Кесте –Автоформат командасын пайдалану.

Кесте –Автоформат (Таблица --- Автоформат) командасы кестені көркемдеудің алдын ала анықталған стильдерін пайдалану кестеге кәсіби түр беруге қажетті уақытты едәір қысқартуға мүмкіндік береді. Олардың көмегімен ұяшықтарды жиектеумен іштерін бояуды шрифт түрі мен түсінігін, сондай –ақ ұяшықтардың мөлшерін, олардың ішіндегі мәліметтерге сәйкес автоматты түрде өзгерту параметірлерін жылдам тағайындауға болады.

Сонымен, кестені форматтау үшін курсор кесте ішіне орналасуы тиіс.

Кесте ® Автоформат командасын таңдасақ, соның нәтижесінде экран бетіне 18.12 суретте көрсетілгендей “Кестені автоформаттау” сұқбат терезесі шығады.

Алдын ала анықталған форматтар тізімінен өз талабыңызға сәйкес келетін форматты таңдаңыз. Ол таңдалынған форматтың сыртқы түрі “Үлгі” (образец) бөлімінде бейнеленеді де таңдауды жеңілдетеді.

Егер пайдаланылатын көркемдеу элементтерінің бір сыпырасын қалдырып, ал кейбір элементтерін өзгерткіңіз келсе, “Пайдалану” бөліміндегі сәйкес жалаушаларды алып тастаңыз (Жиектеу,Шрифт,Автотаңдау,Ішін бояу,Түсі).Соның нәтижесінде “Үлгі” бөлімі де өзгертулерге сәйкес форматта көрсетілетін болады.

Ал автоформатты кестенің тек белгілі бір бөлігіне пайдалану үшін, “Көркемдеуді өзгерту” (Изменить оформление) бөлімінде форматты өзгертетін кесте бөлігін атап көрсету қажет. (Мысалы. Тақырып жолы, Бірінші бағана, Соңғы жол, Соңғы бағана т.с.с.)

Ең соңында ОК батырмасын басу керек.

Кестелерді бөліктерге бөлу.

Кестелерді жұмыс істеу барысында бір кестені оның арасында мәтін немесе сурет қосу үшін екі бөлікке бөлу қажет болу мүмкін. Осындай кезде кестені екіге бөлу үшін, курсорды бөліну сызығынан кейінгі жолға орналастырып алып, Кесте ® Кестені бөлу

(Таблица®Разбить таблицу) командасын орындау керек немесе Ctrl+Shift+Enter пернелерін басу керек. Мұның нәтижесінде кесте екі бөлікке бөлінеді, ал екі бөліктің арасына қалыпты форматталған абзац маркері қойылады. Егер де сіз бөлудің тоқтатқыңыз келсе, яғни бұл әрекетті болдырмау үшін абзац маркерін алып тастаңыз

Егер кесте құжат басынан басталатын болса, MS Word кесте алдына абзац маркерін қояды. Абзац маркерін қосудың альтернативтік тәсілі ретінде курсорды бірінші ұяшыққа орналастырып, Enter пернесін басу керек.

Лекция №21

Мәтіндік редактор

WORD редакторында объектілермен ж±мыс істеу.

Жоспар:

1. Графиктерді орналастыру принцптері.

2. Word – та суретті даярлау.

3. Суреттерді ерекшелеу.

4. Ќ±жатты баспаѓа шыѓару.

 

Word - басќа программалардан графиктерді кірістіруге, сондай-аќ µзініњ кескіндерін даярлауѓа м‰мкіндік береді. Ќ±жат ішіне сыртта даярланѓан графикті орналастыру ‰шін Кірістіру --- Сурет (Вставка ---Рисунок) командасын орындап, ішінде сол сурет орналасќан файлдыњ атын кµрсету керек. Графиктік т‰ріндегі (иллюстрация) суреттердіњ кµшірмесін алдымен алмастыру буферіне ауыстырып, соњынан барып оны курсор т±рѓан орынѓа буфер арќылы да кірістіруге болады.

Графиктерді орналастыру принциптері.

Word сырттан алынѓан графикті мєтін элементі ретінде орналастырады, яѓни оны басќа шамадаѓы мєтіндік символ ретінде ќарастырады. График бастапќы даярланѓан кездегі мµлшерімен мєтінге кірістіріледі. Егер график мµлшері мєтін жолаѓыныњ мµлшерінен асып кетсе, онда кескін сол мєтін жолаѓына сай масштабталады. Графикті кірістіру кезінде кескіндерді орналастыру ‰шін мєтін жолдары автоматты т‰рде ыѓыстырылады. Ќ±рамында график бар мєтінді жања жолѓа ќосу кезінде сурет мєтінмен бірге тµмен – жоѓары жєне оњѓа – солѓа орын ауыстыратын болады.

