Жанрава-стылёвая адметнасць прозы

Жанрава-стылёвая адметнасць прозы

Ядвігін Ш. увайшоў у бел.лт.як навелст, нарысіст, фельетаніст, перакладчык, аўтар аднаго з першых бел.раманаў. Пісаў ён на бел, польск.і рус.мовах. Яго творчасць развівалася ў агульным рэчышчы ранняй дэмакратыч.бел.прозы, якая вырастала непасрэдна з фальклору і па сваіх стылявых якасцях мела шмат агульнага з народ.казкай.

1-ыя апавяданні пісьменніка лічацца мастацкімі апрацоўкамі, інтэрпрэтацыямі народ.жартў, анекдотаў, гутарак, казак, нагадваюць байкі ў прозе і х-ца вострай сатырыч.скіраванасцю. У іх выкрываюцца зайздрасць, сквапнасць, празмерная цікаўнасць, забабоннасць і іншыя заганы чалавечай натуры. Героямі іх у большасці выпадкаў з'яўляюцца простыя людзі, сяляне, якім аўтар спачувае і якіх павучае з пазіцый народнай маралі. Так, у серыі гумарыстычных навел "Вучоны бык", "Цырк" сяляне трапляюць у даволі кур'ёзныя сітуацыі гарадскога жыцця, дзе паводзяць сябе па-дзіцячы наіўна, даверліва, неразважліва, часам алагічна (прымаюць чалавека за малпу, вераць у магчымасць вучобы бычка на чыноўніка, і інш.). Талент Я.Ш.як сатырыка-байкапісца праявіўся ў алегорыі

"Падласенькі" — сатырай на тых прадстаўнікоў інтэлігенцыі, якія, вывучыўшыся на бацькоўскія грошы, адракаліся ад іх, "Дачэсныя" — выкрыццём сквапнасці, несумленнасці, няўдзячнасці, ашуканства. У апавяданнях-байках Я.Ш.жывелам і птушкам адкрыта прыпісваюцца рысы х-ру той ці іншай групы люлзей.Пазнейшыя творы пісьменніка х-ца большай рэалістычнасцю, сацзавостранасцю. Цяжкая доля вясковай жанчыны паказваецца ў апавяданнях "Гаротная" (пра шматпакутнае жыццё Тамашыхі), "Бярозка" (аб нялюбым замужжы і горкім лёсе Марысі).У цэнтры алегарычнага апавядання "Дуб-Дзядуля" вобраз мужыка, які ў сне шукае ваду старому дубу. Пошукі прыводзяць селяніна да трох азёр, ля якіх ён сустракае трох бабуль — Працу, Бяду і Цярпенне. Бабулі хочуць дапамагчы людзям, але іх вялікія намаганні не могуць пазбавіць чалавека поту, слёз і крыві. У апавяданні паказваецца цяжкі лёс беларускага селяніна, выказваецца шчырае спачуванне народу, мара аб яго лепшым будучым. Я.Ш.-майстар моўных х-тык. Яго алегарычныя апавяданні – жывы прыклад багатай сінанімічнасці, метафарычнасці бел.мовы. Галоўнае для пісьменніка былі дабрыня і любоў да бліжняга, і адзіны прымальны шлях-маральнае ўдасканальванне кожнага чалавека і грамадства ў цэлым.

7. Раман “Золата ”застаўся незакончаным, таму цяжка даць яму ацэнку як цэлснай з’ве. Адзін з першых твораў бел.прозы вялікай эпіч.формы. Твор вызначаецца напружаным драм.сюжэтам, есць цікавыя псіхалагіч.назіранні, а гэта ўжозначнае дасягненне маладой бел.прозы.Ен даследуе у рамане духоўны свет свет герояў, па-мастацкупераканальна падаюцца ўзаемаадносіны галоўных герояў твора-Васіля Дубінскага і Зосі-ад першага знаемства да трагічнай смерці Васіля.

