Роль воды в геофиз., биологич., геопроцессах. Значение воды в жизни человека.

Роль воды в геофиз., биологич., геопроцессах. Значение воды в жизни человека.

Вады на паверхні Зямлі каля 1,5 млрд км³. Доля акіянаў = 1,37 млрд км³, (94 % ад усей вады). Паверхневыя воды - гэта рэкі, азёры, балоты, сажалкі, ледавікі. Мацерыковы лёд = менш 2% ад агульнай колькасці вады на Зямлі. У атмасферы усяго каля 14 тыс. км³. Вада мае выключнае значэнне для ўсіх прыродных працэсаў, якія адбываюцца на Зямлі. У прыродзе безперапынна адбываецца кругазварот вады, які абумоўлівае распаўсюджанне яе па кантынентах. Вада растварае і механічна разбурае горныя пароды. Вада асноўны кампанент сусветнага працэса сцёку, дзякуючы якому на Зямлі адбываецца кругазварот энэргіі і рэчываў, розных хімічных элементаў. У біялагічным жыцці вада з’яўляецца асноўным асяроддзем, якое забяспечвае абмен рэчываў і і развіццё арганізмаў. Расліны ў сваім жыцці ўжываюць вялікую колькасць выды, а праз яе і шмат мінеральных рэчываў. Большую частку вады расліны атрымліваюць з глебы. З працэсам фотасінтэза адбываецца выпарванне вады з паверхні лістоў і вада такім чынам ахалодлжвае расліны ад перагрэву.Вада атмасферы прадухіляе Зямлю ад празмернага выхалоджвання ў перыяд у перыяд наменьшага прытока сонечнай радыяцыі, забяспечвае арашэнне кантынентаў і садзейнічае ўтварэнню больш-меньш плаўнаму пераходу кліматаў Зямлі. Шырока выкарыстоўваюцца водныя рэсурсы ў гаспадарцы. Гэта забяспячэнне паселішчаў і прамысловых прадпрыемстваў вадой, выкарыстанне энэргіі вады, развіццё воднага транспрарту, арашэнне зямель, меліярацыя (транспартныя артэрыі: для сплаву леса, плацінамі, ГЭС (Асіповіцкая, Чыгірынская і інш.). Пры правядзенні меліяратыўных работ на Палессі былі пабудаваны вадасховішчы, рэкі выпрамлены, часткова каналізаваны, балоты асушаны, што значна паўплывала на гідраграфію гэтага рэгіёна. Былі пабудаваны меліяратыўныя аб’екты, якія ахопліваюць цэлыя вадазборы рэк.