Графиктік элементті ерекшелеу ‰шін, оныњ кез келген н‰ктесінде тышќанды шертсе жеткілікті, сонда графиктік шекаралары бойымен кішкене квадраттар пайда болады. Мєтін ішіндегі ерекшеленген графикке басќа элементтер сияќты т‰рлі – т‰рлі µњдеу істерін ж‰ргізуге болады.

Графикті мєтін жолдарына ыњѓайлы т‰рде орналастыру ‰шін, оны кадр ішіне ауыстыру керек. Ол ‰шін алдымен графикті ерекшелейміз де Кірістіру - Кадр (Вставка-Кадр) командасын орындаймыз. Нєтижесінде ішінде ерекшеленген графигі бар кадр даярланады. Егер кадрда тек сурет ќана болса, онда кадр мµлшері сол сурет мµлшерімен аныќталады: сурет масштабын µзгерту арќылы кадр мµлшерін µзгерте аламыз.

Кадрды ыњѓайлы орналастыра отырып, суретті мєтін бетініњ кез келген жеріне жайѓастыруѓа болады. Алдын ала аныќталѓан келісім бойынша мєтін ішінде графиктіњ алѓашќы кµшірмесі т±рады. Ж±мыс істеу процесінде алѓашќы файл µзгергенмен, мєтін ішінде орналастырылѓан кескін µзгеріссіз саќталады.

Word – та суретті даярлау.

Ќарапайым графикалыќ элементтерді (т‰зу сызыќ, ќисыќ, сызыќ, дµњгелектер, іші боялѓан, боялмаѓан кµпб±рыштар, мєтінмен толтырылѓан тµртб±рыштар) Word ќ±рамындаѓы графикалыќ редактордыњ кµмегімен даярлауѓа болады. Салынѓан сурет элементтерімен ж±мыс істеу тек редактордыњ параќ беттерін белгілеуді ќарап шыѓу режимінде ѓана болады. Word программасы осы режимде сурет салуѓа талаптану кезінде автоматты т‰рде ауысуѓа тырысады.

Суреттерді ерекшелеу.

Геометриялыќ элементті ерекшелеу ‰шін, ол элементті тышќанмен ерекшелеу керек. Осыдан кейін ерекшеленген элемент айналасында оныњ µлшемдерін µзгертуге м‰мкіндік беретін кішкене сегіз тµртб±рышпен ќоршалѓан жаќтау (рамка) пайда болады.

Суретті салу барысында олардыњ т‰стерінен бір мезгілде µзгерту ‰шін бірден бірнеше геометриялы± элементтерді ерекшелеу ќажет болуы ыќтимал. Ол ‰шін, тµменгі Сурет салу (Рисование) аспабтар таќтасындаѓы тілсызыќ бейнесі бар батырманы басып, ќажетті элементтерді ќамтитын тіктµртб±рыш салу керек. Элементтерді біртіндеп тањдап та алуѓа болады. Ол ‰шін бірінші ќажетті элементті тышќанмен шертіп, осыдан кейін Shift жібермей ±стап т±рып, келесі элементтердіњ де єрќайсысын тышќанмен шертіп отыру керек. Егер де тањдап алынѓандардыњ ішінен бір элементті алып тастау ќажет болса, Shift пернесін басып т±рып, осы элементті тышќанмен таѓы да бір рет шертсе болѓаны.

Элементтер тобын ±йымдастыру.

Жоѓарыда айтып µткеніміздей, кез келген сурет бір немесе бірнеше элементтерден т±рады. Осындай бірнеше элементтерді ќ±растырып, оларды бір б‰тін ретінде µњдейге болады.

Бірнеше элементтерден т±ратын топты ќ±ру ‰шін, алдымен оларды ерекшелеу керек, одан кейін сурет салу аспаптар таќтасындаѓы Топтастыру (Сгруппировать) батырмасын басу керек.(19.4. сурет).

Топты жіктеу.

Ќажетті бір элементтерді орындап болѓан соњ геометриялыќ элементтер тобын ќайтадан бµлек – бµлек элементтерге жіктеге болады. Ол ‰шін сол біріктірілген топты тањдап алып, Сурет салу аспаптар таќтасында Топты жіктеу (Разгруппироват ь) батырмасын басу керек.

Геометриялыќ элементтердіњ орнын ауыстыру.

Геометриялыќ элементтердіњ орнын ауытыру ‰шін, алдымен оны ерекшелеп, содан кейін оны тышќанмен іліп алып, керекті орынѓа ауыстыру керек.Біріншіден бірнеше элементтерді де ауыстыруѓа болады. Ол ‰шін олардыњ бєрін де ерекшелеп, содан кейін біреуін тышќанмен ±стап т±рып орнын ауыстыру керек, сонда онымен бірге ќалѓандары да орын ауыстырады. Сондай –аќ бірнеше элементтіњ орнын ауыстыру ‰шін, олардыњ барлыѓын бір ірі топќа біріктіру тєсілін де пайдалануѓа болады.

Егер де геометриялыќ элементтерді тік (вертикаль) немесе кµлденењ (горизонталь) баѓытта жылжытќыњыз келсе, онда оларды орнын ауыстыру барысында Shift пернесін жібермей ±стап т±ру керек.

