Палітычны крызіс Рэчы Паспалітай, спробы рэформ (друг.пал.18 ст.). Падзелы Рэчы Паспалітай і далучэнне беларускіх зямель да Расійскай імперыі.

Вайна 1812 года і Беларусь.

12 чэрвеня 1812 года 600-тысячная армiя Напалеона без аб"яулення вай ны уступiла у межы Расiйскай iмперыi, на землi Беларусi i Лiтвы.16 чэрве­ня была занята Вiльня, 24 чэрвеня - Мiнск. Апалячаная беларуская шляхта сустракала французскiя войскi як вызвалiцеляу ад рускiх захопнiкау.

Войску Напалеона у межах Лiтвы i Беларусi супрацьстаялi дзве рускiя армii: Першая (127 тыс.) - камандуючы Барклай дэ Толлi (штаб у Вiльнi);

Другая (45 тыс.) - камандуючы генерал Баграцiён (штаб у Ваукавыску).Пры такiх суадносiнах сiл, разрозненныя рускiя армii не маглi даць генераль­ную бiтву Напалеону. Галоунай задачай рускiх армiй на першым этапе вайны (чэрвень-жнiвень 1812 года) было аб"яднанне 1 i 2 рускiх армiй i пазбег­нуць разгрома паасобку. Руская армiя адступала,ведучы абаронныя баi. Наi- больш значнымi бiтвамi на беларускай тэрыторыi былi:каля мястэчка Мiр(27- 28 чэрвеня),каля мястэчка Раманава (2 лiпеня),каля вёскi Салтанаука (11 лiпеня), каля мястэчка Астроуна (13 лiпеня 1812 года). К пачатку жнiуня амаль уся тэрыторыя Беларусi была захоплена войскамi Напалеона. Адносiны насельнiцтва Беларусi да ваюючых бакоу былi не адназначнымi. Для сялян i гараджан i руская,i французская улада былi прышлымi,прыгнятальнiцкiмi,чу­жымi. I французы, i рускiя прымушалi працаваць на пана,плацiць велiзарныя падаткi,а падчас вайны забiралi апошняе.Але руская улада давала магчымасць

беларускаму селянiну жыць у мiрных умовах.Французы прынеслi вайну.Гэта i абумовiла стварэнне партызанскiх атрадау на Беларусi.Для барацьбы з пар­тызанамi i забеспячэння армii фуражом Напалеон аставiу на Беларусi 100-ты сячнае войска. Камандзiрамi партызанскiх атрадау на Беларусi у большасцi былi мясцовыя жыхары: Маркау Максiм, Мiронава Фядора, Цiмафееу Iван Тара­савiч, Тарас-селянiн. Шляхта i магнаты Беларусi вiталi прыход французау i паступалi на лужбу у напалеонаускую армiю. ны вiталi акупацыйны рэжым з надзеяй на ад­науленне ВКЛ у межах Рэчы Паспалiтай. Сацыяльная палiтыка Напалеона цал­кам задавальняла iх, паколькi французскi iмператар захоувау прыгоннiцкiя парадкi i прывiлеi шляхты.Ён абяцау магнатам Беларусi аднауленне iх раней шай дзяржавы. У пачатку кастрычнiка 1812 г.пачалося адступленне войск На­палеона з Масквы.Французы адступалi у напрамку Ушачы-Лепель-Чашнiкi.26 ка стрычнiка рускае войска уступiла у Вiцебск,4 лiстапада вызвалiлi Мiнск,9- Барысау, а 12 лiстапада Магiлёу. 14-15 лiстапада каля вескi Студзенкi, на поунач ад Барысава,адбылася самая значная бiтва завяршальнага этапа гэтай вайны.Тут загiнула каля 20 тыс. французау. Праз Бяразiну пераправiлася не больш 60 тыс войск.24 лiстапда у Смаргонi Напалеон пакiнуу армiю i ад'е­хау у Парыж.8 снежня руская армiz без бою заняла Гародню.Да Немана дайшло каля 30 тыс.французау,што было катастрофай для Напалеона.

