падсумоўваў дасягненні беларускай паэзіі. Крытык даследаваў пытанні культуры творчасці, пісьменніцкага майстэрства, тэорыі жанраў, псіхалогіі творчасці, пераемнасці, узаемаўплываў літаратур і інш.

Кнігі Р.С. Бярозкіна:

-- Паэзія праўды. Мн., 1958.

-- Аркадий Кулешов: Критико-биографический очерк. Мн., 1960.

-- Спадарожніца часу: Артыкулы аб паэзіі. Мн., 1961.

-- Свет Купалы: Думкі і назіранні. Мн., 1965.

-- Пімен Панчанка: Крытыка-біяграфічны нарыс. Мн., 1968.

-- Человек на заре: Рассказ о Максиме Богдановиче – белорусском поэте. М., 1970.

-- Постаці: артыкулы пра паэтаў. Мн., 1971.

-- Звенні: Творчая індывідуальнасць і ўзаемадзеянне літаратур: Нарысы. Мн., 1976.

-- Аркадзь Куляшоў: Нарыс жыцця і творчасці. Мн., 1978.

-- Паэзія – маё жыццё: Літаратурна-крытычныя артыкулы. Мн., 1989.

 

Лекцыя № 5

Беларускае літаратуразнаўства і крытыка

ў другой палове 1950-х -- 1990-я гады

(другая палова ХХ ст.)

 

Пытанні

1. Агульная характарыстыка развіцця літаратуразнаўства і крытыкі ў другой палове 1950-х – 1990-я гг.

2. Фундаментальныя абагульняючыя даследаванні і даследаванні сінкрэтычнага характару ў беларускім літаратуразнаўстве другой паловы ХХ ст.

3. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне паэзіі.

4. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне прозы.

5. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне драматургіі.

6. Беларуская тэксталогія другой паловы ХХ ст. Найбольш значныя дасягненні беларускага літаратуразнаўства ў галіне практычнай тэксталогіі.

7. Пісьменніцкая крытыка ў літаратурным працэсе на Беларусі ў другой палове ХХ ст.

8. Перыядычныя выданні Беларусі другой паловы ХХ ст. (газеты, часопісы, альманахі і інш.) з літаратурна-крытычным і літаратуразнаўчым складнікам.

9. Вывучэнне гісторыі развіцця беларускага літаратуразнаўства і крытыкі. Дзейнасць М.І. Мушынскага як буйнейшага даследчыка гісторыі беларускага літаратуразнаўства і крытыкі.

10. Працы выкладчыкаў ГДУ імя Ф. Скарыны ў актыве беларускага літаратуразнаўства другой паловы ХХ ст.

 

Літаратура

Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны даведнік: У 6 т. Т. 1--6. Мн., 1992--1995.

Гніламёдаў У. Ці ёсць будучыня ў літаратуразнаўства? // Полымя.— 1997.— №1.

Мушынскі М. Крытыка і літаратуразнаўства // Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя: У 4 т. Т. 3-4. — Мн., 2001-2003.

Уводзіны ў літаратуразнаўства. Хрэстаматыя / Пад рэд. М.А. Лазарука.— 2-е выд., дапр. і дап.— Мн., 1991.

Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т.— Мн., 1984–1988.— Т. 1– 5.

 

 

1. Агульная характарыстыка развіцця літаратуразнаўства і крытыкі ў другой палове 1950-х – 1990-я гг.

 

У канцы 1950-х – пачатку 1960-х гг. быў зроблены своеасаблівы прарыў у стварэнні цэласнай карціны развіцця нашай літаратуры ад яе зараджэння і да пачатку 60-х гг. ХХ ст. Гэта выявілася ў першую чаргу ў напісанні і выданні чатырохтомнай гісторыі беларускай літаратуры (Гісторыя беларускай савецкай літаратуры. Т. 1–2.— Мн., 1965–1966; Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры. Т. 1–2.— Мн., 1968–1969). З’яўленне дадзенага даследавання, якое, калі меркаваць з пазіцый сённяшняга дня, не пазбаўлена недахопаў, стала вельмі важнай падзеяй у беларускай літаратурнай навуцы. Упершыню нацыянальны гісторыка-літаратурны працэс быў раскрыты да­волі поўна і ўсебакова, у самых галоўных і вызначальных прая­вах разгледжана творчасць буйнейшых беларускіх пісьменнікаў.

Дадзеная, ды і пазнейшыя працы абагульняючага характару, аб якіх будзе сказана крыху ніжэй, не маглі ўзнікнуць на пустым месцы. Адпаведная база, даволі трывалы падмурак для выра­шэння гэтай, без сумнення, звышзадачы былі закладзены паспя­ховым прымяненнем новых форм і метадаў даследавання, выву­чэннем асобных галін і раздзелаў літаратуры, яе родаў, відаў, жанраў і г. д.

