Агульная характарыстыка і перыядызацыя жалезнага веку на тэрыторыі Беларусі. Супольнасці жалезнага веку на тэрыторыі Беларусі.

 

18. Этнічныя працэсы на тэрыторыі Беларусі. Балты і славяне на землях Беларусі ў раннім сярэднявеччы.

. В конце V — начале VII в., во время так называемого Великого переселения народов, славяне начали широко расселяться в Европе. Они занимали земли южнее реки Припять и отсюда расселялись по территории Беларуси. Расселение славян шло с юга и юго-запада в направлении севера. Двигались они преимущественно по рекам и притокам.

Вместе с тем во многих местах на территории Беларуси жили балты. Поэтому долгое время наблюдалось смешанное проживание славян с балтами. Затем балты окончательно слились со славянами, произошла славянизация балтов.

В VI—VII вв. славяне разделились на три большие группы: западные, южные, восточные (последние являются предками современных белорусов, украинцев, русских). В VIII—IX вв. на территории Беларуси сложились племенные объединения восточных славян. Кривичи-полочане расселились по течению Западной Двины. Существует литературная гипотеза, будто их название могло возникнуть от слова кровные, т. е. близкие по крови. Кривичи появились в результате славянизации балтов — смешения пришлых славянских с местными балтскими племенами. Южными соседями полоцких кривичей были дреговичи, жившие между Припятью и Двиной. Наиболее распространено мнение, что их название происходит от слова «дрыгва» — болото, среди которого они и жили, ведь в древности Припятское Полесье было почти сплошным огромным болотом. Соседями дреговичей были радимичи, осевшие на реке Сож. Восточные славяне постепенно осваивали территорию Беларуси и к X в. стали ее основным населением. Для обозначения общности всех восточных славян историки используют название древняя народность.

2. Общественные отношения были связаны с окончательным формированием в VIII в. на территории Беларуси соседской общины. Её возникновение было обусловлено переходом от подсечно-огневого к пахотному земледелию. Теперь обрабатывать землю сохой и ралом и собирать урожай стало возможно силами одной небольшой семьи. Люди получили возможность жить отдельными малыми семьями (отцы и их дети и внуки). В поисках пригодной для земледелия и урожайной почвы родственники из одной семьи начали покидать укрепленные городища и строить на новых землях неукрепленные поселения.

Жители поселений составляли соседские общины. Самостоятельные крестьянские семьи входили в соседскую общину, называвшуюся у славян вервью. Это название происходит от слова «веревка», которой отмеряли участок земли, принадлежащий каждому члену общины.

19. Праблема дзяржаўнасці ва ўсходніх славян. Нарманская тэорыя.

Нарманская тэорыя. Кірунак у гістарыяграфіі, прыхільнікі якога лічаць нарманаў(варагаў) заснавацелямі Старажытнарускай дзяржавы. Сфармулявана ў 2-й чвэрці 18 стагоддзя, нямецкімі гісторыкам на рас. службе І. Баерам потым распрацоўвалася Г.Мілерам, А.Шлёцэрам і інш. Гісторыкам-манархістам Н.Т. служыла для супрацьпастаўлення гісторыі Расіі і Захаду. Паводле іх сцвярджэнняў, у Зах Еўропе дзяржавы ствараліся шляхам заваявання, а ва ўсіх славян-мірным пазваннем князёў, таму ў Расіі нібыта не было асновы для барацьбы паміж народам і манархіяй Н.Т.апраўдвала таксама засіллё немцаў, якое існавала ў 18ст.у дзярж апараце Расіі. Зарубежныя гісторыкі-нарманісты выкарыстоўвалі летапіснае паданне аб пазванні варагаў для антынавук. сцвярджэнняў пра непаўнацэннасць славян. Нібыта няздатніх самім стварыць дзяржаву, таму ім спатрэбілася дапамога скандынаваў-варагаў. Якія належалі да герм. моўнай групы. Такія сцвярджэнні вымушалі частку патрыятычна настроеных рас вучоных наогул адмаўляць прысутнасць варагаў на Русі і варажскае паходжанне яе першых князёў. Супраць Н.Т. выступалі Ламаносаў, Ілавайскі, Гедэонаў і г.д. Выказывалася меркаванне, што варагі паходзілі ад паморскіх славян. Неабгрунтаванасць шэрагу палажэнняў Н.Т. высвятлялася і савецкай гістарыяграфіяй, але не заўсёды аб’ектыўна. Сцвярджалася, што стварэнне стараж-рускай дзяржавы, Кіеўскай русі – вынік фарміравання класавага(феадальнага) грамадства ва ўсх.славян, адмаўлялася гістарычнасць Рурыка. Большасць сучасных гісторыкаў прытрымліваецца поглядаў, што ў славян да 9 ст існавалі сац-эканам перадумовы для ўзнікнення сваёй дзяржаўнасці. З’яўленне варагаў вырашальнага значэння ў гэтым працэсе не мела, але паскорыла яго.