29. Адукацыя. навука і літаратура на Беларусі ў канцы 18 - 19 стст

Асветніцтва і рамантызм - асноўныя напрамкі развіцця культуры Беларусі канца XVIII - першай паловы XIX ст. Перыяд з канца XVIII па 10-я гг. XIX ст. адносіцца да эпохі Асветніцтва ў Беларусі. Ідэйнай асновай дадзенай эпохі сталі працы філосафаў-асветнікаў, якія заклікалі да пераўтварэння грамадскага ладу на рацыянальных, гэта значыць разумных, пачатках. Яны лічылі, што прычына ўсіх пакут народа - не-вуцтва Прыкладна з 10-х гг. XIX ст. у культуры Беларусі ўзнікаюць парасткі новага ідэйнага і мастацкага напрамку - рамантызму. У Заходняй Еўропе рамантызм узнік раней. Ён адлюстраваў расчараванне тымі вынікамі, якімі скончылася французская буржуазная рэвалюцыя канца XVIII ст. Пераўтварэнне гра-мадства шляхам, прапанаваным філосафамі, не прывяло да стварэння «Царства розуму» на Зямлі. У процівагу асветніцка-му рацыяналізму светапогляд эпохі рамантызму прасякнуты сцвярджэннем перавагі духоўнага пачатку над розумам. Пад уплывам асветніцкіх ідэй адукацыя паступова пазбаўлялася царкоўнага ўплыву, пераходзіла ў пад-парадкаванне да дзяржавы і набывала свецкі характар. Гэ-та абумовіла правядзенне ў апошняй трэці XVIII - пачатку XIX ст. шэрагу рэформ у галіне адукацыі Расійскай імперыі. Да гэтага часу ў Беларусі склалася даволі заблытаная сетка навучальных устаноў, пазбаўленых адзінага кіраўніцтва і не звязаных паміж сабой. У 1802 г. было ўтворана Міністэрства народнай асветы. Еўрапейская частка Расіі дзялілася на 6 навучальных акруг, кожную з якіх узначальваў прызначаны царом папячыцель. Віцебская, Гродзенская, Мінская, Магілёўская губерні ўвайшлі ў склад Віленскай навучальнай акругі, якую ўзначаліў магнат Адам Чартарыйскі. Навуковым і адміністрацыйным цэнтрам акругі быў Віленскі універсітэт. У выніку рэформ павялічылася сетка школ, трывалае месца ў вучэбных планах занялі прыродазнаўчыя дысцыпліны. Станоўчымі вынікамі з'яўляліся адносная даступнасць пачатко-вых навучальных устаноў, адсутнасць абмежаванняў нацыя-нальнага, веравызнальнага і ўзроставага характару, забеспя-чэнне дзяўчынкам права наведваць школу. Важную ролю ў сістэме школьнай адукацыі працягвалі адыгрываць каталіцкія навучальныя ўстановы У шэрагу мерапрыемстваў, накіраваных на пашырэнне рускага ўплыву ў краі, было закрыццё ў 1832 г. Віленскага універсітэта і часовая ліквідацыя Віленскай навучальнай акругі (да 1850 г.). У школах у абавязковым парадку ўводзілася навучанне на рускай мове. Аб'яднанне уніяцкай царквы з праваслаўнай па-и скорыла закрыццё каталіцкіх манастыроў і іх навучальных устаноў.Адбывалася зараджэнне прафесіянальнай адукацыі на Бела-русі. У 1840 г. пачала дзейнічаць Горы-Горацкая земляробчая школа. У 1848 г. на яе базе адкрыўся Горы-Горацкі земляробчы інстытут - першая ў Расіі і адна з першых у Еўропе вышэйшых сельскагаспадарчых навучальных устаноў. Літаратура. Беларуская літаратура першай паловы XIX ст. адлюстравала перапляценне ідэй Асветніцтва і рамантызму, хаця вызначальнымі былі рамантычныя прынцыпы. Менавіта рамантычны светапогляд з яго ўвагай да нацыянальнай культу-ры спрыяў развіццю фалькларыстыкі, выкарыстанню ў мастац-кай творчасці народных песень, казак, паданняў, што і прывяло да ўзнікнення першых твораў на беларускай мове.

Варта адзначыць, што частка ўраджэнцаў Беларусі працава-ла на карысць польскай культуры. Найбольш вядомай постаццю сярод іх з'яўляецца Адам Міцкевіч. Свае творы ён пісаў на польскай мове, выкарыстоўваючы сюжэты беларускай гісторыі і фальклору. Ян Баршчэўскі амаль усё сваё жыццё прысвяціў збіранню народнай творчасці. Ён стварыў некалькі вершаў на беларускай мове і паэму «Рабункі мужыкоў». У сваім галоўным творы «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастыч-ных апавяданнях», напісаным на польскай мове, аўтар літара-турна перапрацаваў фальклорны матэрыял. Паэт і драматург Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч ажыццявіў пераход ад польскай літаратурнай традыцыі да ўласна беларус-кай.

30. Архітэктура. выяўленчае мастацтва, тэатр і музыка Беларусі ў канцы 18-19 стст

Асветніцтва і рамантызм - асноўныя напрамкі развіцця культуры Беларусі канца XVIII - першай паловы XIX ст. Перыяд з канца XVIII па 10-я гг. XIX ст. адносіцца да эпохі Асветніцтва ў Беларусі. Ідэйнай асновай дадзенай эпохі сталі працы філосафаў-асветнікаў, якія заклікалі да пераўтварэння грамадскага ладу на рацыянальных, гэта значыць разумных, пачатках. Яны лічылі, што прычына ўсіх пакут народа - не-вуцтваПрыкладна з 10-х гг. XIX ст. у культуры Беларусі ўзнікаюць парасткі новага ідэйнага і мастацкага напрамку - рамантызму. У Заходняй Еўропе рамантызм узнік раней. Ён адлюстраваў расчараванне тымі вынікамі, якімі скончылася французская буржуазная рэвалюцыя канца XVIII ст. Пераўтварэнне гра-мадства шляхам, прапанаваным філосафамі, не прывяло да стварэння «Царства розуму» на Зямлі. У процівагу асветніцка-му рацыяналізму светапогляд эпохі рамантызму прасякнуты сцвярджэннем перавагі духоўнага пачатку над розумам Выяўленчае мастацтва. У выяўленчым мастацтве Беларусі канца XVIII -першай паловы XIX ст. наглядалася ўзаема-дзеянне дзвюх плыняў - класіцызму і рамантызму. Класіцызм быў афіцыйным стылем, якога прытрымлівалася Пецярбургская акадэмія мастацтваў. Аднак у выяўленчае мастацтва прані-каюць і элементы рамантызму.Перапляценне рысаў класіцызму і рамантызму наглядаецца ў творчасці беларускага мастака Іосіфа Аляшкевіча. Мастак жыў у Пецярбургу, аднак часта прыязджаў у Беларусь. Тут ён стварыў шэраг партрэтаў. Некаторыя з іх выкананы ў стылі класіцызму (партрэт А. Чартарыйскага). Асобныя творы Аляш-кевіча адлюстравалі рамантычныя павевы. Валенцій Ваньковіч увайшоў у гісторыю беларускага жыва-пісу як прадстаўнік рамантызму. Майстэрня Ваньковіча ў Мін-ску была цэнтрам, вакол якога групаваліся лепшыя мастацкія сілы горада. Мастак стварыў шэраг іх партрэтаў у стылі раман-тызму. Палатно Ваньковіча «Міцкевіч на скале Аюдаг» з'яў-ляецца тыповым прыкладам рамантычнага партрэта.

