Podstawowe elementy umowy przewozu rzeczy

Elementami przedmiotowo istotnymi umowy przewozu są oznaczenia:

· trasy przewozu – obejmuje oznaczenie jedynie punktu początkowego i końcowego,

· wynagrodzenia przewoźnika – uzależnione jest głównie od uzgodnionej trasy przewozu,

· przedmiotu przewozu – art. 774 k.c. obejmuje tym pojęciem i ludzi, i rzeczy.

Treść umowy zawiera także elementy nieistotne (naturalia negotii) i podmiotowo istotne (accidentalia negotii).

Wysokość wynagrodzenia przewoźnika

Wysokość wynagrodzenia przewoźnika określa obowiązująca taryfa, w razie jej braku - umowa, a jeżeli strony w umowie nie ustaliły ani wysokości wynagrodzenia, ani podstaw do jego ustalenia, wynagrodzenie przewoźnika powinno być ustalone według zasad odnoszących się do wynagrodzenia za wykonanie dzieła. Jeżeli zaś i w taki sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia przewoźnika, należy mu się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom związanym z danym przewozem.

Na wynagrodzenie to, składa się tzw. przewoźne, tj. wynagrodzenie z tytułu wykonania samej usługi przewozowej, a także opłaty dodatkowe za czynności uboczne, jak np. czynności ładunkowe, składowanie i inne.

Obok podstawowych elementów wskazanych wyżej, w umowie przewozu można wskazać m.in.:

· szczegółową trasę przewozu,

· opakowanie,

· deklarację wartości,

· opakowanie,

· rozładunek.

3.2.3.1. Prawa i obowiązki nadawcy przesyłki

Podstawowy prawa i obowiązki nadawcy przesyłki uregulowany w Konwencji CMR, oraz wynikają z poszczególnych przypisów krajowych.

Prawa nadawcy przesyłki

Nadawca ma prawo żądać sprawdzenia przez przewoźnika wagi brutto albo inaczej wyrażonej ilości towaru. Może on także żądać sprawdzenia zawartości sztuk przesyłki. Przewoźnik może domagać się zapłacenia kosztów sprawdzenia. Wynik sprawdzenia wpisuje się do listu przewozowego (art. 8 ust 3 Konwencji CMR).

Nadawca ma prawo rozporządzać towarem, a w szczególności zażądać od przewoźnika wstrzymania przewozu, zmiany miejsca przewidzianego dla wydania towaru albo też wydania go odbiorcy innemu niż wskazany w liście przewozowym (art. 12 ust. 1 Konwencji CMR).

Do podstawowych obowiązków nadawcy przesyłki należą:

· wydać na żądanie przewoźnika list przewozowy (art. 780 k.c.),

· wydać przewoźnikowi wszelkie dokumenty potrzebne podczas przewozu ze względu na przepisy celne, podatkowe i administracyjne (art. 782 k.c.),

· nadawca jest obowiązany oddać przewoźnikowi rzeczy w stanie umożliwiającym ich prawidłowy przewóz i wydanie bez ubytku i uszkodzenia (art. 41 ust. 1 pr.p),

· rzeczy, które ze względu na ich właściwości wymagają opakowania, nadawca jest obowiązany oddać przewoźnikowi w opakowaniu określonym w przepisach o normalizacji, a w razie braku przepisów w tym zakresie - w sposób określony przez ministra właściwego do spraw transportu (art. 41 ust. 2 pr.p),

· wydanie przewoźnikowi wszelkich dokumentów niezbędnych do wykonania przewozu i wydania przesyłki odbiorcy,

· udzielenie przewoźnikowi niezbędnych wyjaśnień dotyczących przesyłki,

· przygotowanie przesyłki do przewozu,

· wydanie przesyłki przewoźnikowi,

· podać przewoźnikowi swój adres i adres odbiorcy oraz miejsce dostarczenia towaru,

· oznaczenie towaru wg rodzaju, ilości i sposoby opakowania oraz podania wartości cennych rzeczy.

3.2.3.2. Prawa i obowiązki przewoźnika

Podstawowy obowiązki przewoźnika uregulowany w Konwencji CMR, oraz wynikają z poszczególnych przypisów krajowych.

Prawa przewoźnika

Przewoźnik może sprawdzić, czy przesyłka odpowiada oświadczeniom nadawcy zawartym w liście przewozowym oraz czy zachowane zostały przepisy dotyczące rzeczy dopuszczonych do przewozu na warunkach szczególnych (art. 48 pr.p).

Sprawdzenia dokonuje się w obecności nadawcy, a jeżeli wezwanie go nie jest możliwe albo gdy nie zgłosi się w wyznaczonym terminie, przewoźnik dokonuje sprawdzenia w obecności osób zaproszonych przez siebie do tej czynności.

Wynik sprawdzenia zamieszcza się w liście przewozowym albo dołączonym do niego protokole.

W razie stwierdzenia niezgodności oświadczeń zawartych w liście przewozowym ze stanem rzeczywistym przesyłki, koszty sprawdzenia obciążają przesyłkę.