 Асновай Н.Т. паслужылі звесткі АМГ, у якой паведамляецца, што славянскія і фіна-угорскія плямёны чудзь, славене, крывічы і весь накіравалі паслоў да варагаў са словамі “Земля наша велика и обильна, а наряда(парадку) в ней нет. Да поидете княжит и володети нами” У 862 г.на запрашэнне адгукнуліся тры браты, старэйшы, Рурык, стаў княжыць ў Ноўгарадзе, Сінявус – у Белавозеры, а Трувар- у Ізбоску. Праз 2 гады Сінявус і Трувор памерлі, і ўся ўлада перайшла да Рурыка. Двое “мужоў” Рурыка Аскольд і Дзір направіліся на Пд да грэкаў. Па дарозе яны завіталі ў Кіеў і засталіся тпм княжыць. У 879 г. Рурык памёр, а праз 3 гады яго родзіч Алег з дружынай і малалетнім сынам Рурыка Ігарам накіраваўся ўніз па Дняпры, забіў Аскольда і Дзіра і завалодаў Кіевам. Цяпер установлена, што Сінявус і Трувар асобы прыдуманыя. Але адмаўляць гістарычнасць Рурыка няма падстаў. Лічыцца, што назва”Русь” прыйшла да славян са Швецыі. Імёны першых правіцеляў Кіеўскай Русі маюць скандынаўскае паходжанне. Алег(Хельг),Вольга(Хельга),Ігар(Інгвар). Ваяводы дружыннікі і паслы першых князёў мелі таксама варажскія імёны. Але іншаземныя арыстакратычныя вярхі папаўняліся і славянскімі эляментамі, племяннымі старэйшынамі, мясцовымі князямі. Адначасова адбывалася славянізацыя прышэльцаў-скандынаваў. Сведчаннем хуткага збліжэння са славянамі скандынаўскай па паходжанні дынастыі з’яўляецца славянскае імя сына Ігара-Святаслаў. Імёны астатніхвял.князёў кіеўскіх амаль ўсе славянскія. Матэрыялы раскопак Гнездаўскіх курганаў каля Смаленска пацвярджаюць, што варагі-дружыннікі складалі параўнальна невялікую частку насельніцтва раннесярэдневяковага Смаленска. Паводле летапісаў скандынаўскіх саг,нарманы добра ведалі Полацк і неаднаразова яго наведвалі ў 9-11ст. На думку некаторых гісторыкаў, скандынавам быў полацкі князь Рагвалод. Варагі удзельнічалі ў паходзе Полацкага князя Брачыслава Ізяслававіча на Ноўгарад ў 1021, што пацвярджае “Эймундава сага”. Археалагічныя даследаванні сведчаць. Што ўплыў скандынаваў на характар матэрыяльнай культуры стараж. насельніцтва Беларусі быў невялікі. Варагі садзейнічалі знаёмству ўсх.славян з міжнар дасягненнямі гандлю, вырабам зброі, сродкамі воднага транспарту. На гарадзішчах Маскавічы знойдзены асобныя ручныя надпісі на касцях, не выключана, што яны зроблены нашчадкамі выхадцаў са Скандынавіі.