Мастак Ян Дамель пакінуў значны след амаль ва ўсіх жан-рах выяўленчага мастацтва. Найбольш вядомы ён як майстар гістарычнага жанра. Ян Дамель добра ведаў айчынную і антыч-ную гісторыю Мастак стварыў такія карціны, як «Смерць князя Панятоўскага», «Смерць Глін-скага ў няволі», «Вызваленне Т. Касцюшкі з цямніцы», «Адступ-ленне французаў праз Вільню ў 1812 г.» і інш Аўтарам класічных твораў беларускага жывапісу з'яўляецца Іван Хруцкі. За нацюрморт «Кветкі і садавіна» ён атрымаў званне акадэміка. Хруцкі напісаў шмат нацюрмортаў, пейзажаў і партрэтаў. 3 эпохай Асветніцтва звязана ўсталяванне сты-лю класіцызму ў архітэктуры. Архітэктары паступова адмаўля-ліся ад празмернай складанасці і заблытанасці архітэктурных форм, характэрных для стыляў барока і ракако. У архітэктур-ных кампазіцыях пачалі выкарыстоўвацца выразныя геамет-рычныя формы. Набывалі распаўсюджанне антычная ордэрная сістэма і простыя дэкаратыўныя ўпрыгожванні. Станаўленне класіцызму найперш было звязана з інтэнсіў-ным развіццём горадабудаўніцтва. У беларускіх гарадах пача-лі з'яўляцца новыя тыпы жылых і грамадскіх будынкаў (канцылярый, бальніц, гімназій), якія вылучаліся на фоне сярэд-невяковай забудовы сваімі правільнымі абрысамі. Упершыню горадабудаўніцтва стала разглядацца як адзіная прасторавая сістэма, спланаваная на рацыянальных пачатках. Горадабу-даўніцтва станавілася дзяржаўнай справай. У першай палове XIX ст. былі распрацаваны планы забудовы звыш 40 беларускіх гарадоў. Найбольш значная з культавых пабудоў эпохі класіцызму ў Беларусі - Петрапаўлаўскі сабор у Гомелі, створаны ў 1809- 1819 гг. Ён сведчанне таго, што ідэі класіцызму атрымалі пера-вагу над тымі традыцыямі будаўніцтва праваслаўных храмаў, якія дагэтуль існавалі на працягу стагоддзяў. Выкарыстанне тыповых прыёмаў класіцызму пры будаўніцтве сабора ў Гомелі дазволіла стварыць велічную прынцыпова новую архітэктурную пабудову. Яскравае адлюстраванне класіцызм знайшоў у палацава-сядзібнай архітэктуры. Дыяпазон палацава-сядзібнага будаў-ніцтва быў вельмі шырокі - ад невялікіх сядзіб дробнай шляхты да манументальных пабудоў буйных магнатаў. Сярод выдатных помнікаў беларускага класіцызму вылучаюцца Го-мельскі, Жыліцкі (Кдраўскі раён), Сноўскі (Нясвіжскі раён) палацы. Пры гэтых збудаваннях звычайна ствараліся паркі ў стылі рамантызму, аздобленыя штучнымі гротамі, каскадамі, руінамі. Класіцызм панаваў у архітэктуры Беларусі да сярэдзіны XIX ст. Альтэрнатывай класіцызму выступаў рамантызм, які праявіўся пераважна ў пейзажна-паркавым мастацтве.

Чернобыльская катастрофа.

Нязмерную шкоду нанесла рэспублiцы аварыя на Чарнобыльскай АЭС 26 красавiка 1986г. З гаспадарчага абароту выведзена 300 тыс.га сельгасугоддзяу, а недабор сельгаспрадукцыi склау 3,5 млрд.руб. На сацыяльнае развiццё БССР непасрэдны уплыу аказвае i экалогiя. У пачатку 80-ых гадоу выкiды шкодных рэчау у атмасферу склалi 3млн.тон у год. Узровень забруджвання рэк i азёр дасягнуу крытычнай мяжы.

Пад канец 80-х гадоу становiшча некалькi стабiлiзавалася. Былi пашыраны паунамоцтвы Дзяржкамiтэта БССР па ахове прыроды.У 1980г. былi прыняты "Асноуныя напрамкi аховы i аздараулення навакольнага асяроддзя i рацыянальнага выкарыстоування рэсурсау Беларусi на 1991-95г.г. i на перспектыву да 2000г."

61. Распад СССР і новыя суадносіны сіл на сусветнай арэне. Абвяшчэнне суверэнітэту савецкіх рэспублік. Прыняцце Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітзне БССР 27 ліпеня 1990 г. Утварэнне Садружнасці Незалежных Дзяржаў.

У канцы 80-х гг. нарастала незадаволенасць палітыкай перабудовы ва ўсіх саюзных рэспубліках. Усе яны жадалі большай незалежнасці ад цэнтра, у першую чаргу эканамічнай.

Адзінага погляду на прычыну краху савецкай таталітарнай сгстэмы не існуе. Але трэба адзначыць, што выбар шляхоў развіцця быўдобраахвотным. Ён стаў вынікам прызнання ўлад СССР неабходнасці карэнных змен ва ўсіх сферах жыцця.

27 ліпеня 1990 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў "Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі". Адпаведна Дэкларацыі Беларусь- суверэнная дзяржава, якая усталявана на аснове ажыццяулен-ня беларускай нацыі, яе права на самавызначэнне, дзяржаўнасці беларускай мовы, вяршынства народа ў вызначэнні свайго лёсу. Абвяшчэнне суверэнітэту Беларусі было пошукам новых форм сувязей паміж рэспублікамі, спробай пераўтварэння нацыянальна-дзяржаўных адносін.

Палітычны крызіс працягваўся. 8 снежня 1991 г. у Белавежскай пушчы (у Віскулях Камянецкага раёна Брэсцкай воб-ласці) кіраўнікі Расіі, Беларусі і Украіны Б. Ельцын, С. Шушкевіч і Л. Краўчук, ігнаруючы волю сваіх народаў, якая была выказана на агульнасаюзным рэферэндуме 17 сакавіка 1991 г., дэнансавалі дагавор 1922 г. аб утварэнні СССР і тым самым разбурылі вялікую і магутную дзяржаву. Гэты дзяржаўны пераварот быў здзейснены са згоды прэзідэнта СССР М. Гарбачова. На руінах СССР утварылася аморфная, нежыццяздольная Садружнасць Незалежных Дзяржаў.