W razie ujawnienia rzeczy wyłączonych z przewozu albo niezachowania przepisów dotyczących rzeczy dopuszczonych do przewozu na warunkach szczególnych, stosuje się odpowiednio przepisy art. 55 pr.p

Przewoźnikowi przysługuje uprawnienie do odmowy przyjęcia rzeczy do przewozu, które z mocy prawa są z niego wyłączone, jak również tych, których widoczny stan wskazuje na ich uszkodzenie (wadliwość) lub nieposiadających wymaganego opakowania, bądź też których opakowanie jest nieodpowiednie (art. 36 ust.1 pr.p).

Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z powyższym przepisem przewoźnikowi przysługuje uprawnienie a nie obowiązek do sprawdzenia stanu przesyłki. Z przepisu nie wynika, jakoby przewoźnik był do tego zobowiązany, chyba, że co innego wynika z zawartej pomiędzy stronami umowy przewozu. Nie ma przeszkód, aby strony uregulowały tę kwestię odmiennie niż to wynika z przepisu, na przykład poprzez zastrzeżenie, że na przewoźniku spoczywa obowiązek sprawdzenia stanu przesyłki.

Jeżeli jednak przewoźnik całkowicie zaniecha sprawdzenia przyjmowanej do przewozu przesyłki, należy liczyć się z ewentualnymi negatywnymi konsekwencjami, ponieważ zgodnie z treścią art. 781 § 2 k.c. jeżeli przewoźnik przyjmie przesyłkę bez zastrzeżeń, zachodzi domniemanie, że znajdowała się ona w należytym stanie, dlatego też wcześniejsza weryfikacja stanu przyjmowanej przesyłki leży również w interesie przewoźnika, na rzecz którego kierowca wykonuje przewóz.

Przewoźnikowi przysługuje prawo wyboru trasy przewozu.

Przewoźnik ma prawo do zwrotu kosztów, spowodowanych zażądaniem przez niego instrukcji lub ich wykonaniem, o ile koszty te nie wynikły z jego winy (art. 16 ust. 1 Konwencji CMR).

W przypadkach, przewidzianych w artykule 14, ustęp 1 i w artykule 15 Konwencji CMR, przewoźnik może bezzwłocznie wyładować towar na rachunek osoby uprawnionej; po tym wyładowaniu przewóz uważa się za ukończony. Przewoźnik bierze wówczas na siebie dozór towaru. Może on jednak powierzyć towar osobie trzeciej i wówczas odpowiada jedynie za rozsądny wybór tej osoby. Towar zostaje obciążony należnościami, wynikającymi z listu przewozowego i wszystkimi innymi kosztami.

Przewoźnik może przystąpić do sprzedaży towaru nie czekając na instrukcje osoby uprawnionej, jeżeli usprawiedliwia to właściwość psucia się lub stan towaru albo jeżeli koszty przechowywania towaru są niewspółmiernie wysokie w stosunku do jego wartości.

W innych przypadkach może on również przystąpić do sprzedaży, jeżeli nie otrzyma w słusznym terminie od osoby uprawnionej przeciwnych instrukcji, których wykonanie mogłoby być słusznie wymagane.

Do podstawowych obowiązków przewoźnika należą:

· wydanie odpisu listu przewozowego, jeśli zażąda go zleceniodawca,

· wydanie innego niż list przewozowy dokumentu potwierdzającego przyjęcia towaru do przewozu,

· niezwłoczne powiadomienie odbiorcy oraz/lub zleceniodawcy o nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia, jeśli żąda tego zleceniodawca (art. 50 ust. 1 pr.p),

· niezwłoczne zawiadomienie zleceniodawcy o odmowie przyjęcia przesyłki przez odbiorcę lub innego powodu jej niedoręczenia,

· oddanie na przechowanie lub inne zabezpieczenie towaru w przypadku braku wskazówek, co zrobić, gdy nie został przyjęty.

· do przewiezienia przesyłki w oznaczonym terminie.

· Przy przyjęciu towaru przewoźnik jest obowiązany sprawdzić (art. 8 ust. 1 Konwencji CMR):

a. dokładność danych listu przewozowego dotyczących ilości sztuk, jak również ich cech i numerów;

b. widoczny stan towaru i jego opakowania.

3.2.3.3. Prawa i obowiązki odbiorcy

Podstawowy obowiązki odbiorcy przesyłki uregulowany w Konwencji CMR, oraz wynikają z poszczególnych przypisów krajowych.

Prawa odbiorcy

Po nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia odbiorca może w imieniu własnym wykonać wszelkie prawa wynikające z umowy przewozu, w szczególności może żądać wydania przesyłki i listu przewozowego, jeżeli jednocześnie wykona zobowiązania wynikające z tej umowy (art. 785 k.c.).

Prawo do rozporządzenia towarem należy jednak do odbiorcy już od chwili wystawienia listu przewozowego, jeśli nadawca uczynił o tym wzmiankę w liście przewozowym (art. 12 ust. 3 Konwencji CMR).

Jeżeli odbiorca, wykonując swoje prawo do rozporządzania, zarządzi wydanie przesyłki innej osobie, ta ostatnia nie może wyznaczyć innych odbiorców (art. 12 ust. 4 Konwencji CMR).