В 19 в. норманнская теория приобрела в официальной русской историографии 18–19 вв. характер основной версии происхождения русского государства. Норманистами были Н.М.Карамзин и мн. другие историки его времени. С.М.Соловьев, не отрицая призвания варяжских князей на Русь, не видел в этой легенде оснований для размышлений об ущемлении национального достоинства.

К 30–50-м 19 в. борьба между «норманистами» и «антинорманистами» была одновременно борьбой «западников» и «славянофилов». Она особенно обострилась в 60-х 19 в. в связи с празднованием в 1862 тысячелетия России. Противниками теории тогда выступили Д.И.Иловайский, Н.И.Костомаров, С.А.Гедеонов (который первым попытался доказать западно-славянское происхождение варягов), В.Г.Васильевский. Они обращали внимание на то, что тезис о призвании варягов впервые был превращен в теорию именно во времена «бироновщины» (когда многие высшие должности при дворе были заняты немецкими дворянами, стремившимися обосновать культуртрегерскую роль Запада для «отсталой» России). В то же время на протяжении шести предшествующих веков (12–18 вв.) легенда о призвании Рюрика включалась во все сочинения по истории России, но никогда не была основанием для признания отсталости Руси и высокоразвитости ее соседей. И все же аргументация «антинорманистов» была слаба и к началу 20 в. победа «норманизма» в русской историографии казалась очевидной. Даже выдающий русский специалист по древнерусской летописной текстологии и археографии А.А.Шахматов, установив поздний и недостоверный характер рассказа о призвании варяжских князей, все же склонялся к идее «решающего значения» скандинавских племен в процессе государственного строительства на Руси.

20. Полацкая зямля ў ІХ–сярэдзіне Х стст.

А)Становішча Полацкага княства ў ІХ ст.

Алексеев. Полоцкая земля ст 237-238                   

Ранний политический период истории Полоцкой земли освещается лишь немногими летописными сообщениями. Из первого, наиболее легендарного, выясняется, что при раздаче Рюриком своих земель, один из его ставленников в 862г. получает Полоцк.Поздняя Никоновская летопись добавляет(относя к 865г), что в этот год киевские князья Аскольд и Дир «воеваша….полочанъ и многго зла сътворивша». У нас нет оснований не верить этому сообщению, к тому же слишком краткому и незначительному, чтобы быть выдуманным. Чем кончился поход князей и какое зло(и кому) они причинили- не известно. Во всяком случае, ясно, что уже в 1Х в. Киев ревниво следил за событиями на Полоцкой земле, расположенной на важнейших торговых коммуникациях.

После убийства Олегом Аскольда и Дира и захвата Киева(882г.) Олег, про сообщению летописи «нача городы ставити, и устави дани словъноъ, кривичемъ и мери…»

Термин «устави», по наблюдению Б.Д. Грекова, показывает,что речь шла не о подчинении этих племён, а об упорядочении дани, которое, возможно, и заключалось в возведении на их территории укреплений («городов»)-цетров обложения.Сюда следует отнести и Полоцкую землю, которая дольше других воспри нималась как кривичская земля, а ее князья-князья кривичские.

 Б)Полацкае княства ў першай палове Хст.

М. Клімаў

Пад 907, 911, 941 і 944 гг. полацкія дружыны згадваюцца ў сувязі з паходамі кіеўскіх князёў на Канстантынопаль (Царград). Паходы ў большасці былі паспяховыя: сярод гарадоў, якім Царград плаціў даніну, названы і Полацк. Разам з тым існуе версія, нібыта гэтыя звесткі — вынік пазнейшага рэдагавання «Аповесці мінулых гадоў», якое мела мэту паказаць залежнасць Полацка ад Кіева.

 

Полацкая зямля ў X - XII стст. (паводле Г. Штыхава)

Алексеев. Полоцкая земля ст 238

В Х в.по сообщению Константина Багрянородного, южнорусские князья ездили в «полюдье» к кривичам, куда, вероятно, относились и полоцкие кривичи.Во всяком случае, с кораблями других городовЮ подчинённых Олегу. В 907г. Полоцкие корабли подплывают к стенам Константинополя и берут с него контрибуцию.