З канца 1950-х гг. беларуская літаратура пачала разглядацца ў параўнальным і тыпалагічным планах, што знайшло адлюстра­ванне ў працах В. Івашына, Р. Ларчанкі, А. Лойкі, С. Александровіча, А. Мальдзіса, П. Ахрыменкі, Н. Перкіна, Э. Мартынавай, У. Казбярука, В. Гапавай і шэрагу іншых вучоных. Нацыянальнае прыгожае пісьменства смела ўводзіцца ва ўсесаюзны, славянскі, еўрапейскі, а часам і сусветны літаратурны кантэкст. Асабліва многа ў гэтым накірунку зрабіў А. Адамовіч. Яшчэ адным таленавітым вучоным і крытыкам В. Каваленкам было даволі заканамерна і своечасова пастаўлена пытанне аб літаратурных узаемасувязях і ўплывах ва ўмовах паскоранага развіцця нашай літаратуры ў ХІХ – пач. ХХ стст.

К пачатку 1960-х гг. у беларускім літаратуразнаўстве склаўся і пачаў даволі паспяхова развівацца і ўдасканальвацца такі дас­ледчыцкі жанр, як гісторыя станаўлення і развіцця пэўных родаў, відаў і жанраў. Пра гэта сведчаць калектыўныя працы «Беларуская савецкая проза: Апавяданне і нарыс» (1971) і «Беларуская савецкая проза: раман і аповесць» (1971), манаграфіі «Беларускі раман: станаўленне жанру» (1961) А. Адамовіча, «Беларускі раман: гады 70-я» (1981) П. Дзюбайлы, «Станаўленне беларускай паэмы» (1968) і «Беларуская паэма ў другой палавіне ХІХ – пачатку ХХ стагоддзя» (1970) М. Лазарука, «Беларуская каме­дыя» (1979) Я. Усікава, «Беларуская драматургія (дакастрычніцкі перыяд)» (1961) і «Беларуская савецкая драматургія. 1917–1932» (1968) А. Семяновіча і інш. Развіццё беларускай паэзіі ХХ ст. грунтоўна даследуецца ў шэрагу прац У. Гніламёдава, прозы — В. Каваленкі. Старажытная беларуская літаратура ў асноўных яе накірунках і праявах разглядаецца ў працах А. Коршунава і В. Чамярыцкага. У многім па-новаму за­ставіў паглядзець на нашую нацыянальную літаратуру ХVІІ–ХVІІІ стст. А. Мальдзіс, а на беларускую драматургію ХХ ст. — С. Лаўшук.

Даволі паспяхова вывучаецца нашым літаратуразнаўствам і шэраг тэарэтычных праблем. Аб гэтым сведчаць кнігі «Традыцыі і на­ватарства» (1972) У. Гніламёдава, «Шляхі беларускага вершаскладання» (1973) М. Грынчыка, «Структура твора: рух сюжэтна-кампазіцыйных форм» (1978) В. Жураўлёва, «Беларускі сва­бодны верш» (1984) А. Кабаковіч, «Міфа-паэтычныя матывы ў белару­скай літаратуры» (1981) В. Каваленкі, «Мастацкая дэталь у літаратурным творы» (1977) Э. Мартынавай, «Сюжэт, кампазіцыя, характар: аб прозе Кузьмы Чорнага» (1981) А. Пяткевіча, «Характар, стыль, дэталь» (1965) Р. Шкрабы і шэраг іншых.

Практычна па кожнаму больш-менш значнаму пісьменніку нашай літаратуры ёсць спецыяльнае навуковае ці навукова-па­пулярнае даследаванне. У асобныя галіны нацыянальнага літаратуразнаўства аформіліся скарыназнаўства, купалазнаўства, коласазнаўства, багдановічазнаўства.

Новым для беларускага літаратуразнаўства стала даследаванне сувязей нацыянальнага прыгожага пісьменства з іншымі формамі грамадскай свядомасці і відамі мастацкай творчасці. У якасці прыкладаў можна прывесці манаграфіі Л. Гараніна «Философские искания в белорусской литературе» (1984) і С. Лаўшука «На драматургічных скрыжаваннях» (1990).

Неабходна адзначыць прыкметна ўзросшы ўзровень белару­скай тэксталогіі. Аб гэтым сведчыць выданне ўжо трэццяга, больш поўнага ў параўнанні з папярэднімі, збору твораў Я. Купалы. Двойчы выдаваліся зборы твораў Я. Коласа і М. Багдановіча. Сёння мы маем таксама зборы твораў М. Гарэцкага, К. Чорнага, К. Крапівы, І. Мележа, М. Лынькова, П. Броўкі, М. Танка, В. Быкава, А. Макаёнка, а так­сама цэлага шэрагу іншых беларускіх пісьменнікаў. Робяцца спробы тэарэтычнага абагульнення вопыту практычнай дзейнасці тэкстолагаў, аб чым сведчыць зборнік «Пытанні тэксталогіі бела­рускай літаратуры» (1982). Вельмі шмат для развіцця белару­скай тэксталогіі, вывядзення яе на якасна новы ўзровень зрабіў сектар тэксталогіі Інстытута літаратуры імя Я. Купалы НАН Беларусі на чале з вядомым вучоным, членам-карэспандэнтам НАН Беларусі М. Мушынскім. Практычна ўсе з названых вышэй збораў твораў пісьменнікаў былі падрыхтаваны супрацоўнікамі гэтага сектара.

