Культура Беларусі канца XVIII - першай паловы XIX ст.

Пасля далуч. бел. зямель да Рас. Імп. у культ. Бел. ў XIX ст. назірал. шмат новых з'яў і працэсаў. звяз. з фармір. капіт. аднос.. Вызваленчай з'явай перш. пал. XIX ст. было паступ. фармірав. бел. нац. культ.. Культ. бел. перажыв. ў гэты час пер. адрадж.. Завяршаўся працэс пераўтвар. бел. народн. ў бел. нацыю. Моцн. пазіц. на Бел. мела поль. культ.. Аднач. з паланізат. тэндэнц. у культ. жыцці пачынае узмацн. рус. уплыу. У др. чв. 19 ст. паліт. царызму супр. паланіз. стала больш жорсткай. Стнаул капіт. аднос. праходз. ва умов. вост. ідэалагічн. бараць.. У Еур. з’яв. антыфеад. ідэалогія Асветн.. Ідэал – чал. разум., рацыянал., скептык, крытык рэлігіі, рэфарматар, адкрыты дасягн. сусв. культ. і новым яе павевам. Асн. “натур. правамі” чал. лічыл. правы на жыцце, сваб. і роунасць. У падзеле улады на зак., вык. і суд. яны бач. гарант. ад злоужыв. уладай. Аддав. перав. класіцыз..Адной з найб. важных галін дух. жыцця ў XIX ст. была асвета. У 1802 г. пачал. правядз. школь. рэф., якая закр. Бел.. Шк. сіст. будав. па прынц. пераемн. і адзінства. Навуч. бясплат.. Утвар. некалькі тыпаў навуч. устаноў. Гэта былі аднакл. прыхадс. вучыліш., павят. вучыліш.. універс. і 4-гад. гімн.. Дзейніч. сетка вучылішч. пры катал. кляштарах і базыльянс. манаст.. У перш. чв. XIX ст. сіст. асветы на Бел., асабліва ў зах. яе частцы, была значна спаланізав.. Са стат. 1828 г. аб нав. уст., уводз. 2 сіст.: адна дав. элемент. адук., др. пераваж. для дваран. Пасля падаул. пауст. 1830-31 і раскр. тайных таварыст. у навуч. устан. уводз. выклад. рус. мовы ў якасці абавязк. прадмета. Польс. гіст. замян. гіст. Расіі. У1832 г. закр. Віл. універ., як расаднік антырус. ідэй. Замест царкоунапрых. школ адкрыв. нар. вучылішчы. Аб’ядн. прав. і катал. царк. прывяло да закр. катал. манаст. і нав. устан.. Узнік. школы і прыв. пансіены для дзяуч., прафес. нав. уст. – 1840 Горы-Гор. земляр. вучыл., а потым у 1848 – інстытут – 1-я выш. навуч. устан.. Пасля закр. Віл. універ. і потым Г.-Г. інст. на Бел. не было выш. навуч. устан..