Мұғалім журналы «Әзірлік сабақтар» (үзінді). Дыбыс. 

1.2 Кеңестік тіл білімі 

Кеңестік тіл білімі орыс. советское языкознание — Кеңес өкіметі жылдарында калыптаскан тіл білімі. Кеңестік тіл білімі революциядан бұрынғы орыс тіл білімі дәстүрін жалғастырды. Әр түрлі мектептер мен бағыттар болғанымен, Кеңестік тіл білімі бірыңғай методологияға — маркстік философияға (диалектикалык материализм) негізделді. Кеңестік тіл білімі тілдің әлеуметтік табиғатын мойындай отырып, тілді қарым-қатынас кұралы, сананын шындық өмірдегі көрінісі деп таныды.

Кеңестік тіл білімі бастапкы кезден актіл теориясын тіл кұрылысының практикасымен тығыс байланыстырылып карады. Кенес өкіметінін алғашкы жылдарында бүкіл халыкпен бірлесе отырып, елдегі сауатсыздықты жою, жер-жерде ашылып жаткан оку орындарына кажетті окулыктар жазу, өзіндік жазуы жок 50-дей ұсак халықтардың өз тілдерінін дыбыстық жүйелеріне лайыкты Жазулары болуына, емлесінін, жазу тілінін калыптасуына жәрдемдесті. 20 ғ. 30-шы жылдарында Кенестік жана тіл білімін қалыптастыру міндеті тұрған кезде оны калыптастырушылардын басшысы ретінде академик Н.Я.Марр Кенестік тіл білімі әлеміне көтерілді.

Мектеп жасына дейінгі балалардың тіл дамытуын, сауат ашуы және оқытуға байланысты «Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы»  

 

Балаларды дыбыспен таныстыру үшін үйрету жолы – әдістеме балалармен өзіне айрым әңгімелер құруға қосады. Әдетте балаларды дыбыспен таныстыру үшін бір нәрсеге шақылдатып соғып, яқи қоңыраушылық шырылдатып бір дауыс шығаратын еді. Бұл дыбыстың өте терең һәм жіңішке мағынасы. Бұл мағынамен балаларға дыбысты түсідіру өте қиын һәм ауыр. Жас балаға дыбыстың қайдан шығып неден туындағанын үйретіп жатудың да қажеті жоқ. Баста дыбысты тек үсетн жеңілше ғана балаларға таныстыру жетеді. Сөзді «сөз» атымен үйрекеніміз секілді, дыбысты да тек (дыбыс) атымен балаларға ешбір ауырлық келтірмесен һәм сездірместен үйретуге болады.

Балаларды дыбыспен таныстырған һәммә буындарды дыбыстарға айыртқан уақытта сөздің һәм дыбыстардың толық, дұрыс һәм ашық етіп айтылуына, солардың дұрыс, ашық естілулеріне бегірек те ығтибар ету кркек. Көп уақыт мұғалімдердің өздері де дыбысты көмескі айтып байқаусыздық етеді, дыбысты ашық айыра алмай балалардың көп азап шегуіне себеп болады.

Ең әуелі мұғалім айтылған сөз һақында бірер сұрау қойып, оған балалардың көңілін жібереді де, сөзді ашық етіп естіртіп айтады, соңында балаларға тыңдауға қосады да басқа дыбысты айырым – ашық созып, сөзді қайта айтады, сонңыра басқа дыбыстарыды балалардың өздріне бірнеше рет айтқызады. Бірнеше рет кйтқан соң балалар басқа дыбьсты айырады һәм оның нендей дыбыс екендігін айтып та береді. Осы айтылған жолмен аяқтағы дыбысты да балаларға айырым-ашық етіп түсіндіруге болады.

Буындарды дыбыстарға айыртқан уақытта балалардың өз құлықтарн естіп, жалғыз өз құлақтарының жәрдемімен ғана дыбыстарыд айыра білулеріне өте ығтибар ету керек. Балалар арсында бірінің блмегенін бір сыбырлап айтып жіберу секілді істер болмасын. Ондай іске мұғалім ерік бермеске тиіс.

Буынды дыбыстарға айыруға балаларды дағдыландырумен бірге, дыбыстарды қосып біжола айтуға да оларды үйрету һәм дағдыландыру керек...

Балалар буындағы дыбыстарды айыруға һәм айырып айтуға жаттыққан соң дыбыстарыдң таңбалары (харфтер) мен оларды таныстыра бастау керек... Таңбасын (харфтерді) көрсетпей құр дыбыстың өзімен сабақты ұзайта беру баларды тойдырып жалқауландыру мүмкін. Қолдан клегенше көп кешке қалдырмай дыбыстың таңабларын да балаларға өкрсетіп, сол таңбалар арқылы дыбыстарды олардың қатерлерінде қалдыруға да тырысу керек. Құлағымен естігенін көзімен көру балаға да көңілді һәм жылдам қара танып кету үшін де пайдалы.