Тема № 3: Исследователи гагаузского языка. 


Мы поможем в написании ваших работ!



ЗНАЕТЕ ЛИ ВЫ?

Тема № 3: Исследователи гагаузского языка.



Письменный народно-разговорный язык и язык фольклора впервые стал известен в науке в начале 20 века благодаря трудам русского этнографа В.А.Мошкова.

В конце 19 века Валентин Александрович приезжал в гагаузские села Бендерского и Измаильского уездов Бессарабской губернии России. В результате экспедиций В.Мошков собрал богатый этнографический и фольклорный материал, на базе которого написаны научные труды по этнографии и языку гагаузов Бессарабии. Они были изданы в серии В.В.Радлова «Образцы народной литературы тюркских племен» с 1901 по 1904 год.

Работа В.А.Мошкова «Гагаузы Бендерского уезда» дает полное представление о жизни, быте, обычаях и обрядах бессарабских гагаузов конца 19 века. После выхода в свет второй книги В.Мошкова «Наречия бессарабских гагаузов» по содержащимся в ней фольклорным текстам и словарю тюркологи всего мира получили ясное представление о гагаузском народно-разговорном языке, как об одном из тюркских языков (тогда еще бесписьменном).

Следующий исследователь, который внес большой вклад в развитие гагаузской культуры – гагаузский просветитель Михаил Чакир. В 1910-1930-х годах он перевел на гагаузский язык литературу религиозного содержания (Евангелие, Литургию, Старый и Новый завет и др.) и издал ее в Кишиневе. До 1918 г. он писал на гагаузском языке буквами русского алфавита. После 1918 г., когда Бессарабия стала принадлежать Румынии, он использовал румынский алфавит.

Первые научные статьи о гагаузском языке появились только в 30-е годы XX века. Они были написаны русским тюркологом профессором Н.К.Дмитриевым на основе изучения материалов, собранных В.А.Мошковым. Благодаря тому, что Мошков записал тексты в фонетической транскрипции, с учетом всех тонкостей произношения гагаузского языка, Н.К.Дмитриев смог подробно описать фонетику гагаузского языка в сопоставлении с фонетикой турецкого языка.

В статье «Гагаузская фонетика» (1933 г.), Н.К.Дмитриев впервые выделил гласный звук (ä), долгие гласные и многое другое.

В статье «Гагаузские этюды» (1939 г.) была рассмотрена морфология и синтаксис гагаузского языка, выявлены отличие его от синтаксиса турецкого и других тюркских языков.

Еще две его статьи Дмитриева были опубликованы после его смерти (скончался в декабре 1954 г.) в книге «Строй тюркских языков» (1962 г.):

1. «Долгие гласные в гагаузском языке», в которой тюрколог проанализировал вторичные долгие гласные в гагаузском языке;

2. «К вопросу о словарном составе гагаузского языка», в которой автор на основе анализа словаря В.А.Мошков рассмотрел словарный состав гагаузского языка и пришел к выводу, что большинство гагаузских слов тюркского происхождения. А также привел более 100 примеров семантических отличий гагаузской лексики от турецкой.

Таким образом, в четырех статьях Н.К.Дмитриева дано описание многих характерных черт гагаузского языка, что положило начало его всестороннему исследованию в науке.

В послевоенные годы (1947, 1948 гг.) московские и ленинградские студенты и аспиранты Н.К.Дмитриева приезжали на языковую практику и для сбора материала к дипломным работам и диссертациям в гагаузские села Молдавии и Украины. Среди них была и Л.А.Покровская, в будущем всемирно известный тюрколог. В 1949 г., по итогам собранного в ходе практики материала, Л.А.Покровская защитила в Ленинграде дипломную работу на тему «Гагаузские народные песни», а в 1953 году защитила в Москве диссертацию на тему «Песенное творчество гагаузов».

В 1964 г. Людмила Александровна издала первую грамматику гагаузского языка «Грамматика гагаузского языка. Фонетика и морфология». Благодаря этому тюркологи всего мира получили возможность изучать гагаузский язык.

В 1965 г. Д.Н.Танасоглу защитил в Баку диссертацию по синтаксису «Сложноподчиненные предложения в гагаузском языке».

В 1960-е - 1970-е годы в Москве под руководством Л.А.Покровской были защищены три диссертации по гагаузскому языку: по диалектологии – Б.П.Тукан («Вулканештский диалект гагаузского языка»), по лексикологии – В.А.Сычева («Арабские и персидские лексические заимствования в гагаузском языке»), по синтаксису – Г.А.Гайдаржи («Типы придаточных предложений в современном гагаузском языке»).