Перш. пал. 19 ст. – узнікн. беларусазн.. Вывуч. гіст. Бел. ажыццяул. Рас. акад. навук, Рус. геагр. таварыст., Віл. універ., Маск. таварыс. аматарау старажытн. расійс., Віл. музей старажытн. і Віл. археалаг. камісія. Вял. інтар. да Бел. праяв. поль. вуч. – Ліндэ і Чацкі перш. загавар. пра самабытн. бел. мовы. У перш. пал. 19 ст. убач. свет дакум. і матэр. па гіст. Б.: Бел. архіу – Грыгаровіч, Летапісец Літ. і рус. хроніка – Даніловіч, Акты Зах. Расіі і інш. Выдадз. Помнікі гіст. Літвы – Нарбут, у рус. друку Статуты ВКЛ. Уклад у разв. беларусазн. – Грыгаровіч, Даніловіч, Нарбут, Насовіч, Шпілеускі, Мікуцкі, браты Тышкевічы, Кіркор. У творах раскпыв. багацці матэр. і дух. культ. бел. Нар. У 18 ст. старабел. мова выйшла з ужытку. Афіц. станов. заняла руская мова., аднак у грам. жыцці панав. поль. мова. Выпрац. нов. бел. літарат. мова на базе бел. дыялектау. Выдатным літаратарам Бел. ў першыя дзесяціг. XIX ст. быў А.Міцк.. Хоць і напіс. былі яго творы на поль. мове, ён выкарыст. тэмы і вобр. бел. фалькл., сюжэты бел. гіст..Характ. з'явай бел. літ. 1 пал. XIX ст. было з'яўл. ананімн. твораў ("Гутарка Данілы са Сцяпа-нам", "Вось які люд стаў" і інш.). Значны ўклад у развіццё бел. літ. ўнеслі Я. Баршчэўскі, Ул. Сыракомля, В. Каратынскі, П. Багрым, В. Дунін-Марцінкевіч і інш. Вядомымі беларускімі пісьменнікамі II пал. XIX ст. былі Ф. Багушэвіч, Я. Лучына, А. Гурыновіч і інш.У XIX ст. найбольш масавымі відамі мастацтва становяцца тэатр і музыка. У пачатку XIX ст. тэатральныя калектывы дзейнічалі ў Вільні (трупа Мараўскага), Гродне (тэатр Саламеі Дзешнер), Мінску (трупа Кажынскага). У сярэдзіне 50-х гг. дзейнічалі так званыя "аб'язныя" трупы і пастаянныя руска-польскія тэатры і тэатр. дырэкцыяй. Значнай падзеяй у тэатр. жыцці Бел. стала ўзнікн. першай бел. трупы В. Дуніна-Марцінкеві. 3 тэатрам цесна звязана музычнае мастацтва. Музыка гучала ў салонах мясц. шляхты, яе выкладалі ў навуч. устан., адбыв. сольныя і аркестр. канц., музыч-ныя спектаклі. На Бел. добра ведалі творы заходнееўр. кампазітараў. У той час сусв. славай карысталіся творы бел. кампаз. М.К. Агінскага, С. Манюшкі і інш. Выдатных дасягненняў дабілася выяўленчае мастацтва. Вялікую ролю ў яго развіцці ў пачатку XIX ст. адыгр. Віл. школа жывапісу. У др.пал. XIX ст. асн. месца ў выяўл. мастацтве займаў рэаліст. жанр, звязаны з імёнамі К. Альхімовіча, Н. Сілівановіча, А. Гараўскага, I. Хруцкага і інш.Станоўчыя змены адбываліся ў архіт. Бел.. Назіраўся значны рост будаўн. дзейн.. Асн. архітэкт. стылем у 1 пал. XIX ст. стаў класіцызм. Да буйнейш. помн. гэтага часу адносяцца Петрапаўлаўскі сабор у Гомелі, Праабражэнская царква ў Чачэрску і інш. У II пал. XIX ст. у архітэкт. Бел. панаваў эклектызм—спалуч. разнаст. маст. элементаў у архітэкт. формах фасадаў і інтэр'ераў.

