Вопрос №27: культура Беларусі першай паловы хіх ст.

После присоединения белорусских земель к России национально-культурное развитие Беларуси проходило в новых условиях, связанных с формированием капиталистических производственных отношений. В ней происходили серьезные качественные изменения. Была нарушена религиозная монополия в культуре. Она все больше принимала светский характер. Отличительной чертой развития культуры Беларуси было усиление в первой трети 19 в. ее полонизации. Это было обусловлено политикой императора Александра I, которая была направлена на становление польской государственности, и нашла поддержку среди польского магнатства и полонизированной шляхты. Польский язык был языком абсолютного большинства образованного населения, языком просвещения, литературы и театра. Особенно активно, до изгнания из России в 1820 г., действовали в этом направлении иезуиты. Они располагали рядом учебных заведений. Обучение в них велось на польском языке. Особенно активно действовала Полоцкая иезуитская коллегия, которой в 1812 г. указом царя была присвоена степень Академии. Одновременно в Беларуси проводилась политика распространения русской культуры. Эта политика была осторожной при Екатерине II, либеральной при Александре I и жесткой и решительной во времена Николая I. Безусловно, культура Беларуси отражала социальную структуру общества. Составными частями ее были магнатская культура, поместно-дворянская культура средней и мелкой шляхты, культура мещан и населения городов и местечек, крестьянская культура. В соответствии с реформой просвещения 1803 - 1804 гг. школьная система строилась по принципу единства и преемственности. В каждом губернском городе создавалась гимназия, в уездном городе - уездное училище, в деревнях - церковно -приходские школы. Все учебные заведения белорусских губерний вошли в состав Виленского учебного округа и стали подчиняться Виленскому университету, который осуществлял контроль за работой школ, его преподаватели готовили программы обучения, писали учебники. После восстания 1830 - 1831 гг. царское правительство меняет политику в области образования. 1 мая 1832 г. был закрыт Виленский университет. В Вильно остается Медико-хирургическая Академия, созданная на базе медицинского факультета (работает до 1840 г.). Обучение во всех типах школ переводится на русский язык. Учителя, не владеющие русским языком, отстраняются от преподавания. В культуре Беларуси первой половины 19 века значительное место принадлежало театру. Развивалось как любительское, так и профессиональное театральное искусство. Первая половина 19 века явилась началом сбора и публикаций белорусской народной песни, попытки ее композиторской и концертной обработки. Большой интерес представляют произведения А. Абрамовича, В. Стефановича, Ф. Миладовского. Таким образом, в условиях полонизации и русификации белорусский народ сумел сохранить этнический облик, формировать и развивать национальную культуру, которая проявилась в становлении белорусского языка, новой белорусской литературы и искусства.

 

ВОПРОС №28: Адмена прыгоннага права і іншыя буржуазныя рэформы ў Беларусі.

Дзве галоўныя прычыны абумовiлi адмену прыгоннага права ў Расii: iснаванне прыгоннiцтва стрымлiвала эканамiчнае развiцце дзяржавы; узрастанне антыпрыгоннiцкага руху, перш за ўсе сярод сялянства, пагражала моцным сацыяльным выбухам. Стала вiдавочна, што прыгоннiцкая сiстэма гаспадаркi значна праiграе капiталiстычнай.Ва ўрадавых колах у рэшце рэшт зразумелi, што час адмены прыгоннага права наспеў. Рэформу вырашана было пачаць з заходнiх губерняў.19 лютага 1861 г. Аляксандр II зацвердзiў заканадаўчыя акты, якiя тычылiся адмены прыгоннага права i звярнўся да народа з “Манiфестам”. У адпаведнасцi з “Манiфестам” селянiн адразу атрымлiваў асабiстую свабоду i шэраг грамадзянскiх правоў.Для непасрэднага правядзення рэформы на месцах стваралiся спецыяльныя органы – павятовыя мiравыя з’езды i губернскiя па сялянскiх справах установы.Калi да рэформы ў селянiна зямлi было звыш вышэйшай нормы, то памешчык меў права адрэзаць лiшак на сваю карысць. Свой палявы надзел зямлi сяляне павiнны былi выкупiць ва ўласнасць. У вынiку сяляне станавiлiся даўжнiкамi дзяржавы i на працягу 49 гадоў павiнны былi выплочваць выкупныя плацяжы разам з працэнтамi за пазыку. Паўстанняе 1863–1864гг. прымусiла ўрад унеслi iстотныя змены ў ажыццяўленне сялянскай рэформы на Беларусi. Тут уводзiўся абавязковы выкуп сялянскiх надзелаў; спынялася часоваабавязанае становiшча сялян, яны станавiлiся ўласнiкамi; выкупныя плацяжы знiжалiся; былi створаны павятовыя паверачныя камiсii для праверкi i выпраўлення ўстаўных грамат; у адпаведнасцi з законам 1867 г. дзяржаўныя сяляне на Беларусi пераводзiлiся з аброку на выкуп i станавiлiся ўладальнiкамi сваiх надзелаў.