 

21.Дахрысціянскія вераванні ўсходніх славян.

 

22.Усходнеславянскія саюзы плямён на землях Беларусі. Вытокі беларускага этнасу.

Антраполагі выявілі ў слядах генетычнай памяці аб пройдзеным шляху найбольш старажытны антрапалагічны пласт папуляцыйных якасцей на тэ-рыторыі Беларусі і яе памежжах. Прасочаны плаўныя пераходы паміж папу-ляцыямі ў напрамку з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. Агульнаеўра-пейская тэндэнцыя зменлівасці антрапагенетычнай структуры з паўднёвага захаду на паўночны ўсход устойліва захоўвалася. Устаноўлена, што Бела­русь, Усходняя Літва і Латвія, часткова Паўночна-Заходняя Украіна знахо-дзяцца ў агульнай антрапагенетычнай прасторы.

Антраполагі зрабілі важную выснову: "Такім чынам, шматгадовыя ан-трапагенетычныя і генагеаграфічныя даследаванні вясковага насельніц-тва на тэрыторыі Беларусі дазваляюць нам з вялікай упэўненасцю лічыць сучасных беларусаў прамымі нашчадкамі тутэйшага старажытнага на-сельніцтва. Фактычнае фарміраванне адаптыўнага тыпу хутчэй за ўсё ад-бывалася разам з эпахальнымі зменамі антрапалагічнага тыпу на працягу 100—150 пакаленняў^што доўжыць наша паходжанне ад палеаеўрапеоід-най расавай сукупнасці з часоў першанасельнікаў неаліту"². Была даказа-на большая стабільнасць генафонду ў параўнанні з мовай і культурай. Ад-нак і назіранні за фальклорам, і палеаэтнаграфічныя крыніцы таксама дазваляюць меркаваць аб аўтахтоннай пераемнасці і глыбокай старажыт-насці традыцыйнай беларускай культуры і побыту. Такім чынам, фактыч-на ў вельмі старажытныя часы складваліся перадумовы фарміравання бе-ларусаў.

Славянізацыя балтаў. У другой палове 1 -га тысячагоддзя н.э. на тэры-торыі Беларусі сярод балцкага насельніцтва рассяліліся славяне. Адбыва-ліся працэсы, у выніку якіх узнікалі новыя этнічныя супольнасці. Археа- лагічныя даследаванні даюць магчымасць прасачыць гэтыя з'явы больш канкрэтна.

Пачынаючы з канца VII ст. адбывалася шырокае пранікненне славян у вобласці, дзе знаходзіліся балты. Першапачаткова балты і славяне жылі побач, аднак потым пачалі паступова змешвацца паміж сабой, адбывалася славяніза-цыя дняпроўскага балтамоўнага населыгіцтва. Уплыў балтаў прасочваецца на знешнім выглядзе шматлікіх груп крывічоў-палачан, дрыгавічоў, радзімічаў. Існуе шэраг даных, што іх антрапалагічны тып сфарміраваўся ў выніку змя-шэння і своеасаблівага сімбіёзу славян з балтамі. Матэрыялы археалагічных даследаванняў, асабліва на тэрыторыі рассялення крывічоў-палачан у паўноч-най частцы Беларусі, яскрава пацвердзілі такія назіранні.

Асімілявалі не толькі славяне балтаў, але ў шэрагу выпадкаў славяне бы-лі асіміляваны балтамі. У розных месцах гэтай тэрыторыі славянскія стара-жытнасці раней X ст. цяжка аддзяліць ад славяна-балцкіх. 3 узнікненнем пастаянных умацаваных пунктаў, непасрэдных папярэднікаў раннесярэд-нявечных гарадоў, славянізацыя насельніцтва на значнай частцы тэрыторыі Беларусі паступова набліжалася да завяршэння.

 

23. Полацкае княства ў 970–1003 гг.: Ад Рагвалода да Ізяслава.