Здабытак калектыўнай працы беларускіх філолагаў і мастацтвазнаўцаў, кніга, без якой сёння нельга ўявіць нацыянальную навуку, культуру і асвету, — пяцітомная «Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі» (1984–1988).

Вельмі шмат карпатлівай пошукавай і сістэматызуючай працы прароблена беларускімі літаратуразнаўцамі падчас падрыхтоўкі да выдання шасцітомнага «Біябібліяграфічнага слоўніка беларускіх пісьменнікаў» (1992–1995) — кнігі надзвычай патрэбнай і карыснай усім, хто даследуе літаратуру Беларусі альбо сур’ёзна цікавіцца ёю. У падрыхтоўцы да выдання «Біябібліяграфічнага слоўніка беларускіх пісьменнікаў» (і не толькі, заўважым, гэтай, а і шэрагу іншых фундаментальных прац) прымалі ўдзел не толькі прадстаўнікі акадэмічнай навукі, а і даволі шматлікі атрад літаратуразнаўцаў вышэйшых навучальных устаноў рэспублікі. Сярод іх, акрамя ўжо некаторых названых вышэй, хацелася б адзначыць Дз. Бугаёва, Н. Гілевіча, У. Калесніка, Л. Корань, В. Рагойшу, А. Рагулю, В. Шынкарэнка, І. Штэйнера і інш.

Плённа даследуюцца сувязі беларускай літаратуры з прыгожым пісьменствам іншых народаў, у першую чаргу суседніх, славянскіх. Пэўны ўклад у распрацоўку гэтай праблематыкі ўнеслі П. Ахрыменка, А. Лойка, Н. Гілевіч. Самым жа значным даследаваннем у дадзеным накірунку з’яўляюцца чатырохтомныя «Нарысы па гісторыі беларуска-рускіх літаратурных сувязей» (1993–1995), падрыхтаваныя супрацоўнікамі Інстытута літаратуры імя Я. Купалы НАН Беларусі.

Літаральна на рубяжы тысячагоддзяў убачыла свет чатырохтомная «Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя» — самае грунтоўнае на сённяшні дзень даследаванне па гісторыі развіцця нацыянальнага прыгожага пісьменства. Яно яшчэ раз засведчыла сталасць і значны навуковы патэнцыял беларускага літаратуразнаўства.

 

 

2. Фундаментальныя абагульняючыя даследаванні і даследаванні сінкрэтычнага характару ў беларускім літаратуразнаўстве другой паловы ХХ ст.

а)

“Гісторыя беларускай савецкай літаратуры: У 2-х т. Т.1-2. Мн., 1964-1965”; “Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры: У 2-х т. Т.1-2. Мн., 1968-1969”.

“История белорусской дооктябрьской литературы. Мн., 1977”, “История белорусской советской литературы. Мн., 1977”.

“Гісторыя беларускага тэатра: У 3 т. Мн., 1983--1987. Т.1—3”.

“Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т. Т. 1--5. Мн., 1984—1988”.

“Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны даведнік: У 6 т. Т. 1--6. Мн., 1992—1995”.

“Гісторыя беларусай літаратуры ХХ стагоддзя: У 4 т. Мн., 1999—2003. Т. 1—4”.

“Нарысы па гісторыі беларуска-рускіх літаратурных сувязей: У 4 т. Мн., 1993-1996. Т.1-4”.

“Тэатральная Беларусь: Энцыклапедыя: У 2 т. Мн., 2002–2003. Т. 1–2”.

“Янка Купала: Энцыклапедычны даведнік. Мн., 1986”.

“Францыск Скарына і яго час: Энцыклапедычны даведнік. Мн., 1990”.

 

б)

Андраюк С. А. Традыцыі і сучаснасць. — Мн., 1981.

Гарадніцкі Я. А. Мастацкі свет беларускай літаратуры ХХ стагоддзя. — Мн., 2005.

Каваленка В. Міфапаэтычныя матывы ў беларускай літаратуры. — Мн., 1981.

Казбярук У. М. Рамантычны пошук: Назіранні над бел. рамантызмам пачатку ХХ ст. — Мн., 1983.

Кісялёў Г. Сейбіты вечнага. Мн., 1963.

Конан У. Ля вытокаў самапазнання: Станаўленне духоўных каштоўнасцей і фальклор. — Мн., 1989.

Лявонава Е. А. Беларуская літаратура ХХ стагоддзя і еўрапейскі літаратурны вопыт: Дапам. для студэнтаў філал. фак. — Мн., 2002.

Лявонава Е. А. Плыні і постаці: З гісторыі сусветн. літ. другой паловы ХІХ — ХХ стст. — Мн., 1998.

Мальдзіс А.І. Беларусь у люстэрку мемуарнай літаратуры ХУІІ стагоддзя. Мн., 1982.