 

35. Развіцце прамысловасці і рост гарадоў у 2-ой палове 19 ст.

На Бел. памешчыцкае землеўлад. не толькі пераважала, але i мела выразны характ.. Буйн. памешч. валодалi дзес. i сотн. тыс. дзесяц. зямлi, а сял. надз. былi значна менш.. Перах. да капiталiст. земляроб. на Бел. адбыв. паступ.. На змену прыгон. спач. прыйш. змеш. сiст. гасп.. Пасля рэф. 1861 г. с\гасп. Бел. ўсе шырэй уцягвал. ў рын. сувязi. Шмат памешч. гасп. перайшло на капiтал. шлях развiц.. Разам з тым, многiя памешч. самi не вялi гасп. i сдавалi зямлю ў арэнду. У перш. два дзесяц. пасля рэф. важнейш. галiной гандл. земляробства заставал. вытворч. збожжа. Аднак у вын. сусв. аграрн. крызiсу 80–90-х гг. цэны на яго рэзка панiзiл.. Гэта прымусiла бел. памешч. пераходзiць на вытворч. такiх прад., якiя давалi большы прыбытак. У 90-я гг. галл. спецыялiзав. галiной у с\гаспад. Бел. стала малоч. жывёлаг.. Спецыялiзац. памешч. гасп. праявiл. ў пашыр. вытв. тэхн. культур. Сярод iх 1-е месца займала бульба. Значн. месца ў кан. ХIХ ст. у бел. губ. займала прамысл. садаўн. i агародн.. Прамысл. Бел. развiвал. ў цесн. сув. з агульнарас., але мела i свае асабл.. У прамысл. Бел. iшоў прац. перах. ад ручн. працы да машын.. Рамяство i мануфакт. паступ. выцясн. капiталiст. фабрыка. Значна адстав. Бел. ад Расii па ўзр. канцэнтр. вытворч.. Дробн. прадпр. складалi на Бел. асн. частку усiх фабр. i завод.. Значн. развiц. на Бел. атрымалi запалкав. i папяр.-кард. вытворч.. Вельмi шмат было прадпр., звязан. з перапрац. с\гаспад. сырав.. Iснавалi такс. кафляныя i шклозав.. Значн. павелiч. тэмпаў развiц. прамысл. Бел. спрыяла ствар. густой сеткi чыг. дарог. Важн. ролю ў экан. Бел. адыграваў рачны трансп.. Др. вытв. паст. трапляла пад уплыу буйн. капітала. У с\гас. капіталізм праяул. у разв. таварн. вытв.. Вяд. ролю у экан. пач. адыгрыв. банкі. Дваранства на Бел. 175 тыс., рус. пам. займалі пазіц. захав. дзярж. улады, поль. стаялі на адрадж. РП 1772.Дваране – фальваркоуцы і засцянковая шляхта – станв. на шлях капіт. гасп., арыентав. на адрадж. РП, выст. супр. бел. нац.-вызв. руху. Паскар. развiц. капiтал. ў с\гаспад. i сац. рассл. вескi садзейнiч. Сталып. рэф.. Яе мэта – умацав. сац. апоры самадзярж. ладу i ствар. ўмоў для фармiр. аграрн. кап-зму. Меркав., што рэф. будзе дасягн. шляхам лiквiд. сял. абшч. з уласц. ей сiст. земляробс. i землеўлад., i ствар. шыр. прасл. сял.-уласнiкаў, арыентав. на прадпрым. рыначн. гасп.. Рэф. атрым. развiц. ў шэрагу законаў бурж. характ., я-я былi прыняты напрац. 9 ліст.1906—1912 гг. Сталып. рэф. на Бел. мела шэраг асабл. (у зах. р-нах сял. абшч. ліквд. дауно, перавага падв.-спадч.землеулад. алегч. рэформу). Пад уплывам росту незадавальн. сял. царскі ўрад прызнаў непазб. правядз. ў вёсцы рэф.. Рэф. суправадж. інтэнс. насадж. рускага землеулад.. Ініцыят. і кіраўн. пераўтвар. выступ. міністр унутр. спраў А.А. Сталыпін. Асн. мэтамі рэф.: 1) забяспеч. умовы для больш хутк. развіц. капітал. на вёсцы, а знач., развіц. экан. ў цэлым у краіне; 2) раскалоць вёску, стварыўшы клас сельс. бурж., прыцягн. яго на бок царс. урада і т.ч. паставіць перашк. на шляху рэвалюц. руху. Сталыпінская рэформа мела наступныя накірункі: 1) разбур. сял. абшч. і перадача зямлі ў асабіс. сял. ўласнасць; 2) ствар. водрубаў (зям. участ., вылучаны з ашч. зямлі у аднаас. сял. маемасць без пераноса сядзібы) і хутароў (адасобл. сял. сядз. на зям. участку індывід. уладання); 3) перасяленчая палітыка. У зах. р-нах Стал. імкн. узняць паліт. ролю замож. сялянс. у сіст. мясц. органау кірав., для чаго былі свораны земст., с\гасп. гурткі. Вынік: заможн. част. нас. павяліч. да 1912 г. да 12%, бедн. склад. менш 68% двароу, гал. гасп.,як і раней, - памешч.. Рэф. насіла кампрамісны характ. і не зняла аграрн. пытанне, што садз. наспяв. рас. рэв., гасп. сял. зазстал. адсталай, унутры рынак заст. абмежаваным, не змагла прадухіл. абв. сац. супярэчн., але ж і аказала моц. уплыу на раазвіцце капіталіст. Адносін.

