Pochodzenie: krajowe i zagraniczne

W Rzeszowie

 

Studia drugiego stopnia

Sergii Shkolnik

 

Transport towaru w obrocie międzynarodowym

do państw UE i poza UE

 

 

Praca dyplomowa

napisana na seminarium

prowadzonym przez

dr. B. Wieczorska

 

 

Rzeszów 2016

Spis treści

 

Wykaz skrótów.. 3

Wstęp. 4

1. Zagadnienia wprowadzający. 6

1.1. Pojęcie obrotu towarowego. 6

1.2. Pojęcie i rodzaje towarów.. 6

1.3. Zasady transportu towarów w ruchu drogowym.. 8

1.4. Rodzaje transportu (jednorodny, mieszany) 11

2. Przedsiębiorca transportowy jako podmioty uprawniony do wykonywania transportu. 16

2.1. Pojecie przedsiębiorcy w prawie polskim.. 16

2.2. Pozwolenie na wykonywanie transportu krajowego i międzynarodowego. 18

2.3. Certyfikat kompetencji zawodowych przewoźnika. 19

2.4. Rodzaje dokumentów wymaganych podczas przewozu. 19

3. Umowa przewozu jako podstawa prawna przewozu towarów.. 25

3.1. Ogólna charakterystyka umowy przewozu. 25

3.2. Zawarcie umowy przywozu. 26

3.3. Ubezpieczenie ładunku. 33

3.4. Wykonanie umowy przewozu. 36

3.5. Zakończenie umowy przywozu. 38

3.6. Odpowiedzialność przewoźnika. 39

4. Kontrola prawidłowości wykonania transportu towarów w obrocie międzynarodowym.. 41

4.1. Kontrola sprawowana przez Inspekcję Transportu Drogowego. 41

4.2. Kontrola sprawowana przez służby celne. 43

4.3. Kontrola sprawowana przez Państwową Inspekcję Sanitarna. 44

4.4. Kontrola sprawowana przez lekarza weterynaryjnego. 44

4.5. Kontrola sprawowana przez inspekcję handlowa. 45

5. Praktyczny aspekty wykonywania transportu drogowego. 46

5.1. Praktyczny aspekty wykonywania transportu drogowego na Ukrainie. 46

5.2. Porozumienie między Polską a Rosją w sprawie przewozów drogowych. 47

Wnioski 51

Bibliografia: 53

 

Wykaz skrótów

Dz. U. – Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

Konwencja CMR - Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR)

k.c. - ustawa Kodeks cywilny

k.p.c. - ustawa Kodeks postępowania cywilnego

o.s.c. - ustawa o Służbie Celnej

o.s.d.g. - ustawa o swobodzie działalności gospodarczej

o.t.d. - ustawa o transporcie drogowym

p.n.e. - przed naszą erą

pr.p - ustawa Prawo przewozowe

p.o.r.d. - ustawa Prawo o ruchu drogowym

poz. – pozycja,

RP – Rzeczpospolita Polska,

t.j. – tekst jednolity (opublikowany w sposób urzędowy, jest tekstem pierwotnym ustawy ze wszystkimi zmianami),

wg – według,

w/w – wyżej wymieniony.

Wstęp

Problem funkcjonowania transportu w międzynarodowej wymianie towarowej i jej rozwoju odgrywa bardzo ważną rolę. Wystarczy odwołać się do doświadczeń płynących z przeszłości, jak również tych, które przynosi nam rzeczywistość dnia dzisiejszego. Wyraźnie widać, że transport i międzynarodowa wymiana towarowa są ściśle ze sobą związane, a postęp i dalszy rozwój w obrębie jednej z tych działalności gospodarczych uwarunkowany jest postępem i rozwojem drugiej. Utrzymuje się tendencja silnego wzrostu przewozów ładunków za pomocą transportu samochodowego, można dzisiaj nawet stwierdzić, że transport samochodowy zdominował przewozy towarowe. Sytuacja ta jest przyczyną ogromnego zatłoczenia na drogach Europy. Prowadzi to również do szybkiego zużycia się dróg oraz zwiększenia obciążenia środowiska naturalnego.

Tematem pracy jest transport towaru w obrocie międzynarodowym do państw UE i poza UE. Praca ma charakter teoretyczny.

Problematyka przewagi udziału transportu samochodowego w międzynarodowych przewozach towarowych jest bardzo istotna i wymaga podejmowania badań. Waga powyższego problemu stała się inspiracją do podjęcia niniejszego tematu pracy.

Celem głównym pracy jest przedstawienie głównych kierunków działań zmierzających do usprawnienia przewozów międzynarodowych transportem samochodowym. Celem podporządkowanym było przeprowadzenie analizy przewozów towarowych transportem drogowym. Zakresem pracy jest warunki działania przedsiębiorcy transportowego na terenie UE i Ukrainy oraz Rosji.

Metody badawczy obejmuję analiza ustawodawstwa w zakresie wykonywania międzynarodowego przewozu drogowego towaru na terenie UE i Ukrainy oraz Rosji.

Praca składa się z czterech rozdziałów, wstępu i zakończenia. W rozdziale I opisano pojęcie obrotu towarowego, pojęcie i rodzaje towarów, zasady transportu towarów w ruchu drogowym, rodzaje transportu. W rozdziale II podano pojecie przedsiębiorcy w prawie polskim, warunki wydania pozwolenia i licencji na wykonywanie transportu krajowego oraz międzynarodowego, uzyskania certyfikatu kompetencji zawodowych przewoźnika, rodzaje dokumentów wymaganych podczas przewozu. W rozdziale III podano charakterystyką umowy przewozu.

W rozdziale IV przedstawiono kontrola prawidłowości wykonania transportu towarów w obrocie międzynarodowym przez Inspekcje Transportu Drogowego, służby celne, Państwowa Inspekcja Sanitarna, lekarza weterynaryjnego, inspekcje handlowa.

W rozdziale V opisano praktyczny aspekty wykonywania transportu drogowego pomiedzy UE i Ukraina oraz Rosja.

W pracy wykorzystany materiały bibliograficzny: Dach Z.: Podstawy mikroekonomii. Kraków: Wydawnictwo Naukowe SYNABA, 2001, Górski W., Ubezpieczenia transportowe, ZCO, Zielona Góra 1999, Judek P., List przewozowy – fakty i mity, TSL Biznes, grudzień 2012., Judek P., Logistyka Poznań 2/2015, Kidyba A., Prawo handlowe, C.H. Beck Warszawa 2004, Marciniak-Neider D., Neider J., Podręcznik spedytora, transport, spedycja, logistyka, tom 1, Polisk International Freight Forwarders Association, Gdynia 2011, Rydzkowski W. (red.), Krystyna Wojewódzka-Król (red.), aut: Henryk Babis [et al.]: Transport. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, Żak J.: Transport. W: Danuta Kisperska-Moroń, Stanisław Krzyżaniak (red.): Logistyka. Poznań: ILiM, 2009.