Дакладна гісторыя Полацкага князтва пачынаецца з Рагвалода. Гэта быў першы дакладна вядомы Полацкі князь. Наконт яго паходжання і з’яўлення ў Полацку няма адзінага адказу. Абапіраючыся на АМГ, дзе напісана, што Рагвалод прыйшоў з-за мора, даследчыкі лічылі, што ён вараг.

Уладзімір

У 980 г. Наўгародскі князь Уладзімір забівае Рагвалода, забівае двух яго сыноў. А дачку Рагнеду бярэ ў жонкі.

Кіеўскі Князь Ігар учыніў паход на Візантыю. Драўлянскі князь Мал прапанаваў руку і сэрдца Вольге.Мал быў забіты і Вольга пашкадавала яго дзяцей: Дабрыню і Малушу. Уладзімір падрос і Святаслаў па прозьбе Дабрыні накіраваў Уладзіміра княжыць у Ноўгарад, які ў гэты час плаціў даніну Кіеву. У 972 г. Святаслава забілі печанегі, калі той вяртаўся з паходу на Візантыю. Паміж яго дзяцьмі пачалася барадзьба за ўладу. Найбольш рэальнымі прэтэндэнтамі засталіся Уладзімір і Яраполк. Сілы паміж імі былі прыкладна роўныя. Для перамогі патрэбен быў саюзнік. І Яраполк, і Уладзімір звяртаюцца за дапамогай да Рагвалода. Рагвалод прымае бок Яраслава. Гэты саюз павінны былі закрэпіць, праз шлюб Рагнеды з Яраполкам. Рагвалод выбірае Кіеў, пасля гэтага Уладзімір забівае Рагвалода ў 980 г. потым забівае і Яраполка(т.е. свайго стрыечнага брата).Аднак ён пакідае жывой цяжарную жонку Яраполка, Уладзімір становіцца Кіеўскім князем. У Полацку назначаны наместнік Кіеўскага князя. Але не імя, не дата не вядома. У Рагнеды і Уладзіміра нараджаецца старэйшы сын Ізяслаў.

Пасля няўдалага замаху, Уладзімір Рагнеду разам з сынам наіроўвае ў спецыяльна пабудаваны горад Ізяслаўль (зараз Заслаўе). У канцы 980-х, ці пачатку 990-х гадоў Уладзімір накіроўвае Ізяслава ў Полацк.

24.Тураўская зямля і яе месца ў сістэме старажытнай Русі. Раннефеадальны перыяд тураўскага княства (да 988 г.).

Другім дзяржаўным утварэннем на тэр.Беларусі было Тураўскае князтва. У АМГ Тураў згадваецца ў 980 г. У 980 г. Рагвалод накіроўвае Тура ў Горад. Большасць даследчыкаў лічыць, што Тура не было.

Тураў узнік на месцы рассялення Дрыгавічоў. Больш ці менш дакладная гісторыя Тураўскага князтва пачынаецца з часоў праўлення Кіеўскага князя Уладзіміра. Пасля смерці Святаслава пачынаецца барадзьба за ўладу.

25.Асаблівасці прыняцця хрысціянства на беларускіх землях. Помнікі хрысціянства.

 

26.Полацкае княства перыяду Брачыслава Ізяславіча.

Пасля смерці Ізяслава ў 1001г. дынастыя Рагвалодавічаў пачала называцца дынастыей Ізяславічаў.

У 1003 г. Полацкім князем становіцца Брачыслаў. Да ўлады яго афіцыйна не пускала веча.

З 1003 па 1044 г. Полацкам правіў Брачыслаў сын Ізяслава. Да 1015 г. у Кіеве княжыў дзед Брачыслава князь Уладзімір. У 1019 г. Кіеўскім князем становіцца дзядзька Брачыслава, Яраслаў Мудры. У першыя два гады праўлення Я. Мудрага(1019-1021) паміж Кіевам і Полацкам захоўваліся мірныя адносіны. Яраслаў Мудры і Брачыслаў сумесна кіравалі Кіевам. Ускосным пацвярджэннем таму служыць месцазнаходжанне у Кіевк двара Брачыслава каля двара Яраслава.