В эти же годы за рубежом гагаузским языком занимались румынский тюрколог Владимир Дримба (исследовал фонетику буджакских гагаузов на основании трудов В.А.Мошкова, гагаузско-румынскому словарю М.Чакира, статей по фонетике Н.К.Дмитриева и Л.А.Покровской) и польский тюрколог Владимир Зайончковский (исследовал фольклор гагаузов Болгарии в книге на польском языке «Язык и фольклор гагаузов Болгарии» Краков, 1966.).

В 1972 г. С.С.Куроглу защитил кандидатскую диссертацию по этнографии («Семейная обрядность гагаузов 19 – нач. 2 вв.»).

В 1974 году Л.А.Покровской была защищена докторская диссертация «Синтаксис гагаузского языка в сравнительном освещении».

В 1977 г. М.В.Маруневич защитила диссертацию по этнографии («Материальная культура гагаузов к.19 – нач.20 вв.»).

В 1987 г. И.В.Дрон защитил диссертацию по топонимии.

В 1997 г. Е.С.Сорочану защитила диссертацию по календарным обычаям и обрядам («Терминология болгарской календарной обрядности в сравнении с гагаузской»).

В 1998 г. Л.С.Чимпоеш защитила диссертацию по фольклору («Дастанный эпос гагаузов»).

В 1999 г. В.И.Сырф защитил диссертацию по фольклору («Гагаузские волшебные сказки»).

В 1999 г. Федора Арнаут защитила диссертацию по фольклору

В 2000 г. Гюллю (Валентина) Каранфил защитила диссертацию в г. Баку по лексикологии.

В 2000 г. были защищены еще две диссертации:

- Е.Н.Квилинкова по календарным обычаям и обрядам («Календарная обрядность гагаузов к.19 – 20 вв.»).

- Д.Е.Никогло по питанию («Традиционная пища гагаузов19- нач. 20 вв.»).

В 2002 г. И.Д.Банкова защитила диссертацию по синтаксису («Именные словосочетания в гагаузском языке»).

В настоящее время происходит дальнейшее изучение гагаузского языка и литературы, разрабатываются термины, создаются словари и т. д.

 

Tema №: Gagauzların Birinci dünnää kongresi.

Orak (iyül) ayın 20-21-dä 2006-cı yılda Gagauziyanın baş kasabasında Komratta yapıldı (geçti) Gagauzların Birinci Dünnää kongresi. Kongrestä pay aldı delegatlar Moldovadan, Ukrainadan, Rusiyadan, Bulgariyadan, Romıniyadan, Kanadadan, Germaniyadan, Türkiyedän h.b. devletlerdän dä.

Kongresin çeketmesindä Ay İoan Predteçä klisesindä yapıldı liturgiya. Liturgiyaya geldilär Moldovanın Prezidenti V.Voronin, Gagauziyanın Başkanı Georgiy Tabunşik, kongresin delegatları, Parlamentinin hem Halk Topluşun deputatları, musaafirlär.

Liturgiyadan sora geçti ţeremoniya Slava Aleyasının açılışı, angısında var 14 anma taşı milli aydınnadıcıların, yazıcıların, revolüţionerlerin barelyefleri.

Bundan sora Kultura evindä hepsi musaafirlär kongresin ilk oturuşuna toplandılar. İlkin okundular kutlamaklar, sora kongresi Georgiy Tabunşik açtı. O belli etti kongresin maasuz önemniliini. Pek emoţiyalı oldu V.V.Voroninin dokladı. O söledi: ‘Neredä siz yaşamarsanız, angı devletlerin vatandaşları olmarsanız, Moldova vardı hem kalêr sizin Vatanınız, sizin eviniz. Burada sizi herzaman sevinerlär, burada sizi herzaman duyguylan seleyeceklär sizä.’

Gagauziya bilim aaraştırma kurumun direktoru Stepan Bulgarın dokladı oldu gagauz halkın istoriya için. Sora Mariya Kara Komrat devlet universitetin rektoru dokladını okudu. Profesor Mihail Guboglu da hem başka delegatları dokladları okudu.

Kongresin musaafirlerinä gösterildi konţert, neredä pay aldılar simfoniya orkestrası Kişinövdän, solistlär: Stepan Kurudimov, Marina Radiş, türkü hem oyun gagauz ansamblileri ‘Düz ava’ hem ‘Kadınca’, folklor ansamblileri Bulgariyadan hem Graţiyadan.