W pracy wykorzystany przepisy prawny: ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. prawo przewozowe, ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) sporządzonej w Genewie dnia 19 maja 1956 r.

1. Zagadnienia wprowadzający

1.1. Pojęcie obrotu towarowego

Obrót towarowy to - faza w procesie reprodukcji, ruch towarów ze sfery produkcji do sfery spożycia. Jest dokonywany za pomocą wymiany towarowej realizowanej przez akty kupna-sprzedaży. Podstawowe formy – handel, zaopatrzenie, skup.

Pojęcie obrotu towarowego jest często niesłusznie utożsamiane z szerszym pojęciem cyrkulacji: obrót towarowy zakłada fizyczny ruch towarów, podczas gdy cyrkulacja towarów jest możliwa bez fizycznej zmiany ich miejsca, tylko przez zmianę tytułu własności.

Wyróżniamy następujące poziomy obrotu towarowego: detal, hurt.

Rodzaje obrotu towarowego:

· obrót tranzytowy towarów,

· obrót magazynowy towarów.

1.2. Pojęcie i rodzaje towarów

Towar w znaczeniu myśli ekonomicznej – produkt pracy ludzkiej, który jest przeznaczony do sprzedaży. Pojęcie to obejmuje dobra konsumpcyjne i produkcyjne oraz usługi. Dzięki swym właściwościom jest użyteczny, gdyż zaspokaja potrzeby materialne i niematerialne człowieka. Towar musi mieć odpowiednią postać handlową i cenę; posiada wartość i wartość użytkową [1].

W aktach prawnych poęcie towar zdefiniowane w art. 2. Ustawy z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług [2]: zgodnie z którym to rzeczy ruchome, jak również wszelkie postacie energii, budynki i budowle lub ich części, będące przedmiotem czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, które są wymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej, a także grunty.

Pojęcie towaru następuje w art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe [3] (dalej pr.p) - przesyłkę towarową stanowią rzeczy przyjęte do przewozu na podstawie jednego listu przewozowego lub innego dokumentu przewozowego, zwanego dalej także "listem przewozowym".

W towaroznawstwie pojęcie produkt jest używane w odniesieniu do towarów, które postały w efekcie działalności produkcyjnej, natomiast w marketingu mianem produktu określa się ponadto także wszelkiego rodzaju usługi, miejsca, czynności, projekty technologiczne, pomysły organizacyjne czy idee.

Zarówno w towaroznawstwie, jak i marketingu, a także w języku potocznym, często używane jest wymiennie jako synonim towaru pojecie wyrób np. = towary spożywcze = produkty spożywcze; wyroby przemysłowe = towary przemysłowe = produkty przemysłowe). Używa się także określenia artykuł w kontekście towarów sprzedawanych w pewnych zestawach asortymentowych (artykuły papiernicze = towary papiernicze, artykuły spożywcze = towary spożywcze) [4].

1.2.1. Klasyfikacje towarów

Stosując rożne kryteria klasyfikacyjne nożem wyróżnić rożne rodzaje towarów.

Kryteria klasyfikacji towarów

Ze względu na specyfikę zaspokajania potrzeb wyróżniamy towar:

- konsumpcyjne (zaspokajanie indywidualnych potrzeb jednostki),

– przemysłowe (potrzeby przedsiębiorstw).

Tabela 1

Stawki opłaty elektronicznej dla odcinków tras klasy A (autostrady) i S (drogi ekspresowe)

Kategoria pojazdu	Stawka opłaty elektronicznej za przejazd 1 km drogi krajowej (w zł)
Klasy pojazdów w EURO w zależności od limitów emisji spalin (1)
max. EURO 2	EURO 3	EURO 4	min. EURO 5
Pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej (2) powyżej 3,5 t i poniżej 12 t	0,40	0,35	0,28	0,20
Pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej (2) co najmniej 12 t	0,53	0,46	0,37	0,27

 

Tabela 2

Stawki opłaty elektronicznej dla odcinków tras klasy GP (drogi główne o przyspieszonym ruchu) i G (drogi główne)

Kategoria pojazdu	Stawka opłaty elektronicznej za przejazd 1 km drogi krajowej (w zł)
Klasy pojazdów w EURO w zależności od limitów emisji spalin (1)
max. EURO 2	EURO 3	EURO 4	min. EURO 5
Pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej (2) powyżej 3,5 t i poniżej 12 t	0,32	0,28	0,22	0,16
Pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej (2) co najmniej 12 t	0,42	0,37	0,29	0,21

 

Klasyfikacje transportu

Z punktu widzenia ekonomii transport polega na odpłatnym świadczeniu usług, których rezultatem jest najczęściej przemieszczenie osób i ładunków. Stąd też bierze się podstawowy podział transportu na transport pasażerski (komunikację) i transport towarowy (ładunków) [9].

Inna często stosowana klasyfikacja transportu obejmuje podział ze względu na środowisko, w którym dany rodzaj transportu się odbywa [10]. Obejmuje ona:

Transport powietrzny (którego znakomitą częścią jest transport lotniczy) oraz:

· transport powierzchniowy, w skład którego wchodzą:

· transport lądowy,

· transport wodny.

Transport lądowy można podzielić dalej na:

· transport drogowy,

· transport kolejowy,

· transport rurociągowy.

Inny sposób podziału transportu lądowego obejmuje:

· transport podziemny (np. metro),

· transport naziemny,

· transport nadziemny.

Transport wodny można podzielić dalej na:

· transport śródlądowy,

· transport morski (bliski oraz daleki).

Dodatkowo wyróżnić można transport mieszany, czyli odbywający się więcej, niż jedną jednostka transportu. W transporcie mieszanym wyróżnić można:

· transport kombinowany,

· transport bimodalny,

· transport intermodalny,

· transport multimodalny.

Z kolei pojęcie transport współmodalny oznacza transport realizowany w zgodzie z europejską polityką współmodalności.

Rozróżnia się podział funkcji transportu na pierwotne i wtórne. Do funkcji pierwotnych należą funkcje przewozowe i związane z tym funkcje przeładunkowe. Do funkcji wtórnych zalicza się przede wszystkim funkcję zabezpieczania dróg (czyli budowy i utrzymania dróg), jak również funkcję odpowiedzialności.

Transport należy do sektorów gospodarki o najbardziej szkodliwym wpływie na środowisko naturalne i zdrowie. Przykładowo w 2005 roku w UE sektor ten był odpowiedzialny za wygenerowanie 19% dwutlenku węgla (około 984 megaton) [11]. Dlatego też Unia Europejska w ramach polityki zrównoważonego rozwoju transportu podejmuje skoordynowane działania na rzecz ograniczenia tego szkodliwego wpływu poprzez integrację polityki transportowej z polityką ekologiczną. Efektem tych działań jest m.in.: zaostrzanie norm dotyczących emisji spalin, promocja alternatywnych źródeł energii (biopaliwa, CNG, LPG), oraz promocja środków transportu o mniejszym stopniu zużycia paliwa na tonę przewożonego ładunku (np. transport multimodalny, transport współmodalny, transport wodny śródlądowy).

