Сінтаксічныя асаблівасці беларускай мовы

1. У беларускай мове больш пашыраны аднасастаўныя няпэўна-асабовыя сказы. Напрыклад: бел. Дом пабудавалі – рус. Дом построен.

2. Значэнне прыналежнасці ў беларускай мове выражаецца значна часцей, чым у рускай мове, прыналежнымі прыметнікамі: мужаў аўтамабіль, дырэктараў дом (параўн. руск.: автомобиль мужа, дом директора).

3. Нямала разыходжанняў у дзеяслоўным кіраванні:

 

Расійскія канструкцыі	Беларускія адпаведнікі
Выбрать по своему вкусу	Выбраць на свой густ
Пойду за водой	Пайду па ваду
Создан по образцу	Створаны на ўзор
Стрелять по бандиту	Страляць у бандыта
Заболеть гриппом	Захварэць на грып
Читать про себя	Чытаць самому сабе
Благодарить соседа	Дзякаваць суседу
Заведующий кафедрой	Загадчык кафедры
Два раза в неделю	Два разы на тыдзень
Говорить о погоде	Гаварыць пра надвор’е
Жениться на Тане	Ажаніцца з Таняю
Быстрее всех	Хутчэй за ўсіх
Шутить над другом	Жартаваць з сябра

ФУНКЦЫЯНАЛЬНЫЯ СТЫЛ1 МАЎЛЕННЯ

1. Паняцце функцыянальнага стылю.

Стыль — гэта сукупнасць моўных сродкаў, ужыванне якіх залежыць ад характару, мэт і зместу выказвання. Cтылістыка — раздзел мовазнаўства, які вывучае ўжыванне разнастайных моўных сродкаў у адпаведнасці з мэтай і зместам выказвання. Стылістыка вучыць умеламу і адпаведнаму выкарыстанню такіх рэсурсаў мовы, як тэрміны, прафесіяналізмы, жарганізмы, варыянтныя формы слоў і словазлучэнняў і інш.

Адным з напрамкаў сучаснай стылістыкі з’яўляецца вывучэнне функцыянальнай стылістыкі (інакш стылістыкі маўлення), дзе даследуюцца заканамернасці ўжывання моўных сродкаў у розных сферах зносін. Прадмет вывучэння функцыянальнай стылістыкі — стылі мовы.

У стылістыцы беларускай мовы традыцыйна вылучаюць наступныя стылі:

 

 

кніжныя 1) афіцыйна-справавы; 2) навуковы; 3) публіцыстычны; 4) мастацкі

гутарковы

 

Сістэма функцыянальных стыляў сучаснай беларускай мовы можа быць прадстаўлена наступным чынам:

 

Стылі (падстылі)	Сфера выкарыстання	Мэты зносін (функцыі)	Асноўныя стылявыя рысы	Асноўныя жанры (віды тэкстаў)
Гутарковы (–гутаркова-бытавы; –гутаркова-афіцыйны)	Сямейныя, бытавыя і сяброўскія моўныя зносіны	Абмен думкамі, разнастайнай інфармацыяй пераважна ў вуснай форме	Жывое, натуральнае маўленне; эмацыянальнасць і экспрэсія; ацэначнасць, адсутнасць строгай лагічнасці і паслядоўнасці	Гутаркі (дыялогі і палілогі), інтымныя запіскі і лісты, ліставанне ўвогуле
Афіцыйна-справавы (–канцылярскі; –заканадаўчы; –дыпламатычны)	Афіцыйныя дакументы, справаводства, юрыдычная і дыпламатычная сферы	Інфармацыйная, агітацыйная, рэгуляванне афіцыйных зносін	Аб’ектыўнасць, афіцыйнасць, строгая дакладнасць, стандартнасць і «сухасць» маўлення	Законы, дагаворы, загады, службовыя паперы (заявы, даведкі, распіскі, пратаколы, справаздачы і г.д.)
Навуковы (–уласна-навуковы; –навучальны; –навукова-папулярны)	Навука і тэхніка, навучальны працэс, слоўнікі	Інфармацыя пра дасягненні ў навуцы і тэхніцы, прапаганда іх, тлумачэнне з’яў і інш.	Доказнасць, лагічнасць, дакладнасць, абстрактнасць мыслення і маўлення	Манаграфіі, падручнікі, навучальныя дапаможнікі, артыкулы, лекцыі, рэфераты, даклады, курсавыя працы, дыспуты і інш.
Публіцыстычны (–газетна-публіцыстычны; –радыё- і тэлежурналісцкі; –аратарскі)	Грамадскае і палітычнае жыццё, прэса і перыёдыка	Інфармацыя пра палітыку і грамадскае жыццё, уздзеянне СМІ разам з жывым словам на свядомасць і пачуцці грамадзян	Заклікавасць і палымянасць выступленняў, агітацыя і прапаганда палітыкі ўрада, даходлівасць і эмацыянальнасць маўлення	Выступленні на сходах і мітынгах, газетныя і часопісныя артыкулы, інтэрв’ю, рэпартажы, фельетоны, памфлеты, нарысы, эсэ і інш.
Мастацкі (–паэзія; –проза; –драматургія)	Мастацкая літаратура, тэатр, паэтычныя віншаванні	Эстэтычнае ўздзеянне на духоўны свет чалавека	Мастацкая вобразнасць, эмацыянальнасць, экспрэсіўнасць, аўтарская індывідуальнасць	Быліны, вершы, паэмы, апавяданні, аповесці, раманы, трагікамедыі, драмы і інш.