Мальдзіс А.І. На скрыжаванні славянскіх традыцый: Літаратура Беларусі пераходнага перыяду (другая палавіна ХУІІ -- ХУІІІ ст.). Мн., 1980.

Мальдзіс А.І. Падарожжа ў ХІХ ст. Мн., 1969.

Рагойша В. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах. — Мн., 2000.

Тычына М. Карані і крона: Фальклор і літ. — 2-е выд. — Мн., 2002.

Шкраба Р. Моваю вобразаў: Выбранае. — Мн., 1989.

Ярош М. Р. Янка Купала і Якуб Колас: Параўнальны аналіз творчасці. — Мн., 1988.

 

3. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне паэзіі.

 

Арочка М. Максім Танк: Жыццё ў паэзіі. — Мн., 1984.

Арочка М.М. Беларуская савецкая паэма. Мн., 1979.

Багдановіч І. Э. Авангард і традыцыя: Бел. паэзія на хвалі нац. адраджэння. — Мн., 2001.

Багдановіч І. Э. Янка Купала і рамантызм. — Мн., 1989.

Бечык В. Прад высокаю красою… Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1984.

Бечык В. Шлях да акіяна: Кн. пра паэзію А. Куляшова. — Мн., 1981.

Бярозкін Р. Аркадзь Куляшоў: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1978.

Бярозкін Р. Паэзія — маё жыццё: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1989.

Бярозкін Р. Пімен Панчанка: Крытыч.-біягр. нарыс. — Мн., 1968.

Бярозкін Р. Свет Купалы. Звенні: Літ. крытыка: Выбр. — Мн., 1981.

Бярозкін Р. Чалавек напрадвесні: Расказ пра Максіма Багдановіча. — Мн., 1986.

Гілевіч Н.С. Акрыленыя рэвалюцыяй (Паэзія "Маладняка"). Мн., 1962.

Гніламёдаў У. Ад даўніны да сучаснасці: Нарыс пра беларус. паэзію. — Мн., 2001.

Гніламёдаў У. В. Сучасная беларуская паэзія: Творчая індывідуальнасць і літ. працэс. — Мн., 1983.

Гніламёдаў У. В. Янка Купала: Жыццё і творчасць. — Мн., 2002.

Грынчык М. Аркадзь Куляшоў: Крытыч.-біягр. нарыс. —Мн., 1964.

Грынчык М. М. Фальклорныя традыцыі ў беларускай дакастрычніцкай паэзіі. — Мн., 1969.

Грынчык М. Максім Багдановіч і народная паэзія. — Мн., 1963.

Кабаковіч А.К. Беларускі свабодны верш. — Мн., 1984.

Калеснік У. Ветразі Адысея: У. Жылка і рамантыч. традыцыя ў бел. паэзіі. — Мн., 1977.

Калеснік У. Максім Танк: Нарыс жыцця і творчасці. Мн., 1981.

Калеснік У. Паэзія змагання: Максім Танк і заходнебеларуская літаратура. — Мн., 1959.

Лазарук М. А. Беларуская паэма ў другой палавіне ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя. — Мн., 1970.

Лазарук М. А. Пімен Панчанка: Літ.-крытыч. нарыс. — Мн., 1959.

Лазарук М.А. Станаўленне беларускай паэмы. Мн., 1968.

Лойка А. А. “Новая зямля” Якуба Коласа: Вытокі, веліч, хараство. — Мн., 1961.

Лойка А. А. Беларуская паэзія пачатку ХХ стагоддзя. — Мн., 1972.

Лойка А. Максім Багдановіч. — Мн., 1966.

Мішчанчук М. І. Беларуская савецкая паэзія 20—30-х гадоў. — Мн., 1988.

Мішчанчук М. І. Ёсць у паэта свой аблог цалінны: Жанрава-стылявая разнастайнасць сучас. беларус. лірыкі. — Мн., 1992.

Навуменка І. Я. Янка Купала. 2-е выд., дап. Мн., 1980.

Навуменка І. Я. Максім Багдановіч. — Мн., 1997.

Навуменка І. Я. Якуб Колас: Духоўны воблік героя. — 2-е выд., дапрац. і перапрац. — Мн., 1981.

Навуменка І.Я. Змітрок Бядуля. Мн., 1995.

Навуменка І.Я. Якуб Колас: Духоўны воблік героя. 2-е выд. Мн., 1981.

Стральцоў М. Загадка Багдановіча. — Мн., 1969.

Тарасюк Л. К. Мастацкія кірункі і плыні ў беларускай паэзіі ХІХ — пачатку ХХ стст. — Мн., 1999.

Кісялёў Г. Загадка беларускай «Энеіды». Мн., 1966.

Рагойша В. Паэтыка Максіма Танка. — Мн., 1968.

 

 

4. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне прозы.

 

Адамович А. Ничего важнее: Соврем. пробл. воен. прозы. — 2-е изд. — Мн., 1987.