Żegluga jest najbardziej ekologiczną i energooszczędną formą transportu. Dla przykładu średni ładunek węgla przewożony na jednej barce to tyle, ile drogą lądową musiałoby wieźć co najmniej 20 ciężarówek, produkując pięć razy więcej spalin. Natomiast 1 litr paliwa pozwala przemieścić statkiem na odległość 1 km aż 127 ton ładunku, podczas gdy koleją 97 ton, a samochodem jedynie 50 ton.

Transport drogowy

Transport drogowy – jedna z gałęzi transportu, w której ładunki i pasażerowie przemieszczają się po drogach lądowych przy pomocy kołowych środków transportu (np. pojazdów samochodowych). Usługi transportowe odbywające się z wykorzystaniem tej gałęzi transportu świadczone są przez przewoźników drogowych.

Do zalet transportu drogowego zalicza się m.in. możliwość dowiezienia ładunku lub pasażera bezpośrednio na miejsce przeznaczenia (wysoka dostępność tzw. zasada "od drzwi do drzwi"). Natomiast wady to m.in. energochłonność i szkodliwy wpływ na środowisko naturalne.

Transport drogowy posiada najbardziej rozbudowaną sieć dróg.

Transport samochodowy jest jedną z najważniejszych gałęzi transportu. Przykładowo w krajach UE odpowiada on za 45,6% wykonanej pracy przewozowej [12].

Typy transportu drogowego

Art. 4 o.t.d. wprowadza podziały transportu drogowego:

· krajowy transport drogowy – transport zarobkowy charakteryzujący się tym, że całość przewozów odbywa się przy zastosowaniu pojazdów samochodowych lub zespołów pojazdów zarejestrowanych w kraju, na drodze, której początek, koniec oraz trasa przejazdu znajdują się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

· międzynarodowy transport drogowy – podobne wymagania, jak w transporcie krajowym z tą różnicą, że punkt początkowy lub docelowy może znajdować się poza granicami kraju.

Transport drogowy może być częścią składową mieszanych gałęzi transportu, takich jak: transport kombinowany, transport bimodalny, transport multimodalny, transport intermodalny, czy też transport współmodalny. Jest również elementem transportu miejskiego.

Przewozy krajowe

Zasady wykonywania krajowego transportu drogowego osób i rzeczy reguluje o.t.d.

Wykonywanie krajowego transportu drogowego w zakresie:

· przewozu osób samochodem osobowym, pojazdem samochodowym przeznaczonym konstrukcyjnie do przewozu powyżej 7 i nie więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą oraz taksówką wymaga uzyskania odpowiedniej licencji.

· przewozu osób autobusem oraz przewozu rzeczy (dla pojazdów powyżej 3,5 t. dmc) wymaga uzyskania zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego.

· pośrednictwa przy przewozie rzeczy wymaga uzyskania odpowiedniej licencji.

Licencja na przewóz osób lub na pośrednictwo przy przewozie rzeczy jest udzielana na czas oznaczony, nie krótszy niż 2 lata i nie dłuższy niż 50 lat.

Zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego jest udzielane na czas nieoznaczony.

Organem właściwym w sprawach udzielenia, odmowy udzielenia, zmiany lub cofnięcia licencji w obrocie międzynarodowym lub zezwolenia w obrocie krajowym na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego jest starosta właściwy dla siedziby albo miejsca zamieszkania przedsiębiorcy.

Za wykonywanie transportu drogowego bez wymaganej licencji lub bez wymaganego zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego grozi kara w wysokości 8 000 zł.

Przedsiębiorca wykonujący przewozy drogowe na potrzeby własne musi uzyskać stosowne zaświadczenie, potwierdzające zgłoszenie przez niego prowadzenia przewozów drogowych jako działalności pomocniczej w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej. Zaświadczenie na krajowy niezarobkowy przewóz drogowy wydaje starosta właściwy dla siedziby przedsiębiorcy.

2.2.2. Licencja na transport międzynarodowy

Przedsiębiorca, który chce prowadzić działalność gospodarczą w zakresie międzynarodowego transportu drogowego rzeczy, musi uzyskać licencję na transport międzynarodowy rzeczy. Wcześniej jednak należy uzyskać licencję wspólnotową.

Licencję wspólnotową wydaje starosta powiatu lub prezydent miasta - w zależności od siedziby przewoźnika.

Międzynarodowa licencja na transport drogowy rzeczy wydawana jest na okres 5 lat lub 10 lat. Wniosek w ramach ubiegania się o licencję na międzynarodowy transport rzeczy należy złożyć w Głównym Inspektoracie Transportu Drogowego (Biuro ds. Transportu Międzynarodowego). Do składanego wniosku należy załączyć ponadto:

· odpis ze wpisu do CEIDG lub odpis z KRS (oryginał bądź kopia potwierdzona za zgodność z oryginałem),

· oświadczenie o posiadaniu rzeczywistej siedziby w jednym z państw UE,

· ksero certyfikatu kompetencji zawodowej przewoźnika,

· zaświadczenie o niekaralności,

· dokumenty potwierdzające zdolność finansową przedsiębiorstwa,

· kserokopie dowodów rejestracyjnych (pojazdy zarejestrowane w Polsce) z ważnymi badaniami technicznymi.

Do wniosku należy dołączyć również potwierdzenie uiszczenia opłaty za licencję (jest wysokość uzależniona jest od okresu przyznawania uprawnienia).

Kary przewidziane przez Ustawodawcę zawarte są w załączniku nr 1 i 3 do ustawy o.t.d.: Wykonywanie transportu drogowego bez wymaganego zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego lub bez wymaganej licencji – 8 000 zł.

2.3. Certyfikat kompetencji zawodowych przewoźnika

Certyfikat kompetencji zawodowych przewoźnika jest dokumentem potwierdzającym wiedzę i umiejętności niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego. To z kolei jest jednym z warunków, pozwalających na uzyskanie licencji.

Obowiązek posiadania certyfikatu dotyczy wyłącznie przewoźników, czyli osób zarządzających przedsiębiorstwem przewozowym.

Zgodnie z przepisami o.t.d. certyfikat może posiadać osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilno-prawnej, której uprawnienia pozwalają na zawieranie umów przewozu, zbywania i nabywania np. środków transportu. W powyższych przypadkach bardzo ważne jest, by osoby posiadające certyfikat wykazywały się również dobrą reputacją. Jest to bowiem jeden z warunków koniecznych, umożliwiających późniejsze uzyskanie licencji na transport drogowy rzecz lub osób.