Раман Ядвігіна Ш. "Золата" спалучае ў сабе рэаліст, рамантыч.і дэтэктыўныя прыёмы і сродкі і раскрывае тэму ўлады грошай, іх згубнага ўплыву на чалавека. Падзеі ў рамане адбываюцца на Беларусі пасля адмены прыгоннага права. Цэнтральнымі героямі з'яўляюцца Мікола Стрончык, яго дачка Зося, Васіль Дубінскі, Прузына Салянічышка, Алёкса Гуронак, карчмар Лейба. Сюжэт твора будуецца вакол дэманічнай па натуры Зосі. Яна кахае Алёксу, якога бацькі хочуць ажаніць з багатай Прузынай. Люта ненавідзячы сваю саперніцу, Зося робіць закаханага ў яе Васіля Дубінскага забойцам Прузыны (яна была кінута ў калодзеж). Падазроным жа ў злачынстве аказаўся не Васіль, а Алёкса, які з-за гэтага вымушаны эмігрыраваць ў Амерыку. Зося ў хуткім часе выходзіць замуж за Васіля, сумеснае жыццё для якога становіцца невыносным, трагічным. У стане афекту (калі нованароджаную дачку назвалі Прузынай) ён кідаецца ў калодзеж. Самагубства Васіля ўспрымаецца як божае пакаранне, помста за заўчасную смерць дзяўчыны. У рамане, як адзначалася ў крытычнай літаратуры, перавага аддаецца сюжэту, дзеянню, меладраматычным сцэнам, а не псіхалагічнаму раскрыццю вобразаў, раскрыццю сацыяльна-класавых канфліктаў, што, безумоўна, крыху зніжае мастацкія вартасці твора. Грошы, багаце, золата-вось той д’ябл, які так заблытаў чалавечыя ядносіны і прывеў да трагічнай развязкі. У творы апісаны быт, норавы, патрэбы, спадзяванні бел.селяніна, ярка выяўлены асноўныярысы сялянскай псіхалогіі, узаемаадносіны мужыка з местачковым мяшчанствам.

 

9 Нарадзілася Алаіза Пашкевіч у былым фальварку Пешчын Шчучынскага раёна ў шляхецкай сям'і. Скончыла Віленскае прыватнае сямікласнае вучылішча. Настаўнічала ў вёсцы. У 1902-1904 гг. вучылася на вышэйшых адукацыйных курсах ў Пецярбургу. Найвышэйшае прызначэнне чалавека - барацьба з цемрашальствам, несправядлівасцю, з людскім горам. Веды па медыцыне, гігіене, педагогіцы, батаніцы пасля паспяхова выкарыстоўваліся Алаізай у жыцці. У час яе вучобы ў Пецярбургу аформіўся і дзейнічаў гурток студэнтаў-беларусаў "Круг беларускай народнай прасветы". А. Пашкевіч становіцца актыўнай удзельніцай барацьбы з царызмам. Тады ж пачаўся і шлях Алаізы ў літаратуру. У нелегальных выданнях гуртка - "Каляднай пісанцы" і "Велікоднай пісанцы" - былі змешчаны яе вершы. У 1904 г. А. Пашкевіч вярнулася ў Вільню і распачала актыўную прапагандысцкую работу, адначасова працавала фельчаркай у Нова-Вілейскай бальніцы. Пад пагрозай арышту была вымушана ў 1905 г. на нейкі час пакінуць Вільню, але хутка вярнулася і прыняла ўдзел у выпуску першай беларускай газеты "Наша доля". І зноў эміграцыя. Цётка едзе ў Галіцыю, дзе паступае на філасофскі факультэт Львоўскага універсітэта. Займаецца вывучэннем беларускага тэатра і фальклору. Матэрыяльная незабяспечанасць, напружаная творчая праца абвастраюць хваробу лёгкіх. У 1908-1909 гг. У эміграцыі выходзіць замуж за літоўскага інжынера С. Кайрыса. Прозвішча мужа дазволіла ёй зноў вярнуцца на радзіму, дзе ў 1914 г. пачынае выдаваць у Мінску часопіс для моладзі "Лучынка". У 1915 г. Цётка прыкладае шмат намаганняў для арганізацыі беларускіх школ і настаўніцкіх курсаў у Вільні. У 1916 г. памёр бацька, і Алаіза паехала на яго пахаванне. У Лідскім павеце лютавала эпідэмія тыфу. Цётка засталася, каб дапамагчы хворым землякам, але сама заразілася і памерла.

Самымі раннімі з яе вядомых вершаў лічацца "Лета" і "Восень", апублікаваныя ў зборніку "Скрыпка беларуская" (1906). У іх па-майстэрску перададзены асобныя моманты сялянскай працы, апісваюцца летнія ігрышчы і восеньскі кірмаш. У цэлым зборнік увасабляе адраджэнскую плынь у творчасці Цёткі. Амаль адначасова з ім быў надрукаваны яе другі паэтычны зборнік - "Хрэст на свабоду" (1906), які прадстаўляе рэвалюцыйна-змагарскі напрамак яе творчасці. Уключаныя ў яго вершы "Хрэст на свабоду", "Мора", "Пад штандарам" - сапраўдныя шэдэўры рэвалюцыйна-агітацыйнай паэзіі. Асноўныя матывы паэзіі Цёткі - любоў да радзімы, да роднай прыроды, самаахвярнае служэнне народу.

