апавядальнае майстэрства Г. Грас (“Бляшаны барабан”)

Першы раман Гюнтэра Граса «Бляшаны барабан» (1959) тэматычна працягвае папярэднюю традыцыю літаратуры ФРГ. Тут зноў уваскрашае гісторыя Германіі ад першай сусветнай вайны праз фашызм і другою сусветную вайну да пасляваеннай заходняй Германіі. Пры гэтым творчасць Граса - прынцыпова новы этап у гісторыі літаратуры ФРГ. Грасс надае свайму рамана дэманстратыўна парадыйны характар, палемічныя завастраючы яго супраць маралізатарскай пафасу сацыяльна-крытычнай літаратуры папярэдняга дзесяцігоддзі. У прыватнасці, шматлікія эпізоды і сітуацыі рамана - іранічны перыфразу тым і матываў беллевской прозы. З самага пачатку Грасс хаваецца за нечаканую маску. У самым афармленні апавядання выяўляецца рашучая тэндэнцыя да зніжэння, сцэнічнай блазанадзе, якія абумовілі явственную натуралістычныя афарбоўку рамана.

У рамане аўтар канстатуе нейкае першапачатковае, мацнейшая за страх, фундаментальнае недасканаласць светабудовы, якуюсьці «заганнасць» яго звыклага і тым самым быццам бы ўжо ці ледзь не «нармальнага» існасці. Іншымі словамі, Грасс гатовы браць у разлік наяўнасць жыццёвых абставін, якія не паддаюцца ніякаму больш ці менш істотнага паляпшэння. Сёння такі погляд на рэчы распаўсюджаны асабліва шырока, нават стаў ледзь ці не само сабою разумеецца. І называўся ён «постмадэрнісцкім».

Як аб тым сведчыць сама назва, ці ледзь не вядучая ў кнізе роля дасталася дзіцячаму бляшаным барабане. Хоць час ад часу (у нейкія пераломныя моманты) Оскар рабіў спробы з барабанам сваім разлучыцца, той так і застаўся для яго - у сэнсах прамым і пераносным - спосабам існавання. Бо, барабанячы, наш герой выказваў сваё стаўленне да быцця, якое складалася ў яго фундаментальным непрыманні.

Вакол нашага героя наогул разыгрываецца нешта накшталт антычнай «камедыі памылак». Што тут праўда, што - хлусня, так і застаецца нявысветленым.

«Бляшаны барабан» па часе сюжэтнага дзеяння ахоплівае больш за паўстагоддзя. Але, хоць тут і фігуруе ў ёй процьма персанажаў, адбываецца маса падзей, па-сапраўднаму нішто як бы і не рухаецца.

Оскар апавядае пра падзеі як аб чымсьці ўяўнага слухачу быццам ужо знаёмым, хай і ў самых агульных рысах. Ён здольны, напрыклад, выхапіць з патоку уласнага жыцця або з навакольнага яе мітусні эпізод, цікаўны, здавалася б, толькі з пункту гледжання самога апавядальніка. І, выключаючы пару-другую лёсавызначальных падзей - накшталт пачатку вайны або яе канца, - нават не спрабуе удакладняць, аб якім, уласна кажучы, адрэзку часу вядзе ў дадзены момант гаворка.

У рэшце рэшт чытач, вядома ж, пачынае ўлоўліваць, што з самага пачатку кнігі мае справу з Оскарам ўжо спелым і па невядомым пакуль прычынах зачыненым ў нейкім адмысловым лячэбнай установе. І тут мы, хутчэй, маем справу з нейкай «нядбайнасцю», тым абумоўленай, што сюжэт выдаецца аўтарам за вядомы больш ці менш наперад.

Спецыяльная лячэбная ўстанова служыць свайго роду стрыжнем. Унутрана ўсе на яго нанізваюцца або, калі заўгодна, вакол яго круціцца: чытач знаёміцца ​​з Оскарам, як з тамтэйшым насельнікам і з ім, як з тамтэйшым насельнікам, растаецца. Спрытна, нават вельмі дасціпна арганізаваўшы сваё зняволенне, герой працягвае па-сапраўднаму баяцца таго, што калі-небудзь яго выкінуць у жудасны, неймаверны, смяротна небяспечны свет, які ўсіх нас атачае. Зрэшты, героя нашага пераследуе яшчэ і нейкі недарэчны экзістэнцыяльны жах, увасоблены ў вобразе чорнай кухаркі, гераіні наіўнай дзіцячай лічылкі. Оскар палохае сябе, хоча спалохацца і не можа - неспасціжная дваістасць, злеплены з-за страху і смеху, у сутнасці, і творыць гэты дзіўны раман.