2.4. Rodzaje dokumentów wymaganych podczas przewozu

Prawo jazdy

Odpowiednio do art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami [17] uprawnienia do prowadzenia ciężarówki prawa jazdy C lub C+E, czyli auta o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony można uzyskać już w wieku 21 lat, jednakże osoba w tym wieku musi przejść dłuższe szkolenie, w celu zdobycia uprawnień na kierowcę zawodowego.

Za kierowanie pojazdem bez uprawnień nakładana będzie kara grzywny. Istnieje również możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów, o czym będzie decydował sąd (do tej pory jedynie kara grzywny). Osoby, które wcześniej w drodze decyzji administracyjnej miały cofnięte uprawnienie do kierowania pojazdem, będą karane grzywną, ograniczeniem wolności albo pozbawieniem wolności do 2 lat. Oprócz tego sąd będzie mógł orzec zakaz prowadzenia pojazdów.

Karta kierowcy

Karta kierowcy musi być stosowana przez kierowców w pojazdach używanych do przewozu rzeczy o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony (łącznie z przyczepą lub naczepą) i kierowców pojazdów do przewozu osób (co najmniej 9 osób z kierowcą). Wyjątki zawiera Rozporządzenie 561/2006 WE.

Funkcje karty kierowcy:

· identyfikuje kierowcę po włożeniu karty do tachografu cyfrowego,

· w pamięci karty zostają zapisane dane o zdarzeniach z średnio 28 dni prowadzenia przez kierowcę pojazdu samochodowego z tachografem cyfrowym.

Podmiotem Wydającym Karty, jest w życie, Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych (PWPW).

Karty kierowców wydawane są na okres 5 lat – karta kierowcy (ale nie dłuższy niż okres ważności prawa jazdy).

Wysokość opłaty za kartę kierowcy do tachografu cyfrowego wynosi 138,00 PLN netto (169,74 PLN brutto).

Odpowiedzialność za naruszenie obowiązków lub warunków przewozu drogowego

Odpowiedzialność wynika bezpośrednio z art. 92a. ust.1 o.t.d., ponieważ podmiot wykonujący przewóz drogowy lub inne czynności związane z tym przewozem z naruszeniem obowiązków lub warunków przewozu drogowego, podlega karze pieniężnej w wysokości od 50 złotych do 10.000 złotych za każde naruszenie, a załącznik nr 3 nowelizacji ustawy zawiera wykaz naruszeń obowiązków lub warunków, o których mowa w ust. 1 art. 92a o.t.d.

Nierejestrowanie za pomocą urządzenia rejestrującego lub cyfrowego urządzenia rejestrującego na wykresówce lub karcie kierowcy wskazań w zakresie prędkości pojazdu, aktywności kierowcy i przebytej drogi – 5 000 zł.

Zatem w przypadku gdy kierowca będzie prowadził pojazd bez karty lub będzie prowadził pojazd wyposażony w tachograf cyfrowy używając karty, na której nie rejestruje wszystkich aktywności, odpowiedzialność za taki czyn poniesie również przedsiębiorca, który zostanie ukarany w drodze postępowania administracyjnego. Nierejestrowanie za pomocą tachografu aktywności kierowcy i przebytej drogi dotyczy tachografu analogowego i cyfrowego. Sytuacja taka będzie dotyczyć również jazdy na magnesie jak i jazdy z wykorzystanie, szeroko rozumianych „przełączników”.

W podobny sposób przedsiębiorca może być ukarany, w drodze postępowania administracyjnego za używanie tej samej karty przez kilku kierowców lub jednoczesne używanie kilku kart przez jednego kierowcę.

Używanie tej samej wykresówki lub karty kierowcy przez kilku kierowców – 3 000 zł.

Jednoczesne używanie kilku wykresówek lub kart kierowców – 1 000 zł.

Należy tu podkreślić, że powyższa odpowiedzialność przedsiębiorcy za powstałe wykroczenia kierowcy dotyczy kontroli drogowej i egzekwowana jest w drodze postępowania administracyjnego.

2.4.3. Świadectwo kwalifikacji zawodowej

Odpowiednio do art. 39c o.t.d kierowcy ciężarówek, którzy uzyskali prawo jazdy kat.,,D'' lub „C" po wejściu w życie, muszą przed podjęciem pracy w zawodzie kierowcy ukończyć kurs kwalifikacyjny z zakresu kwalifikacji wstępnej lub kwalifikacji wstępnej przyspieszonej, zakończone egzaminem sprawdzającym, po którym uzyskają świadectwo kwalifikacji zawodowej wydane przez Wojewodę odpowiedniego ze względu na miejsce szkolenia.

Wszyscy kierowcy zawodowo wykonujący przewóz drogowy, którzy ukończą szkolenie na podstawie nowych przepisów tj. kwalifikację wstępną lub szkolenie okresowe maja obowiązek wymienić prawo jazdy przed przystąpieniem do pracy na stanowisku kierowcy. Celem wymiany prawo jazdy jest wpis w tym dokumencie świadectwa kwalifikacji zawodowej oraz badań psychologicznych i lekarskich.

Jedynym dokumentem potwierdzającym spełnienie wymagań do pracy na stanowisku kierowcy jest prawo jazdy z odpowiednimi wpisami.

Odpowiednio do art. 15 ust. 1 ustawy o kierujących pojazdami z dnia 29 stycznia 2015 r. wymiana prawa jazdy następuje na podstawie kopii dokumentów (oryginały do wglądu):

• Świadectwa kwalifikacji zawodowej,

• Orzeczenia psychologicznego,

• Orzeczenia lekarskiego

złożonych w wydziale komunikacji odpowiednim na miejsce zamieszkania.

W przypadku gdy kierowca będzie prowadził pojazd bez dokumentu potwierdzającego ukończenie wymaganego w związku z wykonywaniem przewozu drogowego szkolenia odpowiedzialność za taki czyn poniesie również przedsiębiorca, który zostanie ukarany w drodze postępowania administracyjnego. Kary przewidziane przez ustawodawcę zawarte są w załączniku nr 1 i 2 do ustawy o.t.d.: na kierującego pojazdem – 800 zł i brak zgody na kontynuację wykonywania przewozu, na zarządzającego firmą – 1 000 zł.

2.4.4. Badania lekarskie i psychologiczne kierowców

Badania lekarskie są wykonywane, z zastrzeżeniem w zakresie i na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy [18]. Zakres badań lekarskich obejmuje ponadto ustalenie istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami, zgodnie z ustawą z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym [19] (dalej p.o.r.d.).

I. Badania lekarskie i psychologiczne kierowców zawodowych wykonujących przewóz drogowy po pierwszym szkoleniu okresowym.

Kierowcy, którzy uzyskali po raz pierwszy prawo jazdy kategorii D1, D1+E, D lub D+E, wydane przed dnia 10 września 2008 r. lub kategorii C1, C1+E, C, C+E, wydane przed dnia 10 września 2009 r. zobowiązani są po ukończeniu pierwszego szkolenia okresowego i uzyskaniu świadectwa kwalifikacji zawodowej, wykonać badania lekarskie i psychologiczne przed dniem uzyskania wpisu do prawa jazdy.