Цётка - адна з пачынальніц беларускай прозы. Яе апавяданні адлюстроўваюць настроі студэнцкай моладзі ("Зялёнка"), цяжкі вясковы побыт ("Навагодні ліст"), гаротны лёс дзяцей, замучаных нечалавечымі ўмовамі жыцця ў капіталістычным грамадстве ("Міхаська"). Апавяданне "Прысяга над крывавымі разорамі" таксама, як і названыя вышэй вершы, друкавалася ў якасці пракламацыі. Пяру Цёткі належаць кніжкі і падручнікі для дзяцей ("Лемантар", "Гасцінец для малых дзяцей", "Першае чытанне для дзетак беларусаў"), публіцыстычныя артыкулы і нарысы, даследаванні па гісторыі беларускага тэатра.

Паэзія Цеткі

Невялікая па аб’ему паэтыч.спадчына Ц.тэматычна і жанрава досыць разнастайная. Ц.магла быць глыбока лірычнай, унатрана засяроджанай, бачыць хараство прыроды, сумаваць па роднай старонцы. У інш.яе вершах чуваць шум буры, якая сімвалізуе народ.рэвалюцыю, гучыць палкі заклік да змагання. Вершы “Хрэст на свабоду”, “Вера беларуса”, “Мора”, “Добрыя весці”, “Суседзям у няволі” з’явіліся як водгук на падзеі 1-й рускай пралетарскай рэвалюцыі. Напісаныя ў 1905-6 творы выяўляюць адчуванні паэткі ў сувязі з развіццем рэвалюц.падзей. “Хрэст на свабоду”, самы ранні па часе напісання сярод названых твораў, распаўсюджваўся як пракламацыя. У ім знайшлі адбітак рэальныя падзеі-расстрэл мірнай дэманстрацыі ў студзені 1905, называюцца канкрт.гістарычныя асобы.Ц.паказала, як рушылася вера ў добрага цара, канчалася народ.цярпенне “Дурняў хрысцяць на свабоду, цар навуку даў народу”. Выступаючы за свабоду і роўнасць ўсіх народаў, паэтка не забывалася на свой “Вера беларуса”У радках верша адлюстраваны спадзяванні, якія ускладвала Ц,на рэвалюцыю. “Мора” мае падзагаловак “Рэвалюцыя народная”, тым самым Ц.падкрэслівала адзначнасць прачытання сімвалічных вобразаў у творы-мора, смока, бога, бітвы і інш. Праз апісанне мора паэтка перадавала ўздым, напал рэвалюц.падзей.Мора парушыла “святы сон бога” (цара). Сышліся 2 сілы-царызм і народ. Жыцце на чужыне зведалі па тых ці іншых прычынах многія бел.пісьменнікі. Тэму тугіпа родных старонцы можна назваць скразной у літ-ры 20ст. Пачынала яе палітыч.эмігрантка А.Пашкевіч. “І душна, і цесна, і сэрца самлела, Мне тут на чужыне, здалек ад сваіх”-скардзіцца паэтка ў в.”З чужыны”. Яна гатова птушкай, “расінкай на хмары” ляцець туды, “дзе Вільня між гоаў гняздо сябе ў’е. Вобраз радзімы, які носіць у сэрцы паэтка, не толькі лясы, дарогі, палеткі, але і “бледныя твары”, панурыспрацаваны люд са смуткам у вачах. Усім ім аўтарверша жадае, “каб жыць...было ў гэтым годзе лягчэй”.

 

11. Жанрава-стылёвая разнастайнасць празаічных твораў Цёткі.

У прозе Цёткі павышана цікавасць да агульначалавечых праблем, да пытанняў маральна-этычнага плану. Героі яе апавяданняў – гэта ахвяры таго ладу жыцця, якога не прымала Ц., з якім яна адкрыта змагалася.

“Прысяга над крывавымі разорамі” – алегарычнае апавяданне ў форме сну. Ідэя саюза рабочага класа і сяланства. Надрукавана ў № 1 “Нашай долі”.

“Навогодні ліст” – побач з бытавымі звесткамі з сяланскага жыцця як бы мімаходзь гаварыцца пра становішча ў краіне, пра рэпрэсіі, пра цяжкае жыццё – іншасказальная форма, каб замаскіраваць свае думкі перад царскай цэнзурай.