Адамович А. Война и деревня в современой литературе. Мн., 1982.

Адамовіч А. “Браму скарбаў сваіх адчыняю...” — Мн., 1980.

Адамовіч А. М. Маштабнасць прозы: Урокі творчасці Кузьмы Чорнага. — Мн., 1972.

Адамовіч Я. К. Гармонія абставін — гармонія душы: Бел. апавяданне 50—60-х гг. — Мн., 1998.

Адамовіч А. Беларускі раман: Станаўленне жанру. Мн., 1961.

Беларуская савецкая проза: Апавяданнне і нарыс. Мн., 1971.

Беларуская савецкая проза: Раман і аповесць. Мн., 1971.

Бугаёў Д. Васіль Быкаў: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1987.

Бугаёў Д. Вернасць прызванню: Творчая індывідуальнасць I. Мележа. — Мн., 1977.

Бугаёў Д. Максім Гарэцкі. — 2-е выд., выпр. і дап. — Мн., 2003.

Грамадчанка Т. К. Жывая памяць народа: Нарыс творчасці І. Чыгрынава. — Мн., 1984.

Грамадчанка Т. К. Перад праўдай высокай і вечнай: Бел. проза сёння. — Мн., 1991.

Дасаева Т. М. Пошукі героя: З вопыту бел. прозы 20-х гг. — Мн., 1993.

Дзюбайла П. К. Беларускі раман: Гады 70-я. — Мн., 1982.

Дзюбайла П. К. Праблемы стылю ў сучаснай беларускай прозе. — Мн., 1973.

Дзюбайла П. Панарама сучаснай беларускай прозы. — Мн., 1986.

Драздова З. У. Майстэрства слова: Моўна-стылявыя асаблівасці “Палескай хронікі” І. Мележа. — Мн., 1993.

Драздова З. У. Моўна-стылёвыя праблемы жанру 20-х гадоў: Партрэт. Пейзаж. — Мн., 2001.

Жураўлёў В. П. Якуб Колас і паэтыка беларускага рамана. — 2-е выд., выпр. і дап. — Мн., 2004.

Жураўлёў В.П. У пошуку духоўных ідэалаў: На матэрыяле беларускай літаратуры ХІХ – пачатку ХХ стст. Мн., 2000.

Каваленка В. А., Мушынскі М. І., Яскевіч А. А. Шляхі развіцця беларускай савецкай прозы. —Мн., 1972.

Каваленка В. Вытокі. Уплывы. Паскоранасць. — Мн., 1975.

Каваленка В. Жывое аблічча дзён: Літ.-крытыч. артыкулы. — Мн., 1979.

Каваленка В. Іван Шамякін: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1980.

Каваленка В. Покліч жыцця: Літ. крытыка. — Мн., 1987.

Каваленка В. Прага духоўнасці: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1975.

Кулешов Ф. И. Подвиг художника: Лит. путь И. Мележа. — Мн., 1982.

Куляшоў Ф. І. Міхась Лынькоў: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1979.

Локун В. І. Маральна-філасофскія пошукі беларускай ваеннай і гістарычнай прозы, 1950—1960-я гг. — Мн., 1995.

Макарэвіч А. М. Праблема жанравых мадыфікацый у беларускай прозе ХІХ — пачатку ХХ ст. — Магілёў, 1999.

Марціновіч А. Іван Чыгрынаў: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1998.

Пшыркоў Ю. С. Беларуская савецкая проза (20-я — пачатак 30-х гадоў). — Мн., 1960.

Пяткевіч А. Сюжэт. Кампазіцыя. Характар: Аб прозе Кузьмы Чорнага. — Мн., 1981.

Сінькова Л.Д. Беларуская проза ХХ стагоддзя: Дынаміка жанравых структур. Мн., 1996.

Тычына М. Кузьма Чорны: Эвалюцыя мастацкага мыслення. — 2-е выд., выпр. і дап. — Мн., 2004.

Тычына М. Час прозы: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1988.

Чыгрын І. П. Крокі: проза “Узвышша”. Мн., 1989.

Чыгрын І. П. Паміж былым і будучым: Проза Максіма Гарэцкага. — 2-е выд., выпр. —Мн., 2003.

Чыгрын І. П. Рэальнае і магчымае: Проза Якуба Коласа. — Мн., 1991.

Чыгрын І. П. Станаўленне беларускай прозы і фальклор. — Мн., 1971.

Кісліцына Г.М. Лірычная мініяцюра як жанр беларускай літаратуры. Мн., 2000.

Матрунёнак А. П. Псіхалагічная проза: Традыцыі і час. — Мн., 1988.

Матрунёнак А. П. Псіхалагічны аналіз і станаўленне беларускага рамана. — Мн., 1975.

Матрунёнак А. П. Псіхалагічны аналіз у сучасным беларускім рамане. — Мн., 1972.

 

 

5. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне драматургіі.

 

Васючэнка П. В. Беларуская літаратура ХХ стагоддзя і сімвалізм. — Мн., 2004.