 

36. Дзейнасць народніцкіх арганізацый на Беларусі ў 1870-1890гг.

Народнікі - рэвалюцыянеры-разначынцы, якія імкнуліся пабудаваць сацыяльнае грамадства на аснове сялянскай абшчыны. «Блуканне(лучше “Хождение”) ў народ» - рух перадавой разночинской інтэлігенцыі, звязанай з прапагандай сацыялістычных ідэй сярод сялян.

Сяр. 80. Г. - ліберальныя народнікі:

Мэты: 1.Правядзенне рэформаў 2.Падтрымка сялянскай абшчыны.

90-е г. - Мінск, рэвалюцыйныя народнікі: Радионов-Клячко,, Гершуни, Гальперин, Брешко-Брешковская, Бонч-Осмоловский.

1884 - «Гоман» - рэвалюцыйна-народніцкага група ў Пецярбургу, узнікла сярод студэнтаў - ураджэнцаў Беларусі. Мэта: стварэнне аўтаномнай беларускай фракцыі «Народнай волі». Кіраўнікі: Марчанка, Ратнер, Стацкевіч, Крупскі. Выдалі два нумары часопіса «Гоман». У гурта «Гоман» ЎПЕРШЫНЮ абвяшчалася ідэя існавання самастойнага беларускага этнасу.

1876 ​​- узнікла ў Пецярбургу «Зямля і воля».

1879 - «Зямля і воля» раскалолася на «Народную волю» і «Чорны перадзел». 1879, 1880 - лідэр «Чорнага перадзелу» Пляханаў прыязджаў 2 разы ў Мінск. 1881 - у Мінску падпольна выдадзены 3 нумары газеты «Чорны перадзел», «Зерно».

«Народная воля» - рэвалюцыйная народніцкага арганізацыя, якая паставіла асноўнай мэтай прымус ўрада да дэмакратычных рэформаў, пасля якіх можна было б праводзіць барацьбу за сацыяльнае пераўтварэнне грамадства. Адным з асноўных метадаў палітычнай барацьбы «Народнай волі» стаў тэрор.

1 Сакавіка 1881 - забойства Аляксандра студэнтам-беларусам Грынявіцкім, сябрам «Народнай волі»

1886-1902 - Выданне першай незалежнай ад урада газеты «Мінскі лісток», з 1902 г. яна выдаецца пад назвай «Паўночна-Заходні край», у якой былі ўпершыню надрукаваныя «Тарас на Парнасе», творы Лучыны, Каганца, Доўнар-Запольскага, вершы Купалы.

Сяр. 1880-х г. - ідэйны крызіс народніцтва, так як народнікі лічылі сваёй апорай сялянства, некаторая частка народнікаў перайшлі на марксісцкія пазіцыі (сацыял-дэмакраты).

 

37. Сацыял-дэмакратычныя, народніцкія партыі і арганізацыі ў пачатку 20 ст.

Канец XIX - пачатак XX ст. - час стварэння і станаўлення палітычных партый.

У другой палове 90-х гг. сярод сацыял-дэмакратаў шматнацыянальных заходнiх губерняў пераважала тэндэнцыя да стварэння рабочых арганiзацый па нацыянальнай прыкмеце.