Геометриялыќ элементтердіњ кµшірмесін алу жєне оларды жою.

Геометриялыќ элементтердіњ кµшірмесін алу жєне оларды жою ‰шін, мєтін фрагменттерініњ кµшірмесін алуѓа жєне жоюѓа арналѓан Т‰зету (Правка - Edit) менюі командаларын пайдалануѓа болады. Элементтер тобын алдын ала ерекшелеген жµн.

Геометриялыќ элементтердіњ алдынѓы не соњѓы планда орналасуы.

Егер графиктік элементтер бір – бірін жауып и±ратын болса (19.5.-сурет), ќай элементтіњ алдынѓы шепке, ал ќайсысыныњ артќы шепке орналасу керектігін аныќтап кµрсету м‰мкіндігі бар. Ь±л ‰шін ќажетті элементті ерекшелеп, Жоѓарыѓа орналастыру (Поместить наверх) немесе Кейін орналастыру (Поместить назад) батырмасын басу керек.

Геометриялыќ элементтерді б±ру.

Wordпрграммасыныњ графиктік редакторыныњ кµмегімен кез келген элементті тік немесе кµлденењ осіне ќатысты 90⁰ немесе 180⁰- ќа б±рып орналастыруѓа болады. (19.6.-сурет). Графиктік редактордыњ тµмендегідей батырмалары мынадай єрекеттерді орындайды:

-тањдап алынѓан элементті оныњ тік (вертикаль) осіне байланысты б±ру;

-тањдалѓан элементті оныњ кµлденењ осіне ќатысты б±ру;

- тањдап алынѓан элементті саѓат тілі бойынша 90⁰ – ќа б±ру.

Б±л м‰мкіндіктер симметриялы т‰рде салынѓан суреттерді салуѓа жарайды.

 

4. Ќ±жатты баспаѓа шыѓару.

Єдетте, ќ±жатпен ж±мыс істеуді аяќтаѓани соњ оны баспаѓа жібересіз, яѓни м±ндайда Word терезесіндегі аѓымдаѓы ќ±жатты шыѓаруды ж‰зеге асырасыз. Алайда, егер ќ±жаттыњ толыќ жµндегеніне сенімді болсањыз, онда Word терезесін ашпайаќ, тіпті Word-ты іске ќоспайаќ, басып шыѓара аламыз.

Аѓымдаѓы ќ±жатты баспаѓа шыѓару ‰шін келесі єрекеттерді орындањыз.

1.Ќажетті ќ±жатты экранѓа шыѓарыњыз.

2.Файл – Баспаѓа шыѓару командасын орындањыз немесе Ctrl + Shift + F12 пернелер комбинациясын басыњыз, сонда экранда “Баспа” с±ќпат терезесі пайда болады.

3.ОК батырмасын басыњыз.

 

Лекция 22

Кестелі процессор Excel.

(1 сағат)

Жоспары:

1. Microsoft Excel туралы жалпы мағлұматтар.
2. Microsoft Excel-ді іске қосу.
3. Жұмыс кітабы. Жұмыс парағы. Жолдар мен бағаналар.
4. Ұяшықтар мен адрестері.

Лекцияның мәтіні:

“Электрондық кесте ” термині мәтін түрінде берілген мәліметтерді компьютерде өңдеуге арналған бағдарламаларды белгілеу үшін пайдаланылады. Кестелерді өңдеуге жататын іс -әрекеттер:

1. Функциялар мен формулаларды пайдалана отырып әр түрлі есептеулерн жүргізу.
2. Түрлі – түрлі факторлардың құжаттарға тигізетін әсерін зерттеу.
3. Тиімді ету мәселелерін шешу.
4. Белгілі бір критерийлерді қанағаттандыратын мәліметтер жиынын таңдап алу.
5. Графиктер мен диаграммаларды тұрғызу.
6. Мәліметтерді статистикалық талдау.

Microsoft фирмасының Excel бағдарламасы – кестелік процессорлар немесе электрондық кестелер тобына жататын ең кең тараған кестелердің бірі. Бірақ Excel жәй бағдарлама ғана емес, оны көптеген математикалық амалдарды, күрделі есептеулерді көрнекті жеңілдету үшін пайдалануға болады. Ол кестедегі мәліметтердің негізінде, түрлі-түрлі диаграммалар тұрғызып, мәліметтер базасын даярлап, олармен жұмыс істеуді, сандық эксперимент жүргізуді және т.б. қамтамасыз ете алады.

Excel мүмкіндіктерінің көпжақтылығы оны тек экономика саласында ғана емес, сондай –ақ, оқып –үйренуде, ғылыми зерттеу істерінде, әкімшілік және жай шаруашылық жұмыстарында да кеңінен пайдалануға мұрсат береді.

Бұл бағдарламамен жұмыс істеуді үйрену алдында бірнеше жаңа ұғымдарды енгізелік.