Абвяшчэнне незалежнасці Беларусі. Яшчэ да распаду СССР 27 ліпеня 1990 г. сесія Вярхоўнага Савета БССР прыняла Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР. Было абвешчана вяршэпства на тэрыторыі рэспублікі Кансты-туцыі БССР і яе законаў. Гэтмм быў пакладзены пачатак шляху да дзяржаўнага суверэнітэту.

19 верасня 1991 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў новую назву дзяржавы—Рэспубліка Бепарусь.Важнейшым крокам да станаўлення незалежнасці было 8 снежня 1991 г. У гэты дзень кіраўнікі Беларусі, Украіны і Расіі прынялі рашэнне і падпісалі пагадненне аб прыпыненні існавання СССР, а таксама аб стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД).

26 лютага 1992 г. Рэспубліка Беларусь падпісала Хельсінкскі заключны акт. 3 гэтага моманту яна не толькі стала раўнапраўным удзельнікам хельсінкскага працэсу, але і нясе разам з іншымі дзяр­жавамі адказнасць за захаванне міру і бяспекі у Еўропе. Рэспубліка Беларусь далучылася да Дагавора аб скарачэнні войск у Еўропе. Яна зменшыла колькасць агульных ўзбраенняў. У 1992 г. Бе­ларусь вывела са сваей тэрыторыі тактычную ядзерную зброю, нягле-дзячы на тое, што стратэгічныя і тактычныя ядзерныя ракеты ЗША і блока НАТА заставаліся нацэленымі на яе. Асаблівае

Дзяржаўны пераварот у Маскве ў жніўні 1991 г. узмацніў цэнтрабежныя тэндэнцыі. Нечарговая сесія Вярхоўнага Савета БССР у жніўні гэтага года прыняла пастанову аб забеспячэнні палітычнай і эканамічнай самастойнасці Беларускай ССР У гісторыі Беларусі пачаўся новы этап - этап незалежнай дзяржавы.

Адбылася замена назвы рэспублікі і дзяржаўнай сімволікі. Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку надалей на:шнаці, «РэспублІка Беларусь», а ў скарочаных і састаўных назвах - «Беларусь». Дзяржаўнымі сімваламі Рэспублікі Беларусь гтнлі бсла-чырвона-белы сцяг і герб «Пагоня».

Пасля абвяшчэння незалежнагці Беларусі пачалася работа па фарміраванню органаў дзяржаўмага кіравання. Былі створа-ны Узброеныя Сілы. АрганізавамІ,І мытпая глужба, новая бан-каўская сістэма, камітэты па кіраванню Дзяржаўнай маёмасцю і па знешніх эканамічных суннзнхРэспубліка Беларусь - прэзідэнцкая рэгпубліка. 15 сакаві-ка 1994 г. была прынята Канстытуцыя (Асноўны Закон) Рэспуб-лікі Беларусь. Ёю наша дзяржана абвяіпчалася ІІрэзідэнцкай рэспублікай.

Першым Прэзідэнтам РэсІІублікі Беларусь быў выбра-ны А. Р. Лукашэнка.

62. Эканамічныя і палітычныя пераўтварэнні на Беларусі пасля 1990 г. Змены ў палітычнай сістэме. Прыняцце Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь і выбары Прэзідэнта.

У сакавіку 1992 г. пачалась дзейнасць міністэрства абароны.У сакавіку 1992 г. была створана “Кантрольная палата РБ” якая павінна была кантраляваць выкананне законаў РБ.

Пасля абвяшчэння незалежнагці Беларусі пачалася работа па фарміраванню органаў дзяржаўмага кіравання. Былі створа-ны Узброеныя Сілы. АрганізавамІ,І мытпая глужба, новая бан-каўская сістэма, камітэты па кіраванню Дзяржаўнай маёмасцю і па знешніх эканамічных суннзнхРэспубліка Беларусь - прэзідэнцкая рэгпубліка. 15 сакаві-ка 1994 г. была прынята Канстытуцыя (Асноўны Закон) Рэспуб-лікі Беларусь. Ёю наша дзяржана абвяіпчалася ІІрэзідэнцкай рэспублікай.Першым Прэзідэнтам РэсІІублікі Беларусь быў выбра-ны А. Р. Лукашэнка.

У жніўні 1991 г. былі прыняты рашэнні аб незалежнасці, палітычнай і эканамічнай самастойнасці Беларусі.

У верасні 1991 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў новую назву дзяржавы—Рэспубліка Бепарусь.

Важнейшым крокам да станаўлення незалежнасці было 8 снежня 1991 г. У гэты дзень кіраўнікі Беларусі, Украіны і Расіі прынялі рашэнне і падпісалі пагадненне аб прыпыненні існа-вання СССР, а таксама аб стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД).

Такім чынам, Беларусь уступіла ў новы этап свайго развіцця. Вялікае значэнне мела прыняцце 15сакавіка 1994 г. Канстытуцыі РБ. У лістападзе 1996 г. на рэспубліканскім рэферэндуме ў Канстытуцыю РБ былі ўнесены папраўкі і дапаўненні.

Канстытуцыя —гэта асноўны закон дзяржавы, які вызна-чае дзяржаўны і грамадскі лад, прынцыпы і парадак стварэння прадстаўнічых органаў улады, выбарчую сістэму, правы і абавязкі грамадзян.

Адпаведна Канстытуцыі, Рэспубліка Беларусь з'яўляецца ўнітарнай дэмакратычнай сацыяльна-прававой дзяржавай.