Рэформа 1861 г. Лiквiдавала прыгоннае права. Аднак гэтага было не дастаткова. Расii былi патрэбны iншыя рэформы дзяржаўна-палiтычнага ладу. У 60–70-я гады ўрад шэраг пастаноў аб правядзеннi рэформ: земскай, судовай, гарадской, ваеннай, у галiне народнай адукацыi i друку. Самай радыкальнай была судовая рэформа (20 лiстапада 1864 г.). Былi абвешчаны нязменнасць суддзяў, незалежнасць суда ад адмiнiстрацыi, вусны характар, спаборнасць i галоснасць судовага працэсу. Пры разглядзе крымiнальных спраў прадугледжваўся ўдзел у судовым працэсе прысяжных засядацеляў, ствараўся iнстытут адвакатаў. На Беларусi судовая рэформа пачалася толькi ў 1872 г. з увядзення мiравых судоў.Земская рэформа, прынятая 1 студзеня 1864 г., прадугледжвала стварэнне ў паветах i губернях выбарных устаноў для кiраўнiцтва мясцовай гаспадаркай, народнай асветай, медыцынскiм абслугоўваннем насельнiцтва i iншымi справамi непалiтычнага характару. На Беларусi была праведзена гарадская рэформа (прынята ў 1870, а пачалася ў 1875). Яна абвяшчала прынцып усесаслоўнасцi пры выбарах органаў гарадскога самакiравання. Права выбіраць і быць абранымі ў гарадскую думу атрымалі толькі тыя, хто плаціў гарадскія падаткі.Рэфармаванне армii ў Расii пачалося ў 1862 г., калi былi ўтвораны 15 ваенных акруг i скарочаны тэрмiн службы да 7–8 гадоў. У 1874 г. з была увядзена усеагульная воiнская павiннасць.Буржуазны характар насiлi школьная (1864 г.) i цэнзурная(1865 г.) рэформы. Школа абвяшчалася ўсесаслоўнай. Новы цэнзурны статут значна пашыраў магцымасцi друку.

ВОПРОС №29: Сельская гаспадарка і прамысловасць у Беларусі ў 60 – 90-я гг. ХІХ ст.

После отмены крепосного права основой экономики Бел.с/х.Капитализм в с/х развивался благодаря росту промышленностиэгородов.Особенностью развития с/х 80-90в нашего края явл-сь специализация на техн.культурах(лен).Развитие капитализма в деревне вело к расширению крестьянства.С одной стороны росло кол-во бедных безземельных.Богатые крестьяне вели свое хоз-во при помощи наемной силы производя продукцию земледелия и животноводства.Во 2-ой пол.19в пром-ть Бел. развивается в направлении переработки местного и с/х сырья.Так в 1860 на Бел. насчитывалось140 мануфактурэ,76 фабрик и заводов и 20тыс.ремесленых мастерских.К к 19в. кол-во фабрик и заводов достигает 1137. Спичичная фабрика в Борисове, табачная в Гродно. Особенностью было иностранное влияние капитала в крае. К концу 19в. происходит снижение кол-во дворян среди промышленников и растет число купцов и мещан среди них. В Городах Беларуси проживало 655 тыс. человек около 500 тыс. в местечках.Процессы градообразования быстрее всего шли в центре и на западе Бел., что было связано в ж/д строительством, тесными связями этих территорий с общероссийским и иностранными рынками. Происходит изменение и в торговле края. Основным сословием явилось купечество. В это время изменяется структура торговли, теряют свое значение кирмаши, активизируется торговля в магазинах и лавках. Отмена крепостного права повлекла за собой, более быстрое развитие с/х края. Способствовала осуществлению земской, судебной, школьной, военной реформе городского самоуправления; более быстрому развитию капитолизма в с/х и промышленности края.

