Полацкае и Тураускае княствы у 10-13в.

 Полацк – першы горад на Беларусi (862 г). Горад займау выключна добрае становiшча на р. Палаце, дзе яна упадае у Зах. Дзвiну. Вазвышэнню горада спрыяла тое, што гэта быу водны гандлевы шлях са Скандынавii у Вiзантыю. Да 9 ст. Полацк займауся збiральнiцтвам навакольных зямель вакол сябе. Але у 10 ст. ен становiцца прадметам тэрытарыльных спрэчак мiж Паудневай i Пауночнай Руссю 00 Кiевам i Ноугарадам. Хоць Полацкiя землi падпарадкоувалiся Кiеву, плацiлi яму данiну, удзельнiчалi у сумесных паходах на Вiзантыю, усе ж такi былi даволi самастойныя. У 9 – 12 ст Полацкае княства займала 1/3 сучаснай Беларусi. У Полацкiм княстве дзейнiчау вечавы парадак. Веча выбiрала, уздымала князеу. Вядома, што 9 гадоу Полацк быу без князя, самастойным жа князь быу толькi у пытаннях вайны. Першым князем быу Рагвалод. Аднчасова кiеускi князь Яраполк i Наугародскi князь Уладзiмiр пасваталiся да яго дачкi Рагнеды. У вынiку адказу Рагнеды Уладзiмiр iдзе вайной на Полацк, забiвае Рагвалода з сынамi, Рагнеду прымусова бярэ у жонкi, затым забiвае Яраполка i становiцца кiеускiм князем. Значнай фiгурай княжацкага роду стау Усяслау Брачыслававiч (Чарадзей). 57 год (1044-1101). Першыя гады княжання ен займауся унутраным уладкаваннем. Затым павеу заваеунiцiя войны з суседзямi: з Ноугарадам (перамога на р. Чэзе). Затым ен напау на Навагрудак, якi лiчыуся кiеускiм уладаннем, у вынiку чаго 30 сакавiка 1067 адбылася бiтва на р. Нямiзе. Караткачасова сядзеу ен у Кiеве, але, разумеючы свае нетрывалае становiшча там, вяртаецца на Полаччыну. Двойчы выганяуся з Полацкага прэстолу i зноу яго адваеувау.. Тураускае кн утворана у 980 г. Першы летапiсны князь – Тур, а даставерны – Святаполк Акаянны. Святаполк вырашыу дамагчыся поцнай незалежнасцi Турава ад Кiева. Ен уступiу у змову са сваiм цясцем польскiм каралем Балаславам Храбрым. Бацька Святаполка Уладзiмiр убачыу небяспеку да сябе, таму Святаполка, яго жонку i польскага каталiцкага епiскапа ен садзiць у цямнiцу. Аднак пазней па просьбе Кiеускiх баяр Святаполк быу вызвалены. Пасля смерцi Уладзiмiра заняу у 1015 г. Кiеускi трон. ”. Адначасова ен быу князем Тураускiм. Святаполк лiчыу сваiх малодшых братоу Барыса i Глеба супернiкамi, таму падаслау да iх забойц. У 1019 г. на р. Альце Святаполк быу разбiты, з рэшткамi войска уцек у Польшчу, дзе хутка памер. Пры Яраславе Мудрым Турау падпарадкоувауся Кiеву. У канцы яго княжання Турау зноу адасабляецца. Пасля смерцi Яраслава у 1054 г. кiеускi трон займае Iзяслау, захаваушы за сабою Турау. У 1078-87 Тураускiм князем становiцца сын Iзяслава Яраполк. У 1088 г. Тураускi трон займае брат Яраполка Святаполк. У 1093 ен быу запрошаны i на Кiеускi трон. Паказчыкам эканамiчнага развiцця Тураускага княства з’яуляецца узнiкненне i рост гарадоу (Берасце, Пiнск, Слуцк i iнш.). У тураве быу таксама вечавы парадак. Гаражане мелi права голасу. Акрамя князя у Тураве быу пасаднiк (толькi у Тураве). Быу тысяцкi, якi адказвау за гарадскi поук. Летапiсы захавалi рысы старажытнага беларускага гораду.

