Вопрос 17: Проблема белорусской государственности в общественно – политическом движении Беларуси. Первый Всебелорусский съезд. Провозглашение и деятельность Белоруской народной Республики.

Пад уплывам Кастрычніцкай рэвалюціі беларускі нацыянальны рух падзяліўся на дзве часткі. Адна частка падтрымлівала рэвалюцыю, другая выступала супарць яе. Розныя адносіны адносіны да Кастрычніцкай рэвалюціі былі абумоўлены вострымі супярэчнасцямі паміж рознымі палітычнымі сіламі. Сітуація ў Беларумііўскладнялася нявырашанасцю беларускага націянальнага пытання. ЦК РСДПР(б) яшчэ не акрэсліў сваю палітыку ў беларускім пытанні. Кіраўніцтва Паўночна – Заходняга абласнога камітэта РСДРП(б) і Абылвыкамзах лічыла, што Беларусь павінна быць адміністраційнай – гаспадарчай адзінкай Расіі. Беларускія націянальныя групоўкі спачатку лічылі, што Беларусь павінна атрымаць краёвую аўтаномію у складзе Расійскай федэрацыі, а пасля Кастрычніцкай рэвалюціі патрабавалі “поўнага націянальнага самавызначэння і стварэння незалежнай беларускай дзяржавы”. Наібольш уплывовым націянальнымі партыямі і арганізаціямі былі Вялікая Беларуская Рада (ВБР), Беларуская саціялістычная грамада (БСГ), Беларуская народная грамада (БНГ), Беларуская партыя народных саціялістаў (БПНС), Беларуская хрысціянская дэмакратыя (БХД і інш. Кіраўніцтва гэтых партый не падтрымлівала Кастрэчніцкую рэвалюцыю, лічыла яе анархіяй, стратай свабод, заваёванных лютаўскай рэвалюціяй. Галоўным у іх палітыцы было націянальнае пытанне, барацьба за незалежнесць Беларусі. Аднак асабітых для здзяйсненне гэтай мэты у ніх нехапала. Таму яны спрабавалі абаперціся на сялян, салдат. Імкнучысфя аб’яднаць іх на глебе самавызначення і стварэння незалежнай Беларускай буржуазнай – дэмакратычнай рэспублікі. Ажыццявіць гэту задачу было вельмі складана. Справа ў тым, што ў той час ні адна з беларускіх партый не амгла стаць кансалідуючай сілай у грамалстве. Асаблівую надзею беларускія націянальныя дзеячы ўскладвалі на Усебеларускі з’езд, які яны склікалі 15 снежня 1917 г. Гэты з’езд, паводле меркавання яго арганізатараў, павінен быў вырашыць прблему нацыянальнага самавызначэння беларускага народа. На з’ездзе прысутнічалі дэлігатыз розных палітычных плыняў. Асноўная барацьба паміж імі ішла па пытаннях аб формах самавызначэння Беларусі, яе узаімаадносінах з Расіяй. На з’ездзе была распрацавана рэзалюцыя, якая складалася з 15-і пунктаў і якая вызначала характар націянальна – дзяржаўнага лааду ў Беларусі. Дэлегаты з’езда паспелі толькі прыняць першы пункт рэзалюціі, дзе гаварылася, што у межах Беларусі ўводзіцца рэсппубліканскі дэмакратычны лад на чале з Усебеларускім саветам сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатаў, да ялога часова пераходзіць уся ўлада ў краіне і які павінен устанавіць адносіны з цэнтральнай уладай у Петраградзе. Усебеларускаму Савету далучалася склікаць Устаноўчы сход, якому трэба было вызначыць канчаткова дзяржыўны ладбеларусі. Прыняцце такога рашення азначала, што з’езд не прызнаваў савецкіх оргганаў улады на Беларусі. СНК Заходняй вобласці і фронту расцаніў гэта рашенне як контрэвалюцыйную спробу звярження устаноўленнага ў выніку перамогі Кастрэчніцкай рэвалюціі грамадскага і дзяржаўнага ладу, на гэтай падставе ноччу 18 снежня з’езд быў распушчаны, прызыдыум з’езда і шераг дэлігатаў былі арэштаваны. Дэлегаты з’езда, якія засталіся на волі, на сваім нелегальным пасядженні 18 снежня ўтварылі Выканаўчы камітэт Рады. Гэты орган стаў палітычным центрам усіх націянальна – дэмакратычных сіл, што супрацьстаялі бальшевікам.