І самае, напэўна, у ім дзіўнае - яго герой. Ад Оскара ў першую чаргу адварочвае нейкая найглыбокая, непапраўная недасканаласць - фізічная і духоўная. Ніхто не бачыць свет правільней, чым зусім няправільны герой. Не, гэта не credo постмадэрнізму, - хутчэй, унутраная яго спецыфіка, якую Грасс ўлавіў з дзіўнай дакладнасцю. А з яе - гэта значыць з памянуць спецыфікі - ужо выцякае і ўсё іншае: свая паэтыка, свая эстэтыка і свая логіка. Усё, натуральна, цалкам перавернутыя.

 

46. Маральныя каштоўнасці ў “грамадстве спажывання” (“Элементарныя часцінкі” М. Уэльбек).

Упершыню выдадзены ў 1998-м годзе раман «Элементарныя часціцы» Мішэля Уэльбэка стаў адной з самых скандальных кніг свайго часу, атрымаў «Гран-пры» па літаратуры, быў пераведзены на мноства моў і прынёс свайму аўтару сусветную вядомасць.

Уэльбек напісаў раман пра паступовую дэградацыю і аб немінучым крушэнні некалі вялікай еўрапейскай цывілізацыі белага чалавека. Яе час безнадзейна сыходзіць, а будучыня ўяўляецца безпрасветнай.

"Элементарныя часціцы " напісаныя як бы ў форме сямейнага рамана. "Як бы " - тут ключавое паняцце. Форма сямейнага рамана служыць для Уэльбэка толькі нагодай, фонам. Галоўныя героі "ЭЧ " - зводныя браты Мішэль і Бруно, вучоны-біяфізік і выкладчык-гуманітарый. Рухаючыся ад падлеткавага ўзросту да іх сороколетию выкладаюцца іх жыццёвыя драмы. Маючы розныя дзяцінствы і розныя патрэбы, яны ў аднолькавай ступені няшчасныя. Адзін у сілу нясмеласці і любові да навукі адштурхнуў ад сябе дзяўчынку. Іншы пакутаваў з-за велічыні свайго члена і непрэзентабельнай знешнасці, задавальняючыся толькі брыдкімі тоўстымі дзяўчынамі і прастытуткамі. Абодва перажываюць пустыя жыцці і навіслая старасць страшыць абодвух. Каханне прыходзіць да іх занадта позна, хоць, вядома, ёсць ці ўзрост для кахання? Пытанне ў іншым: ці здолеюць яны яе захаваць і выгадаваць? І не адбярэ ці хто іншы яе ў іх...

Мішэль адмовіўся ад кахання. Яго брат Бруно ўсё жыццё шукаў яе. Мішэль быў "фізікам ", Бруно "лірыкам ". І абодва яны былі няшчасныя і самотныя.

Складанасці ў кнігу ўносяць біялагічныя і мікрабіялагічныя фрагменты. Часам на некалькі старонак ідзе апісанне складаных працэсаў, даследаваннем якіх займаецца Мішэль. Яго праца вывесці храмасомы, якія не паддаюцца мутацыям. Апрацаваўшы гэтыя храмасомы, прыбраць з іх усё тое, што цягне за сабой агрэсію, незадаволенасць і гвалт. Па сутнасці, прыбраць з жыцця кожнага індывіда смагу сэксу. З такіх храмасом выгадаваць чалавека, новага ідэальнага.

Тэма сэксу, які ніколі не стане даступным для кожнага, падкрэсліваецца ў апісанні жыцця Бруно. Ён часцяком наведваў месцы, дзе ўсё прасякнута сэксам, дзе кожная жанчына павінна была аддавацца яму, але такога не адбывалася. У эпоху хіпі, вольнае каханне таксама не было вольным.

Выдатныя думкі аўтара аб тым, якім бы быў гэты свет, калі б улада ў ім належала жанчынам і расісцкія заўвагі аб негра з вялікімі вартасцямі, якія ў европіодных мужчын нараджаюць зайздрасць і злосць.