II. Badania lekarskie kierowców zawodowych wykonujących przewóz drogowy do kwalifikacji wstępnej lub szkolenia okresowego.

Kierowca wykonujący przewóz drogowy podlega badaniom lekarskim przeprowadzanym w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy.

Badania lekarskie są przeprowadzane:

- do czasu ukończenia przez kierowcę 60 lat - co 5 lat;

- po ukończeniu przez kierowcę 60 roku życia - co 30 miesięcy.

Pierwsze badanie lekarskie kierowca ma obowiązek wykonać przed dniem wydania świadectwa kwalifikacji zawodowej potwierdzającego ukończenie kwalifikacji, a każde następne dla kierowcy w wieku do 60 lat - w terminie właściwym do ukończenia szkolenia okresowego, jednak nie później niż do dnia wydania świadectwa kwalifikacji zawodowej potwierdzającego ukończenie szkolenia okresowego.

Badania lekarskie wykonują lekarze uprawnieni do wykonywania badań profilaktycznych, o których mowa w przepisach Kodeksu pracy, posiadający dodatkowo uprawnienia do przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców określone w odrębnych przepisach.

III. Badania psychologiczne kierowców zawodowych wykonujących przewóz drogowy do kwalifikacji wstępnej lub szkolenia okresowego.

Kierowca wykonujący przewóz drogowy podlega badaniom psychologicznym przeprowadzanym w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy.

Badania psychologiczne są wykonywane, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, w zakresie i na zasadach określonych dla kierowców w p.o.r.d.

Badania psychologiczne są przeprowadzane:

- do czasu ukończenia przez kierowcę 60 lat - co 5 lat;

- po ukończeniu przez kierowcę 60. roku życia - co 30 miesięcy.

Pierwsze badanie psychologiczne jest wykonywane przed dniem wydania świadectwa kwalifikacji zawodowej potwierdzającego ukończenie kwalifikacji, a każde następne dla kierowcy w wieku do 60 lat - w terminie właściwym do ukończenia szkolenia okresowego, jednak nie później niż do dnia wydania świadectwa kwalifikacji zawodowej potwierdzającego ukończenie szkolenia okresowego.

W sytuacji, gdy pracownik odmawia poddania się badaniom, pracodawca nie może dopuścić go do pracy. W takim przypadku, za czas niewykonywania obowiązków z powodu niepoddania się przez pracownika badaniom lekarskim, nie przysługuje mu wynagrodzenie (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 września 2004 r., I PK 541/03).

Dopuszczenie do wykonywania przewozu drogowego przez kierowcę, który:

- nie posiada orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy – 1 000 zł.

- nie posiada orzeczenia psychologicznego o braku przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy – 1 000 zł.

2.4.5. Potwierdzenie niekaralności

Utarło się przekonanie, że kierowca musi mieć czystą kartotekę karną aby podjąć zatrudnienie w charakterze kierowcy zawodowego. W życiu jednak różne sytuacje mogły mieć miejsce. Dla przykładu można wskazać, że osoba skazana za „niepłacenie alimentów” lub „za uczestnictwo w bójce” nie traci możliwości pracy jako kierowca. Przed podpisaniem umowy pracodawca ma obowiązek zweryfikowania czy kandydat nie jest karany wyrokiem prawomocnym za przestępstwa umyślne przeciwko mieniu (np. kradzież), bezpieczeństwu w komunikacji (np. jazda w stanie nietrzeźwości), wiarygodności dokumentów (np. podrabianie dokumentów) oraz przeciwko środowisku (np. zanieczyszczanie wód). Pozostałe rodzaje przestępstw oraz przestępstwa popełnione nieumyślnie nie dyskwalifikują zawodu kierowcy. Kierowca powinien dostarczyć pracodawcy wypis z rejestru karnego przed rozpoczęciem pracy. Natomiast w trakcie trwania stosunku pracy pomocne będzie oświadczenie (art. 5 ust. 3 o.t.d.).

2.4.6. Świadectwo kierowcy

Świadectwa kierowcy posiadać muszą kierowcy - obywatele państw niebędących członkami Wspólnoty Europejskiej, którzy są zatrudnieni w przedsiębiorstwach transportowych zarejestrowanych na terytorium Polski i wykonują międzynarodowy transport drogowy rzeczy.

Świadectwo kierowcy jest dokumentem, który poświadcza, iż kierowca w nim wskazany jest zatrudniony zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi lub administracyjnymi oraz, w odpowiednich przypadkach, układami zbiorowymi, zgodnie z przepisami mającymi zastosowanie w państwie członkowskim wskazanym w świadectwie i na warunkach zatrudnienia i kształcenia zawodowego kierowców mających zastosowanie w tym państwie członkowskim w celu wykonywania przewozów drogowych w tym państwie.

Świadectwo kierowcy wydaje się na wniosek przedsiębiorcy posiadającego licencję wspólnotową, złożony na piśmie lub w postaci dokumentu elektronicznego. Przedmiotowe świadectwo wydaje Główny Inspektor Transportu Drogowego (art. 32a o.t.d.).

Kary przewidziane przez Ustawodawcę zawarte są w załączniku nr 1 i 2 do ustawy o transporcie drogowym: niewyposażenie kierowcy w świadectwo kierowcy – dotyczy kierowców niemających obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskie – 1 000 zł.

3. Umowa przewozu jako podstawa prawna przewozu towarów

3.1. Ogólna charakterystyka umowy przewozu

Umowa przewozu jest uregulowana w trzech aktach prawnych: w kodeksie cywilnym, w prawie przewozowym i w Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) sporządzonej w Genewie dnia 19 maja 1956 r. Zatem rozpatrując przewozy międzynarodowe zawsze będą one miały unormowanie w konwencji, natomiast przewozy krajowe i międzynarodowe jeżeli umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej, znajdują swoje podstawy w prawie przewozowym i kodeksie cywilnym jeżeli dotyczą przewozów osób i rzeczy wykonywanych odpłatnie na podstawie umowy.

Zgodnie z art. 774 - 793 k.c. przewóz rozumiany jako usługa świadczona przez przewoźnika, tj. przedsiębiorstwo transportowe wykonujące działalność przewozową w sposób stały i zarobkowy. Konstrukcja umowy przewozu w kodeksie cywilnym obejmuje zarówno przewóz osób, jak i przewóz rzeczy, to te dwa rodzaje przewozu łączą tylko te same istotne postanowienia umowne. Występuje zaś między nimi wiele różnic. Przede wszystkim przy przewozie osób przewoźnik nie przejmuje pieczy nad przedmiotem przewozu - podróżnym. Dlatego przepisy kodeksu cywilnego regulują oba rodzaje umowy przewozu w sposób odrębny.