Прынятая Канстытуцыя РБ налічвае 9 раздзелаў, 146 ар-тыкулаў. Найвышэйшай каштоўнасцю і мэтай дзяржавы з'яў-ляецца чалавек, яго правы, свабоды, гаранты іх рэалізацыі. Носьбітам суверэнітэту ў Рэспубліцы Беларусь абвешчан на-род, які ажыццяўляе сваю ўладу праз прадстаўнічыя органыўлады. Дэмакратыя ў рэспубліцы ажыццяўляецца на аснове разнастайнасці палітычных інстытутаў, ідэалогіі. поглядаў. Дзяр-жава засноўваецца на прынцыпе падзелу ўлад: заканадаўчай, выканаўчай і судовай. Заканадаўчым органам Рэспублікі Бе-ларусь з'яўляецца Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь—парламент, які складаецца з Палаты прадстаўнікоў і Савета Рэспублікі. Выканаўчая ўлада належыць Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь. Судовую ўладу ажыццяўляюць суды. Кан-троль за канстытуцыйнасцю нарматыўных актаў у дзяржаве ажыццяўляецца Канстытуцыйным Судом Рэспублікі Беларусь.

Упершыню ў рэспубліцы ў адпаведнасці з Канстытуцыяй уведзена прэзідэнтская форма праўлення. Прэзідэнт з'яўля-ецца кіраўніком дзяржавы, гарантам Канстытуцыі РБ, праў і свабод чалавека і грамадзяніна. 10 ліпеня 1994 г. першым прэзідэнтам краіны быў абраны А.Р. Лукашэнка. Дзейнасць прэзідэнта падкантрольна толькі парламенту, рэгламентуецца Канстытуцыяй РБ і законамі дзяржавы. Трэба зазначыць, што Канстытуцыя РБ адпавядае ўсім асноўным параметрам сусветных дэмакратычных стандартаў дзяржаўнага і грамадскага будаўніцтва. Конституция Республики Беларусь утверждает приори­тет прав человека. Государство обеспечивает своим гражданам осуществление социальных, политических прав, права на всестороннее развитие личности. Соци­альные права • это прежде всего право на достойный уровень жианм, включающий достаточные материальные и жилищные условия, здоровую окружающую среду и т д. Гражданин должен сам активно участвовать в осуще­ствлении своих конституционных прав. Для Этого ему гарантируется право ка труд, выбор профессии, рода занятий в соответствии со способностями,-образовани­ем и с учетом потребностей общества.

Палітыка

1990-я гг. сталі важнай вехай ў развіцці беларускай дзяржаўнасці і фарміраванні прынцыпаў новай палітычнай сістэмы на Беларусі. Менавата на гэты перыяд прыйшлося станаўленне дэмакратычных інстытутаў (Прэзідэнтства, парламентарызму, сучаснага падзелу ўлад), фарміраванне грамадства ў выглядзе палітычных партый, грамацкіх і прафесійных аб’яднанняў, новых сродкаў масавай інфармацыі. Заключным акордам ў юрыдычным афармленні краху савецкай аднапартыйнай сістымы стала прыняцце Вярхоўным Саветам ў сакавіку 1994 г. новай Канстытуцыі і ўвядзенне паста прэзідэнта, выбары якога адбыліся ў чэрвіні-ліпені 1994 г. Першым Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь 10 ліпеня быў абраны А.Г.Лукашэнка. У пачатку 1995 г. у рэспубліцы была створана падпарадкаваная Прэзідэнту вертыкальная структура, якая ўключала выканаўчыя і распарадчыя органы як у цэнтры, так і на месцах, т.зв. “вертыкаль” – строга цэнтралізаваная сістэма дзяржаўнага кіравання.

А.Г.Лукашэнка на рэферэндуме 24 лістапада 1996 г унес змяненні і дапаўненні: замест аднапалатнага Вярхоўнага Савета з 260 дэпутатамі быў сфарміраваны 2-х палатны Парламент – Нацыянальны Сход, які з гэтага часу складаецца с Палаты прадстаўнікоў (110 дэпутатаў: выбіраецца насельніцтвам) і Савета Рэспублікі (па 8 чалавек выбіраюцца ад кожнай вобласці і г.Мінска і 8 чалавек прызначаюцца Прэзідэнтам). Прэзідэнт з’яўляецца кіраўніком дзяржавы, гарантам Канстытуцыі, правоў і свабод чалавека і грамадзяніна. Кіраўніком выканаўчай улады з’яўляецца прэмьер-міністр урада. У суместнай кампітэнцыі Прэзідэнта і Парламента знаходзіцца прызначэнне вышэйшых службовых асоб: прэмьер-міністра, старшынь канстытуцыйнага, вярхоўнага, вышэйшага і гаспадарчага судоў, старшыні праўлення Нацыянальнага банка, генеральнага пракурора Рэспублікі.

Палітычны крызіс Рэчы Паспалітай, спробы рэформ (друг.пал.18 ст.). Падзелы Рэчы Паспалітай і далучэнне беларускіх зямель да Расійскай імперыі.

На фоне эканамiчнага развiцця еурапейскiх краiн у XYII-XYIII ст.Рэч Паспалiтая выглядала застылай у летаргiчным сне.Узровень канца XYI ст.застауся вышэйшай адзнакай гаспадарчай i ваеннай магутнасцi краiны.Каб рушыць паперад - патрэбны рэформы у грамадстве:палiтычныя,ваенныя,эканамiчныя.Неабходнасць была i у канцынтрацыi улады у руках манарха-дыктатара.Шляхта ж нежадала паступiцца сваiм усеуладзем,якое перарастала у разгул анархii.Вольны Сойм "дзякуючы" "лiберум вета" стау недзеяздольным.