Электрондық кестенің жұмыс аймағы жолдар мен бағандардан (тік және жатық жолдар) тұрады.Жолдардың максималдық саны 16384-ке, ал бағандар саны 256-ға тең.Әрбір бағана мен жолдың қиылысуы ұяшықты құрайды,ол ұяшықтарға мәліметтерді (мәтін,сан,формула) енгізеді.

Excel бағдарламасын іске қосу

Excel бағдарламасын Microsoft Windows-тың кез келген басқа бағдарламаларын қосу үшін қолданылатын тәсілдердің бірімен іске қосуға болады. Кеңінен тараған амалдардың бірі –

командалар тізбегін орындау.

Тағы бір тәсіл Пуск мәзірінде Выполнить тармағын таңдап, ашылған терезеде Excel деп жазып, ОК батырмасын басу.

 

 

Excel бағдарламасын іске қосқаннан кейін компьютер экранында 1.1-суреттегідей терезе шығады (бағдарламаны баптауға байланысты өзгеруі ықтимал).

Енді осы стандартты Excel терезесінің элементерін қарастырайық. Экрандағы Excel терезесінде мындай объектілер орналасқан:

 

1.1- сурет Электронды кесте терезесінің алғашқы көрінісі

Excel даярлайтын құжат Жұмыс кітабы деп аталады. Әрбір жұмыс кітабы жеке атауға ие және оның кеңейтпесі xls болады. Жұмыс кітабы жұмыс парақтарынан тұрады. Жұмыс парағының құрылымы кестенің құрылымындай және ол бір немесе бірнеше кестені қамтиды. Әрбір парақтың аты төменгі жағында орналасқан таңбашада көрініп тұрады. Осы таңбашаның көмегімен кітапты парақтауға болады. Таңбашаны тышқанның батырмасымен екі рет шерту арқылы атын өзгертуге болады. Әрбір жұмыс парағы жолдар мен бағандардан тұрады. Бағандардың аты латын алфавитінің бас әріптерімен жазылады. Бір жұмыс парағы 256-ға дейін баған санын қамти алады. Бағандар А -дан Z әріптерінің комбинацияларымен белгіленеді, ал жолдар 1 – ден бастап 65536-ға дейін нөмірленеді.

Бағандар мен жолдардың қиылысуы ұяшықтарды береді. Ол электрондық кестенің мәліметтер енгізетін ең кіші элементі болып табылады. Әрбір ұяшықтың жол мен бағандардың белгіленуінен тұратын адресі болады. Мысалы: A9, D21, F5, G7, L16.

Салыстырмалы адрес (сілтеме). Формулаларды бір ұяшықтан екіншісіне көшіргенде нәтиже қандай болатыны сілтеменің адрестеуіне тікелей тәуелді. Кәдімгі жағдайда формуладағы ұяшықтарға сілтеме салыстырмалы болып табылады. Бұл формулаларды бір ұяшықтан екінші ұяшыққа көшіргенде сілтеменің адрестері автоматты түрде өзгереді деген сөз. Мысалы: В2 ұяшығында одан бір жол солға қарай және төмен орналасқан А3 ұяшығына сілтеме орналассын. Егер осы формула көшірілсе, онда сілтеменің салыстырмалы көрсеткіші сақталады. Мысалы, A9, D21, F5 салыстырмалы сілтеме болып табылады.

Абсолют адрес (сілтеме). Абсолют адрестеу кезінде формула көшірілгенде сілтеменің адресі өзгермейді, сілтеме көрсетіп тұрған ұяшық тұрақты болып қалады. Формулаларды редакциялау кезінде адрестеу әдісін өзгерту үшін ұяшықтың сілтемесін ерекшелеп алып F4 пернесін басу керек. Абсолют адрестелінген ұяшықтың нөмірінің алдында $ белгісін қояды. Мысалы: $A$16, $S9, A$7. Соңғы екі жағдайда ұяшық нөмірлерінің бір компоненті абсолют, екіншісі салыстырмалы болып есептеледі, бұл аралас сілтеменің мысалдары.

Әрқашан ұяшықтардың біреуі ағымдық ұяшық болып есептеледі және жақтаумен ерекшеленіп тұрады. Осы жақтау кестелік меңзердің рөлін атқарады және оны тышқанның немесе басқару пернелерінің көмегімен экранда жылжыта аламыз. Мәліметтерді енгізу, пішімдеу және басқа да іс-әрекеттер осы ағымдағы ұяшықта жүзеге асырылады. Бірнеше ұяшықтар тобын ұяшықтар ауқымы деп атайды. Ауқымдар тік төртбұрыш қалыпты болады. Оларды былай белгілейді: A7:E25. Мұндағы A7 – тік төртбұрыштың сол жақ жоғарғы, ал E25 – оң жақ төменгі бұрыштары.

 

Лекция 23

Кестелі процессор Excel.