Да ліку лепшых празаічных твораў Цеткі адносяцца апавяданні “Зялёнка” і “Міхаська”. Прасякнутыя глыбокім гуманізмам, яны сведчаць пра схільнасць пісьменіццы да псіхалагічнага аналізу, пра яе ўменне зазірнуць ва ўнутраны свет чалавека.

Цікавы ўрывак з апавядання “Зялёнка”, дзе у тэатральнай зале Зялёнка ў свае апошнія хвіліны слухае чароўныя гукі скрыпкі, і музыка гэтая нібы выяўляе яе высыкія мары аб жыцці і прадказвае трагічны фінал. Гэты ўрывак сведчыць пра тое, што ў рэалістычны стыль прозы Цёткі пранікалі рамантычныя рысы, што яе апавяданням былі ўласцівы значныя элементы лірызму. Дарэчы, гэта было характэрна і для некаторых апавяданняў пачатку XX ст. Я. Коласа, З. Бядулі, Ядвігіна Ш., М. Гарэцкага, што сведчыла пра з’яўленне новых стылявых тэндэнцый у нашай прозе ў самы ранні перыяд яе станаўлення і развіцця.

Апавяданне “Зялёнка” мае шмат аўтабіяграфічных дэталяў.

“Міхаська” – яшчэ адно абвінавачванне страшнаму свету бесчалавечнасці, таму сацыяльнаму ладу, які нявечыць самую шчаслівую пару чалавека – дзяцінства.

Цётка была вялікім сябрам маленькага чытача: “Першае чытанне для дзетак беларусаў”.

Навукова-папулярныя творы: “Гутаркі аб птушках”, “Пералётныя птушкі” – друкаваліся ў першым бел. часопісе для дзяцей і юнацтва “Лучынка” (1914) (Была яго рэдактарам).

Падарожныя нарасы пра паездку ў Італію (“З дарогі”) і Фінляндыю (“Успаміны з паездкі ў Фінляндыю”)

Міні-партрэт

пісьменнікаў-нашаніўцаў К. Буйло, А. Гурло

Алесь Гурло нарадзіўся на Случчыне у беднай сям’і. Скончыў чатырохкласнае вучылішча і пакінуў вучобу з-за недастатка грошай. Працаваў пастухом, парабкам, рабочым на заводзе “Вулкан”. 1913 – ідзе ў армію – флот. Прымаў удзел у імперыялістычнай і грамадзянскай войнах.

Першыя вершы – 1909, “Наша ніва”. Нешчаслівая доля мужыка (“Нядоля”, “Сяўцу”). Шмат вершаў напісаў на службе (“Мора”). Самае істотнае – пачуцці і роздум чалавека, як многа перажыў і як многа пабычыў. Вершы друкаваліся ў часопісах і ў зборніках “Барвінак”, “Сузор’е”. Сухоты, калецтва...

Канстанцыя Буйло нарадзілася ў беднай сям’і на Ашмяншчыне. Сям’я часта пераязджала з вёскі ў вёску. У 6 год ужо чытала. Вучылася ў хатніх настаўнікаў. Першы надрукаваны верш – “Лес”, у 10 год. Пад апекай Купалы, быў выдадзены першы зборнік “Курганная кветка” (1914). Спыніла творчасць Першая сусветная вайна. Буйло выходзіць замуж, пераяздждае ў Маскву. Гэта не спрыяла творчасці. Купала зноў дапамагае, але ж – вайна. Рукапіс зборніку згарэў у доме Купалы. Пасля вайны Буйло увесь час пільна працуе. Многія вершы сталі народнымі песнямі. Зборнікі “Світанне” (1950), “Май” (1965), для дзетак “Юрачка” (1957). Памерла ў Маскве.

 

53. Жыццёвы і творчы шлях Максіма Гарэцкага.