Po przybyciu towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, odbiorca ma prawo żądać od przewoźnika wydania, za pokwitowaniem, drugiego egzemplarza listu przewozowego oraz towaru. Jeżeli stwierdzono zaginięcie towaru lub jeżeli towar nie przybył po upływie terminu przewidzianego w artykule 19, odbiorca może w imieniu własnym dochodzić wobec przewoźnika praw wynikających z umowy przewozu (art. 13 Konwencji CMR).

Obowiązki odbiorcy

Odbiorca, który korzysta z praw, jakie mu przysługują w myśl ostępu 1 niniejszego artykułu, obowiązany jest zapłacić kwit należności wynikającą z listu przewozowego. W przypadku sporu w tym przedmiocie przewoźnik obowiązany jest dostarczyć towar tylko wówczas gdy odbiorca udzieli mu zabezpieczenia (art. 13 Konwencji CMR).

Przez przyjęcie przesyłki i listu przewozowego odbiorca zobowiązuje się do zapłaty, oznaczonych w liście przewozowym należności przewoźnika (art. 786 k.c.).

3.3. Ubezpieczenie ładunku

Umowa ubezpieczenia jest regulowana przepisami art. 805 k.c. Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Ubezpieczenie towarów (cargo) należy do podstawowej grupy ubezpieczeń transportowych. Ryzyko transportowe jest elementem wspólnym dla wszystkich działów ubezpieczeń transportowych. W zależności od gałęzi transportu oraz związanej z tym specyfiki rodzajów ryzyka – ubezpieczenia transportowe (w tym cargo) można podzielić na morskie, rzeczne (w żegludze śródlądowej), lotnicze oraz w transporcie lądowym, przy czym te ostatnie dzielą się na: ubezpieczenia w transporcie kolejowym, samochodowym i innymi (np. konnym)[25]. Zakres ochrony ubezpieczeniowej z tytułu ubezpieczenia cargo jest w warunkach ubezpieczeń dostosowany do specyfiki ryzyk. Jednakże w ubezpieczeniu towarów w transporcie międzynarodowym są stałe dążenia do pewnego uniwersalizmu, aby objąć ochronę ubezpieczeniową jedną polisą. Ochroną ubezpieczeniową objęte najczęściej jest wszelkie mienie przewożone na ryzyku ubezpieczającego wszystkimi środkami transportu na podstawie dokumentacji przewozowej, zgodnie z normami transportowymi i prawem transportowym. Mienie (ładunek) objęte może być ubezpieczeniem na całej trasie przewozu, podanej w dokumentach przewozowych, z użyciem jednego lub kilku środków transportu, obejmujące wszystkie fazy transportu mienia, tj. niezbędne czynności przeładunkowe, przejściowe magazynowanie na trasie przewozu itp.

Generalnie przedmiotem ubezpieczenia może być mienie określone w umowie ubezpieczeniowej, przewożone na ryzyko ubezpieczającego, w zakresie takich ryzyk, jak:

a) elementarnych (pożaru, uderzenia pioruna, wybuchu, huraganu, sztormu, powodzi, zapadania się ziemi itp.);

b) od wypadku, jakiemu uległ środek transportowy;

c) zaginięcia, kradzieży i rabunku;

d) z innych przyczyn niż wymienione powyżej, jeżeli w ich następstwie doszło do połamania, potłuczenia, rozbicia, pogięcia, zgniecenia, podarcia, zabrudzenia, poplamienia, rozsypania, zamoczenia, porysowania przewożonego mienia (tzw. ryzyka sensu stricto transportowe).

Praktyka wykształciła zróżnicowane warunki pokrycia strat, skonstruowane w zależności od potrzeb ubezpieczeniowych danego obrotu towarowego oraz możliwości ubezpieczającego. Temu celowi służą powszechnie stosowane na świecie klauzule instytutowe, opracowane i rozpowszechnione przede wszystkim przez Instytut Londyńskich Ubezpieczycieli. Dla większości ładunków mają zastosowanie zestawy klauzul o charakterze uniwersalnym (w redakcji z roku 1982).

Rozróżniają one 3 podstawowe warianty, a mianowicie: A, B oraz C.

Wariant „A” obejmuje objęcie ochroną ubezpieczeniową wszystkie rodzaje straty lub szkody w przedmiocie ubezpieczenia (tzw. All Risks z wyjątkiem ściśle określonych ryzyk).

Warianty „B” oraz „C” odróżniają się od wariantu „A” przyjęciem odmiennego punktu wyjścia. Mianowicie – w umowie są wyraźnie określone rodzaje ryzyka objęte ochroną ubezpieczeniową. Natomiast zakres rodzajów ryzyka objętych ubezpieczeniem według wariantu „B” jest nieco szersze od formuły przyjętej w wariancie „C”[26].

Ponadto dla poszczególnych rodzajów ładunków mogą mieć zastosowanie branżowe i specjalne warunki ubezpieczenia ładunków (np. dla transportu węgla, drewna, bawełny, mięsa, zboża itp.). Bardzo często wyłączona jest odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za skażenia radioaktywne (zob. klauzulę I RCEC 1/10/90).