Önemni olay kongresin programasında oldu Gagauziyanın resim galereyasının aşılışı Komratta. Bundan sora delegatlara interesli Komrat regional istoriya hem memleketi aaraştıran muzeyinä ekskursiya (gezi) oldu.

Kongresin ikinci günündä Komrat devlet universitetindä yapıldılar sekţiya oturuşları, angıların temaları oludu kultura, bilgi, üürenmäk, biznes. Oturuşların bitkisindä kongresin iç dildä (gagauzça, inglizçä hem rusça,)rezolüţiyası kabledildi. Bu gündä taa Gagauz milli istoriya-etnografiya D.Karaçoban adına muzeyinä Beşalmada hem Çadırda beygir fermasına ‘At-Prolin’ gezi oldu.

Gagauzların Birinci Dünnää Kongresi istoriyalı bir olay gagauz halkın istoriyasında. İlk kerä üzlär yıllardan sora gagauzlar dünneenin çok devletlerindän toplandılar bir erdä – Gagauziyada.

 

Gagauzların Ikinci Dünnää Kongresi

Harman ayın 18-19-da 2009-cu yılda Gagauziyanın baş kasabasında – Komratta gecti Gagauzların İkinci Dünnää kongresi, angısında pay aldılar 650 delegat hem musaafirlär, angıları geldilar 16 devlettän. Gagauzların Ikinci Dünnää Kongresin programası hazırlandı iki gün için.

İlk gündä, harman ayın 18-dä, Komradın Kultura evindä gecti kongres açılışın ţeremoniyası, angısında pay aldılar Gagauziyanın Baskanı Mihail Formuzal, Moldovanın Prezidenti Vladimir Voronin hem delegatlar.

Mihail Formuzal kendi dokladında söledi, ani “... taa 20 yıl geeri hiç kimsecii bilmäzdi gagauz halkın yasaması için, ama büün onun için biler bütün dünnää.” Gagauziyanın Baskanı belli etti: ”Gagauz halkı geçirdi pek çok zorluklar kendi istoriyasında – 2 dünnää cenkleri, aaçlık, represiyalar, Sovet Birliin daalmasını, ama, bakmadan bu işlerä, gagauz halkı koruyabildi kendi dilini, kulturaısını, tradiţiyalarını hem adetleri. 1994- cü yılda basladı gagauz halkın eni istoriyası, kuruldu avtonomiya Moldovanın içindä.”

Moldovanın prezidenti Vladimir Voronin kendi dokladında söledi, ani avtonomiyanın kurulması Moldova içindä oldu ensemäk diil sadece gagauzlara, ama Moldova halkı için da. “ O iş için büün biz büük gururlan var nicä solelim, ani avtonomiyanın kurulması – o bir örnek, angısı gösterer baska devletlerä, ani var nicä cenksiz etişmää neetimizä.”

Krm-tatarların Dünnää Kongresin Prezidenti Refat Çubarov selämnedi musaafirleri hem delegatları da söledi, ani türk halkları 18-19-cu asirlerdä hepsi zorlukları geçirdiktän sora koruyabildilär kendi dilini, kulturasını hem traditiyalarını.

Kongres açılışın ţeremoniyasın bitkisindä musaafirleri pay ettilär iki sekţiyalara:

1. “Gagauz halkın dili, kulturası hem istoriyası”, 2. “Biznes hem ekonomika”.

İlk sekţiyada istedi pay almaa 26 delegat, ikinci sekţiyada – 10 delegat.

Günün bitkisindä kabledildi Gagauzların Ikinci Dünnää Kongresin rezoluţiyası hem seçildi Gagauzların Ikinci Dünnää Kongresin Koordinaţion Soveti.

Programa içindä oldu buluşmak Refat Çubarovun hem Ali Hamzinin Mihail Formuzallan, neredä iki taraftan annattı, ne olêr kendi halklarında, bitkisindä annaştılar taa pek kaavilestirmää halkların baalantısını.

İnteresli oldu gezi Komrat Devlet Universitetinä hem da bulusmak rektorlan – Sergey Zahariyaylan. Musaafirlerä annattılar universitetin istoriyasını, nicä kuruldu, ne diisildi hem neçin o okadar önemni gagauz halkına. Bitkidä Refat Çubarov hem Ali Hamzın istedilär, ani Krım universiteti hem Komrat universiteti işlesinnär barabar hem yardım etsinnär biri-birinä.

