Тақырып №1. Бастың, беттің, ауыз қуысының зақымдануы.

Тақырып №1. Бастың, беттің, ауыз қуысының зақымдануы.

Жоспар:

1. Бас аурулары мен зақымдары бар науқастарды зерттеу әдістері.

2. Бассүйек сынықтары.

3. БМЖЖ. Түрлері, клиникасы, медициналық алғашқы көмек көрсету, емдеу.

4. Жарақаттан кейін туындайтын менингит.

5. Жақсүйектің сынуы және буынының шығуы.

 

1.Бас аурулары мен зақымдары бар науқастарды зерттеу әдістері.

Эхоэнцефалография – эхолокация феноменіне негізделген, миды ультрадыбыс көмегімен зерттеу әдісі.

Миды рентгенографиялық зерттеу әдісіне краниография, пневмоэнцефалография, ангиография және компьютерлі томография кіреді.

Краниографиядабастың рентген суретін контрасты заттарды жібермей – ақ алуға болады. Рентген суретінде бас сүйегі, ондағы өзгерістер мен қалыңдаулар және жарақаттан кейінгі ми қабығындағы әктенуді, бөгде денелерді көруге болады. Бас сүйегінің өсіп келе жатқан ісікпен жанасуының нәтижесінде бас қысымының өсуіне байланысты ісік жіңішкеріп, ми иіріміне “басылған саусақ белгісін” түсіреді.

Бас ішілік қысым көтерілгенде, веналық қан ағыс төмендейді де, ми тамырларының суреті күшейеді. Бұл әдіс мидың органикалық зақымдалуын анықтауға мүмкіндік береді.

Пнемоэнцефалография - бұл жұлын сұйықтығының бір бөлігін ауа немесе оттегімен толтырғаннан кейін миды рентгенографиялық зерттеу әдісі болып табылады. Ми қарыншалары және субарахноидальды кеңістік пневматизациясы қабынулық және спайкалық үрдістер, ісіктер, туа біткен ауытқулар кезіндегі патологияны, олардың орналасу аймағын анықтауға мүмкіндік береді.

Ангиография – қантамыр жүйесіне контрастылы немесе радиоактивті затты енгізу арқылы жүргізілетін мидың рентгенографиялық әдісі. Бұл әдіс ми тамырларының зақымдалуын, әртүрлі жаңа түзілістер – ми қанайналысын бұзатын ісіктерді зерттеуге мүмкіндік береді.

                                              2. Бассүйек ми жарақаты     

       Бассүйек ми жарақаты (БМЖ) — бұл құрамына бассүйек терісінің, бұлшық еттің, сүйектің, мидың, қантамырларының, ми қарыншықтары мен бассүйек —ми нервтерінің механикалық зақымданулары және сіңір тартылуы кіретін ұғым. Бассүйек — ми жарақатының жабықжәне ашық түрлері болады.

Жабық түріне бастың тері қабатының бұзылмаған зақымдануы жатады.

Ашық түріне бассүйектің, оның негізінің зақымданып сынуы, қан және ми сұйықтығының ағуымен жүретін зақымданулар тән. Оның биомеханикасында ми тініне деструктивті әсер ететін біріншілік факторлар комплексі қатысады. Олардың ішінде негізгілері:
- Соғылу және соғуға қарсы орындарда қысымның тез ауысуымен қарама — қарсы полюске ми арқылы басқа бассүйек деформациясының соққы әсері, сонымен қатар цереброспинальдық сұйықтықтың гидродинамикалық соққысы;
- Жылдамдату- баяулату ми бағанының салыстырмалы көбірек бекітілуіндегі массивті үлкен ми сыңарларының ығысуы мен ротациясы.
БМЖ кезінде жалпы милық, дислокациялық, қабықтық симптомдар:
Жалпы милық симптомдар (ЖМС) оларға естің сандық және сапалық өзгерістерін, бас ішілік гипертензия мен гипотензия симптомдарын, сондай — ақ, бас ауыруын, жүрек айнуын, бас айналуын, церебральдық астения (адинамия) мен көз түбіндегі өзгерістерді жатқызады. Бас ауыруы көпшілігінде байқалады. БМЖ — да жүрек айну тамақ қабылдаумен өзара байланысы жоқ құсу байқалады. Жарақаттан кейін алғашқы тәуліктерде бұлшықеттер тонусының өзгеруі, естің, ойлаудың бұзылысы жоғары дәрежеге жеткен кезде церебральді астения (адинамия) дамиды.

 

Мидың зақымдалуы ауыр болған сайын, жалпы милық симптомдар ұзақтау болады. Басішілік қысымның (БІҚ) жоғарылауы, әдетте мидың қысылуымен, сондай-ақ, жаншылу ошақтарымен бірге жүреді. БІҚ төмендеуі, әдетте, мұрын немесе құлақ ликворреясымен болатын бас негізінің сынығымен бірге жүреді.Жалпы милық симптомдардың пайда болу себептеріне біріккен БМЖ салдарынан болған шок, ми тамырларының эмболиясы, ішкі қан кету, миокард инфаркті, массивті екі жақты пневмония, бүйрек немесе бауыр жеткіліксіздігі, сепсис, су — электролит балансының ауыр бұзылыстары жатады.