Паходжанне падземных вод

тэорыя інфільтрацыі - папаўненне падземных вод ідзе шляхам прасочвання атмасферных ападкаў у глебу і грунт. Гэтая тэорыя была ўпершыню падцверджана назіраннямі Маріётта, які ў свій час звярнуў увагу на павялічэнне падземных вод у час дажджу. На матэрыялах назіранняў на вадазборы р. Сены ён заўважыў, што толькі 15-20 % ад велічыні выпаўшых атмасферных ападкаў удзельнічае ў сцёку вады. У 1887 г О.Фольгер абгрунтаваў тэорыю кандэнсацыі вадзяной пары ў глебе, якая разам з паветрам пападае ў халодныя слаі Зямлі: паветра, якое пранікае на некаторую глыбіню, у халодных слаях шляхам кандэнсацыі вадзяной пары выдзяляе вільгаць, якая ідзе на ўтварэнне грунтовых вод. Адна і другая тэорыі мелі слабыя бакі. Напрыклад тэор-я канд-ыі вадзяной пары не можа тлумачыць утварэнне грунтовых водаў у тропіках, дзе адсутнічаюць халодныя слаі. Слабы абмен паветра з паверхняй глебы, недастатковая колькасць вадзяной пары ў паветры – гэтыя акалічнасці, як і другія сведчаць аб недахопах тэорыі кандэнсацыі паходжання падземных вод. Тэорыя А.Ф.Лебедзева. На аснове эксперыментальных даследаванняў А.Ф.Лебедзеў даказаў, што грунтовыя воды фарміруюцца у выніку прасочвання атмасферных ападкаў, шляхам кандэнсацыі выавдзяной пары. Па А.Ф.Лебедзеву ў глебе ў грунце заўсёды назіраецца найбольшая пры дадзенай тэмпературы пругкасці вадзяной пары, а значыць і пругкасць вадзяной пары памяншаеццаа зверху уніз да слаёў з пастаяннай гадавой тэмпература. Гэта прыводзіць да перамяшчэння парападобнай вады з глебы і верхніх слаёў грунтоў да слаёў з пастаяннай тэмпературай. Мяжой такога слоя тэмпература з глыбінёй пачынае паступова павялічвацца. А гэта азначае, што павялічваецца і пругкасць вадзяной пары. У сувязі з гэтым да слоя з пастаяннай тэмпепратурай накіроўваецца знізу уверх другі паток парападобнай вады, які сутыкаецца з верхнім, кандэнсуецца і ўтварае вадкую ваду. Акрамя гэтага А.Ф.Лебедзеў лічыў, што магчымы сістэматычны прыток парападобнай вады і з больш глыбокіх слаёў зямлі, якая ўключаецца ў кругаварот вільгаці на зямным шары. Гэта, так называемыя, ювенільныя воды. Па А.Ф.Лебедзеву грунтовыя воды ўтвараюцца дзякуючы працэсам кандэнсацыі вадзяной пары і прасочванню атмасферных ападкаў. Роля кожнага з гэтых працэсаў неаднолькавая і змянецца згодна са зменай геалагічных і кліматычных умоў.

 

Гідрограф сцёку

Гідрограф - храналагічны графік, які паказвае змяненне штодзённых расходаў вады на працягу года: Q = f(Т). Па гідрографу можна вызначыць аб’ём гадавога сцёку ракі, сцёку асобных месяцаў і перыядаў, меркаваць аб перавазе тыпу жыўлення ракі ў розныя гідралагічныя поры года, а таксама разлічыць, якую частку гадавога сцёку дае кожны тып жыўлення(падземнае,дажджавое,снегавое.,ледніковае-горы). А) Метад Палякова-падз. жыўленне адсут ў момант праходж піку разводдзя праз гідраствор(лінія перад пікам разводдзя). Б)метад вызначэння крыніц жыўлення ракі па гідрографе Б. І. Кудзеліна заснаваны на ўліку берагавога рэгулявання, перыяд якога роўны перыяду веснавога разводдзя і часу дабягання грунтавых водаў, якія паступілі раней у рэчышчавую сетку ў верхняй частцы басейна. Пры гэтым улічваецца, што падземнае жыўленне магчыма толькі ў перыяд, калі ўзровень вады ў рацэ ніжэй узроўню грунтавых водаў. грунтавыя воды, якія паступаюць у рэчышча да пачатку разводдзя ў вярхоў’і вадазбору, будуць рухацца да створа (г. Магілёў) разам з хваляй разводдзя. Грунтавыя воды паступілі ў рэчышча р. Дняпро да пачатку весна-вога разводдзя ў вярхоўях вадазбору і рухаюцца да замыкаючага гідраствора г. Магілёў разам з хваляй разводдзя.Хуткасць дабягання (v _даб) вылічваецца па формуле: V _даб = I / (t ₂ – t ₁) = 92 / (10.ІV – 9.ІV) = 92 / 1 = 92 км/сут.

Адлегласць ад вярхоўяў (вытоку) р. Дняпро да замыкаючага створа г. Магілёва L = 619 км; час дабягання (Т _даб), за які грунтавыя воды пройдуць ад вярхоўяў да замыкаючага створа, вылічваем па формуле:

Т _даб = L / v даб = 619 / 92 = 6,7 ≈ 7 сут. Плошча, абмежаваная лініяй гідрографа і восямі каардынат, адпавядае аб’ёму гадавога сцёку (W, м³ або км³) (86400 кол-во сек в сут.)

Фазы Гидрологич режима

Половодье — ежегодно повторяющееся в один и тот же сезон относительно длительное увеличение водности реки, вызывающее подъём её уровня; обычно сопровождается выходом вод из меженного русла и затоплением поймы.