Na gruncie Konwencji CMR umowa przewozu dotyczy umów o zarobkowy przewóz drogowy towarów pojazdami, niezależnie od miejsca zamieszkania i przynależności państwowej stron, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsce przewidziane do jej dostawy, stosownie do ich oznaczeń w umowie, znajduje się w dwóch różnych krajach, z których przynajmniej jeden jest krajem umawiającym się ¹. Przewozy dokonywane są pojazdem samochodowym w rozumieniu konwencji o ruchu drogowym, co oznacza każdy pojazd poruszający się po drogach o własnym napędzie przy pomocy urządzenia mechanicznego, przeznaczony zazwyczaj do transportu osób lub towarów, a nie będący pojazdem poruszającym się po szynach, lub połączonym z przewodami elektrycznymi z wyłączeniem rowerów z silnikiem pomocniczym ². A zatem każda przesyłka bez względu na wielkość przewożona w sposób zarobkowy pomiędzy krajami będzie dokonywana na podstawie przepisów wskazanej konwencji. Podmiot zlecający przewóz nie ma być na gruncie prawa przewozowego traktowany jak nadawca.

Jednym z istotniejszych postanowień wynikających z Konwencji CMR jest art. 41 punkt 1, który wskazuje na nieważność jakichkolwiek klauzul niezgodnych z Konwencją. Nieważnością jest dotknięte tylko postanowienie, które pośrednio lub bezpośrednio naruszałoby postanowienia Konwencji, pozostawiając w mocy pozostałe postanowienia umowne.

Zawarcie umowy przywozu

Umowa przewozu jest umową nazwaną, odpłatną, dwustronnie zobowiązująca, przyczynową, ze skutkiem zobowiązaniowym oraz konsensualną. Porozumienie do jakiego dochodzi pomiędzy podmiotami może być wyrażone w każdej formie, gdyż przepisy nie przewidują żadnej szczególnej formy dla zawarcia umowy przewozu. Natomiast nie ma przewozów bezumownych. Celem, jaki strony zawierające umowę chcą osiągnąć, jest przemieszczanie osób lub rzeczy z jednego miejsca na inne. Jest to określenie bardzo ogólne, dlatego też zgodnie z treścią czynności prawnej, konieczne jest określenie elementów przedmiotowo istotnych, które będą charakteryzowały umowę przewozu. Można tu wskazać na oznaczenie przedmiotu przewozu (osoby fizyczne lub rzeczy), określenie wynagrodzenia przewoźnika jak również oznaczenie trasy przewozu.

Zgodnie z art. 779 k.c. - przy zawarciu umowy o przewóz wystawienie listu przewozowego jest fakultatywne, gdyż jego wystawienie dokonywane jest na wyraźne żądanie przewoźnika. W treści listu przewozowego wysyłający powinien podać przewoźnikowi swój adres oraz adres odbiorcy, miejsce przeznaczenia, oznaczenie przesyłki według rodzaju, ilości oraz sposobu opakowania, jak również wartość rzeczy szczególnie cennych.

Prawo przewozowe obligatoryjnie wymaga wystawienia listu przewozowego (art. 35 pr.p), jednakże dopuszcza wyjątek, jeżeli przy danym rodzaju przewozu jest to powszechnie przyjęte, w inny sposób dostarcza informacji niezbędnych do prawidłowego wykonania przewozu. List przewozowy jest jednostronnym dokumentem wystawionym i podpisanym przez wysyłającego (nadawcę) i składany przewoźnikowi, który poświadcza przyjęcie przesyłki do transportu. Zatem rozpatrywany jest prywatny dokument stanowiący dowód na złożenie oświadczenia woli. Samo wystawienie dokumentu nie uzależnia zawarcia umowy przewozu. Wskazuje się, że list przewozowy pełni funkcję legitymacyjną tzn., że w czasie trwania przewozu daje prawo dysponowania przesyłką. Pełni również rolę dowodową i informacyjno-instrukcyjną, która daje możliwość zapoznania się z postanowieniami umowy i zasadami wykonania przewozu. Natomiast w przypadku umów mających charakter realny, wystawienie listu przewozowego stanowi przesłankę do zawarcia umowy. Mając wiec one charakter konstytutywny [20].

Art. 47 pkt. 3 pr.p stanowi iż dowodem zawarcia umowy przewozu jest potwierdzony przez przewoźnika list przewozowy, który może mieć różną formę np. elektroniczną, wydruku komputerowego. Na pisemną formę może wskazywać zapis, iż jeden egzemplarz otrzymuje nadawca, jednakże nie można wykluczyć ustnej formy z potwierdzeniem dźwiękowym, który również może być zapisany w kilku egzemplarzach.

List przewozowy jako dokument prywatny poza innymi funkcjami pełni funkcję dowodową, która polega na tym, że stanowi dowód zawarcia umowy, (dowód na jej treść). Jednak z art. 245 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego[21] wynika, iż dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która dokument podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Wątpliwość budzi sytuacja, gdy wystawca listu przewozowego nie jest jednocześnie nadawcą.

Umowa to niekoniecznie dokument podpisany przez obie strony. Nierzadko będzie to faks, mail, zapis rozmowy na komunikatorze czy nawet rozmowa telefoniczna. Rzecz jasna w tym ostatnim przypadku może być problem z udowodnieniem warunków umowy, jednakże w sytuacji gdy to się uda, ustne ustalenia wciąż będą miały pierwszeństwo przed zapisami listu przewozowego [22].

Strony umowy przewozu

Przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy. Przepisy regulujące umowę przewozu nie mają zastosowania do przewozów okazjonalnych, wykonywanych odpłatnie przez osoby fizyczne i prawne, nie mające statusu prawnego przewoźnika, jak również do przewozów dokonywanych nieodpłatnie (z grzeczności). Przyjmuje się, że do tego rodzaju przewozów, gdy są odpłatne, należy stosować przepisy dotyczące umowy o dzieło, a gdy są nieodpłatne - odpowiednio przepisy o zleceniu. Jak wynika z tego uregulowania przewoźnik jest przedsiębiorcą. Zobowiązuje się on w zakresie prowadzonego przedsiębiorstwa do przewozu i to zarówno rzeczy jak i osób. Przewoźnikiem mogą być osoby fizyczne lub osoby prawne prowadzące przedsiębiorstwo transportowe, uprawnione na podstawie przepisów administracyjnych do wykonywania działalności przewozowej w sposób stały i zarobkowy.

Przewoźnik (operator w przewozie pocztowym) - podmiot zawodowo i zarobkowo świadczący usługi transportowe zobowiązany jest do czynności faktycznej polegająca na przewiezieniu osoby lub rzeczy do miejsca przeznaczenia,

Przewoźnik – jest nim tylko taki podmiot, który prowadzi działalność transportową w formie przedsiębiorstwa. Z tego powodu umowa przewozu jest umową kwalifikowaną – tj. taką, która może być zawierana tylko przez profesjonalistę (osobę stale, zawodowo i zarobkowo trudniącą się tego daną działalnością). Nie jest istotny z punktu widzenia umowy przewozu tytuł prawny przewoźnika do środka transportu – wystarczy, aby był posiadaczem zależnym.