Такое становiшча у Рэчы Паспалiтай старанна апекавалi суседзi:Прусiя,Аустрыя i Расiя.Iм было выгадна мець суседам слабую краiну. Але з 60-х гадоу XYIII ст. у Польшчы "РП" пачала праводзiцца iнтэнсiуная рэфармацыйная дзейнасць.Дзякуючы рэформан Тызенгауза на пауночным захадзе Беларусi з'явiлася значная колькасць мануфактур,скасоуваецца шэраг прывiлей шляхты,арганiзуец

ца i працуе "адукацыйная камiсiя". У 1764 г. было уведзена абмежаванне на ужытак права "лiберум вета",але ужо гэтыя рэформы прывялi да незадаволенас цi з боку магнатау якiя iмкнулiся як i раней панаваць у краiне. Грамадства аказалася расколатым на варожыя групоукi,якiя шукалi падтрымкi у больш моцных суседзяу:Расii,Аустрыi,Прусii.З дапамогай апошнiх пачалi стварацца канфедэрацыi "узброенныея арганiзацыi": у 1767 г.у Слуцку i Тарунi (Расiя i Прусiя).У адказ на гэта была створана канфедэрацыя у Бары (Украiна 1768г)

Пачалiся межусобныя войны.Расiя для абароны праваслауных увяла 40 тыс.войска,якое i разбiла барскiх канфедэратау у 1771 годзе.Пасля гэтых падзей адбываецца у 1772 годзе першы падзел Рэчы Паспалiтай.Да Расii адыйшла Усходняя частка Беларусi з гарадамi Полацк, Вiцебск, Ворша, Магiлеу, Рагачоу,Гомель

Але нават гэта трагiчная падзея не астанавiла варагуючыя магнацкiя гру

поукi.Выратаваць Рэч Паспалiтую магла толькi цэнтралiзацыя.Такая спроба была зроблена 3 мая 1791 года, падчас прыняцця канстытуцыi Рэчы Паспалiтай першай у Еуропе. Канстатуцыя 3 мая заклала асновы вываду Рэчы Паспалiтай з палiтычнагу крызiсу i ставiла яе на шлях буржуазнага развiцця. Але час рэфармавання быу упушчаны.Ды гэтыя мерапрыемствы выклiкалi незадаволенасць у Расii Аустрыi i Прусii.У сярэдзiне мая 1792 года Расiя накiравала у Польшчу 100 тыч. войска.Пад час баявых дзеянняу войскi Рэчы Паспалiтай панеслi паражэнне Опсай, Мiрам, Зельвай, Бярэсцем.Рэч Паспалiтая капiтулiравала, канстытуцыя 1791 года была адменена.А у студзенi 1793 года Прусiя, Аустрыя i Расiя ажыццявiлi другi падзел Рэчы Паспалiтай.Да Расii адыйшлi землi Беларусi па лiнii Друя-Пiнск.Стала зразумела,што ад канчатковага падзелу Рэчы

24. Развіццё адукацыі. літаратурьт і навукі ў Беларусі ў другой палове 16-18 стст.

Развіццё Белы. культуры ў 16-18в. праходзіла ў неспрыяльных умовах знаходзячыся ў складзе РП, Белы. хваляваліся з ёй крызіс ён адчуваўся ва ўсіх сферах жыцця. Сойм 1668 пад пагрозай выгнання з краіны забараніў жыхарам пераходзіць з каталич. у інш.рэлігіі. Да 2-ой палове 18ст. отнгосится распаўсюджванне ідэй просвящения. Асвета - антыфеадальная буржуазная идиология перыяду станаўлення капитолистических адносін. Ідэі просвящения знайшлі адлюстраванні ў філасофіі, літ-рэ, выпрабаванне- е. Самыя вядомыя мысляры Белы. Былі: Милентий Смотриций - грамадстваў-аб-палітычны і царкоўны дзеяч пісьменнік Абагульненнем яго навуковай і педогогического працы стала кніга "Граматыка М. Сматрыцкага". Апанас Піліпавіч - белы. пісьменнік публіцыст царкоўны дзеяч.Самае знакамітае яго произ - е " Диариум ". Казімір Лыщинский мысляр атэіст і педагог. Напісаў працу на латыне "Аб неіснаванні бога" першы спажыў тэрмін атэіст. Георгій Каніскі -архібіскуп філосаф і пісьменнік, напісаў каля 80 произ - ий.

Белы.літ-ра 16-18 у. становіцца ўсё больш свецкай і дэмакратыі.Самыя вядомыя твор таго перыяду - палітычныя сатыры. 1."Прамова Мелешки "аўтарства і час напісання невядома.Аўтар высмейвае Белы. шляхту, кот-я перинимает звычаі, гоніцца за ўсім незямным.2. "Ліст да Абуховіча" з'яўленне было выклікана Смоленско -рускім камандаваннем. Смолениским горнизоном камандаваў Казімір Абуховіч, хадзілі чуткі што ён быў падкуплены рускімі гэтая сатыра высмейвае прадажнасць і хабарніцтва Абуховіча. У 16-18 у. Адбыліся змены ў паэзіі, адбылося зараджэнне свецкай лірыкі, асабліва любоўнай. Найболей вядомы прадстаўнік паэзіі Семион Полацкі -белы. і руск. пісьменнік і асветнік, царкоўны дзеяч. Надрукаваў 2 зборніка вершаў " Ветроград шматколерны і Рифмологион Адбыліся змены ў школьнай справе. На белы. адчыняліся праваслаўныя братсие школы. Яны з'яўляліся як цэнтрамі адукацыі так і цэнтрамі кнігадрукавання. Адной з адметных асаблівасцяў гэтага перыяду то што адукацыя было ў руках манаскіх ордэнаў найбольшае кол-у школ прыналежылі ордэну изуитов. Першая такая ўстанова адкрылася ў Вільні далей яно было пераназвана ў изуитскую акадэмію. У другі пол. 18в. Вядомы дзеяч адукацыі Польшчы З. Катарскі пачаткаў школьнае дало (рэформа Катарскага: у 1773 году створаная адукацыйная камісія, якая здзяйсняла агульнае кіраўніцтва рэформай, уводзіліся новыя прадметы і мн. інш.) Па гэтай рэформе Ягелонский універсітэт у Кракаве і галоўная школа ВКЛ- вышэйшая прыступка новай сістэмы адукацыі. Сярэднюю прыступку адукацыі сост. акруговыя школы, яны мелі свецкі кірунак, выклад рэлігіі ў іх забаранялася. У кач. найнізкай сістэмы адукацыі па рэформе прадугледжвалася адкрыццё проф. вучэльняў, што засталося толькі на паперы.