Przy ubezpieczeniu ładunku w transporcie wykształciło się w praktyce kilka wzorów polis, zwanych potocznie polisami transportowymi. Są to mianowicie: polisa jednostkowa, polisa generalna, polisa obrotowa oraz polisa odpisowa.

Polisa jednostkowa – stanowi dowód ubezpieczenia jednej konkretnej przesyłki, na czas przewozu określonym środkiem transportu, na określonej trasie. Polisa taka stosowana jest przy ubezpieczeniu przesyłek sporadycznych, przez osoby nie prowadzące działalności gospodarczej albo też nie korzystające często z usług przewoźnika. W obrocie gospodarczym przechodzi się bowiem na inne formy ubezpieczenia ładunku, o charakterze stałym, ciągłym, bieżącym, przy zastosowaniu innych rodzajów polis.

Polisa generalna – stosowana jest przy ubezpieczeniu nie pojedynczych przesyłek, lecz obejmuje cały potok ładunków. Opiewa ona nie na konkretny przewóz, lecz obejmuje cały okres ustalony w umowie, zazwyczaj rok kalendarzowy, w ciągu którego ochroną ubezpieczeniową mają być objęte wskazane w umowie rodzaje przesyłek, wysłanych bądź odbieranych przez ubezpieczającego. W ramach polisy generalnej (umowy) zakład ubezpieczeń jest nie tylko zobowiązany na żądanie ubezpieczającego wystawić polisę, ale również zaświadczenie o ubezpieczeniu dla każdego zgłoszonego ładunku (najczęściej takim dokumentem jest certyfikat ubezpieczeniowy).

Polisa obrotowa – stanowi odmianę polisy generalnej. Obejmuje ona cały obrót transportowy ubezpieczającego, tzn. wszystkie (z wyjątkiem wyraźnie wyłączonych) przesyłki przez niego wysyłane jak i otrzymywane, na odcinku trasy przewozu, na którym ponosi on ryzyko transportowe. Poszczególne przesyłki nie muszą być ewidencjonowane. Wystarczy, gdy ubezpieczający poda zakładowi ubezpieczeń co pewien czas, np. co miesiąc czy co kwartał, wartość tych wszystkich przesyłek, według której oblicza się należną składkę. Jak z tego wynika, polisa obrotowa zapewnia maksymalne uproszczenie manipulacji przy obsługiwaniu ubezpieczeń cargo, przyczyniając się tym samym do obniżenia kosztów tej obsługi.

Polisa odpisowa – jest także odmianą polisy generalnej. Bywa ona stosowana w krajach ustabilizowanej gospodarki rynkowej. Według polisy odpisowej – ochroną ubezpieczeniową obejmuje się, w sposób niejako hurtowy, całą pulę jednorodnych przesyłek, przewożonych określonym rodzajem środków transportowych. Wartość kolejnych przesyłek odpisuje się (stąd nazwa polisy) od podanej na początku wartości globalnej, aż do wyczerpania całej sumy ubezpieczenia.

Złożony proces składający się na problematykę ubezpieczenia cargo w obrocie międzynarodowym, powinien stanowić dobrą bazę do poddania go procesom logistycznym, szczególnie że do ubezpieczeń w coraz szerszym zakresie wykorzystywana jest technologia informatyczna (zarówno w procesie zawierania ubezpieczeń, ich funkcjonowania oraz w likwidacji szkód i świadczeń ubezpieczeniowych).

Wykonanie umowy przewozu

Wykonanie umowy przywozu zostało zawarte w art. 783 k.c. – jeżeli rozpoczęcie lub dokonanie przewozu dozna czasowej przeszkody wskutek okoliczności dotyczącej przewoźnika, wysyłający może od umowy odstąpić, powinien jednak dać przewoźnikowi odpowiednie wynagrodzenie za dokonaną część przewozu w granicach tego, co na kosztach przewozu oszczędził. Nie wyłącza to roszczenia o naprawienie szkody, jeżeli przeszkoda była następstwem okoliczności, za które przewoźnik ponosi odpowiedzialność.

Jeżeli z jakiejkolwiek przyczyny wykonanie umowy przewozu na warunkach podanych w liście przewozowym jest lub staje się niemożliwe przed przybyciem towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, przewoźnik jest obowiązany zażądać instrukcji od osoby uprawnionej do rozporządzenia towarem, zgodnie z artykułem 12 Konwencji CMR.

Jeżeli jednak okoliczności pozwalają na wykonanie przewozu na warunkach różniących się od przewidzianych w liście przewozowym i jeżeli przewoźnik nie zdoła uzyskać w dostatecznie krótkim czasie instrukcji od osoby, uprawnionej do rozporządzania towarem zgodnie z artykułem 12 Konwencji CMR, powinien on podjąć środki, jakie wydają mu się najlepsze w interesie osoby, uprawnionej do rozporządzana towarem.

Dokumenty przewozowy

Wysyłający powinien dać przewoźnikowi wszelkie dokumenty potrzebne ze względu na przepisy celne, podatkowe i administracyjne (art. 782 k.c.).