(1 сағат)

Жоспары:

1. Функция шебері арқылы формулаларды енгізу.
2. Функцияның параметрлерін енгізу.
3. Функциялардың қолдануы.

Функциялар – көптеген көмекші амалдарды орындайтын арнайы атауға ие дайын ішкі программалар. Excel программасында стандарт функциялар тек формулаларда ғана қолданылады. Функцияны шақыру үшін формулада функцияның атын көрсету қажет. Функция енгізілгеннен кейін жақшада оның параметрлері көрсетіледі. Параметр ретінде сан, ұяшықтың адресі немесе басқа да өрнектер алынады.

=Фукция_атауы(мән1; мән2;...; мән30)

Егер формулаларды енгізуді Вставка функций батырмасын басу арқылы немесе Вставка, Функция командасын жүзеге асыратын болса, онда формулалар жолының астында Функциялар шебері (Мастер функций) атты сұхбат терезе (5.1.-сурет) ашылады. Ал оның панелінде функциялар тізімі ашылады. Оның Категория бөлімінде ең соңғы пайдаланылған он функция және төменірек басқа функциялар бөлімі бейнеленеді.

 

 

5.1.-сурет. Функция шебері 1-қадам терезесі.

Функциялар шеберінің Категория тізімінен қажетті функцияның категориясы
бойынша таңдап алуға болады. Функциялар тізімінен берілген категорія бойынша нақты функция алынады. ОК пернесін шерткеннен кейін, қажетті функцияның аты формулалар жолына енгізіледі. Ал мәтіндік меңзер сол функцияның параметрлері көрсетілетін жақшалардың арасына орналасады. Мысалы, ABS функциясын таңдайық.

Функцияның параметрлерін енгізу. Функцияның параметрлерін енгізу кезінде формулалар терезесінің түрі өзгереді. Мұнда параметрлерді енгізуге арналған өріс бейнеленеді. Егер параметрдің аты жартылай майлы қаріппен көрсетілсе, онда бұл параметрі міндетті түрде енгізу қажет. Ал егер параметрдің аты жай қаріппен берілген болса, ол параметрі тастап кетуге болады. Формулалар терезесінің төменгі жағында функцияның қысқаша сипаттамасы мен параметрлерінің өзгеру аралықтары берілген.

 

 

5.2.-сурет. -25 санды ABS функциясының сұхбат терезесі.

Қорытынды есептеулер

Шебердің көмегімен алынатын функциялардың көп бөлігі ғылыми есептеулерге арналған. Қаржымен байланысты есептерді орындауға арналған қаржы функциясы өз алдана бір категорияны құрайды. Экономикалық және бухгалтер лік есептеулерде негізінен қорытындылау функциялары қолданылады. Бұл функциялардың бәріне ортақ қасиет, олардың параметрлерінің тізіміне енетін параметрлер саны Алдан-ала белгісіз болуы мүмкін, өйткені олар әр жағдайда әр қалай, ал нәтижесінде барлық параметрлерді сипаттайтын ортақ бір сан алынады. Осы типтес нақты функциялар әр түрлі категорияларда орналасқан, соның ішінде көп бөлігі Математикалық және Статистикалық категорияларында орналасқан.

Қосындылау функциясы. Қорытындылау функцияларының ішіндегі ең көп қолданылатыны қосындылау функциясы – СУММ(). Стандартты аспаптар панелінде осы функцияда ғана жеке ар найы батырма бар – Автоқосынды (Автосумма) батырмасы. Автоматты түрде қосындылау ағымдағы ұяшықтың үстіңгі немесе сол жағындағы ауқымды қамтиды. Автоматты түрде таңдалынып алынған ауқымды қайтадан өзгертіп, функцияның қосымша парамертлерін беруге болады.

Қорытындылау есептеулеріне арналған басқа функциялар Функцияларды өзгерту батырмасы немесе Функциялар шебері арқылы алынады. Бұл функциялардың қатарына ДИСП(дисперсия), МАКС (ауқымдағы ең үлкен сан), МИН (ауқымдағы ең кіші сан), СРЗНАЧ (ауқымдағы сандардың арифметикалық ортасы), СЧЕТ (ауқымдағы мәндері бар ұяшықтар саны) және т.б. жатады.

 

 

 

Функцияларды қолдану

Көптеген экономикалық есептерді жеңілдету үшін функциялар қолданылады. Функциялар y=f(x) түрінде жазылады, мұндағы x – функцияның аргументі, алу – функцияның мәні, f – функция.

Функцияларды қарастыруға мысал қарастырайық:

С7 ұяшығында =ABC(A7)+LOG(B7) формуласын есептейік. Мұндағы А7, В7 – ұяшықтарға салыстырмалы сілтемелер; АВС(А7) – А7 ұяшығындағы мәннің абсолют шамасын есептейтін функция; LOG(B7) – А7 ұяшығындағы мәннің логарифмін есептейтін функция.