Паводок — сравнительно кратковременное и непериодическое поднятие уровня воды, возникающее в результате быстрого таяния снега при оттепели, ледников, обильных дождей. Следующие один за другим паводки могут образовать половодье. Значительные паводки могут вызвать наводнение.

Межень — ежегодно повторяющееся сезонное стояние низких (меженных) уровней воды в реках. Обычно к межени относят маловодные периоды продолжительностью не менее 10 дней, вызванные сухой или морозной погодой, когда водность реки поддерживается, главным образом, грунтовым питанием при сильном уменьшении или прекращении поверхностного стока. В умеренных и высоких широтах различают летнюю (или летне-осеннюю) и зимнюю межень.

Типичные водные режимы рек различаются по климатическим зонам: Тропическая саванна —нне половодье продолжается 6—9 мес. Субтропики средиземноморского типа — средняя и низкая водность, преобладает зимний сток. Приокеанические субтропики (Флорида, низовья Янцзы) и прилегающие районы Юго-Восточной Азии — режим определяется муссонами, наибольшая водность летом и наименьшая — зимой. Умеренный пояс Северного полушария — повышенная водность весной (на юге преимущественно за счёт дождевого питания; в средней полосе и на севере — половодье снегового происхождения при более или менее устойчивой летней и зимней межени). Умеренный пояс в условиях резко континентального климата (Северный Прикаспий и равнинный Казахстан) — кратковременное весеннее половодье при пересыхании рек в течение большей части года. Дальний Восток — режим определяется муссонами, летнее половодье дождевого происхождения.. Районы многолетней мерзлоты — пересыхание рек зимой. На некоторых реках Восточной Сибири и Урала во время ледостава образуются наледи. В Субарктике таяние снежного покрова происходит поздно, поэтому весеннее половодье переходит на лето. На полярных покровных ледниках Антарктиды и Гренландии процессы абляции происходят на периферийных нешироких полосах, в пределах которых образуются своеобразные реки в ледяных руслах. Они питаются исключительно ледниковыми водами в течение кратковременного лета.

Донныя наносы. З Эрі.

Валачэнне цвёрдых часцінак па дну рэчышча абумоўлена прыдоннай хуткасцю вады. З павялічэннем хуткасці ўзрастаюць памеры часцінак, якія могуць перамяшчацца па дну. На раўнінных рэках па дну перамяшчаюцца невялікія часцінкі, на горных рэках пры значных ухілах вада пераносіць жвір, гальку, нават валуны. Часцінкі кранаюцца з месца і пачынаюць рухацца, калі хуткасць воднай плыні выводзіць яе з устойлівага стану. Рух часцінак мае скачкападобны характар. Скачкападобны рух часцінак у прыдонным слаі плыні адбываеццаа ў выглядзе слізгання, перакочвання і пераскоквання. Такі рух часцінак называюць сальтацыяй. Залежнасць паміж вагой часцінак, якія валочацца па дну рэчышча, і хуткасцю, пры якой гэтыя часцінкі рухаюцца, выражаюцца формулай Эры: Р = А V⁶, дзе Р – маса часцінкі, А – каэф, які залежыць ад формы і ўдзельнайвагі часцінкі, V – хуткасць, пры якой гэтыя часцінкі пачынаюць рухацца.Закон Эры адлюстроўвае тое, што пры невялікай розніцы ў хуткасці горныя рэкі пераносяць буйную гальку і валуны, а не раўнінныя - дробныя пясчаныя часцінкі. Пры адпаведных умовах рака мае адпаведную здольнасць перанесці абмежаваны расход завіслых наносаў. Гэтая здольнасць ракі залежыць ад яе гідралагічных характарыстык (ухілу, хуткасці, глыбіні) і складу наносаў. Пры перавышэнні расходу завіслых наносаў над транспарціруючай зольнасцю плыні адбываецца іх акумуляцыя. Для такой ацэнкі плыні існуюць эмпірычныя залежнасці, напрыклад, формула Е.А.Замарына: Р = 11V √(RVI)/W, дзе Р – трансп здольнасць плыні, кг/м²; R – радыус, м; І – ухіл паверхні плыні; W – сярэдняя гідраўлічная буйнасць завіслых наносаў, м/с.