Bundan sora, krım-tatar delegatları baasladılar universitetin bibliotekasına kiyatları, angılarında yazılı krım-tatarların istoriyası hem kulturası, taa baaşladılar suvenirleri, angılarını yaptılar krım-tatar insannarı.

Kongresin kultur programasında yapıldı konţert harman ayın 18-da – Kultura evinda hem harman ayın 19-da – Komradın merkez meydanında. Konţertlerdä pay aldılar talantlı kolektivlär Gagauziyadan hem baska devletlerdän.

Komradın merkez meydanında yapıldı Gagauziyanın aulları – herbir küüyün hem Baskanın aulları, neredä gosterildi gagauzların yaşamasını, naţional giimneri, oyunnarını hem emeklerini. Emekleri vardı nicä datsın kim istärdi.

İlk sıra meydanda yapıldı konkurs gagauz kaurmaya, angısını hazırladılar herbir aulda. Komisiya seçärdi, kim alacek ilk erini.

Günün bitkisindä yapıldı futbol matçı “Gagauziya” hem “ Karaman” (Turkiye) komandaların arasında, angısı bitti sonuçlan 2-2.

Hepsinä, kim pay aldı kongrestä baaşladılar fotoalbom “Gagauziya”, angısında gösteriler gagauz küüleri hem kasabaları, gagauzların yaşaması. Taa delegatlarda başladılar DVD – film Gagauziya icin, angısını yaptı Gagauziyanın Halk Toplusu.

Sonuçta Gagauzların İkinci Dünnää Kongresi taa çok kaavilestirdi gagauz halkın birliini hem da ilişkilerini baska türk halklarınnan.

Gagauzların Ücüncü Dünnää kongresi

Kasım ayın 2-3-dä 2012-ci yılda Gagauziyanın baş kasabasında – Komratta – geçti Gagauzların Ücüncü Dünnää Kongresi.

Sabaalen erken Komrat Ay Ioann Predteci klisesindä liturgiya yapıldı. Liturgiyada pay aldılar din zaametçileri Pridnestrovyadan, Rusiyadan, Moldovadan hem Greţiayadan.

Kongresin programasında önemni olan KomrattaŞan Alleyasında taa üç gagauz halkın oollarına (D Tanasoglu, G.Gaydarci hem N. Baboglu) anmak taşların açılışı oldu.

Saat 10-da Komradın Kultura evinda gecti Kongresin açılışı. Onu açtı Komrat soluk orkestrası hem Komrat pedkolecin M.Çakirin adına üürenicileri, angıları çaldılar gagauz hem Moldova gimnalarını.

600 delegatlardan taa zeedä pay aldılar Kongrestä. Onnarın arasında: Halk Topluşun deputatları, Moldova Parlamentin deputatları, musaafirlär Rusiyadan, Tirkiyedän, Bulgariyadan, Greţiyadan, Belorusiyadan, Ukrainadan, Azerbaycandan, Kanadadan, Velikobritaniyadan, Ruminiyadan, Pridnestrovyedän hem baska devletlerdän dä.

Kutlamak sözünnän Kongresin musaafirlerinä danıştılar avtonomiyanın Başkanı, musaafirlär Rusiyadan, Ukrainadan, Turkiyedan, Bulgariyadan hem baska devletlerdän. Vasiliy Sturdza, Anna Harlamenko hem K.Bargan okudular kutlamakları, angıları yolladılar Moldovanın prezidenti N.Timofti, Moldovanın Parlamentin Kuvedi M.Lupu, Moskovadan patriarh hem baska.

Sora gösterildi kontert, angısında pay aldılar Gagauziyanın talantlı kolektivleri.

Üülendän sora delegatların vardı kolayı katılsınnar iki sektiyaya.

Bundan sora kabledilidi Gagauzların Ücüncü Dünnää Kongresin rezoluţiyası. Taa önemni oldu M.Guboglu kiyadının «Мир гагаузов» hem «Гагаузы в мире» prezentatiyası.

Kongresin ikinci günündä kultura programası oldu. Yapıldı 3 gezi musaafirlar hem delegatlar icin. Ilk gezi – Komrat hem Besalma, ikinci - Avdarma hem Djoltay; üçüncü – Cadır hem Tomay.

O gezilerin neeti - tanıştırmaa musaafirleri gagauzların yasamasınnan küülerdä.



Поделиться:


Последнее изменение этой страницы: 2016-04-18; просмотров: 1082; Нарушение авторского права страницы; Мы поможем в написании вашей работы!

infopedia.su Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав. Обратная связь - 3.145.183.137 (0.02 с.)