W celu załatwienia formalności celnych lub innych, jakie należy wypełnić przed wydaniem towaru, nadawca powinien załączyć do listu przewozowego lub postawić do dyspozycji przewoźnika potrzebne dokumenty oraz udzielić mu wszelkich żądanych informacji (art. 11 Konwencji CMR).

Przewoźnik nie jest obowiązany sprawdzać, czy te dokumenty i informacje są ścisłe i dostateczne. Nadawca odpowiada wobec przewoźnika za wszelkie szkody, które mogłyby wyniknąć wskutek braku, niedostateczności lub nieprawidłowości tych dokumentów i informacji, chyba że zachodzi wina ze strony przewoźnika.

Przewoźnik odpowiada jak komisant za zagubienie lub niewłaściwe użycie dokumentów wymienionych w liście przewozowym i dołączonych do niego lub wręczonych przewoźnikowi; jednakże odszkodowanie, które go obciąża, nie może przewyższyć odszkodowania, jakie należałoby się w razie zaginięcia towaru.

W Konwencji CMR zasada ta została wyrażona wprost w art. 9 pkt.1 przewidującym, iż list przewozowy tylko wtedy stanowi dowód zawarcia umowy i jej warunków, gdy brak jest dowodów przeciwnych.

Błędem spotykanym w listach przewozowych jest wpisywanie załadowcy zamiast nadawcy.

Jednak nie będzie to stanowiło istotnego problemu, gdy dołączona zostanie umowa o przewóz, w której określone są podmioty stosunku prawnego. Potwierdził ten pogląd Sąd Najwyższy iż umowa przewozu, ważniejsza jest niż list przewozowy [27].

Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z dnia 03.04.2012 r. sygn. akt V Ga 20/12 apelację w całości uwzględnił, podzielając argumentację w niej zaprezentowaną. Stwierdził, iż Konwencja CMR nie przewiduje żadnych sankcji za sam fakt opóźnienia w przewozie, zaś możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu opóźnienia uzależniona jest zgodnie z art. 23 ust. 5 Konwencji do wykazania wysokości szkody przez poszkodowanego. Podkreślono zarazem, iż przepisy Konwencji mają w przeważającej części charakter bezwzględnie obowiązujący. Z tego względu zapis o karze umownej nie mógł zastąpić wskazania przez pozwanego szkody powstałej w wyniku opóźnienia, a skoro pozwany jej nie udowodnił, nie miał prawa dokonać potrącenia. Sąd odwoławczy zmienił więc wyrok w zaskarżonej części i zasądził od pozwanego na rzecz powoda wynagrodzenie za przewóz [28].

To jakie dane powinny zawierać się w liście przewozowym CMR określa Konwencja CMR w art. 6, zgodnie z którym list przewozowy powinien zawierać następujące dane:

a) miejsce i datę jego wystawienia,

b) nazwisko (nazwę) i adres nadawcy,

c) nazwisko (nazwę) i adres przewoźnika,

d) miejsce i datę przyjęcia towaru do przewozu oraz przewidziane miejsce jego wydania,

e) nazwisko (nazwę) i adres odbiorcy,

f) powszechnie używane określenie rodzaju towaru oraz sposób opakowania, a dla towarów niebezpiecznych ich ogólnie uznane określenie,

g) ilość sztuk, ich cechy i numery,

h) wagę brutto lub inaczej wyrażoną ilość towaru,

i) koszty związane z przewozem (przewoźne, koszty dodatkowe, należności celne i inne koszty powstałe od chwili zawarcia umowy do chwili dostawy),

j) instrukcje niezbędne do załatwienia formalności celnych i innych,

k) oświadczenie, że przewóz, bez względu na jakąkolwiek przeciwną klauzulę, podlega przepisom niniejszej Konwencji.

W razie potrzeby list przewozowy CMR może zawierać poza danymi wskazanymi powyżej następujące dane:

a) zakaz przeładunku,

b) koszty, jakie nadawca przyjmuje na siebie,

c) kwotę zaliczenia do pobrania przy wydaniu towaru,

d) zadeklarowaną wartość towaru i sumę przedstawiającą interes specjalny w jego dostawie,

e) instrukcje nadawcy dla przewoźnika dotyczące ubezpieczenia przesyłki,

f) umówiony termin, w jakim ma być wykonany przewóz,

g) wykaz dokumentów wręczonych przewoźnikowi.

Wydanie towaru

Wydanie towaru zostało zawarte w art. 784, 786, 787 k.c. oraz art. 15 Konwencji CMR.

Przewoźnik powinien zawiadomić niezwłocznie odbiorcę o nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia (art. 784 k.c.).

Przez przyjęcie przesyłki i listu przewozowego odbiorca zobowiązuje się do zapłaty oznaczonych w liście przewozowym należności przewoźnika (art. 786 k.c.).

Jeżeli odbiorca odmawia przyjęcia przesyłki albo jeżeli z innych przyczyn nie można mu jej doręczyć, przewoźnik powinien niezwłocznie zawiadomić o tym wysyłającego. Jeżeli wysyłający nie nadeśle w odpowiednim czasie wskazówek, przewoźnik powinien oddać przesyłkę na przechowanie lub inaczej ją zabezpieczyć, zawiadamiając o tym wysyłającego i odbiorcę (art. 787. § 1 k.c.).