Аднак у 1021г., скарыстаўшыся тым, што Я. Мудры вядзе барадзьбу са сваімі братамі, Брачыслаў ідзе ў паход на Ноўгарад. Галоўнай прычынай была барадзьба за волакі. Паход першапачаткова быў удалы, але на р. Судаміры Брачыслава з войскам сустрэў Я. Мудры. Падзеі гэтай сустрэчы дакладна невядомыя. У рускіх летапісах і ў АМГ згадваецца аб перамозе Я. Мудрага над Брачыславам.

 Есць нармандская крыніца “Сага аб Эйдмундзе”, там гаварыцца, што бітвы паміж імі не было. Адзін з варагаў, які быў у войску Брачыслава,прапанаваў захапіць у палон жонку Я. Мудрага. І Я. Мудры дзеля жонкі адмовіўся ад бітвы. Дакладна вядомы вынік гэтай сустрэчы. Мір закончыўся перамогай Я.Мудрага. Яраслаў перадаў Брачыславу Віцебск, Усвяты, што узмацніла Полацкае князтва.

 Пасля гэтага да 1044 г. пісьмовыя крыніцы не задвалі канфліктаў паміж Полацкам і Кіевам.

 У 1044 г. Брачыслаў памірае і новым князем становіцца Усяслаў Чарадзей.

 

27.Полацкае княства часоў Усяслава Брачыславіча.

 

1044 г. Брачыслаў памірае і новым князем становіцца Усяслаў Чарадзей.

 

Да 1054 г. кіеўскім князем застаецца Я. Мудры на працягу гэтага дзесяцігоддзя пісьмовыя крыніцы не даюць нам ніякіх фактаў адносін паміж гэтымі князямі, адносіны былі адносна мірнымі.

 З 1054 г. кіеўскім князем становіцца Ізяслаў. Перыяд пасля смерці Я. Мудрага называецца перыядам “праўлення Яраславічаў”.

З 1054г. прыкладна па 1064г. паміж Полацкім і Кіеўскім князтвамі працягвалі заставацца мірныя і нават саюзныя адносіны. У 1060 г. У. Чарадзей разам з кіеўскім князем робіць паход на племя Торкаў, аднак у сярэдзіне 1060-х гадоў адносіны псуюцца.

 У 1065г. У. Чарадзей пайшоў на Пскоў, які знаходзіўся у сферы ўплыву кіеўскага князя.

У 1066 г. У. Чарадзей паўтарае паход свайго бацькі на Ноўгарад. Паход быў удалы. У АМГ гаворыцца, што У. Чарадзей  загадаў зрабіць святататства. Ён загадаў зняць званы з наўгародскага Сафійскага сабора.

У. Чарадзей пабудаваў Сафійскі сабор ў Полацку. Пабудаваны ў сярэдзіне 1050-х – сярэдзіне 1060-х.

 Наступная падзея, якая звязана з У. Чарадзеем – гэта бітва на Нямізе. У адказ на паход У. Чарадзея на Ноўгарад, Яраславічы робяць паход на Полацкае князтва. Страшэннаму разбурэнню быў падвергнуты Менск, У. Чарадзей не змог дапамагчы. Сустрэў Яраслава на Нямізе. 3 ці 10 сакавіка 1067г. адбылася бітва на Нямізе. Першая згадка пра Менск у АМГ.

У АМГ падаецца, што бітва адбылася на рацэ Нямізе, аднак у тыя часы разам з рэчкай сустракаецца і назва нас.пункта Няміга. Бодьшасць даследчыкаў лічаць, што бітва была каля населеннага пунктаю Дакладна невядомы і вынік гэтай бітвы ў АМГ гаворыцца аб тым, што Яраславічы разбілі У.Чарадзея.