6(18) Лютага 1893 - нарадзиуся у в. Малая Багацькаука
1901-1903 вучыцца у пач. Школе
1903-1908 працягвау вучэнне у Вольшы
1909-1913 вучоба у Горацким каморницка-агранамичным вучылишчы.
1913 жыве у Вильни, працуе каморникам, друкуецца у "Нашай Н."
1914 идзе у салдаты, удзельничае у баях. Быу паранены.
1915. Далечваецца у Маскве, працуе чарцежникам, потым зноу на пазицыях.
1916 Пасылаецца у Петраград у Паулаускае пяхотнае вучылишча, камандзируецца у Иркуцк, шмат пиша
1916-1917 зноу на фронце
1917 цяжка хварэе. Лецыцца у Арле, Маскве, Жалезнаводску.
1918 жыве у Смаленску, зноу шмат пиша, друкуецца у "Вольнай Беларуси" "Дзянницы". "Известиях Смоленского Совета". Працуе у газеце "Звязда"
1919 працяг працы у газеце "Звязда" у Минску и Вильни
Пасля акупацыи Вильни Белапаляками працуе выкладчыкам беларуских настауницких курсау и адначасова у Виленскай гимназии.
У Липени 1919 ажаниуся на Леаниле Чарняускай. У 1921 нар. Дачка Елена, у 1922-сын Леанид. Шмат пиша, працуе над "Гисторыяй беларускай литаратуры".
1922 арыштаваны. Пасаджаны у Лукишки, высылаецца у Коуню. Пераязджае у Дзвинск, дзе працуе да липеня 1922.
У кастрычнику 1923 пераязджае з сямей з Вильни у Минск, працуе на рабфаку БДУ, у Камунистычным университэце БССР.
1926 пераезд у Горки. Выкладае Бел. Мову у с/г акадэмии
1928-1930 пераязджае жыць у Минск. Прызначаны вучоным Инбелкульта
1931-1935 жыве и працуе у Вятцы
1935 пераезд у г.п. Пясочня
Быу растраляны у 1939г.

«У лазні” Максім Беларус – 1913 “Наша ніва”

1914 – зб. “Рунь”

1919 – аповесцт “Антон”, “Дзве душы”

1926 – “На імперыялістычнай вайне”, аповесць “Ціхая плынь”, зб. “Досвіткі”

1920 – першая “Гісторыя беларускай літаратуры”

“Віленская камунары”, “Камароўская хроніка”

54. Месца і роля М. Гарэцкага ў нацыянальным прыгожым пісьменстве. Рознабаковы характар таленту. Пакутніцкі лёс мастака.

М. Гарэцки Належыць да лику выдатных дзеячау беларускай культуры. Яго творчасць уяуляе змястоуную и яскравую старонку у гисторыи нацыянальнага прыгожага письменства.
Гарэцки-асоба надзвычай шырокага творчага дыяпазону. Талентавиты мастак слова, адзин з пачынальникау бел прозы, буйны вучоны, гисторык, тэарэтык литаратуры, палымяны публицыст, нястомны змагар за нацыянальнае адраджэнне, педагог, арганизатар лит. Руху, лексикограф, перакладчык, збиральник и прапагандыст вуснай нар. Творчасци. Гарэцки-гэта гонар и сумленне бел. Нацыи, яе дух. Настауник, яки унес велизарны уклад у фармираванне нац. Свядомасци беларусау.

 

Жанрава-стылёвая адметнасць прозы

Ядвігін Ш. увайшоў у бел.лт.як навелст, нарысіст, фельетаніст, перакладчык, аўтар аднаго з першых бел.раманаў. Пісаў ён на бел, польск.і рус.мовах. Яго творчасць развівалася ў агульным рэчышчы ранняй дэмакратыч.бел.прозы, якая вырастала непасрэдна з фальклору і па сваіх стылявых якасцях мела шмат агульнага з народ.казкай.

1-ыя апавяданні пісьменніка лічацца мастацкімі апрацоўкамі, інтэрпрэтацыямі народ.жартў, анекдотаў, гутарак, казак, нагадваюць байкі ў прозе і х-ца вострай сатырыч.скіраванасцю. У іх выкрываюцца зайздрасць, сквапнасць, празмерная цікаўнасць, забабоннасць і іншыя заганы чалавечай натуры. Героямі іх у большасці выпадкаў з'яўляюцца простыя людзі, сяляне, якім аўтар спачувае і якіх павучае з пазіцый народнай маралі. Так, у серыі гумарыстычных навел "Вучоны бык", "Цырк" сяляне трапляюць у даволі кур'ёзныя сітуацыі гарадскога жыцця, дзе паводзяць сябе па-дзіцячы наіўна, даверліва, неразважліва, часам алагічна (прымаюць чалавека за малпу, вераць у магчымасць вучобы бычка на чыноўніка, і інш.). Талент Я.Ш.як сатырыка-байкапісца праявіўся ў алегорыі