 

ВКЛ 13-16ст

На рубяжы XII –XIII cт. Жэмайцкiя землi стварылi канфедэрацыю лiтоускiх зямель. Сярод лiтоускiх князеу вылучауся Мiндоуг. Заснавальнік ВКЛ. Пасля свары са сваiмi князямi ен збег у Ноугарад. там прызналi яго князем. Затым ен заваеувае Лiтву i Чорную Русь. Таму ен у дыпламатычных мэтах становiцца католiкам у 1250 г. i, узначалiушы войска, у 1262 г. ен разбiвае крыжакоу. Але балцкiя князi былi незадаволены Мiндоугам. Яны падрыхтавалi змову i забiлi князя з 2-мя сынамi-немаулятамi. (1262) яго старэйшы сын Войшал уцек у Пiнск, прыняу хрысцiянства i жыу у манастыры. Але, атрымаушы звесткi аб смерцi Тауцiвiла, ен збiрае вакол сябе хрысцiянскiя масы, пакiдае манастыр, абвяшчае сябе вялiкiм князем у Ноугарадзе (1264). Пачынаецца помста за бацьку. Кiравау ен па 1267 г. У гады княжання Гедымiна сталiца ВКЛ была перанесена у Вiльню (1340). Беларускiя землi уключалiся у склад ВКЛ у асноуным мiрнымi сродкамi: дабраахвотна (Полацк, Менск); у вынiку дагаворау (Берасцейскiя землi); праз шлюбы (Вiцебшчына); войны (Пiнскае княства).  Пасля смерцi Гедымiна да улады прыйшоу Яунут. У 1345 г. яго змяняе Альгерд. Яму дапамагау брат Кейстут. Практычна княства было падзелена на 2 часткi. Ад 2-х щлюбау засталося 12 сыноу i 9 дачок. Мiж сынамi 2-х лiнiй Альгердавiчау пачалася барацьба яшчэ пры жыццi бацькi. Пасаду Вялiкага князя ВКЛ заняу Ягайла – старэйшы сын ад 2-га шлюбу. 1352 у Польшчы памiрае кароль, якi не меу нашчадкау, а меу 2 дачкi: Марыю i Ядзвiгу, але Марыя была жонкай маркграфа Брандэбургскага у 1384 г. Ядзвiга i Ягайла ажанiлiся. У 1385 г. у Крэве адбылося пагадненне мiж Ягайлам i польскiмi феадаламi, якое назвалася Крэускай унiяй.:Ягайла абяцау прыняць каталiцкую веру разам з падданымi, даваць грошы на патрэбы Польшчы, дапамагчы атрымаць паудневыя тэрыторыi, далучаць ВКЛ да Польшчы. Польшча абяцала ВКЛ дапамагчы у барацьбе з крыжакамi. Унiя выклiкала супрацiуленне, якое узначалiу Андрэй Полацкi i Вiтаут. У вынiку Ягайла i польскiя феадалы адмовiлiся ад задумы пагаднення. У 1392 г. Вiтаут быу прызнаны Вялiкiм князем. Згодна Востраускаму пагадненню (1392) палякам было забаронена набываць землi i сялiцца у ВКЛ. У сваю чаргу Вiтаут абяцау выступiць сумесна з Польшчай супраць знешнiх ворагау. У 1413 г. на Сойме быу прыняты Гарадзельск i прыв i лей; Толькi католiкi карытсалiся рознымi прывiлеямi;

праваслауная знаць пазбаулялася пасад; Вялiкi князi выбiрауся са згоды польскiх паноу, а польскi кароль – са згоды лiтоускiх паноу. 

Пасля смерцi Вiтаута Вялiкiм князем стау 1430 г. Свiдрыгайла, малодшы брат Ягайлы. Ен выступiу супраць вымушанай прааольска-каталiцкай палiтыкi Вiтаута. Ен iмкнууся стварыць лiтоуска-рускую дзяржаву з апорай на праваслауе.

 

8 Культура беларусi 17-18 ст.