Jeżeli przesyłka jest narażona na zepsucie albo jeżeli jej przechowanie wymaga kosztów, na które nie ma pokrycia, przewoźnik może ją sprzedać przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o skutkach zwłoki kupującego z odebraniem rzeczy sprzedanej.

Jeżeli po przybyciu towaru do miejsca przeznaczenia okażą się przeszkody w jego wydaniu, przewoźnik powinien zażądać instrukcji od nadawcy. Jeżeli odbiorca odmawia przyjęcia towaru, nadawca ma prawo rozporządzać nim bez obowiązku przedstawienia pierwszego egzemplarza listu przewozowego (art. 15 ust. 1 Konwencji CMR).

Odbiorca, nawet jeżeli uprzednio odmówił przyjęcia towaru, może zawsze domagać się jego wydania, dopóki przewoźnik nie otrzyma przeciwnych instrukcji od nadawcy.

Jeżeli przeszkoda w wydaniu towaru powstanie po tym, jak odbiorca, działając zgodnie z prawem, które mu przysługuje na mocy artykułu 12, ostęp 3 Konwencji CMR, dał polecenie wydania towaru innej osobie, to stosując powyższe ustępy 1 i 2, odbiorca wstępuje w miejsce nadawcy, a ta inna osoba w miejsce odbiorcy.

3.5. Zakończenie umowy przywozu

Jeżeli po przybyciu towaru do miejsca przeznaczenia okażą się przeszkody w jego wydaniu, przewoźnik powinien zażądać instrukcji od nadawcy. Jeżeli odbiorca odmawia przyjęcia towaru, nadawca ma prawo rozporządzać nim bez obowiązku przedstawienia pierwszego egzemplarza listu przewozowego.

Odbiorca, nawet jeżeli uprzednio odmówił przyjęcia towaru, może zawsze domagać się jego wydania, dopóki przewoźnik nie otrzyma przeciwnych instrukcji od nadawcy.

Jeżeli przeszkoda w wydaniu towaru powstanie po tym, jak odbiorca, działając zgodnie z prawem, które mu przysługuje na mocy artykułu 12, ustęp 3, dał polecenie wydania towaru innej osobie, to stosując powyższe ustępy 1 i 2, odbiorca wstępuje w miejsce nadawcy, a ta inna osoba w miejsce odbiorcy (art. 15 Konwencji CMR).

Przewoźnik ma prawo do zwrotu kosztów, spowodowanych zażądaniem przez niego instrukcji lub ich wykonaniem, o ile koszty te nie wynikły z jego winy.

W przypadkach, przewidzianych w artykule 14, ustęp 1 i w artykule 15, przewoźnik może bezzwłocznie wyładować towar na rachunek osoby uprawnionej; po tym wyładowaniu przewóz uważa się za ukończony. Przewoźnik bierze wówczas na siebie dozór towaru. Może on jednak powierzyć towar osobie trzeciej i wówczas odpowiada jedynie za rozsądny wybór tej osoby. Towar zostaje obciążony należnościami, wynikającymi z listu przewozowego i wszystkimi innymi kosztami.

Przewoźnik może przystąpić do sprzedaży towaru nie czekając na instrukcje osoby uprawnionej, jeżeli usprawiedliwia to właściwość psucia się lub stan towaru albo jeżeli koszty przechowywania towaru są niewspółmiernie wysokie w stosunku do jego wartości.

W innych przypadkach może on również przystąpić do sprzedaży, jeżeli nie otrzyma w słusznym terminie od osoby uprawnionej przeciwnych instrukcji, których wykonanie mogłoby być słusznie wymagane.

Jeżeli towar został sprzedany w zastosowaniu niniejszego artykułu, kwota uzyskana ze sprzedaży powinna, być postawiona do dyspozycji osoby uprawnionej, po potrąceniu kosztów ciążących na towarze. Jeżeli koszty te są wyższe od kwoty uzyskanej ze sprzedaży, przewoźnik ma prawo do różnicy.

Sposób postępowania w przypadku sprzedaży określony jest przepisami prawa lub zwyczajami obowiązującymi w miejscu, gdzie towar się znajduje (art. 16 Konwencji CMR).

3.6. Odpowiedzialność przewoźnika

Staranność przewoźnika ocenia się według art. 355 § 2 k.c. Przewoźnik odpowiada za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie jej przyjęcia, aż do wydania odbiorcy, w granicach zwykłej wartości przesyłki w czasie jej przyjęcia, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika art. 788 k.c. wtedy odpowiada na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.).

Przewoźnik może powierzać wykonanie przewozu innemu przewoźnikowi na całej przestrzeni przewozu lub jej części, jednakże ponosi odpowiedzialność za ich czyny jak za swoje własne (art. 5 pr.p). Nie budzącym wątpliwości jest zatem fakt, iż jeżeli kolejna osoba z której usług korzysta w wykonywaniu przewozu pierwotny przewoźnik, dokona pomyłki lub zaniechania czynności, odpowiedzialność spoczywa na pierwszym przewoźniku, który może mieć regres do swoich podwykonawców. Pierwszy przewoźnik odpowiada za staranny wybór kolejnych przewoźników.