Жалпы милық симптоматиканы бас ішілік іріңді — қабынулық асқынулар (жарақаттан кейінгі энцефалиттер, жайылған субдуральды гематома және т.б.) шақыруы мүмкін.

 

Бассүйек —ми жарақаттарында ауруханаға дейінгі кезеңде жедел жәрдем шараларының алгоритмі.  

Мидың шайқалуы жедел жәрдемді қажет етпейді.
Науқаста қозу болса:

— 2 мл 0,5% седуксен (реланиум, сибазон) ерітіндісі енгізіледі;
- аурухананың неврологиялық бөліміне тасымалдау;
Мидың жаншылуы мен соғылуы:
- көктамырды табу;
- терминалды күйлер дамығанда жүрек реанимациясын жүргізу;
- қанайналым декомпенсациясында: реополиглюкин, кристалды ерітінділерді к/т тамшылату; қажет болғанда: — 5мл 0,5% допаминді изотоникалық ерітіндіге араластырып к/т тамшылату , АҚ 120-140 мм.с.б. ұстап тұру;
- ГКС: дексаметазон 8-12 мг немесе преднизолон 90-150мг к/т;
Ес-түссіз күйлерде:
- ауыз қуысын қарап, тазалау керек; мойын омыртқасын қатты шалқайтпау! кеңірдек интубациясы;
- психомоторлы қозуларда, тырысуларда- 0,5-1,0 1 % атропин тері астына, 2 -4 мл 0,5% седуксен немесе 15-20 мл натрий оксибутираты к/т;
- тасымалдағанда тынысын бақылап отыру керек;
Бассүйек ішілік қысымның көтерілу синдромында:
- 2-4мл 1% фуросемид (лазикс) к/т (көп қан жоғалтқанда енгізілмейді);

- ӨЖЖ
- ауыру синдромында: 2-4мл 50% анальгин ерітінділері енгізіледі;
Опиаттарды енгізуге болмайды!
Бас жарақаттағанда және сыртқа қан аққанда:
- жарақаттың шетін антисептиктермен жуып, өңдеу керек;  

- ауруханаға тасымалдау -нейрохирургия бөліміне, ауыр жағдайларда — реанимация бөліміне.
               Бассүйек — ми жарақаты кезіндегі дәрігердің әрекеті
  Бастың соғылуы кезінде оқиға болған жерде қан тоқтатқыш ‘Гиппократ тақиясын” немесе “тұмақ” таңғышын салып науқасты травматологиялық бөлімшеге шұғыл түрде жеткізу қажет.
    Жабық, ашық және қосарласқан бассүйек — ми жарақатында жедел жәрдемді оқиға болған жерден бастап көрсетеді. Ашық және енген жарақаттарды гемостатикалық гу бкамен жауып, асептикалық таңғыш саламыз. Науқасты травматологиялық бөлімшеге жеткізу қажет. Егер науқастың есі анық болса зембілмен жастықсыз арқасына жатқызып тасымалдау керек. Егер есі болмаса құсықпен аспирация болмас үшін науқастың басын бір бүйіріне қаратып тасымалдау қажет.
БМЖ кезіндегі реанимациялық шараларды ауруханаға дейін бастау керек. Ол жарақат әсерінен болған өмірге қажетті мүшелердің қызметінің бұзылыстарын қалпына келтіруге бағытталады. Онда тыныс жолдарының бітелуі, қан жоғалту және гемодинамикалық ауыр бұзылыстардың әсерінен болған ми ишемиясы мен гипоксиясының алдын алу қажет. Газ алмасуды қалпына келтіру үшін тыныс жолдарын тазалап, ауа өткізгіш түтікшелер қою немесе жасанды тыныс беру қажет.

 

 

                                             Бет сүйектерінің көптік сынықтары        
       Тікелей жарақат кезінде, биіктіктен құлағанда пайда болады. Көрсетілген жарақаттар көп жағдайда үйлескен болып келеді. Бұл жарақаттардың 98% бас сүйек — ми жарақаты қатар жүреді.

              Жақ-бет аймағының жарақаттануы мен зақымдануының жіктелуі:

1.Бет аймағының жоғарғы, орталық, төменгі бөліктерінің жарақаттары.

1.Орналасуы бойынша:

А) Жұмсақ тіндердің жақ-бет аймағындағы мүшелермен қосылып жарақаттанылуы:

а) тілдің;

б) сілекей бездерінің;

в) ірі нервтердің;

г) ірі қан тамырларының.

Б) Сүйек зақымдары:

а) төменгі жақ;

б) жоғарғы жақ;

в) бет сүйегі;

г) мұрын сүйектері.