XIX 60-90жж Казакстандагы экiмшiлiк, сот жэне аграрлык реформалар.

19 г 60ж басында Казакстаннын Россиянын курамына эз еркiмен кiруi аякталды. Бул Ресейде крепосниктiк правонын жойылуына жэне бiркатар буржуазиялык реформанын кабылдануына тустас келдi. Патша экiметi креп-к правонын жойылуынан кейiн земствалык, сот реформасын, халыкка бiлiм беру саласында калалык реформа жасады. Реформа манызы капиталистiк катынастардын дамыгандыгын гана емес, сонымен бiрге крепстниктiк система дагдарысынын терендiгiн, таптык сараланудын кушейгендiгiнiн енбекш лер букарасынын бурынгы жуйеге карсы куресi кушейе тустi. Казакстаннын энiм эткiзетiн аса бай рынок жэне арзан шикiзат ретiндегi ролiн кушейттi. Жанадан косылган элкенi игеру ушiн Казакстанды патша экiмшiлiгiне багындыру керек болды. Патша укiметi бiрiнгай баскару жуйесiн кайта курудын жобасын эзiрлеу ушiн 60ж басында Сiбiр комитетi баскарушысынын председателiмен арнайы комиссия курды. Комиссия элкен баскаруды жинактау кажетдеп танып, букiл казак даласын батыс жэне шыгыс бэлiкке бэлдi. Бул шешiмге iшкi iстер жэне эскери министрлiк келiстi. Реформа мазмуны Казакстан тер-сы 3 ген-гука бэлiндi: 1)Орынбор: Орал жэне Торгай. 2) Батыс Сiбiр губ-гы: Акмола жэне Семей 3)Туркiстан губ-гы: Жетiсу жэне Сырдария. Бурынгы Бэкей ордасы тер-сы 1872ж Астраханьга косылды. Облыста эскери жэне азаматтык экiмет билiгi берiлген эскери губернатор баскарды. Эскери губернатор жарлыкшы, шаруашылык жэне сот болып 3 облыска бэлiндi. Эрбiр уезд облысынын екi –ага жэне кiшi кэмекшiсi баскарды. Эрбiр уезд тер-к принцп бойынша курылган облыстарга, ал облыстар б рнешн ауылдарды бiрiктiрген бiрнеш экiмшiлiк ауылдарга бэлiндi. Болыстык съездер мен ауыл жиындарга болыс баскарушыларга ауыл старшындарын жэне кандидаттарын сайлау 3 ж сайын эткiзiлдi. Болыс баскарушысы жарлык жэне полиция бил гiн эз колына алды. Ол тэртiптiн сакталуын, алымдардын жиналуын кадагалап,3 кун мерзiмге камауга алды, акшалай айып тэлеуге кукыгы болды. 1867-67 реформа аркылы эскери сот комиссиялары мен уезд к соттар курылды. Дау шешкенде билер соты эдеттегi праволар мен шаригат нормаларын, ал казылар соты тек шаригат ережелерiн, басшылыкка алды. Кылмыс жасагандар жауапка тартылды. Эрбiр облыста 4 биден 8 биге дейiн сайланды. Билердi эскери губернаторлар бекiттi. «Уакытша ережелердi» билердiн болыстык жэнге тэтенше съездерiн шакыру кэзделдi. Онын шакыратын жерi мен уакытын болыс басшылары белгiледi. Кокан хан белг леген алым салык- харадж жэне танаптык салык болды. Харадж- алынган эн мнiн 1/10 бэлiгiн заттай немесе акшалай тэлеу. Танаптык – тек акшалай. 1867-68 жж «Ережелер» 2 жыл мерзiмде енгiзiлген 20ж уакыт орнады. 1868 ж 2.06 «Туркiстан элкесiн баскару туралы ереже» 1891 ж 25 наурыз «Акмола, Торгай, Жетiсу, Орал, Семей обл баскару туралы ереже» кабылданды. Ресей экiметiнде болыс, старшын билiктерiн акшалай сатып алу кен турде дамыды. Патша укiметi Казакстан жерлерi мен эр алуан мемлекеттер ушiн режим берiледi. 19г аягы кезiндегi Казакстанда 1886-91ж Туркiстан жэне дала элкелерiн баскару туралы ережелер бойынша жузеге асырды. Туркiстан ел баскару туралы «Ережелер» туралы, бiржагынан империялык соттар курылды, олар Туркiстан элкесiнiн халкы жэнiнде сот билiгiн жузеге асыруду жэне 2-сот, ягни байыргы халыкты камтитын соттар жэнiнде элемдiк сот, обл. соттар жэне жогары соттар станциялары болды. Облыс шенеун ктерiнде облыстык соттар курылды, ал уездерде жэне iрi калаларда элемдiк соттар тагайындалды. Империялык соттар кылмыстык iстердi де, азаматтык iстердi де карады. Мусылман халкы бар отырыкшы жэне кэшпелi ауылдар ушiн жеке халык соты курылып, олар эздерi карайтын iстердi жергiлiктi эдет-гурыптар негiзiнде карады. Туркiстан жэне дала элкесiндегi 1886 мен 1891ж ережелер аркылы бекiтiлген сот курылысынын кукыктык негiздерiнен кейiн патша укiметiнiн эртурлi актiлерi аркылы жекелеген толыктырулар енгiздi. 80ж аягы мен 90ж басында Казакстаннын сот курылысы негiзiнен Улы Октябрь социалистiк революциясына дейiн сакталды. Жергiлiктi отырыкшы халык пен кэшпелi халыктын сот ведомстваларынын лауазымды адамдары эз кызметiн жеке басынын баюына пайдаланды. Тутас алганда 1886-91 ж реформалар отаршылдык жэне феодалдык езгiнi кушейте тусуге багытталган едi.