Аднак у іншых крыніцах гавораць, што 3 ці 10 ліпеня 1067 г. адбылася сустрэча Яраславічаў і У.Чарадзея каля горада Воршы. Узнікае пытанне: калі У.Чарадзей разбіты, навошта сутрэча праз 4 месяцы?  Хутчэй за ўсё, паміж князямі адбылася новая бітва і паміж князямі пачаліся перамовы. Гэтыя перамовы закончыліся трагічна для Усяслава. У. Чарадзей і яго сыны Барыс і Глеб былі захоплены ў палон.

Але, як паказвае практыка, мірныя дамовы створаны, каб іх парушаць.

У. Чарадзею дапамог выпадак. У 1068г. у Кіеве ўспыхвае паўстанне. У 1068г. на Кіеў напалі полаўцы. Ізяслаў аказаўся не здольны абараніць Кіеў,але ён недаў зброю Кіеўлянам. У выніку, разам з сынамі быў вызвалены У. Чарадзей, і кіеўляне абралі кіеўскім князем У. Чарадзея. Ізясла уцякае ў Польшчу да свайго цесця. Аднак кіеўскім князем У.Чарадзей прабыў менш года. У 1069г. У. Чарадзей пакідае Кіеў і ад’язжае ў Полацк.

Да Кіева падыходзіць Ізяслаў разам з палякамі, і У.Чарадзей, не прымаюцы боя, адыходзіць у Полацк.

У. Чарадзея падтрымалі нязы, але вярхі яму клятву не давалі. І ён быў няўпэўнены ў іх падтрымцы.

 У.Чарадзей уцякае ў Полацк, але ў Полацку пракняжыў некалькі месяцаў. У Полацк уступае Ізяслаў і захоплівае гэты горад. У.Чарадзей уцякае да фіна-угорскага племені Водзь. З племені Водзь была маці У.Чарадзея.

 Племя Водзь вырашае скарыстацца талентамі У.Чарадзея, як князя. І ў 1069г. У.Чарадзей узначальвае паход племені Водзь на Ноўгарад. Паход закончыўся трагічна, князь трапіў у палон.

У 1071-м і ў 1073-м гадах У.Чарадзей на кароткі тэрмін аднаўляў сваю ўладу ў Полацку. Але два разы яго выганяў Ізяслаў. У канцы 1070-х гадоў У.Чарадзей поўнасцю аднавіў сваю ўладу ў Полацкім князтве.

У 1084 ці  Полацк захоплівае Уладзімір Манамах. Тады ён быў яшчэ Чарнігаўскім князем. Ён разрабаваў горад Менск.

У 1092-м годзе ў Полацку адбылася некая падзея, запісанная ў АМГ быццам бы ў гэтым годзе ў Полацку гуляла д’ябальская сіла, якая забрала шмат людзей. Даследцыкі зрабілі выснову, што ў 1092 г. у Полацку адбылася эпідэмія нейкай хваробы, якая забрала шмат Палаччан.

У 1101г. памёр У. Чарадзей. Гэта быў адзіны князь ў гісторыі ст. Беларусі, пра якога ў АМГ запісана дакладная даты яго смерці: год, месяц, дзень і нават час. Княжыў 57 гадоў. Пасля яго смерці засталося 6 сыноў.

28.Тураўскае княства ў 988–1113 гг.

Барадзьба за ўладу паміж Уладзімірам і Яраполкам. Уладзімір забівае Яраполка, але Уладзімір н е забівае яго цяжарную жонку і робіць яе сваёй жонкай. У хуткім часе яна нараджае сына, якога назвала Святаполк. У адных крыніцах пішуць, што ён сын Уладзіміра, у другіх, што пасынак.

30. Узвышэнне Менска.

У АМГ гаворыцца, што Глеб Менскі быў вельмі жорсткім чалавекам: гандляваў рабамі, у тым ліку, сваімі супляменнікамі. Пры ім Менскае князтва дасягае сваёй магутнасці. У 1104 г. робіць паход на Полацк. У 1116гю робіць паход на Друцк, Копысь, Оршу, якія былі залежныя ад Кіеўскага князя. Кіеўскім князем быў Уладзімір Манамах. У.Манамах робіць паход на Менск, вяртае захопленныя Глебам гарады і заключае з ім мірны дагавор.