19 лютага 1918 г. Выканкан рады Усебеларускага з’езда выдаў загад №1, у якім з’явы пра стваренне ў Мінску беларускай ваеннай камендатуры начале з К. Езавітавым. 21 лютага 1918 у дзень захопу немцамі Мінска звярнуўся да народа Беларусі з першай Устаўной граматай, у якой аб’явіў сябе ўладай у Беларусі. Выканаўчым органам – Урадам гэтай улады стаў Народны сакратэрыят на чале з Я. Варонка. 9 сакавіка 1918 г. Выканком Рады на сваім пасядженні прыняў 2-ю Устаўную граммату, у якой Беларусь была аб’яўлена Народнай Рэспублікай. 18 сакавіка 1918 г. Выканком Рады Усебеларускага з’езда быў рэарганізаваны ў Раду БНР. Прэзідыум Рады ўзначаліваў І. Серада. 19 сакавіка 1918 г. Рада БНР прыняла закон “Аб вярхоўнай уладзе Беларускай Народнай Рэспублікі”, які замацоўваў за ёй функціі законадаўчага органа. Кіруючая роля ў ёй належала сяреднім слаям націянальнай інтелігенціі, прадсташнікоў БСГ. 25 сакавіка 1918 г. Рада БНР прынялі 3- ю Устаўную грамату, якой аб’вяшчала незалежнасць БНР. Краіны Антанты не былі зацікаўлены ў прызнанні БНР. Што датычыцца савецкіх улад, то яны занялі выключна адмоўную пазіцію да БНР. У Дэклараціі “Да беларускіх рабочых і сялян”, прынятай 14 красавіка 1918 г. на другім з’ездзе Саветаў Заходняй вобласці, Рада вызначала як контрэвалюцыйнае, а яе кіраўнікі – як ворагі савецкай саціалістычнай улады. Рада БНР пайшла на рашучы крок. 25 красавіка 1925 г. яна накіравала тэлеграму германскаму кайзеру Вельгельму, у якой заявіла пра гатоўнасць “дасягнення дзяржаўнай незалежнасці ў саюзе з Германскай імперыяй”. Паслання Радай тэлеграмы выклікала вострый палітычный крызіс ў самой Радзе. Яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія саціялісты. Крызіс Рады прывёў да расколу БСГ і ўтварення новых партый – Беларускай партыі саціялістаў – рэвалюціянераў (БПС – Р), Беларускай соцыял – демакратычнай партыі (БСДП), Беларускай партыі саціялістаў – федэралістаў (БПС – Ф). У Радзе сталі замацоўвацца кансерватыўныя сілы. 27 жніўня 1918 г. урад Гермаеіі падпісаў з урадам РСФСР дадатковы дагавор, паводле якога Германскіе войскі адыходзілі да ракі Беразіны. Савецкі урад 13 лістапада 1918 г. ануляваў Брэсцкі дагавор. Чырвоная Армія памеру адыходу германскіх войск паступова стала вызваляць тэрыторыю Беларусіі. 10 снежня быў вызвалены г. Мінск. Да сярэдзіны лютага 1919 г. ад нямецкіх акупантаў была ачышчана амаль уся тэрыторыя Беларусіі. Рада БНР вымушана была пераехаць з Мінска ў Гродна.

 

Вопрос 18: Образование БССР и Литовско – Белоруской ССР. Война Польши и Савецкай России. Второе провозглашение БССР. Рижский мир.