На Беларусi памешчыцкае землеўладанне не толькi пераважала, але i мела выразны латыфундыяльны характар. Буйныя памешчыкi валодалi дзесяткамi i сотнямi тычяч дзесяцiн зямлi, а сялянскiя надзелы былi значна меншымi.Пераход да капiталiстычнага земляробства на Беларусi адбываўся паступова. На змену прыгоннiцтву спачатку прыйшла змешаная сiстэма гаспадаркi.Пасля рэформы 1861 г. сельская гаспадарка Беларусi ўсе шырэй уцягвалася ў рыначныя сувязi. Шмат памешчыцкiх гаспадарак перайшло на капiталiстычны шлях развiцця. Разам з тым, многiя памешчыкi самi не вялi гаспадарку i сдавалi зямлю ў арэнду.У першыя два дзесяцiгоддзi пасля рэформы важнейшай галiной гандлёвага земляробства заставалася вытворчасць збожжа. Аднак у вынiку сусветнага аграрнага крызiсу 80–90-х гг. цэны на яго рэзка панiзiлiся. Гэта прымусiла беларускiх памешчыкаў пераходзiць на вытворчасць такiх прадуктаў, якiя давалi большы прыбытак. У 90-я гг. галоўнай спецыялiзаванай галiной у сельскай гаспадарцы Беларусi стала малочная жывёлагадоўля. Спецыялiзацыя памешчыцкай гаспадаркi праявiлася ў пашырэннi вытворчасцi тэхнiчных культур. Сярод iх першае месца займала бульба. Значнае месца ў канцы ХIХ ст. у беларускiх губернях займала прамысловае садаўнiцтва i агароднiцтва.Прамысловасць Беларусi развiвалася ў цеснай сувязi з агульнарасiйскай, але мела i свае асаблiвасцi. У прамысловасцi Беларусi iшоў працэс пераходу ад ручной працы да машыннай. Рамяство i мануфактуру паступова выцясняе капiталiстычная фабрыка.Значна адставала Беларусь ад Расii па ўзроўню канцэнтрацыi вытворчасцi. Дробныя прадпрыемствы складалi на Беларусi асноуную частку усiх фабрык i заводаў. Значнае развiцце на Беларусi атрымалi запалкавая i папярова-кардонная вытворчасць.Вельмi шмат было на Беларусi прадпрыемстваў, звязаных з перапрацоўкай сельскагаспадарчай сыравiны. Iснавалi таксама кафляныя i шклозаводы.Значнаму павелiчэнню тэмпаў развiцця прамысловасцi Беларусi спрыяла стварэнне густой сеткi чыгуначных дарог.Важную ролю ў эканомiцы Беларусi адыграваў рачны транспарт.

 

ВОПРОС №30: Паўстанне 1863 г. у Беларусі. К.Каліноўскі. Грамадзянска-палітычны рух у 70 - 90-я гг. ХІХ ст.

З часоў падзелу Рэчы Паспалітай польскі патрыятычны рух не даваў спакою расійскім уладам. Польскі патрыятычны лагер падзяліўся на дэмакратаў, якія выступалі за паўстанне, і лібералаў – прыхільнікаў мірных сродкаў барацьбы.Тыя, хто быў за паўстанне, атрымалi назву “чырвоныя”. Яны падзялялiся на правых i левых. Першыя рабiлi стаўку на шляхту i асцерагалiся шырокага сялянскага руху.Яны прадугледжвалi надзяленне сялян зямлёй за кошт яе частковай канфiскацыi ў памешчыкаў пры абавязковай грашовай кампенсацыi. Левыя разлiчвалi на сялянскую рэвалюцыю.Працiўнiкаў паўстання называлi “белымi”. Гэта былі пераважна памешчыкi, сярэдняя буржуазiя, частка iнтэлiгенцыi.Гэтыя палiтычныя плынi сфарміраваліся і iснавалi не толькi ў Польшчы, але i на тэрыторыi Беларусi i Лiтвы.Восенню 1861 г. у Варшаве з разнастайных рэвалюцыйных груповак быў арганiзаваны паўстанцкi гарадскi камiтэт.“Левых” ў Беларусi ўзначальваў Канстанцiн Калiноўскi (1838–1864). Ён паходзiў з сям’i збяднелага шляхцiца Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю з разначыннай iнтэлiгенцыi. Выдаў 7 нумароў падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове “Мужыцкая праўда”.Была выкладзена праграма паўстання: Польшча абвяшчалася незалежнай краiнай з роўнымi правамi ўсiх яе грамадзян перад законам, дазвалялася дзейнасць ўнiяцкай царквы, планавалася перадаць сялянам iх зямельныя надзелы ў поўнае ўладанне, а памешчыкам выплацiць кампенсацыю з дзяржаўнай казны.У студзенi–лютым 1863 г. ў Беларусi з’явiлiся першыя паўстанцкiя атрады, якiя прыйшлi з Польшчы. Найбольш актыўна паўстанцы дзейнiчалi ў Гродзенскай губернi, дзе ваяводскiм камiсарам быў К. Калiноўскi.Паўстанне 1863–1864 гг. адбывалася ва ўмовах правядзення аграрнай рэформы ў Расii.Поспеху ў барацьбе з паўстаннем расійскiя ўлады дасягнулi не толькi дзякуючы вайсковай сiле.У чэрвенi 1863 г. ў Вiльню вярнуўся К. Калiноўскi, а ў лiпенi ён стаў старшынёй Вiленскага аддзела. Да канца лета ў руках К. Калiноўскага сканцэнтравалася ўсё кiраўнiцтва паўстанцкiмi атрадамi на тэрыторыi Лiтвы i Беларусi. Аднак выратаваць паўстанне ўжо не удалося.