У 1119г. Глеб парушае дамову і зноў захоплівае гэтыя гарады. Манамах накіроўвае супраць Глеба свайго сына Мсціслава,які вяртае назад гарады,кідае Глеба ў турму. Дзе той памірае.

В последующие годы упоминания о княжестве довольно отрывочные. В 1146 году в Минске сел сын Глеба, Ростислав Глебович. Ростиславу и его преемникам пришлось вести во второй половине XII века борьбу против Друцких и Витебских князей. После того как в 1164 году Володарь Глебович разбил с помощью литовцев полоцкого князя Рогволода Борисовича, он укрепил независимость Минского княжества от Полоцка.

Во второй половине XIII веке в Минском княжестве начало усиливаться влияние литовских князей^[1], в результате чего минские князья фактически стали вассалами Великого княжества Литовского.

31.Паход кіеўскіх князёў на Полацкую зямлю і высылка яе князёў у Візантыю.

Пасля смерці У. Чарадзея невядома, хто стаў наступным Полацкім князем.

Па адной версіі: князем мог быць сын Усяслава Барыс. У 1102 г. Барыс робіць паход Полацкага князтва на яцвягаў.

Па другой версіі: князем мог быць Давыд, адсюль і версія, што Давыд быў старэйшым сынам Усяслава. Менавіта Давыд у 1103 годзе ўзначаліў полацкія дружыны ў сумесным паходзе з іншымі князямі на Полаўцаў.

Па трэцяй версіі: пасля смерці бацькі, князем стаў Барыс, аднак ў 1106 годзе Барыс рлбіць няўдалы паход на Земгалаў.Па адной крыніцы палачане згубілі 900 чал, па другой 9000. Пасля гэтага паходу Палачане выганяюць Барыса і запрашаюць Давыда.

У 1127/1128г. на Полацк роюіць паход Мсціслаў. Полацкім князем пад час гэтага паходу быў Давыд. Мсціслаў заключае з Давыдам мірную дамову, аднак Давыд парушае яе, і ў 1129 г. Мсціслаў захоплівае Полацк, і высылае Полацкіх князёў у Візантыю. У гісторыі гэта падзея атрымала назву “Полацкае” ці “Візантыйскае” выгнанне.

У другой палове 1130-х гадоў з Візантыі вяртаюцца два князі: Васіль і Іван. Менавіта Васілька прыкладна да 1044г. згадваецца Полацкім князем.

32.Раздрабленне Полацкай зямлі. Утварэнне і палітычнае жыццё княстваў-удзелаў.

33. Полацкае княства ў другой палове ХІІ ст.

Пасля князя Васілька, які правіў прыкладна да 1144г. полацім князем згадваецца князь Рагвалод. У 1151г. полацкае веча выганяе з княжання ў Полацку князя Рагвалода. Запрашаюць менскага князя Расціслава, сына Глеба.

У 1158 г. Полацкае веча выгнала Расціслава Глебавіча і зноў вярнула Рагвалода. Пасля прыкладна 1170 года імя Рагвалода больш не згадваецца.

У якасці князя згадваецца Васілька Усяслававіч, які памірае прыкладна, ці ў канцы 1170-х, ці ў пачатку 1180-х. Да з’яўлення ў Полацку князя Уладзіміра ў канцы 1180-х, ці ў пачату 1190-х Полацкае веча не запрашала на княжанне новага князя. І Полацкам кіруе савет старэйшын, колькачцю 30 самых уплывовых людзей князтва. У Полацку ў гэты мамент існуе феадальная рэспублікка.

34. Развіццё Тураўскага княства пад уладай Кіева. Аднаўленне самастойнасці Тураўскага княства ў сярэдзіне ХІІ ст. Падзел тураўскай зямлі.

 

35. Землі Пасожжа ў ХІІ–ХІІІ стст. Пасожскія воласці Смаленскай і Чарнігаўскай земляў.

36. Землі сярэдняга Пабужжа і Панямоння ў ХІІ–ХІІІ стст.