Excel программасында қолданылатын стандарт функциялар тізімі:

· SIN(), COS(), TAN() – тригонометриялық функциялар;

· ASIN(), ACOS(), ATAN() – кері тригонометриялық функциялар;

· МАКС, МИН, СРЗНАЧ – массивтерге қолданылатын функциялар;

· LN, LOG, LOG10 – натурал, жай, ондық логарифдер;

· КОРЕНЬ() – квадрат оң түбірді анықтайтын функция;

· ЕСЛИ, И, ИЛИ, НЕ, ЛОЖЬ – логикалық функциялар;

· ЗАМЕНИТЬ, НАЙТИ, КОДСИМВ, ЛЕВСИМВ, ПОВТОР – мәтіндік функциялар.

Бұл тізімді әрі қарай жалғастыра беруге болады, өйткені олардың саны өте көп.

 

Лекция 24

Кестелі процессор Excel.

(1 сағат)

Жоспары:

1. Excel – де диаграммалар тұрғызу.

2. Диаграмманы түзету.

Excel программасындағы диаграмма термині сандық мәліметтердің графиктік түрде бейнеленуінің барлық жағын қамтиды. Графиктік бейнелеу берілген мәліметтер қатары негізінде құрылады. Берілген мәліметтері бар жеке алынған жол немесе бағаннан тұратын ұяшықтар тобы мәліметтер қатарын құрайды. Бір диаграммада бірнеше мәліметтер қатарын бейнелеуге болады.

Диаграмма деп жұмыс кітабының бір парағына енгізілген графиктік объектіні айтады. Ол мәліметтер тұрған парақта немесе кез-келген басқа парақта орналасуы мүмкін. Диаграмма өзі тұрғызылған мәліметтермен әрқашан тығыз байланыста болады. Егер бұл мәліметтер жаңартылатын болса, диаграмма да автоматты түрде соған сәйкес өзгереді.

Диаграмманы тұрғызу үшін Диаграмма шебері (Мастер диаграмм) қолданылады. Ол Стандартты аспаптар панелінде орналасқан. Диаграмма шебері батырмасының көмегімен іске қосылады. Әдетте диаграмманы тұрғызар алдында мәлімттер орналасқан аймақты ерекшелеп алады немесе бұл мәліметтерді Диаграмма шеберінің жұмыс барысында да енгізуге болады.Диаграмманың түрін таңдап алу. Диаграмма шеберінің жұмыс барысының алғашқы сатысында диаграмманың түрін таңдап алуымыз қажет (8.1-сурет). Стандартты қыстырмасындағы Түр(Вид) тізімін диаграмманың қолда бар түрлері көрсетілген. Таңдап алынған түр үшін терезенің оң жағында мәліметтердің көрсетілуінің түрлі нұсқалары бейнеленген. Соның ішінен өзімізге қолайлысын таңдауымыз қажет. Стандартты емес қыстырмасында пішімделген, толығымен қалыптасқан диаграмма түрлері бейнеленген. Диаграманың түрін таңдап алынғаннан кейін Ары қарай (Далее) батырмасын басамыз.

Мәліметтерді таңдап алу. Диаграмма шебері (Мастер диаграмм) жұмысының екінші сатысы диаграмма тұрғызылатын мәліметтерді таңдап алудан басталады.

Егер мәліметттер ауқымы алдын-ала берілген болса, Диаграмма шебері терезесінің жоғарғы бөлігінде орналасқан алдын-ала қарап шығу аймағында тұрғызылатын диаграмманың жуық бейнесі пайда болады (8,2-сурет). Егер мәліметтер бірегей тік төртбұрышты ауқымды қамтитын болса, ондаа оны Мәліметтер ауқымы (Диапазон данных) қыстырмасы бойынша таңдап алған қолайлы. Егер мәліметтер бірегей топтан емес, жеке қатарлардан тұрса, онда мәліметтерді Қатар (Ряд) қыстырмасы бойынша енгізген дұрыс .

 

 

8.2-сурет. Диаграмалар шебері (4-тен 2 қадам): диаграмма мәліметтерінің көзі терезесі.

 

 

Диаграмманы безендіру

 

Диаграмма шеберінің жұмысының үшінші сатысы (Ары қарай батырмасын шерту арқылы алынады) диаграмманы безендіруден тұрады (8.3-сурет). Диаграмма шебері терезесінің қыстырмаларына төмендегі параметрлер енгізіледі:

· диаграмманың аты, осьтерінің атаулары (Тақырыптары(Заголовки) қыстырмасында);

· координаттық осьтердің кескінделуі мен белгіленуі (Осьтер қыстырмасында);

· координата осьтеріне параллель тор сызықтардың кескінделуі (Тор сызықтар(Линии сетки) қыстырмасында);

· тұрғызылған осьтердің сипаттамасы (Атаунама(Легенда) қыстырмасында);

· Графиктегі мәліметтердің жеке элементтеріне сәйкес келетін атауларды бейнелеу (Мәліметтер қолтаңбасы(Подписи данных) қыстырмасында);

· Графикті тұрғызуда пайдаланылған мәліметтерді кесте түрінде көрсету (Мәліметтер кестесі(Таблица данных) қыстырмасында).