Пасля вызвалення Беоарусіі зноў паўсатла пытанне аб утварэнні беларускай націянальнай дзяржаўнаяці. Гэтую ідэю актыўна ўстоівалі Беоарускі націянальны камісарыят (Белнацком), утвораны 31 студзеня 1918 г. пры Народным камісарыяце па справах націянальнасці РСФСР, Центральнае бюнро беларускіх секцый РКП (б), арганізаваны з бежанцаў – беларусаў у розных гарадах Расіі. Кіраўнікі гэтых арганізацый А. Чарвякоў, З. Жылуновіч і інш. лічылі неабходным стварэнне БСР і устанаўленне цесных сувязей з РСФСР. 24 снежня 1918 г. Пленіум ЦК РКП(б) прыняў рашенне аб стваренні БССР. 30 снежня 1918 г. у Смаленску адкрылася 6 Паўночна – Заходняя абласная канферэнція РКП (б). Яна прыняла рэзалюцію “Аб абвяшченні Заходняй Камуны БСР”. Канферэнція абвясціла сябе першым з’ездам Компартыі “бальшывікоў” Беларусі – КП(б)Б. Быў абраны кіруючы орган – Центральнае бюро КП(б)Б. На першым яе пасядженні быў выбранны Прэзідыум ЦБ КП(б)Б. Яго старшінёй стаў А. Мяснікоў. 31 снежня 1918 г. ЦБ КП(б)Б зацвердзіла склад Часовага рабоча – сялянскага Савецкага урада Беларусі на чале з З. Жылуновічам. 1 студзеня 1919 г. Часовы урад Беларусі апублікаваў Маніфест, які абвясціў стваренне БССР. Уся ўрада на тэрыторыі Беларусіі пераходзіла да Саветаў рабочых, сялянякіх і салдатскіх дэпутатаў, асноўныя сродкі вытворчасці абвяшчаліся агульна народнай ўласнасцю. Заходняя вобласць была скасавана. 5 студзеня 1919 г. урад БССР, ЦБ КП(б)Б пераехалі са Смаленска ў Мінск, які з гэтага часу стаў сталіцай БССР.

У канцы лютага 1919 г. войскі Польшчы ў складзе каля 11 дывізій пачалі наступленне. У сярэдзіне сакавіка 1919 г. імі былі захоплены Брэст, Ваўкавыск, Скідзель, Шчучын і Пінск. СНК Літбел не змог арганізаваць эфектыўнае супраіцўленне польскім войскам. Асноўныя сілы Чырвонай Арміі былі заняты на Усходнім фронце. 17 красакавіка 1919 г. польскія войскі захапілі Ліду, а 21 красакавіка – Вільню. 22 красавіка кіраўнік Полшчы Ю. Пілсудскі ў сваім звароце “Да жыхароў ббылога Вялікага княства Літоўскага” абяцаў даць усім свабоду і магчымасць ў вырашенні сваіх націянальных і рэлігійных спраў. У звароце абвяшчалася ідэя ўтварэння свабодных дзяржаў – беларускай, літоўскай, украінскай пад патранажам Польшчы. Па сутнасці. У звароце гаварылася аб аднаўленні РП у межах 1772 г. 8 жніўня 1919 г. польскія войскі захапіла Мінск. Рухаючыся далей на ўсход, акупанты захапілі Нова – Барысаў, Бабруйск. У верасні1919 г. фронт стабілізаваўся на лініі рю Бярэзіна. Пачаліся перагаворы. На захопленнай зямлі інтэрвенты устанавілі жорсткі акупаційный рэжым, аднавілі ўладу памешчыкаў і капіталістаў. Праводзіліся массавыя арэшты, рабаўніцтва і гвалт. Багацця Беларусіі раскрадаліся і перавозіліся ў Польшчу. Многія кіраўнікі беларускага націянальнага руху пайшлі на перагаворы з Пілсудскім, спадзяючыся, што з яго дапамогай можна будзе рэалізаваць у рэшце рэшт беларускую націянальную ідэю. Пасля таго як у жніўні 1919 г. мінск быў заняты польскімі вайскамі, Рада БНР на чале з Я. Лёсікамзвярнулася да Пілсудскага з лісто, у якім змяшчалася просьба аб перадачы ёй улады на Беларусі. У верасні 1919 г. А. Луцкевіч пагадзіўся у Варшаве заключыць унію Беларусі з Польшчай пры умове прызнання польскім сеймам незалежнасці БНР. Ю. Пілсудскі адмовіўся ад гэтай прапановы і аддаў загад распусціць Раду БНР.