Przewoźnik odpowiada za ładunek od momentu przyjęcia go do momentu wydania ładunku. Może jednak zwolnić się od odpowiedzialności gdy szkoda w transporcie stała się wynikiem [29]:

· zamówienia przez nadawcę nieodpowiedniego środka transportu

· braku lub wadliwego opakowanie towaru, mającego wpływ na uszkodzenie przesyłki,

· niewłaściwego obchodzenie się z ładunkiem przez nadawcę lub odbiorcę w trakcie czynności za- lub wyładunkowych,

· naturalnych właściwości towaru, mogące spowodować ich uszkodzenie lub zaginięcie

· wadliwego oznakowanie przesyłki,

· przewozu żywych zwierząt, pod warunkiem, że przewoźnik zastosował się starannie do wszystkich wskazówek nadawcy.

W praktyce nie wystarczy wymienić jednej ze wskazanych przesłanek, należy pamiętać iż art. 6 k.c. przenosi ciężar udowodnienia faktu na osobę, która z tego faktu wywodzi skutki prawne.

Roszczenia z umowy przewozu rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia dostarczenia przesyłki, a w razie całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem – od dnia, kiedy przesyłka miała być dostarczona (ar.792 k.c.).

Roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki, przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo (art.793 k.c.).

4. Kontrola prawidłowości wykonania transportu towarów w obrocie międzynarodowym

4.1. Kontrola sprawowana przez Inspekcję Transportu Drogowego

4.1.1. Główny Inspektorat Transportu Drogowego

Inspekcja Transportu Drogowego została powołana w ustawie o.t.d. Utworzenie tej wyspecjalizowanej służby wynikało z konieczności zapewnienia uczciwej konkurencji w transporcie drogowym, poprawy bezpieczeństwa ruchu i ochrony środowiska. Powołanie Inspekcji Transportu Drogowego było także spełnieniem jednego z wymogów akcesyjnych Unii Europejskiej i stanowiło gwarancję wiarygodności Polski jako państwa graniczącego z Unią i ubiegającego się o członkostwo we Wspólnocie.

Odpowiednio do ust 1 art. 129a p.o.r.d. przez Inspekcję Transportu Drogowego sprawowana kontrola ruchu drogowego w odniesieniu do kierującego pojazdem:

1) który wykonuje przewóz drogowy w rozumieniu ustawy o.t.d.,

2) w stosunku do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że kieruje pojazdem w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu albo środka działającego podobnie do alkoholu,

3) który naruszył przepisy ruchu drogowego, w przypadku zarejestrowania tego naruszenia przy użyciu:

a) przyrządów kontrolno-pomiarowych,

b) przenośnych albo zainstalowanych w pojeździe albo na statku powietrznym urządzeń rejestrujących,

4) który rażąco naruszył przepisy ruchu drogowego lub spowodował zagrożenie jego bezpieczeństwa,

5) który wykonuje przewóz drogowy w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych[30].

- należy również do Inspekcji Transportu Drogowego.

Odpowiednio do ust. 2 art. 129a p.o.r.d. w ramach wykonywania kontroli ruchu drogowego w zakresie, o którym mowa w ust. 1, inspektorom Inspekcji Transportu Drogowego przysługują uprawnienia określone w art. 129 uprawnienia policjanta i niektórych podmiotów w trakcie kontroli ruchu drogowego ust. 1 i 2, w tym również wobec właściciela lub posiadacza pojazdu.

Inspektorzy transportu drogowego uprawnieni są do przeprowadzania kontroli w transporcie drogowym, w tym kontroli ruchu drogowego.

Inspektor transportu drogowego, podczas przeprowadzania kontroli drogowej, jest uprawniony do wydania poleceń i sygnałów. Wykonuje on czynności kontrolne w umundurowaniu oraz posługuje się legitymacją służbową i znakiem identyfikacyjnym, a także używa oznakowanego pojazdu służbowego.

Polecenia i sygnały mogą być wydawane przez inspektora:

· pieszego,

· znajdującego się w pojeździe lub na pojeździe,

Inspektor w warunkach dostatecznej widoczności podaje sygnały tarczą do zatrzymywania pojazdów/ tzw. lizak / lub ręką, a w warunkach niedostatecznej widoczności - latarką ze światłem czerwonym albo tarczą do zatrzymywania pojazdów ze światłem odblaskowym lub światłem czerwonym.

Inspektor jadący pojazdem samochodowym może podawać kierującemu pojazdem polecenia do określonego zachowania się za pomocą urządzeń nagłaśniających, sygnalizacyjnych czy świetlnych. Ponadto polecenie zatrzymania się może zostać podane przez krótkotrwałe włączenie niebieskiego światła błyskowego i sygnału dźwiękowego o zmiennym tonie w przypadku jazdy za kierującym, do którego jest ono skierowane.

Polecenie do zatrzymania pojazdu podaje się z dostatecznej odległości, w sposób zapewniający jego dostrzeżenie przez kierującego pojazdem oraz bezpieczne zatrzymanie w miejscu wskazanym przez inspektora.