 

 

8.3-сурет. Диаграмалар шебері (4-тен 3 қадам): диаграмма параметрлері терезесі.

Диагр а мм а н ы ор н ал а с m ыру. Арықарай(Далее) батырмасын шерту арқылы Диаграмма шебері жұмысының соңғы сатысына көшеміз. Бұл терезеде диаграмманы жаңапараққа немесе бұрынғы жұмыс парақтарының біреуіне орналастыратынымыз жайлы сәйкес өрістердің біреуіне жауап береміз. Дайын (Готово) батырмасын шертіп, өзіміз көрсеткен паракта орналасқан дайын диаграмманы аламыз.

Диаграмманы редакциялау

Дайын болған диаграмманы түзетуге болады. Ол келесідей элементтердің жиынтығынан тұрады: тақырыбы, координаттық осьтер, тор сызықтары, тұрғызу аймағы, маркерлері, сандық мәліметтері және т.б. Диаграмманың кез-келген элементін тышқанның көмегімен ерекшелеп алып, параметрлерін өзгертуге болады. Пішім(Формат) командасының көмегімен ашылған терезеде диаграмманы пішімдеуге болады.

Диаграмманы өшіру үшін Delete пернесін басамыз немесе диаграмма
орналасқан жұмыс парағын алып тастау керек (Түзету(Правка) ► Тазарту(Очистка)).

 

 

Лекция №25

Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ).

Жоспар:

1. Мәліметтер базасымен жұмыс істеу режімі

2. Мәліметтер схемасын даярлау

1. Мәліметтер базасымен жұмыс істеу режімі

Әдетте мәліметтер базасымен жұмыс істейтіндерді екі категорияға бөлуге болады:

. 1-категориясы – жобалаушылар. Олардың міндеті тапсырыс берушінің мақсатына сай мәліметтер базасының кестелерінің құрылымын анықтап беру. Жобалаушы мәліметтер базасын нақты мәліметтермен толтырмайды.

. 2-категориядағы мәліметтер базасымен жұмыс атқарушылар – қолданушылар. Олар жобалаушы құрған дайын мәліметтер базасын толтырумен айналысады.

Осыған сәйкес мәліметтер базасымен жұмыс істеудің екі режімі бар: біріншісі мәліметтер базасын құрып, оның құрылымын өзгертіп, оның объектілерін құруға арналған болса, екіншісі дайын мәліметтер базасын пайдалануға арналған

Бұл оқулық гуманитарлық және заң мамандарына арналғандықтан, оның мақсаты оқырманға мәліметтер базасын құруды үйрету емес. Соған қарамастан біз мәліметтер базасын жобалауды қарастырып кеткенді жөн көрдік. Жоғарыда айтылған ммаман иелері көбінесе мәліметтер базасын қолданушы, мәліметтер базасына тапсырыс беруші рөлін атқарады. Бірақ мәліметтер базасын дайындаудан бұрын жобалаушы мен тапсырыс беруші оны жан-жақты талқылап, өзара тығыз байланыста болуы қажет.

Қазіргі кезде ақпараттардың толассыз көбеюі салдарынан мәліметтер базасы технологиясын кез – келген мекеме мен өндіріс орнына пайдалану қажеттілігі туып отыр.

Сондықтан қай саладағы маман иесі болмасын ол ерте ме, кеш пе, не қолданушы, не тапсырыс беруші болып табылады.

2. Мәліметтер схемасын даярлау

Тапсырыс берушінің тұтынатын мәліметтерінің негізгі бөлігін анықтап алып, мәліметтер базасының құрылымын дайындауға кірісеміз. Мәліметтер базасын оның негізгі объектісі – кестелерінің құрылымын дайындаудан бастайды.

1. Жұмыс негізгі өрістер тізімін құрудан басталады (олардың саны жүздеген өрістерді қамтуы мүмкін).

2. Әр өріске қандай мәлімет орналасқанына қарай ондағы мәліметтердің типтері анықталады.

3. Жалпы тізімдегі өрістерді негізгі кестелерге орналастырады. Егер кестенің қайсыбір өрісіндегі жазбалар қайталанатын болса, онда бұл кестені екі бөлікке бөледі.

4. Әрбір кестеде түйінді өріс белгіленеді. Мұндай өріс ретінде мәліметтері

қайталануы мүмкін емес өріс алынады. Мысалы, студенттер туралы кестеде мұндай өріс ретінде РНН-нің номерін алуға болады. Егер өрістер тізімінде мұндай өріс болмаса, оны әдейілеп құруға болады.