У канцы 1919 г. была створвна шырокая сетка партызанскіх атрадаў, якія знаходзіліся пад кантролем беларускіх эсэраў. Паступова ўсе партызанскія атрады эсэраў аб’ядналіся ў адзіную централізаваную арганізацію – Народную ваенную самаабарону, якак, па сутнасці, з’яўлялася зародкам беларускай націянальнай арміі.партызаны разбуралі камунікаціі, узрывалі вайсковыя эшелоны.

25 красавіка 1920 г. урад Польшчы перарваў перагаворы з савецкім уладам, адхіліў усе яго прапаановы і разгарнуў наступленне сваіх войск па ўсім савецка – польскім фронце.18 мая 1920 г. пачала контрнаступленне Савецкафя Армія, але з-за недахопу сіл вымушана была адступіць на заходныя пазіціі. Новае наступленне Чырвонай Арміі пачалося 4 ліпеня 1920 г. 11 ліпеня быў вызвалены мінск, 14 ліпеня – Вільня. Да жніўня 1920 г. Чырвоная Армія вызваліла ўсю тэрыторыю Беларксі і ўступіла на тэрыторыю Польшчы. ва умовах паспяховага наступлення Чырвонай Арміі ЦК РКП(б)ЛіБ 6 ліпеня 1920 г. выказаўся за аднаўленне беларускай савецкай дзяржаўнасці, якое падтрымаў і ЦК РКП(б). 7 ліпенябыў утвораны Мінскі губрэком на чале з А. Чарвякрвым. Які аб’явіў аб пераходзе да яго ўсёй улады на свабоднай тэрырорыі Беларусіі. 30 ліпеня 1920 г. замест мінскага Губеркома быў утвораны Ваенруком Беларускай Рэспублікі. У яго склад увайшлі А. Чарвякоў – старшіня, В. Кнорын, У. Ігнатоўскі і інш. 31 ліпеня 1920 г. у мінску адбылося сумеснае пасядженне прадстаўнікоў розных партый, грамадскіх арганізацій, на якім была прынята “Дэкларація аб абвяшчэнні незалежнасці ССРБ”. У дэклараціі абвяшчалася, што ССРБ абнаўляецца як сувярэнная, незалежная рэспубліка ш этнічных межах пражывання беларусаў. Аднак ва умовах савецка – польскай вайны Беларуская рэспубліка аднаўлялась толькі ў межах 6 – і паветаў Мінскай губерніі (Мінскі, Барысаўскі, Бабруйскі, Ігуменскі, Мазырскі і Слуцкі) з насельніцтвам крыху больш за 1,5 млн. чалавек. У жніўне 1920 г. наступленне Чырвонай Арміі было спынена. Разлік савецкага ўрада на падтрымку Чырвонай Арміі польскім пралетарыятам, на ўздым рэвалюцыйнай хвалі ў Польшчы не апраўдаўся. Наадварот адказам на наступленне Чырвонай Арміі быў магутны націянальна – патрыятычны ўздым польскага народа ў абарону сваёй радзімы. Чырвоная Армія пацярпела параженне. У выніку значная частка тэрыторыі Беларусі зноў была акупіраваннв Польшчай. 12 кастрычніка 1920 г. у Рызе былі падпісаны папярэднія ўмовы мірк, а 18 сакавіка 1921 г. – мірны дагавор паміж Польшчай, Савецкай расіяй і Украінай. Да Польшчы адышла заходняя тэрыторыя Беларусі плошчай больш за 100 тысю кв.км і насельніцтвам больш за 4 млн. чалавек. Такім чынам тэрыторыя Беларусіі была падзелена на 3 часткі: да Польшчы адышла заходняя тэрыторыя Беларусі, усходняя частка заставалася ў складзе РСФСР, і толькі тыя ж 6 паветаўмінскай губерніі ў центральнай часцы Беларусіі склалі тэрыторыю БССР.