Школьная адукацыя да сярэдзіны 18 ст канцэнтравалася у руках шматлікіх манас. ордэнау. Большасць школ належыла езуітам. Выкладанне ввялося на лат. мове, прадметв рыторыка, дыалектыка, арыфметыка, музыка, астраномія. Цэнтрам адукацыі і навукі на Б. – Віленская езуіцкая акадэмія, статус універсітэта (Полацкая езуіцкая кадегія) – вучыліся шляхецкія дзеці, хлопчыкі. З сяр. 18 ст змены у шк. адукацыі – рэформа пад кірауніцтвам Канарскага. Рэформа пахіснула манаполію езуітау у галіне асветы, увяла у шк. польскую мову, значнае месца прыродазнаучым навукам. 1773г. створана Адукацыйная камісія – першае міністэрства адукацыі. – дзякуючы ей было адктрыта 20 школ. Значную ролю у распаусюджанні навуковых ведау адыграла Гродзенская медыцынская школа, заснаваная Тызенгаузам, узначаліу яе фр. Жылібер. Адметную ролю у кнігадрукаванні на Б адыграу Собаль, які адчыніу 2 друкарні 1630 і 35гг (ля Оршы, пад Магілевам). Бібліатэка у Нясвіжы Радзівілай, заснаваная у 1600г б14тыс кніг, бібліатэка Сапегау. Сярод магнатау працвітала мецынацтва (Агінскі і Тызенгауз). Тэат у асноуным прыгонны, батлейкі, прыватныя: - Тэат Радзівіла узнік 1740г. У нясвіжы была створана 1-я на Б майстэрня па вырабу музычных інструментау і падручнікай по харавых спевах. Літр: М.Сматрыцкі “Граматыка”, “Фрынас”; С. Полацкі “Трагедыя о Навахуданосоре”, “Рыфмалагіон”, Буквар языка слявенска; Браты Зізаніі, В. Цяпінскі, Лышчынскі “Аб неіснаванні Бога”. Архітэктура:  усе будавалася у стылі барока – Нясвіжскі замак, позняе барока - Сафійскі сабор у полацку (пабуд 1738—50),Цэрква у Жыровічах, Палац тызенгауза у Гродне 1760 архітэктар Мезеран, Сакам. 1776 г выходзіць першая беларуская газета “Газета Гродзенска” – на польская языке.

 

 

14 Индия 19-39гг. Гандизм. английские колониальные власти разрабатывают проект реформ для Индии законопроект об управлении Индией 1919г под названием Челмсфорда-Монтегю, предусматривались выборы депутатов в парламент и рас­ширение круга избирателей. Однако англ власти со­хранили за собою право вето на решения парламента и имели возможность арестовать любого оппозиционера.. По всей Индии в 1919—1922 гг. состоя­лись массовые выступления за нацнезависимость. Духовным лидером борьбы стал Ганди. Он выступил за безусловное равенство каст, ликвидацию неприкасаемости, храмовой проституции, от­каз от жертвоприношения животных, для познания истины люди должны соблюдать принцип ахимсы, или непричинения духовного или физ-го вреда всему живому. По учению Г, духовное и нравственное обновле­ние людей может стать основой для достижения независимости Индии, или свараджа (свое правление), и создания в будущем сарводайи — общества благоденствия. Гандизм определял конк­ретные пути борьбы за сварадж и сарводайю. Основным мето­дом завоевания независимости страны стала сатьяграха (упор­ство в истине) — ненасильственная, мирная борьба против анг­л господства в Индии. Сатьяграха проявлялась в двух формах — ненасильственном несотрудничестве с колони­альными властями и гражданском неповиновении. В апреле 1919 г. прошла сатьяграха, Англ власти ввели военное положение и 13 апреля 1919 г. расстреляли ми­тинг протеста на площади в Амритсаре. Было убито около 1 тыс. человек. Расстрел положил начало рев-дем подъему. В 1922 г. в Чаури-Чаура произошли кровавые столкнове­ния населения с полицией. Ганди осудил насильственные дей­ствия и прекратил сатьяграхи. Рев подъем 1918—1922 гг. закончился. В марте 1930 г Ганди объявил о начале новой кампании гражданско­го несотрудничества (до 34г). ИНК отказался участвовать в конференции «круглого стола» в Лондоне.В марте 1930 г. Ганди в местечке Данди на берегу Аравийского моря и стали выпари­вать соль из морской воды, нарушая соляную монополию и отка­зываясь от соляного налога. Анг перешли к массовым репрессиям против демонстран­тов. арестовано ~100 тыс. человек, и Ган­ди. На парла­ментских выборах 1934 и 1937 гг. Конгресс одержал убеди­тельную победу и возглавил большинство провинциальных пра­вительств. В 1935 г. был принят Закон об управлении Индией, который стал новой конституцией Индии, прозванной самими индийцами «рабской».