25. Архітэктура Беларусі ў другой палове 16-18 стст. Выяўленчае мастацтва. тэатр. музыка.

Кіроўным худы-ым кірункам 16-18 у. Было БАРОКА найболей яно выявіўся ў архітэктуры да пабудоў такога тыпу можна аднесці Бернардынскі і Езуіцкі кастелы ў Гародню. Рысы стылю барока прысутнічалі і ў пабудовах праваслаўных храмаў (Мікалаеўская царква ў Магілёве, манастырскі комплекс у Жыровічах). У 30-х гадах узнікае Віленскае барока. Характэрна: лёгкасць, пышнасць, багацце ўпрыгожванняў. Росквіт барока звязаны з дзейнасцю вядомага архітэктара Глаубица. Яго працы: Перабудова Полацкага Сафійскага сабора, Магілёўская Спаская царква. У шэры. 18 у. у архітэктуры Белы. з'явіўся стыль РОККОКО. У гэтым стылю былі пабудаваныя палацы Радзивила ў Дзятлаве. Асновай гэтага стылю -ламаныя лініі, ляпныя ўпрыгожванні. 70-80гг. у архітэктуры Белы. складаецца новы стыль класіцызм. Яму былі ўласцівыя строгія формы, стрыманы дэкор(гл корпус Гомельскага палацава-паркавага ансамбля). У цеснай сувязі з архітэктурай развівалася і З. У гэты час на нашай тэрыторыі існавала неск маляўнічых школ- Магілёўская, Палесская, Гарадзенская і Слуцко- Менская. Найболей распаўсюджаны кірунак у жывапісе- іканапіс (плоскасцевы малюнак саступала месца аб'ёмнаму). Абразы: "Нараджэнне Божай Маці". Новыя павевы адбіліся і ў свецкім жывапісе. Такія карціны ствараліся па замове магнатаў. В17-18 стст. створаныя партрэтныя родавыя галерэі: Тышкевічаў, Сапег, Радивилов.

Тэатр. Асабліва хутка развіваецца школьны тэатр. Яго сущ звязана з ордэнам езуітаў, дзе ставіліся п'есы на гістарычна-біблейскія тэмы. Школьныя п'есы разгульваліся па вызначаных правілах- не шумець, не ёсць, не больш 3-х гадзін і т.д. Унікальнай з'явай мастацтва 18в. былі прыгонныя тэатры. Дзейнасць тэатра актывізавала і музычнае жыццё краіны. У свецкай музыкі 16-18 стст. найболей характэрны быў многолосовая песня лірычнага, павучальнага ці і жартоўнага ўтрымання. Была адчыненая адна з першых музычных школ. Крепосных дзяцей збіралі са ўсіх земляў Радивилов, вучылі гуляць на скрыпцы, флейце і т.д. У Нясвіжы адчыненая майстэрня муз прылад, аркестр Агінскага- 106 прылад. Другая палова 18в- росквіт дэкор-прыкладнага мастацтва(посуд Налібоцкай шкляной мануфаектуры, Слуцкія пояса(Ян Мажарски). То нягледзячы на неспрыяльныя ўмовы культура працягвала развівацца.

26. Палітыка царызма на Беларусі ў канцы 18 - 19 стст.

У выніку 3-ех падзелаў РП. да Расіі былі присоеденены Бел. землі. На працягу большаго перыяду часу царызм ажыццявіў тут шэраг мер У 1796г. Была праведзеная террит.-адміністрацыйная рэформа котор. Прадугледжвала дзяленне на Губегрни і паветы, у выніку былі адукаваныя 3 губерни: Беларуская губерня з Віцебскам, Менская з Менскам, Літоўская з Літвой. Указам ад 23 кастрычніка 1772г. Насельніцтва прыводзілася да прысягі, людзі котор. Адмаўляліся павінны былі пакінуць цёр. Росаў. Імперыі ім довалось 3 месяца для продажу для продажу сваёй нерухомасці. Большасць дваранінаў каб не страціць уладанні прысягаліся Кацярыне. На далучаных белы. землях была ліквідаваная ўлада буйных феадалаў. Яны былі пазбаўленыя правы мець свае войскі і крэпасці. Былі выдадзеныя ўказы аб парадкаванні жыцця еврейсеого народа на наш. цёр. Ім забаранялася жыць у сельск. местн. І займацца з\х.. У 1801г. Была праведзеная яшчэ адна адмін.- цёр. Рэформа. У выніку на Белы. выяў. 6 губернь: Магілёўская, Віцебская, Смаленская, Віленская, Менская і Гарадзенская.З мэтай стварэння апоры для сваёй улады на нашай терр.царызмам уводзілі ў нас рускае землекарыстанне.Стан белы.крыж.пасля далучэння пагоршылася.Яны былі перакладзеныя на агульны тып падаткаабкладання кот. істот. па ўсёй имп.ерии, але грашовая рэнта і дзярж-ые падаткі на белы. да 1811г. збіраліся срэбнай манетай. На Белы. была ўведзеная рэкруцкая павіннасць. Рэкрутамі былі мужчыны ад 19 да 35 гадоў. У 1812г.бралі па 8 рэкрутаў. На бел. спыняліся дзеянні Магдебурского права. Асноўнай задачай царызму на белы. землях была палітыка Русіфікаванні. Пасля прыгнечанне паўстанне 1820-1821 гг. быў зачынены Віленскі универс., а ў 1863 -1864 - зачынены гора- горецский сельскохоз. Інстытут. У 1840 г. была отмененено дзеянне статуту і забароненае ўжыванне ў афіцыйным дакуменце назоў Літва і Беларусь, замест іх- поўнача-зап. Бок. Правадырамі руссификац. Палітыкі білі рускія настаўніка: святары і службоўцы Вялікай воед белы-ой нацыі нанесла палітыка нац-го падзелу белы ў адпаведнасці з верай: калі праваслаўны- рускі, каталік- паляк

27. Грамадска-палітычны рух на Беларусі ў канцы 18 - першай палове 19 стст. Паўстанні 1794 і 1830-1831 гг.