Istotnym znamieniem czynności podejmowanych przez przewoźnika jest kierownictwo procesem przemieszczania się środka transportowego.

Istnieją sytuacje, w których można wyróżnić istnienie przewoźnika faktycznego (podwykonawcy) i przewoźnika umownego. Między obydwoma przewoźnikami istnieje stosunek zobowiązaniowy, uzasadniając powstanie tzw. roszczeń regresowych.

Wykonywanie przewozu przez kilku po następujących po sobie przewoźników (tej samej lub różnej gałęzi transportu) na podstawie jednej umowy i jednego dokumentu przewozowego (w transporcie towarowym – bezpośredni list przewozowy) jest możliwe – w takiej sytuacji wszyscy przewoźnicy (przewoźnicy sukcesywni) nawiązują stosunek prawny z klientem. Ich odpowiedzialność jest solidarna, chyba że jeden z nich udowodni, że szkoda nie powstała w czasie wykonywania przez niego transportu.

Za nadawcęw prawie przewozowym należy uważać każdy podmiot, który zawiera z przewoźnikiem umowę przewozu, a więc właśnie podmiot zlecający przewóz, a nie podmiot, który dokonuje fizycznego załadunku towaru na pojazd [23].

Prawa odbiorcy

Po nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia odbiorca może w imieniu własnym wykonać wszelkie prawa wynikające z umowy przewozu, w szczególności może żądać wydania przesyłki i listu przewozowego, jeżeli jednocześnie wykona zobowiązania wynikające z tej umowy (art. 785 k.c.).

Prawo do rozporządzenia towarem należy jednak do odbiorcy już od chwili wystawienia listu przewozowego, jeśli nadawca uczynił o tym wzmiankę w liście przewozowym (art. 12 ust. 3 Konwencji CMR).

Jeżeli odbiorca, wykonując swoje prawo do rozporządzania, zarządzi wydanie przesyłki innej osobie, ta ostatnia nie może wyznaczyć innych odbiorców (art. 12 ust. 4 Konwencji CMR).

Po przybyciu towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, odbiorca ma prawo żądać od przewoźnika wydania, za pokwitowaniem, drugiego egzemplarza listu przewozowego oraz towaru. Jeżeli stwierdzono zaginięcie towaru lub jeżeli towar nie przybył po upływie terminu przewidzianego w artykule 19, odbiorca może w imieniu własnym dochodzić wobec przewoźnika praw wynikających z umowy przewozu (art. 13 Konwencji CMR).

Obowiązki odbiorcy

Odbiorca, który korzysta z praw, jakie mu przysługują w myśl ostępu 1 niniejszego artykułu, obowiązany jest zapłacić kwit należności wynikającą z listu przewozowego. W przypadku sporu w tym przedmiocie przewoźnik obowiązany jest dostarczyć towar tylko wówczas gdy odbiorca udzieli mu zabezpieczenia (art. 13 Konwencji CMR).

Przez przyjęcie przesyłki i listu przewozowego odbiorca zobowiązuje się do zapłaty, oznaczonych w liście przewozowym należności przewoźnika (art. 786 k.c.).

3.3. Ubezpieczenie ładunku

Umowa ubezpieczenia jest regulowana przepisami art. 805 k.c. Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Ubezpieczenie towarów (cargo) należy do podstawowej grupy ubezpieczeń transportowych. Ryzyko transportowe jest elementem wspólnym dla wszystkich działów ubezpieczeń transportowych. W zależności od gałęzi transportu oraz związanej z tym specyfiki rodzajów ryzyka – ubezpieczenia transportowe (w tym cargo) można podzielić na morskie, rzeczne (w żegludze śródlądowej), lotnicze oraz w transporcie lądowym, przy czym te ostatnie dzielą się na: ubezpieczenia w transporcie kolejowym, samochodowym i innymi (np. konnym)[25]. Zakres ochrony ubezpieczeniowej z tytułu ubezpieczenia cargo jest w warunkach ubezpieczeń dostosowany do specyfiki ryzyk. Jednakże w ubezpieczeniu towarów w transporcie międzynarodowym są stałe dążenia do pewnego uniwersalizmu, aby objąć ochronę ubezpieczeniową jedną polisą. Ochroną ubezpieczeniową objęte najczęściej jest wszelkie mienie przewożone na ryzyku ubezpieczającego wszystkimi środkami transportu na podstawie dokumentacji przewozowej, zgodnie z normami transportowymi i prawem transportowym. Mienie (ładunek) objęte może być ubezpieczeniem na całej trasie przewozu, podanej w dokumentach przewozowych, z użyciem jednego lub kilku środków transportu, obejmujące wszystkie fazy transportu mienia, tj. niezbędne czynności przeładunkowe, przejściowe magazynowanie na trasie przewozu itp.

Generalnie przedmiotem ubezpieczenia może być mienie określone w umowie ubezpieczeniowej, przewożone na ryzyko ubezpieczającego, w zakresie takich ryzyk, jak:

a) elementarnych (pożaru, uderzenia pioruna, wybuchu, huraganu, sztormu, powodzi, zapadania się ziemi itp.);

b) od wypadku, jakiemu uległ środek transportowy;

c) zaginięcia, kradzieży i rabunku;

d) z innych przyczyn niż wymienione powyżej, jeżeli w ich następstwie doszło do połamania, potłuczenia, rozbicia, pogięcia, zgniecenia, podarcia, zabrudzenia, poplamienia, rozsypania, zamoczenia, porysowania przewożonego mienia (tzw. ryzyka sensu stricto transportowe).

Praktyka wykształciła zróżnicowane warunki pokrycia strat, skonstruowane w zależności od potrzeb ubezpieczeniowych danego obrotu towarowego oraz możliwości ubezpieczającego. Temu celowi służą powszechnie stosowane na świecie klauzule instytutowe, opracowane i rozpowszechnione przede wszystkim przez Instytut Londyńskich Ubezpieczycieli. Dla większości ładunków mają zastosowanie zestawy klauzul o charakterze uniwersalnym (w redakcji z roku 1982).

Rozróżniają one 3 podstawowe warianty, a mianowicie: A, B oraz C.

Wariant „A” obejmuje objęcie ochroną ubezpieczeniową wszystkie rodzaje straty lub szkody w przedmiocie ubezpieczenia (tzw. All Risks z wyjątkiem ściśle określonych ryzyk).

Warianty „B” oraz „C” odróżniają się od wariantu „A” przyjęciem odmiennego punktu wyjścia. Mianowicie – w umowie są wyraźnie określone rodzaje ryzyka objęte ochroną ubezpieczeniową. Natomiast zakres rodzajów ryzyka objętych ubezpieczeniem według wariantu „B” jest nieco szersze od formuły przyjętej w wariancie „C”[26].