"Падласенькі" — сатырай на тых прадстаўнікоў інтэлігенцыі, якія, вывучыўшыся на бацькоўскія грошы, адракаліся ад іх, "Дачэсныя" — выкрыццём сквапнасці, несумленнасці, няўдзячнасці, ашуканства. У апавяданнях-байках Я.Ш.жывелам і птушкам адкрыта прыпісваюцца рысы х-ру той ці іншай групы люлзей.Пазнейшыя творы пісьменніка х-ца большай рэалістычнасцю, сацзавостранасцю. Цяжкая доля вясковай жанчыны паказваецца ў апавяданнях "Гаротная" (пра шматпакутнае жыццё Тамашыхі), "Бярозка" (аб нялюбым замужжы і горкім лёсе Марысі).У цэнтры алегарычнага апавядання "Дуб-Дзядуля" вобраз мужыка, які ў сне шукае ваду старому дубу. Пошукі прыводзяць селяніна да трох азёр, ля якіх ён сустракае трох бабуль — Працу, Бяду і Цярпенне. Бабулі хочуць дапамагчы людзям, але іх вялікія намаганні не могуць пазбавіць чалавека поту, слёз і крыві. У апавяданні паказваецца цяжкі лёс беларускага селяніна, выказваецца шчырае спачуванне народу, мара аб яго лепшым будучым. Я.Ш.-майстар моўных х-тык. Яго алегарычныя апавяданні – жывы прыклад багатай сінанімічнасці, метафарычнасці бел.мовы. Галоўнае для пісьменніка былі дабрыня і любоў да бліжняга, і адзіны прымальны шлях-маральнае ўдасканальванне кожнага чалавека і грамадства ў цэлым.

7. Раман “Золата ”застаўся незакончаным, таму цяжка даць яму ацэнку як цэлснай з’ве. Адзін з першых твораў бел.прозы вялікай эпіч.формы. Твор вызначаецца напружаным драм.сюжэтам, есць цікавыя псіхалагіч.назіранні, а гэта ўжозначнае дасягненне маладой бел.прозы.Ен даследуе у рамане духоўны свет свет герояў, па-мастацкупераканальна падаюцца ўзаемаадносіны галоўных герояў твора-Васіля Дубінскага і Зосі-ад першага знаемства да трагічнай смерці Васіля.

Раман Ядвігіна Ш. "Золата" спалучае ў сабе рэаліст, рамантыч.і дэтэктыўныя прыёмы і сродкі і раскрывае тэму ўлады грошай, іх згубнага ўплыву на чалавека. Падзеі ў рамане адбываюцца на Беларусі пасля адмены прыгоннага права. Цэнтральнымі героямі з'яўляюцца Мікола Стрончык, яго дачка Зося, Васіль Дубінскі, Прузына Салянічышка, Алёкса Гуронак, карчмар Лейба. Сюжэт твора будуецца вакол дэманічнай па натуры Зосі. Яна кахае Алёксу, якога бацькі хочуць ажаніць з багатай Прузынай. Люта ненавідзячы сваю саперніцу, Зося робіць закаханага ў яе Васіля Дубінскага забойцам Прузыны (яна была кінута ў калодзеж). Падазроным жа ў злачынстве аказаўся не Васіль, а Алёкса, які з-за гэтага вымушаны эмігрыраваць ў Амерыку. Зося ў хуткім часе выходзіць замуж за Васіля, сумеснае жыццё для якога становіцца невыносным, трагічным. У стане афекту (калі нованароджаную дачку назвалі Прузынай) ён кідаецца ў калодзеж. Самагубства Васіля ўспрымаецца як божае пакаранне, помста за заўчасную смерць дзяўчыны. У рамане, як адзначалася ў крытычнай літаратуры, перавага аддаецца сюжэту, дзеянню, меладраматычным сцэнам, а не псіхалагічнаму раскрыццю вобразаў, раскрыццю сацыяльна-класавых канфліктаў, што, безумоўна, крыху зніжае мастацкія вартасці твора. Грошы, багаце, золата-вось той д’ябл, які так заблытаў чалавечыя ядносіны і прывеў да трагічнай развязкі. У творы апісаны быт, норавы, патрэбы, спадзяванні бел.селяніна, ярка выяўлены асноўныярысы сялянскай псіхалогіі, узаемаадносіны мужыка з местачковым мяшчанствам.