Ліквідацыя дзярж-венности РП і ВКЛ, падзеі вайны аказалі вялікі ўплыў на развіццё общ думкі Б. 18-19в- перыяд зараджэння белы.-нац. освоб. рухі - гэтая грамадская плынь за вызваленне белы нрода з-пад каланіяльнага прыгнёту за нац. возраждение Б. У гісторыі беларускага нац. рухі можна вылучыць два этапу: 1. 1794 -1863 рух здзяйснялася ў асноўных рамках польскага нац. освоб. працэсу.2. 1863 -1918 г. рух у гэты перыяд усведамляла белы. інтарэсы і возраждение белы. дзярж-ти соц-ой базай нац. освоб. рухі была дробная шляхта духавенство. Яны марылі аб незалежнасці ад Польшчы, ВКЛ.У 1817г. па ініцыятыве студэнтаў Віленскага универс. Адама Міцкевіча, Яна Чачоты было арганізаванае "таварыства филаматов" (аматары навук).Пазней ад гэтага таварыства аддзялілася таварыства філарэтаў (аматары дабрачыннасці). Праіснавалі нядоўга і былі расчыненыя.У ноячбре 1830 г. вваршаве пачынаецца шляхецкое паўстанне(штуршок - жаданне Нік 1 задушыць Бельгійскую рэвалюцыю), кот ахапіла ўсю Польшчу. Сущ два лагеры кансерватыўны і дэмакратычны.На Белы. і Літве паўстанне не мела вялікага размаху Ў Вільні быў створаны цэнтр.камітэт.кот. у наступстве апынуўся малодействительным.Паўстанне на Бы і Літве пачалося ў сакавіку 1831, у кот былі ўцягнутыя шляхта, мяшчане, сяляне і духавенства.Пікам паўстання стала бітва за Вільню 19 ліпеня 1831.Паўстанцы патрывалі паразу і адступілі. Да канца жніўня паўстанне на Белы.было амаль цалкам падушанае.8 верасня 1831 рускае войска ўступіла ў Варшаву і аўтаномія Польшчы скасаваная. У кастрычніку 1831 царскім урадам быў праведзены разбор шляхтыэкто не меў гэтых дакументаў перакладаліся ў однодворцев. Для ўмацавання русск элемента ў боку перасяляліся выхадцы з Расіі. Параза паўстання рэпрэсіі аказалі вялікі ўплыў на далейшы ход общ.-крысоў.рух на Белы. Рух усё больш рэвалюцыянізавалася. Значыць ролю ў руху прыналежыць дэмакратычнаму тов-ву. Такім чынам 1-ая крысоў.19в. з'явілася перыядам белы.нац.-освобод.рухі.Дзейнасць чальцоў нац.-освобод. Рухі была накіраваная супраць асіміляцыі белы. народа як у колонизацииэтак і русіфікаванні. Пасля паўстання 1830 на Белы. зарадзілася революц демократич рух- сочитание асветніцтва і революц барацьбы.

Вайна 1812 года і Беларусь.

12 чэрвеня 1812 года 600-тысячная армiя Напалеона без аб"яулення вай ны уступiла у межы Расiйскай iмперыi, на землi Беларусi i Лiтвы.16 чэрве­ня была занята Вiльня, 24 чэрвеня - Мiнск. Апалячаная беларуская шляхта сустракала французскiя войскi як вызвалiцеляу ад рускiх захопнiкау.

Войску Напалеона у межах Лiтвы i Беларусi супрацьстаялi дзве рускiя армii: Першая (127 тыс.) - камандуючы Барклай дэ Толлi (штаб у Вiльнi);

Другая (45 тыс.) - камандуючы генерал Баграцiён (штаб у Ваукавыску).Пры такiх суадносiнах сiл, разрозненныя рускiя армii не маглi даць генераль­ную бiтву Напалеону. Галоунай задачай рускiх армiй на першым этапе вайны (чэрвень-жнiвень 1812 года) было аб"яднанне 1 i 2 рускiх армiй i пазбег­нуць разгрома паасобку. Руская армiя адступала,ведучы абаронныя баi. Наi- больш значнымi бiтвамi на беларускай тэрыторыi былi:каля мястэчка Мiр(27- 28 чэрвеня),каля мястэчка Раманава (2 лiпеня),каля вёскi Салтанаука (11 лiпеня), каля мястэчка Астроуна (13 лiпеня 1812 года). К пачатку жнiуня амаль уся тэрыторыя Беларусi была захоплена войскамi Напалеона. Адносiны насельнiцтва Беларусi да ваюючых бакоу былi не адназначнымi. Для сялян i гараджан i руская,i французская улада былi прышлымi,прыгнятальнiцкiмi,чу­жымi. I французы, i рускiя прымушалi працаваць на пана,плацiць велiзарныя падаткi,а падчас вайны забiралi апошняе.Але руская улада давала магчымасць

беларускаму селянiну жыць у мiрных умовах.Французы прынеслi вайну.Гэта i абумовiла стварэнне партызанскiх атрадау на Беларусi.Для барацьбы з пар­тызанамi i забеспячэння армii фуражом Напалеон аставiу на Беларусi 100-ты сячнае войска. Камандзiрамi партызанскiх атрадау на Беларусi у большасцi былi мясцовыя жыхары: Маркау Максiм, Мiронава Фядора, Цiмафееу Iван Тара­савiч, Тарас-селянiн. Шляхта i магнаты Беларусi вiталi прыход французау i паступалi на лужбу у на<