ВОПРОС №31: Асноўныя накірункі палітыкі самадзяражаўя ў Беларусі ў канцы ХVІІІ – першай палове ХІХ ст.

Периодическая печать Беларуси была представлена в основном официальными изданиями, среди них - "Гу­бернские ведомости". "Виленский вестник', "Вестник За­падной России'."'Епаркиальные новости'. В 1906 г. нача­ла издаваться на белорусском языке газета 'Наша доля*. потом 'Наша нива".В формировании белорусского профессионального те­атра большую роль сыграла театральная культура рус­ского, украинского и польского народов. В белорусских городах действовали мастные русские драмтеатры, вы­ступали актеры столичных городов. На Беларусь приез­жали украинские и польские театральные коллективы.В начале XX в. возник первый белорусский настоящий профессиональный театр - труппа И. Буйницкого. Он выступал во многих городах, в том числе в Варшаве и Петербурге.Преемником первой белорусской труппы стало пер­вое товарищество белорусской драмы и комедии, воз-режиссер Ф. Жданович, Первым шагом в организации профессиональной под­готовки художников на территории Беларуси стало со­здание в 1866 г. рисовальной школы И. Трутнеаа. В 90-е гг. XIX в. открылись художественные школы в Минске и Витебске.

Значительный вклад в развитие пейзажной живописи внес белорусский художник Горовский, бытовой живожакра являлся Альхимович. В жанре портрета работал Кругер. Традиции русского лирического пейзажа разви­вал художник Белыницкий-Бируля.

До конца XIX а. а белорусском зодчестве господство­вала эклектика - сочетание разнородных стилевых эле­ментов: неоготики, необарокко, нворомвнского и др. На ряду с этим в конце XIX в. появляется новый стиль -модерн. Представители модерна использовали свобод­ную планировку, своеобразный архитектурный декор для создания необычных зданий, все элементы его подчиня­лись единому образно-символическому замыслу. Модерн просуществовал до Первой мировой войны на Белару­си, но широкого распространения не получил.

Развивалось также на Беларуси декоративно-приклад­ное искусство - создание художественных изделий, име­ющих практическое значение в быту и художественная обработка предметов (мебели, орудий труда, украшений. игрушек и т.дВозросла потребность в учителях для нродных учи­лищ. Поэтому создаются учительские семинарии. Пер­вой из них на территории Беларуси начала работу в 1864 г. учительская семинария в Моподечно. Позднее были открыты Полоцкая. Несвижская. Свислочская учительс­кие семинарии.

Во второй половине XIX в. начинается новый этап в развитии белорусской литературы. Вершиной ее разви­тая в это время стало творчество Ф. Богушевича - родо­начальника критического реалиама в белорусской лите­ратура. Центральная тема его творчества - жизнь кресть­ян, поиск справедливости и выход из социального бес-.правия.В начале ХХв. новые темы, мотивы и образы принеслибелорусскую литературу Тетка. Я. Купала, Я. Колес, М. Богданович. Основателями новой белорусской литера­туры и литературного языка по праву считаются Я. Купа­ла и Я. Колас.

Неотъемлемой частью духовной культуры белорусов было устное народное творчество. В нем отражались все изменения в жизни общества.

Большое значение имели работы Сапунова. Носовича, Никифорооского, Довнар-Заполь-ского. Карского и др.