У Расii ствараюцца буйныя гарадскiя i рэгiянальныя сацыял-дэмакратычныя арганiзацыi. Усё гэта выклiкала неабходнасць аб'яднання сацыял-дэмакратаў у адзiную партыю. Iнiцыятарам аб'яднальнага працэсу стаў пецярбургскi "Саюз барацьбы за вызваленне рабочага класа". У 1898 г. у Мiнску прайшоў з'езд, якi прыняў рашэнне аб аб'яднаннi прадстаўленых на iм арганiзацый у РСДРП i выбраў ЦК партыi.

Летам 1903 г. за мяжой адбыўся ІІ з'езд РСДРП. Ён прыняў праграму у якой абвяшчалася пралетарская рэвалюцыя, заваяванне дыктатуры пралетарыяту і пабудова сацыялізму. Адбыўся раскол РСДРП. Рэвалюцыйную частку расійскіх сацыял-дэмакратаў пачалі называць бальшавікамі, а прыхільнікаў рэфармісцкага накірунку - меншавікамі.

У 1902 г. прыхiльнiкi iдэй народнiцтва стварылi Партыю сацыялiстаў-рэвалюцыянераў (эсэраў). Эсэры мелі на мэце звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне памешчыцкага землеўладання i ўстанаўленне ў Расii федэратыўнай дэмакратычнай рэспублiкi.

На рубяжы XIX-ХХ стст. з агульнадэмакратычнага руху вылучаецца беларуская нацыянальная плынь. У канцы 1902 - пачатку 1903 гг. аформiлася Беларуская рэвалюцыйная грамада (БРГ).

На сваiм I з'ездзе ў 1903 г. БРГ прыняла праграму, дзе называла сябе сацыяльна-палiтычнай арганiзацыяй беларускага працоўнага народа. Тэарэтычныя погляды БРГ спалучалi iдэi рэвалюцыйнага дэмакратызму i народнiцтва. Партыя выступала за звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне капiталiзму i ўсталяванне дэмакратычнага ладу, прызнавала правы народаў Расii на аўтаномiю.

 

39. Беларускі нац. Рух (ІІ-я палова ХІХ-1914 г.) Дзейнасць Бел. Сац. Грамады.

Пасля падаўлення паўстання 1863-1864 гг. на Беларусi адбыўся рэзкi спад сялянскiх выступленняў i на працягу наступных 40 год сялянскi рух нiколi не дасягаў таго ўзроўню.

Арганiзаваны рэвалюцыйны рух на Беларусi пачаў адраджацца толькi ў сярэдзiне 70-х гг.

З самага пачатку ў народнiцтве iснавалi дзве плынi - рэвалюцыйная i рэфарматарская. Прадстаўнiкi першай асноўным сродкам дасягнення сваiх мэт лiчылi сялянскую рэвалюцыю. Памяркоўныя народнiкi хацелi перайсцi да сацыялiзму шляхам паступовага рэфармавання iснуючага ладу Расii.

Народнiцкi рух на Беларусi быў iдэйна i арганiзацыйна звязаны з агульнарасiйскiм.

Тым не меньш, выступленняў рабочых на Беларусi было ня шмат. Толькi ў 90-я гады назiраецца ўздым барацьбы. Паступова рабочы рух набывае ўсе большую арганiзаванасць i ў канцы ХIХ ст. вылучаецца ў самастойную плынь.

У дугой палове 80-х - пачатку 90-х гг. у некаторых гарадах Беларусi былi арганiзаваны гурткi, у якiх вывучалiся працы К. Маркса, Ф. Энгельса i iх паслядоўнiкаў.

Аднак ужо з сярэдзіны 90-х гадоў у сацыял-дэмакратычным руху Расіі адбываюцца значныя змены. Пачынаецца пераход ад вузкай гуртковай прапаганды марксізму да масавай эканамічнай і палітычнай агітацыі.