Васючэнка П. Драматургія і час. — Мн., 1991.

Васючэнка П. Сучасная беларуская драматургія. — Мн., 2000.

Васючэнка П.В. Драматургічная спадчына Янкі Купалы: Вопыт сучаснага прачытання. Мн., 1994.

Лаўшук С. Кандрат Крапіва і беларуская драматургія. — 2-е выд. — Мн., 2002.

Лаўшук С. С. На драматургічных скрыжаваннях. — Мн., 1989.

Лаўшук С. С. Сучасная беларуская драматургія. — Мн., 1977.

Лаўшук С.С. Станаўленне беларускай савецкай драматургіі (20-я – пачатак 30-х гг.). Мн., 1984.

Сабалеўскі А. Беларуская савецкая драма. Кн. 1. Мн., 1969.

Сабалеўскі А. Беларуская савецкая драма. Кн. 2. Мн., 1972.

Сабалеўскі А. Кандрат Крапіва: Нарыс жыцця і творчасці. Мн., 1989.

Семяновіч А. А. Гісторыя беларускай драматургіі: XIX — пачатак XX ст. — Мн., 1985.

Семяновіч А. А. Гісторыя беларускай савецкай драматургіі: 1917—1955 гг. — Мн., 1990.

Семяновіч А.А. Беларуская драматургія (дакастрычніцкі перыяд). Мн., 1961.

Семяновіч А.А. Гісторыя беларускай савецкай драматургіі: 1917-- 1955 гады. Мн., 1990.

Усікаў Я. Андрэй Макаёнак: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1984.

Усікаў Я. Беларуская камедыя: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1979.

Шаўлоўская М. Ф. Беларуская драматургія. — Мн., 1981.

 

6. Беларуская тэксталогія другой паловы ХХ ст. Найбольш значныя дасягненні беларускага літаратуразнаўства ў галіне практычнай тэксталогіі.

 

Беларуская тэксталогія другой паловы ХХ ст. мае напрацоўкі як у практычнай, так і тэарэтычнай частках.

Тэарэтычныя аспекты падсумаваны ў шэрагу прац, такіх, як “Выданне літаратурнай спадчыны -- важная навуковая і грамадская справа” Ю. Пшыркова, “Аддзел выданняў і тэксталогіі”і “Беларуская тэксталогія: Набыткі, праблемы” М. Мушынскага, “Беларуская тэксталогія” Т. Голуб і інш. Выйшаў зборнік “Пытанні тэксталогіі беларускай літаратуры” (1980).

Практычная дзейнасць беларускіх тэкстолагаў звязана з падрыхтоўкай да выдання кніг.

Значнай падзеяй у навуковым і грамадскім жыцці Беларусі стаў выхад першых навукова-каменціраваных збораў твораў Я. Купалы ў 6 тамах (1952—54; 1961—63) і Я. Коласа ў 12 тамах (1961—64). Былі выдадзены таксама Збор твораў Дуніна-Марцінкевіча (1958), Збор твораў Багдановіча (т. 1—2, 1968), «Хрэстаматыя па старажытнай беларускай літаратуры» (1959, скл. А. Коршунаў), «Александрыя» (1962), «Прадмовы і пасляслоўі» Ф. Скарыны (1969), «Творы» Ф. Багушэвіча (1967).

Пошук архіўных матэрыялаў і гісторыка-літ. звестак, удасканаленне методыкі тэксталагічнага аналізу і каменціравання тэксту твораў спрыяльна адбіліся на падрыхтоўцы больш поўных Збораў твораў: Я. Кулалы ў 7 т. (1972—76) і Я. Коласа ў 14 т. (1972—78). Пашырылася і кола пісьменнікаў, чыя творчая спадчына стала прадметам увагі тэкстолагаў: выйшлі першы навук.-каменціраваны Збор твораў К. Чорнага ў 8 т. (1972—75), «Выбраныя творы» М. Гарэцкага ў 2 т. (1973), «Помнікі старажытнай беларускай пісьменнасці» (1975), аднатомныя «Творы» Цёткі (1976), «Выбраныя творы» Ядвігіна Ш. (1976), «Творы» К. Каганца (1979).

У сувязі з неабходнасцю далейшай актывізацыі тэксталагічнай работы ў 1979 на аснове тэксталагічнай групы Ін-та л-ры імя Я. Купалы АН БССР створаны сектар выданняў і тэксталогіі, які ўзначаліў М.І. Мушынскі. У 1980-я гг. дзякуючы намаганням супрацоўнікаў гэтага сектара былі выдадзены першыя навук.-каменціраваныя Зборы твораў I. Мележа ў 10 т. (1979—85), М. Лынькова ў 8 т. (1981—85), М. Гарэцкага ў 4 т. (1984—86), П. Пестрака ў 5 т. (1984—86), 3.Бядулі (у 5 т., з 1985), П. Броўкі (у 9 т., з 1987), аднатомнікі Г. Леўчыка (1980), Я. Дылы (1981), В. Каратынскага (1981), У. Галубка (1983), Дуніна-Марцінкевіча (1984), С. Палуяна (1986), «Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст.» (1983) і інш.