 

9 Нарадзілася Алаіза Пашкевіч у былым фальварку Пешчын Шчучынскага раёна ў шляхецкай сям'і. Скончыла Віленскае прыватнае сямікласнае вучылішча. Настаўнічала ў вёсцы. У 1902-1904 гг. вучылася на вышэйшых адукацыйных курсах ў Пецярбургу. Найвышэйшае прызначэнне чалавека - барацьба з цемрашальствам, несправядлівасцю, з людскім горам. Веды па медыцыне, гігіене, педагогіцы, батаніцы пасля паспяхова выкарыстоўваліся Алаізай у жыцці. У час яе вучобы ў Пецярбургу аформіўся і дзейнічаў гурток студэнтаў-беларусаў "Круг беларускай народнай прасветы". А. Пашкевіч становіцца актыўнай удзельніцай барацьбы з царызмам. Тады ж пачаўся і шлях Алаізы ў літаратуру. У нелегальных выданнях гуртка - "Каляднай пісанцы" і "Велікоднай пісанцы" - былі змешчаны яе вершы. У 1904 г. А. Пашкевіч вярнулася ў Вільню і распачала актыўную прапагандысцкую работу, адначасова працавала фельчаркай у Нова-Вілейскай бальніцы. Пад пагрозай арышту была вымушана ў 1905 г. на нейкі час пакінуць Вільню, але хутка вярнулася і прыняла ўдзел у выпуску першай беларускай газеты "Наша доля". І зноў эміграцыя. Цётка едзе ў Галіцыю, дзе паступае на філасофскі факультэт Львоўскага універсітэта. Займаецца вывучэннем беларускага тэатра і фальклору. Матэрыяльная незабяспечанасць, напружаная творчая праца абвастраюць хваробу лёгкіх. У 1908-1909 гг. У эміграцыі выходзіць замуж за літоўскага інжынера С. Кайрыса. Прозвішча мужа дазволіла ёй зноў вярнуцца на радзіму, дзе ў 1914 г. пачынае выдаваць у Мінску часопіс для моладзі "Лучынка". У 1915 г. Цётка прыкладае шмат намаганняў для арганізацыі беларускіх школ і настаўніцкіх курсаў у Вільні. У 1916 г. памёр бацька, і Алаіза паехала на яго пахаванне. У Лідскім павеце лютавала эпідэмія тыфу. Цётка засталася, каб дапамагчы хворым землякам, але сама заразілася і памерла.

Самымі раннімі з яе вядомых вершаў лічацца "Лета" і "Восень", апублікаваныя ў зборніку "Скрыпка беларуская" (1906). У іх па-майстэрску перададзены асобныя моманты сялянскай працы, апісваюцца летнія ігрышчы і восеньскі кірмаш. У цэлым зборнік увасабляе адраджэнскую плынь у творчасці Цёткі. Амаль адначасова з ім быў надрукаваны яе другі паэтычны зборнік - "Хрэст на свабоду" (1906), які прадстаўляе рэвалюцыйна-змагарскі напрамак яе творчасці. Уключаныя ў яго вершы "Хрэст на свабоду", "Мора", "Пад штандарам" - сапраўдныя шэдэўры рэвалюцыйна-агітацыйнай паэзіі. Асноўныя матывы паэзіі Цёткі - любоў да радзімы, да роднай прыроды, самаахвярнае служэнне народу.

Цётка - адна з пачынальніц беларускай прозы. Яе апавяданні адлюстроўваюць настроі студэнцкай моладзі ("Зялёнка"), цяжкі вясковы побыт ("Навагодні ліст"), гаротны лёс дзяцей, замучаных нечалавечымі ўмовамі жыцця ў капіталістычным грамадстве ("Міхаська"). Апавяданне "Прысяга над крывавымі разорамі" таксама, як і названыя вышэй вершы, друкавалася ў якасці пракламацыі. Пяру Цёткі належаць кніжкі і падручнікі для дзяцей ("Лемантар", "Гасцінец для малых дзяцей", "Першае чытанне для дзетак беларусаў"), публіцыстычныя артыкулы і нарысы, даследаванні па гісторыі беларускага тэатра.