W celu dojazdu do miejsca, gdzie nie utrudnia to ruchu i nie zagraża bezpieczeństwu, inspektor może wydać kontrolowanemu uczestnikowi ruchu polecenie jazdy za pojazdem ITD.

Zasad tych nie stosuje się w razie konieczności zatrzymania pojazdu, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, iż może on zagrażać bezpieczeństwu ruchu drogowego ze względu na stan techniczny lub zachowanie się kierującego.

Inspektor po zatrzymaniu pojazdu podaje kierującemu stopień, imię i nazwisko oraz przyczynę zatrzymania. Rozpoczęcie kontroli przez inspektora poprzedzone jest okazaniem kontrolowanemu legitymacji służbowej. Legitymacja, o której mowa upoważnia inspektora do dokonania czynności kontrolnych.

Przystępując do czynności kontrolnych, inspektor może wydać polecenie unieruchomienia silnika pojazdu.

W przypadkach uzasadnionych względami bezpieczeństwa lub uwarunkowanych charakterem kontroli, inspektor może wydać kierującemu pojazdem lub pasażerowi polecenie opuszczenia pojazdu.

Inspektor może kierować kontrolowanym pojazdem w zakresie posiadanego uprawnienia do kierowania pojazdami, jeżeli jest to niezbędne dla:

- dokonania sprawdzenia stanu technicznego pojazdu, a w szczególności skuteczności działania hamulców;

- sprawdzenia masy lub nacisku osi pojazdu;

- sprowadzenia pojazdu, którym kierowała osoba będąca w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo będąca pod wpływem środka odurzającego lub działającego podobnie do alkoholu, zatrzymanego w miejscu zabronionym, do miejsca gdzie zatrzymanie jest dozwolone.

4.2. Kontrola sprawowana przez służby celne

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej [31], do zadań Służby Celnej należą m.in.:

· kontrola przestrzegania przepisów prawa celnego oraz innych przepisów związanych z wywozem i przywozem towarów,

· wykonywanie czynności związanych z nadawaniem towarom przeznaczenia celnego,

· wymiar i pobór należności celnych i innych opłat związanych z przywozem i wywozem towarów,

· wymiar i pobór podatku od towarów i usług (VAT) z tytułu importu towarów,

· kontrola, szczególny nadzór podatkowy, wymiar i pobór podatku akcyzowego,

· pobór opłaty paliwowej,

· wykonywanie zadań wynikających z przepisów wspólnotowych regulujących statystykę dotyczącą obrotu towarowego pomiędzy państwami członkowskimi Wspólnoty Europejskiej,

· rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, przestępstw i wykroczeń związanych z przywozem i wywozem towarów oraz ściganie ich sprawców, w zakresie określonym innymi ustawami,

· rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń związanych z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony dóbr kultury oraz ochrony własności intelektualnej, a także przestępstw i wykroczeń związanych z wprowadzaniem na polski obszar celny oraz wyprowadzaniem z polskiego obszaru celnego towarów objętych ograniczeniami lub zakazami, w szczególności takich jak: odpady szkodliwe, substancje chemiczne, materiały jądrowe i promieniotwórcze, środki odurzające i substancje psychotropowe oraz broń, amunicja, materiały wybuchowe i technologie objęte kontrolą międzynarodową,

· kontrola ruchu drogowego,

· kontrola transportu drogowego,

· współpraca z organami celnymi innych państw oraz organizacjami międzynarodowymi,

· współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych.

4.3. Kontrola sprawowana przez Państwową Inspekcję Sanitarna

Najważniejszym organem państwowej inspekcji sanitarnej jest Główny Inspektorat Sanitarny, którego działalność uregulowana jest ustawą z dnia 14.03.1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej[32]. Osobą odpowiedzialną za funkcjonowanie urzędu jest główny inspektor sanitarny, którego bezpośrednim przełożonym jest minister zdrowia.

GIS posiada 10 Państwowych Granicznych Inspektoratów Sanitarnych, do których przynależą stacje sanitarno-epidemiologiczne.

Do głównych zadań GIS należy ochrona sanitarna, nadzór nad warunkami zdrowotnymi żywności i żywienia, zapobieganie przenoszeniu się chorób oraz szkodliwych czynników mikrobiologicznych. W imporcie po stronie inspekcji sanitarnej jest m.in. przeprowadzenie badań na obecność substancji toksycznych, metali i szkodników.

Do ładunków należących do grupy podlegających kontroli zalicza się produkty zawarte w rozporządzeniu ministra zdrowia z dnia 8.12.2011 r. i są to m.in. żywność, dodatki do żywności, opakowania dla żywności, urządzenia przeznaczone do kontaktu z żywnością, kosmetyki. Badaniom podlegają także osoby, które mają bezpośredni kontakt z żywnością podczas obrotu. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, którą może być np. negatywny wpływ na zdrowie lub życie człowieka, GIS ma m.in. prawo wycofać szkodliwy produkt z obrotu, wyłączyć z eksploatacji pojazd przewożący produkty.

Zgłoszeniu do kontroli podlega każda partia ładunku będąca środkiem spożywczym, dozwoloną substancją dodatkową, pomocniczą lub składnikiem przeznaczonym do kontaktu z żywnością.