Ponadto dla poszczególnych rodzajów ładunków mogą mieć zastosowanie branżowe i specjalne warunki ubezpieczenia ładunków (np. dla transportu węgla, drewna, bawełny, mięsa, zboża itp.). Bardzo często wyłączona jest odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za skażenia radioaktywne (zob. klauzulę I RCEC 1/10/90).

Przy ubezpieczeniu ładunku w transporcie wykształciło się w praktyce kilka wzorów polis, zwanych potocznie polisami transportowymi. Są to mianowicie: polisa jednostkowa, polisa generalna, polisa obrotowa oraz polisa odpisowa.

Polisa jednostkowa – stanowi dowód ubezpieczenia jednej konkretnej przesyłki, na czas przewozu określonym środkiem transportu, na określonej trasie. Polisa taka stosowana jest przy ubezpieczeniu przesyłek sporadycznych, przez osoby nie prowadzące działalności gospodarczej albo też nie korzystające często z usług przewoźnika. W obrocie gospodarczym przechodzi się bowiem na inne formy ubezpieczenia ładunku, o charakterze stałym, ciągłym, bieżącym, przy zastosowaniu innych rodzajów polis.

Polisa generalna – stosowana jest przy ubezpieczeniu nie pojedynczych przesyłek, lecz obejmuje cały potok ładunków. Opiewa ona nie na konkretny przewóz, lecz obejmuje cały okres ustalony w umowie, zazwyczaj rok kalendarzowy, w ciągu którego ochroną ubezpieczeniową mają być objęte wskazane w umowie rodzaje przesyłek, wysłanych bądź odbieranych przez ubezpieczającego. W ramach polisy generalnej (umowy) zakład ubezpieczeń jest nie tylko zobowiązany na żądanie ubezpieczającego wystawić polisę, ale również zaświadczenie o ubezpieczeniu dla każdego zgłoszonego ładunku (najczęściej takim dokumentem jest certyfikat ubezpieczeniowy).

Polisa obrotowa – stanowi odmianę polisy generalnej. Obejmuje ona cały obrót transportowy ubezpieczającego, tzn. wszystkie (z wyjątkiem wyraźnie wyłączonych) przesyłki przez niego wysyłane jak i otrzymywane, na odcinku trasy przewozu, na którym ponosi on ryzyko transportowe. Poszczególne przesyłki nie muszą być ewidencjonowane. Wystarczy, gdy ubezpieczający poda zakładowi ubezpieczeń co pewien czas, np. co miesiąc czy co kwartał, wartość tych wszystkich przesyłek, według której oblicza się należną składkę. Jak z tego wynika, polisa obrotowa zapewnia maksymalne uproszczenie manipulacji przy obsługiwaniu ubezpieczeń cargo, przyczyniając się tym samym do obniżenia kosztów tej obsługi.

Polisa odpisowa – jest także odmianą polisy generalnej. Bywa ona stosowana w krajach ustabilizowanej gospodarki rynkowej. Według polisy odpisowej – ochroną ubezpieczeniową obejmuje się, w sposób niejako hurtowy, całą pulę jednorodnych przesyłek, przewożonych określonym rodzajem środków transportowych. Wartość kolejnych przesyłek odpisuje się (stąd nazwa polisy) od podanej na początku wartości globalnej, aż do wyczerpania całej sumy ubezpieczenia.

Złożony proces składający się na problematykę ubezpieczenia cargo w obrocie międzynarodowym, powinien stanowić dobrą bazę do poddania go procesom logistycznym, szczególnie że do ubezpieczeń w coraz szerszym zakresie wykorzystywana jest technologia informatyczna (zarówno w procesie zawierania ubezpieczeń, ich funkcjonowania oraz w likwidacji szkód i świadczeń ubezpieczeniowych).

Wykonanie umowy przewozu

Wykonanie umowy przywozu zostało zawarte w art. 783 k.c. – jeżeli rozpoczęcie lub dokonanie przewozu dozna czasowej przeszkody wskutek okoliczności dotyczącej przewoźnika, wysyłający może od umowy odstąpić, powinien jednak dać przewoźnikowi odpowiednie wynagrodzenie za dokonaną część przewozu w granicach tego, co na kosztach przewozu oszczędził. Nie wyłącza to roszczenia o naprawienie szkody, jeżeli przeszkoda była następstwem okoliczności, za które przewoźnik ponosi odpowiedzialność.

Jeżeli z jakiejkolwiek przyczyny wykonanie umowy przewozu na warunkach podanych w liście przewozowym jest lub staje się niemożliwe przed przybyciem towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, przewoźnik jest obowiązany zażądać instrukcji od osoby uprawnionej do rozporządzenia towarem, zgodnie z artykułem 12 Konwencji CMR.

Jeżeli jednak okoliczności pozwalają na wykonanie przewozu na warunkach różniących się od przewidzianych w liście przewozowym i jeżeli przewoźnik nie zdoła uzyskać w dostatecznie krótkim czasie instrukcji od osoby, uprawnionej do rozporządzania towarem zgodnie z artykułem 12 Konwencji CMR, powinien on podjąć środki, jakie wydają mu się najlepsze w interesie osoby, uprawnionej do rozporządzana towarem.

Dokumenty przewozowy

Wysyłający powinien dać przewoźnikowi wszelkie dokumenty potrzebne ze względu na przepisy celne, podatkowe i administracyjne (art. 782 k.c.).

W celu załatwienia formalności celnych lub innych, jakie należy wypełnić przed wydaniem towaru, nadawca powinien załączyć do listu przewozowego lub postawić do dyspozycji przewoźnika potrzebne dokumenty oraz udzielić mu wszelkich żądanych informacji (art. 11 Konwencji CMR).

Przewoźnik nie jest obowiązany sprawdzać, czy te dokumenty i informacje są ścisłe i dostateczne. Nadawca odpowiada wobec przewoźnika za wszelkie szkody, które mogłyby wyniknąć wskutek braku, niedostateczności lub nieprawidłowości tych dokumentów i informacji, chyba że zachodzi wina ze strony przewoźnika.

Przewoźnik odpowiada jak komisant za zagubienie lub niewłaściwe użycie dokumentów wymienionych w liście przewozowym i dołączonych do niego lub wręczonych przewoźnikowi; jednakże odszkodowanie, które go obciąża, nie może przewyższyć odszkodowania, jakie należałoby się w razie zaginięcia towaru.

W Konwencji CMR zasada ta została wyrażona wprost w art. 9 pkt.1 przewidującym, iż list przewozowy tylko wtedy stanowi dowód zawarcia umowy i jej warunków, gdy brak jest dowodów przeciwnych.

Błędem spotykanym w listach przewozowych jest wpisywanie załadowcy zamiast nadawcy.

Jednak nie będzie to stanowiło istotnego problemu, gdy dołączona zostanie umowa o przewóz, w której określone są podmioty stosunku prawnego. Potwierdził ten pogląd Sąd Najwyższy iż umowa przewozu, ważniejsza jest niż list przewozowy [27].