Працавалі беларускія тэкстолагі ў гэты час і, так бы мовіць, на небеларускага чытача (Зборы твораў Я. Купалы (т. 1—3, 1982—83) і Я. Коласа (т. 1—4, 1982—83) у перакладзе на рус. мову), а таксама ў складзе агульнасаюзных калектываў (32-ы (1975) і 35-ы (1980) тамы Поўнага збору рускіх летапісаў).

Шмат зроблена беларускімі тэкстолагамі, і найперш у Акадэаіі навук, на рубяжы ХХ-ХХІ стст.: падрыхтаваны да выдання кнігі шэрагу “вернутых” пісьменнікаў (Л. Калюгі, С. Баранавых, В. Маракова, А. Гаруна, Я. Пушчы, В. Ластоўскага, Ф. Аляхновіча і мн. інш.), новы Збор твораў М. Гарэцкага, Збор твораў М. Зарэцкага, а таксама новыя Зборы твораў Я. Купалы (у 9-ці тамах) і М. Танка (у 12-ці тамах). Вядзецца праца па падрыхтоўцы да выдання іншых аўтараў (І. Шамякіна, І. Навуменкі і інш.). Усяго тэкстолагамі з Акадэміі навук падрыхтавана да выдання каля 150 тамоў.

Па-за межамі Акадэміі навук таксама вядзецца тэксталагічная праца, найперш у выдавецтве “Мастацкая літаратура” (асобныя выданні, серыі тыпу “Скарбы сусветнай літаратуры” і інш.). Шмат цікавых кніг падрыхтавана да друку і выдадзена пад эгідай “Беларускага кнігазбору”.

 

 

7. Пісьменніцкая крытыка ў літаратурным працэсе на Беларусі ў другой палове ХХ ст.

Адамовіч А. Здалёк і зблізку: Зб. літ.-крытыч. арт. — Мн., 1976.

Адамовіч А. Літаратура, мы і час: Арт. і выступленні. — Мн., 1979.

Барадулін Р. Парастак радка, галінка верша: Арт., эсэ. — Мн., 1987.

Брыль Я. Роздум і слова”. Мн., 1963.

Быкаў В. Праўдай адзінай: Літ. крытыка, публіцыстыка, інтэрв’ю. — Мн., 1984.

Гілевіч Н. Удзячнасць і абавязак: Літ.-крытыч. арт. і нататкі. — Мн., 1982.

Мележ І. Жыццёвыя клопаты. Мн., 1972.

Лужанін М. Вачыма часу. М., 1964.

Cачанка Б. Жывое жыццё: Арт., эсэ, успаміны, нататкі. — Мн., 1985.

Cачанка Б. Сняцца сны аб Беларусі: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1990.

Стральцоў М. Пячатка майстра: Літ.-крытыч. арт., эсэ. — Мн., 1986.

Стральцоў М. У полі зроку: Літ.-крытыч. арт. і эсэ. — Мн., 1976.

Чыгрынаў І. Новае ў жыцці, новае ў літаратуры: крытыка, публіцыстыка. — Мн., 1983.

Шамякін І. Размова з чытачом. — Мн., 1972.

Шамякін І. Карэнні і галіны. — Мн., 1986.

+ Навуменка, Куляшоў, Броўка, Танк і інш.

 

 

8. Перыядычныя выданні Беларусі другой паловы ХХ ст. (газеты, часопісы, альманахі і інш.) з літаратурна-крытычным і літаратуразнаўчым складнікам.

 

-- час. “Полымя” (вых. з сяр. 1920-х гг.).

-- час. “Маладосць” (вых. з сяр. 1920-х гг.).

-- час. “Неман” (на рускай мове) (пасляваенны).

-- штотыднёвік “Літаратура і мастацтва” (ЛіМ) (вых. з сяр. 1930-х гг.)

-- час. “Крыніца” (вых. з пач. 1990-х гг.).

-- час. “Arche” (“элітны”, вых. з канца 1990-х гг.).

-- час. “Роднае слова” (вых. з сяр. 1990-х гг.).

-- час. “Тэатральная Беларусь” (вых. на мяжы 1990-х – 2000-х гг.).

-- час. “Дзеяслоў” (вых. з пач. 2000-х гг.).

-- час. “Беларускае мастацтва” (пасляваенны).

 

Альманахі, зборнікі і інш.:

-- “Далягляды” (1980-1990-я гг.)

-- “Вобраз” (Вобраз–86, Вобраз–88, Вобраз–90 і інш.).

 

9. Вывучэнне гісторыі развіцця беларускага літаратуразнаўства і крытыкі. Дзейнасць М.І. Мушынскага як буйнейшага даследчыка гісторыі беларускага літаратуразнаўства і крытыкі.

 

Рагойша В.П. – артыкулы аб літаратуразнаўцах з БДУ, працы Я.Купалы над літаратуразнаўчым слоўнікам.