Паэзія Цеткі

Невялікая па аб’ему паэтыч.спадчына Ц.тэматычна і жанрава досыць разнастайная. Ц.магла быць глыбока лірычнай, унатрана засяроджанай, бачыць хараство прыроды, сумаваць па роднай старонцы. У інш.яе вершах чуваць шум буры, якая сімвалізуе народ.рэвалюцыю, гучыць палкі заклік да змагання. Вершы “Хрэст на свабоду”, “Вера беларуса”, “Мора”, “Добрыя весці”, “Суседзям у няволі” з’явіліся як водгук на падзеі 1-й рускай пралетарскай рэвалюцыі. Напісаныя ў 1905-6 творы выяўляюць адчуванні паэткі ў сувязі з развіццем рэвалюц.падзей. “Хрэст на свабоду”, самы ранні па часе напісання сярод названых твораў, распаўсюджваўся як пракламацыя. У ім знайшлі адбітак рэальныя падзеі-расстрэл мірнай дэманстрацыі ў студзені 1905, называюцца канкрт.гістарычныя асобы.Ц.паказала, як рушылася вера ў добрага цара, канчалася народ.цярпенне “Дурняў хрысцяць на свабоду, цар навуку даў народу”. Выступаючы за свабоду і роўнасць ўсіх народаў, паэтка не забывалася на свой “Вера беларуса”У радках верша адлюстраваны спадзяванні, якія ускладвала Ц,на рэвалюцыю. “Мора” мае падзагаловак “Рэвалюцыя народная”, тым самым Ц.падкрэслівала адзначнасць прачытання сімвалічных вобразаў у творы-мора, смока, бога, бітвы і інш. Праз апісанне мора паэтка перадавала ўздым, напал рэвалюц.падзей.Мора парушыла “святы сон бога” (цара). Сышліся 2 сілы-царызм і народ. Жыцце на чужыне зведалі па тых ці іншых прычынах многія бел.пісьменнікі. Тэму тугіпа родных старонцы можна назваць скразной у літ-ры 20ст. Пачынала яе палітыч.эмігрантка А.Пашкевіч. “І душна, і цесна, і сэрца самлела, Мне тут на чужыне, здалек ад сваіх”-скардзіцца паэтка ў в.”З чужыны”. Яна гатова птушкай, “расінкай на хмары” ляцець туды, “дзе Вільня між гоаў гняздо сябе ў’е. Вобраз радзімы, які носіць у сэрцы паэтка, не толькі лясы, дарогі, палеткі, але і “бледныя твары”, панурыспрацаваны люд са смуткам у вачах. Усім ім аўтарверша жадае, “каб жыць...было ў гэтым годзе лягчэй”.

 

11. Жанрава-стылёвая разнастайнасць празаічных твораў Цёткі.

У прозе Цёткі павышана цікавасць да агульначалавечых праблем, да пытанняў маральна-этычнага плану. Героі яе апавяданняў – гэта ахвяры таго ладу жыцця, якога не прымала Ц., з якім яна адкрыта змагалася.

“Прысяга над крывавымі разорамі” – алегарычнае апавяданне ў форме сну. Ідэя саюза рабочага класа і сяланства. Надрукавана ў № 1 “Нашай долі”.

“Навогодні ліст” – побач з бытавымі звесткамі з сяланскага жыцця як бы мімаходзь гаварыцца пра становішча ў краіне, пра рэпрэсіі, пра цяжкае жыццё – іншасказальная форма, каб замаскіраваць свае думкі перад царскай цэнзурай.

Да ліку лепшых празаічных твораў Цеткі адносяцца апавяданні “Зялёнка” і “Міхаська”. Прасякнутыя глыбокім гуманізмам, яны сведчаць пра схільнасць пісьменіццы да псіхалагічнага аналізу, пра яе ўменне зазірнуць ва ўнутраны свет чалавека.

Цікавы ўрывак з апавядання “Зялёнка”, дзе у тэатральнай зале Зялёнка ў свае апошнія хвіліны слухае чароўныя гукі скрыпкі, і музыка гэтая нібы выяўляе яе высыкія мары аб жыцці і прадказвае трагічны фінал. Гэты ўрывак сведчыць пра тое, што ў рэалістычны стыль прозы Цёткі пранікалі рамантычныя рысы, што яе апавяданням былі ўласцівы значныя элементы лірызму. Дарэчы, гэта было характэрна і для некаторых апавяданняў пачатку XX ст. Я. Коласа, З. Бядулі, Ядвігіна Ш., М. Гарэцкага, што сведчыла пра з’яўленне новых стылявых тэндэнцый у нашай прозе ў самы ранні перыяд яе станаўлення і развіцця.

Апавяданне “Зялёнка” мае шмат аўтабіяграфічных дэталяў.

“Міхаська” – яшчэ адно абвінавачванне страшнаму свету бесчалавечнасці, таму сацыяльнаму ладу, які нявечыць самую шчаслівую пару чалавека – дзяцінства.

Цётка была вялікім сябрам маленькага чытача: “Першае чытанне для дзетак беларусаў”.

Навукова-папулярныя творы: “Гутаркі аб птушках”, “Пералётныя птушкі” – друкаваліся ў першым бел. часопісе для дзяцей і юнацтва “Лучынка” (1914) (Была яго рэдактарам).

Падарожныя нарасы пра паездку ў Італію (“З дарогі”) і Фінляндыю (“Успаміны з паездкі ў Фінляндыю”)