5. Қағаз бен қарындаштың көмегімен кестелер аралығындағы байланысты сызып

көрсетеді. Мысалы, келесі суретте Отырар кітапханасы мәліметтер базасына кіретін кестелердің өзара байланысын қарастырайық. Түйінді өрістер бұл кестелерде майлы қаріппен көрсетілген. Бұл сызба мәліметтер схемасы деп аталады. Кестелер арасындағы байланыс бірнеше типті болады: бірден біреуге және бірден көпке. Бір жағында әрқашан да түйінді өріс тұрады (қайталанбайтын, айрықша мәнді). Көп жағындағы сол өрістің мәні бірнеше рет қайталанады. Мысалы, Кітап авторлары кестесіндегі Тіркелу нөмірі өрісі түйінді болып табылады. Өйткені әрбір кітаптің тіркелу нөмірі қайталанбайды. Ал Студенттер кестесіндегі Тіркелу нөмірі өрісі айрықша емес, себебі бір студент бірнеше рет сол кітапты алуы мүмкін,соншама рет сол кітаптың нөмірі тіркеледі.

6. Мәліметтер схемасын жасаумен мәліметтер базасын құрудың негізгі қағазға түсірілген сатысы аяқталады. Осы схеманы тапсырыс беруші жобалаушымен келісіп бекітіп алғаннан кейін барып, мәліметтер базасының электрондық нұсқасынқұруға кіріседі.

 

Лекция №26

Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ).

Жоспар:

1. Кестелермен жұмыс істеу

2. Сұраныстармен жұмыс істеу

Access мәліметтер базасымен жұмыс істеу

Microsoft Access 2000 программасы ұсынып отырған мәліметтер базасының негізгі объектілерін құру құралдарын қарастыралық. Бұл құралдар келесідей топтастырылған:

. Конструктор режімі (қолмен енгізу құралы);

. Шебердің көмегімен (автоматтандыру құралы);

. Қарапайым объектілерді жасаудың жеделдетілген құралдары.

Оқып – үйрену мақсатында объектілерді құрғанда барлық құралдарды пайдаланған жөн. Бірақ оқу кестелері мен сұраныстарды дайындағанда Конструктор режімінде жұмыс істеген дұрыс, өйткені шеберді қолдану жұмысты жеделдетіп, алғашқы ұғымдар мен әдістерді меңгеруге кедергі келтіреді.

Ал қалыптарды, есептерді және беттерді шебер ұсынған автоматтандырылған құралдармен дайындаған қолайлы. Өйткені бұл объектілер үшін олардың сыртқы дизайны басты рөл атқарады. Ал оларды безендіру күрделі жұмыс болып саналады. Сондықтан ол жұмысты шебердің көмегімен орындаған дұрыс.

 

1. Кестелермен жұмыс істеу

Кестені құру. Microsoft Access-те кез-келген объектімен жұмыс істеу

Мәліметтер базасы терезесінен басталады. Оның сол жақ панелінде Access-тің негізгі объектілері орналасқан. Кестені құру үшін сол жақ панельден кестені басқару элементін таңдап аламыз.

Оң жақ панельде жаңа кестені құруға арналған басқару элементтері мен мәліметтер базасында бұрыннан бар кестелер тізімі келтірілген. Шебердің көмегімен кестені құру жұмысты жеделдетуге арналғандықтан мұнда Microsoft Access-тің негізгі құрымдары мен әдістерін игеру қиын. Бұл режім Access-те жұмыс істеп үйренген профессионалдарға арналған. Сондықтан біз кестені құруды қолмен жүзеге асыратын Конструктор режимінде бастаймыз.

Кестелердің Конструктор терезесі көрсетілген. Осы суретте көрскетілген терезе кестенің құрылымын дайындау мен редақциялауға арналған графиктік бланк болып табылады. Бірінші бағанға өріс атаулары енгізіледі. Егер қолтаңба қасиеті енгізілмесе, онда болашақ кестенің сәйкес бағаны өріс атауымен аталады. Әрбір өрістің атауының жанында мәліметтер типі бағанында оның типі көрсетіледі. Ол үшін сол ұяшықта тышқан батырмасын бассақ төмен бағытталған жебелік батырмасы пайда болады, оның ішіне кіріп тізімнен қажетті типті таңдап аламыз.

Бланкінің төменгі жағында өріс қасиеттерінің тізімі орналасқан. Оның кейбіреулері өзі алдын-ала берілген. Жалпы алғанда өріс қасиеттерін енгізу міндетті емес. Оны өз қалауымызша баптауымызға болады.

Кестені құрған кезде түйінді өрісті енгізген дұрыс. Сол арқылы кестелер арапсындағы байланысты ұйымдастыруға болады. Қандай да бір өрісті түйінді өріс ретінде беру үшін, өріс атауына тышқанның оң жақ батырмасын басып, шыққан жанама менюден Түйінді өріс (Ключевое поле) бөлімін таңдап алу керек.

Кестенің құрылымын дайындап болған соң, бланкіні жабу батырмасын басамыз.

Жабу кезінде жаңа кестені Кесте1 (Таблица)деген атпен сақтау жайлы программаның сұранысы пайда болады. Жаңа кестеге мағыналы ат қоямыз.