Кісялёў Г.В. Літаратуразнаўства і літаратурная крытыка Беларусі: ад вытокаў да пачатку ХХ ст. // Гісторыя беларускай літаратуры ХІ—ХІХ стагоддзяў. У 2 т. Т. 2. Новая літаратура: другая палова ХVІІІ-ХІХ стагоддзе. Мн., 2007.

Гніламёдаў У. Ці ёсць будучыня ў літаратуразнаўства? // Полымя.— 1997.— №1.

Запрудскі І. Ля вытокаў беларускага літаратуразнаўства: Адам Кіркор як гісторык беларускай літаратуры // Роднае слова.— 2000.— №4.

Асноўныя працы доктара філалагічных навук, прафесара, члена-карэспандэнта НАН Беларусі, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі БССР Міхася Іосіфавіча Мушынскага (нар. 24.01.1931 г. на Быхаўшчыне):

Мушынскі М. І. Ад задумы да здзяйснення: Творчая гісторыя “Новай зямлі” і “Сымона-музыкі”. — Мн., 1965.

Мушынскі М. І. Якуб Колас: Летапіс жыцця і творчасці. — Мн., 1982.

Мушынскі М. Каардынаты пошуку: Бел. крытыка: набыткі перспектывы. — Мн., 1988.

Мушынскі М.І. Беларуская крытыка і літаратуразнаўства: 20—30-я гады. Мн., 1975.

Мушынскі М.І. Беларуская крытыка і літаратуразнаўства: 40-я — першая палова 60-х гадоў. Мн., 1985.

Мушынскі М.І. І нічога апроч праўды: Якой быць "Гісторыі беларускай літаратуры". Мн., 1990.

Мушынскі М.І. Нескароны талент: Праўдзівая гісторыя жыцця і творчасці Міхася Зарэцкага. Мн., 1991.

+ усе артыкулы аб развіцці крытыкі і літаратуразнаўства ў “Гісторыі беларускай літаратуры ХХ стагоддзя”.

 

 

10. Працы выкладчыкаў ГДУ імя Ф. Скарыны ў актыве беларускага літаратуразнаўства другой паловы ХХ ст.

Афанасьев И. Кто восходит на Голгофу?: Антивоенная идея в творчестве В. Быкова. — Мн., 1993.

Афанасьеў І. Будзем садзіць сад...: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1991.

Афанасьеў І. Чарнобыльскае светаадчуванне ў сучаснай беларускай літаратуры. — Мн., 2001.

Брадзіхіна А.В. Зместава-фармальныя пошукі сучаснай беларускай лірыкі. Гомель, 2006.

Капшай Н.П. – падручнікі па рускай літаратуры для сярэдняй школы.

Мельнікава А.М. Паэтыка твораў Кузьмы Чорнага. Гомель, 2008.

Смыкоўская В.І. Творчая канцэпцыя пісьменніка. Мінск, 1976.

Соболенко В.Н. Жанр романа-эпопеи. Москва, 1982.

Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Новейший литературоведческий словарь-справочник. Мозырь, 2001.

Ханеня С.І. Амплітуда мастацкасці: Умоўнасць у беларускай прозе канца ХХ стагоддзя. Гомель, 2001.

Штэйнер І. Deja vu, або Успамін пра будучыню: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 2003.

Штэйнер І. Балада: генезіс, эвалюцыя, перспектывы жанру. — Мн., 2003.

Штэйнер І.Ф. Беларуская балада: Вытокі жанру і паэтычная структура. Мн., 1989.

Штэйнер І.Ф. Варожасць балады вякоў: Беларуская балада і славянскія традыцыі. Мн., 1993.

Штэйнер І.Ф. Шматмоўная літаратура Беларусі ХІХ стагоддзя. Мн., 2001.

Шынкарэнка В. К. Нястомных пошукаў дарога: Праблемы паэтыкі сучас. бел. гістарычнай прозы. — Мн., 2002.

Шынкарэнка В. К. Пад ветразем дабра і прыгажосці: Жанрава-стылявыя асаблівасці прозы У. Караткевіча. — Мн., 1995.

Шынкарэнка В.К. З верай у чалавечнасць: Адметнасці вобразна-паэтычнай сістэмы сучаснай беларускай літаратуры. Гомель, 2001.

Шынкарэнка В.К. На скрыжалях гісторыі. Асаблівасці паэтыкі гістарычнага жанру. Гомель, 1999.

Ярац В.У. – шматлікія артыкулы ў рэспубліканскай перыёдыцы аб сучаснай паэзіі.

Яцухна В.І. Тэорыя літаратуры. Гомель, 2004.

Яцухна В.І. Малая драматычная форма ў беларускай літаратуры ХVІ – першай паловы ХХ стст. Гомель, 2006.

Яцухна В.І. З кагорты адраджэнцаў // Родзевіч Л. Творы: драматургія, проза, паэзія, публіцыстыка. Мн.: Мастацкая літаратура, 2008 (акрамя прадмовы таксама ўкладанне і каментарыі).