Сэксуальныя сцэны апісаны проста, як канстатацыя падзей.

Абодва брата на працягу ўсяго свайго жыцця мучацца і пакутуюць. На першы погляд - ад праблем, звязаных з іх уласнай сэксуальнасцю, а на самай справе - ад усведамлення свайго метафізічнага адзіноты, ад немагчымасці па-сапраўднаму любіць і быць любімым. Сэкс, грошы і культ маладосці - вось тыя тры кіты, на якіх варта свет персанажаў "ЭЧ ", менавіта яны падзяляюць людзей на пераможцаў і прайграўшых. Хоць, па вялікім рахунку, прайгралі апынуцца абсалютна ўсё - Смерць не робіць ніякіх адрозненняў і ўраўноўвае усе магчымасці.

Асаблівую непрыязнасць у Уэльбэка выклікае заходняя лявацкай інтэлігенцыя. Усіх гэтых паслядоўнікаў Маркузэ, Дэлёза, Фуко, прапаведнікаў "Нью Эйдж " аўтар "ЭЧ " апісвае не тое што з з'едлівасцю і сарказмам, а з сапраўднай грымасай злосці і агіды.

У "часціцах " счытваецца простая і відавочная мараль - добраахвотна пахерыў базавыя хрысціянскія каштоўнасці сучасны свет са свістам паваліўся ў бяздонную і страшную прорву. Палёт гэты ўсё яшчэ працягваецца, але далей, відавочна, будзе толькі горш.

Раман Уэльбэка сімвалічны. З'яўленне ў ім новага выгляду людзей становіцца прароцтвам, прадказаннем - еўрапейскае грамадства апынецца выціснутым, прычым такі лёс стане пакараннем за сэксуальныя рэвалюцыі і ўсеагульную нястрыманасць. Фантазируя, Уэльбек выкрывае сучаснае грамадства, паказваючы на адсутнасць маралі, адсутнасць сэнсу жыцця, адсутнасць здольнасці ацаніць саму каштоўнасць свайго існавання. У выніку раман «Элементарныя часціцы» становіцца злы кнігай, дзе жорсткая іронія і правакацыя выкарыстоўваюцца ў якасці асноўных інструментаў размовы з чытачом.

Абыякавых пасля выхаду гэтага твора проста не было. Адны называлі Уэльбэка «Карлам Марксам сэксу», прыпісваючы яму стварэнне новай філасофіі, іншыя абураліся, знаходзячы ідэі аўтара пустымі і недарэчным.

 

48. Маральна-філасофскае асэнсаванне Чарнобыльскай катастрофы ў аповесці К. Вольф “Аварыя”.

У 1987 г. выйшла з друку аповесць «Аварыя» («Die Havarie»). Гэта разважанні аб катастрофе на Чарнобыльскай АЭС, трывога за лёс планеты, турботу з нагоды развіцця сучаснай цывілізацыі наогул. Ці можна паставіць этычную мяжу навуковаму пошуку? Наколькі можа быць фатальнай абмежаванасць тэхнакратычнага мыслення? - Вось пытанні, якія паднімаюцца ў аповесці.

Вострасюжэтная аповесць«Аварыя. Хроніка аднаго дня»(1987).

У кнізе «Аварыя» Крысці Вольф адным з першых літаратараў за межамі Савецкага Саюза закранула тэмы, звязанай з аварыяй на Чарнобыльскай АЭС. Яна напісала сачыненне, у якім гаворыцца пра рок, да якога могуць прывесці неапанаваная навука і тэхніка. У кнізе Крысці Вольф распавядала з аднаго боку пра Чарнобыль, гэта значыць - пра зло, якое можа прынесці тэхніка. Іншая частка звязана з аперацыяй на мозгу, якую ў дзень аварыі праводзілі малодшаму брату галоўнай гераіні кнігі. Гэты сюжэт сімвалізаваў станоўчы бок тэхнічнага развіцця таго часу. У выніку паўстала аповяд-палеміка пра значэнне навукі і перш за ўсё тэхнікі і роля чалавека ў іх кантэксце.

Кніга «Аварыя» была напісана ў ГДР і Крысці Вольф сёе закідалі недастатковую крытычнасць па сістэме кантролю за складанай тэхнікай, якая існавала ў сацлагера. Бо на тэрыторыі ГДР таксама былі рэактары такога ж тыпу, што і на ЧАЭС.