Устья рек,дельты, эстуарии.

Вусцявая вобласць ракі з’яўляецца зонай ніжняга цячэння ракі, якое адрозніваецца спецыфічнымі рысамі гідралагічнага рэжыму. Па сутнасці гэта зона пераходу ад рачнога рэжыму да марскога. У межах вусцявой вобласці ракі выдзяляецца тры часткі: прывусцявая, вусцявая і вусцявое узмор’е. Прывусцявая частка -Верхняй мяжой яго з’яўляецца месца ніжняга цячэння ракі, куды практычна не пранікаюць нагонныя і прыліўныя хвалі мора. Ніжняй мяжой з’яўляецца месца дзялення ракі на рукавы. Вусцявая частка ракі пачынаецца ў ніжняй мяжы прывусцявой часткі і працягваецца да марскога краю дэльты, або астраўных утварэнняў эстуарыя. Марскі край – гэта ўмоўная лінія, якая акрэслівае з боку мора астравы надводнай, або падводнай дэльты. Вусцявое узмор’е займае частку вусцявой вобласці ракі ніжэй па цячэнню ад вусцявой часткі (дэльты) ракі да зоны, дзе ўплыў рачных вод на рэжым мора не назіраецца, або нязначна. Тут назіраецца рэзкае павышэнне саленасці вады. Мяжа ўзмор’я дынамічна і супадае са звалам глыбіняў (круты схіл дна ўзмор’я).Адрозніваюць два тыпы ўзмор’я: прыглубае і адмелае. На прыглубым узмор’і глыбіня мора дастаткова значная, а адмелае ўзмор’е адрозніваецца шырокім мелкаводдзем нязначным ухілам дна. Вусцявыя вобласці вялікіх рэк падзяляюцца на наступныя тыпы: Аднарукаўныя, характэрныя для рэк, якія ўтвараюць толькі адно рэчышча ў вусцявой вобласці (Амур, Рыоні); Лейкападобныя, характэрныя для рэк Абі, Енісея, Паўднёвага Буга; Астраўная, характэрная для рэк Дняпра, Дона, Пячоры, Паўночнай Дзвіны; Лапасная, характэрная для Урала, Куры; Блакіраваная, або ліманная, характэрная для рэк Кубані, Камчаткі, Камчаткі, Заходняй Дзвіны.Рэкі, якія ўпадаюць ў мора, возера, або ў другую раку ўтвараюць дэльту, ці эстуарый. Раздзялення рэчышча на шматлікія рукавы і фарміравання шматрукаўнага вусця, ці дэльты, Адклады дэльты маюць слаістасць, Па месцазнаходжанню дэльты падзяляюцца на дэльты выпаўнення, высунутыя, лапасцявыя, дзюбападобныя, складаныя і бухтавыя. Эстуарый -затапляемае вусце ракі. Яны ўтвараюцца ў тых выпадках, калі наносы ракі не паспяваюць асесці на дно, а захопліваюцца прыліўнымі хвалямі і цячэннямі і выносяцца у адкрытае мора, а таксама пры апусканні марскога дна і затаплення марской вадой вусцявой часткі ракі. Мноства рэк маюць так званыя прывусцявыя бары. У яго ўтварэнні прймаюць удзел рачныя наносы, а таксама наносы, якія паступаюць з боку мора. Бар прадстаўляе сабой падводны прыбярэжны вал, які адгароджвае вусце ракі ад мора і ўтварае мелкаводнае ўзмор’е.

 

Проісхожденіе котловін озёр

Азёры - паглыбленні зямной паверхні,якія не маюць аднабок. ўхілу і злуч з морам,запоўн. вадой да некат адзн. Азёрныя катлавіны,якія ўзнікаюць пад уздзеяннем розных прыродных фактараў, адрозніваюццасваімі памерамі і формай. Для ўмоў Беларусі для зоны дзейнасці раўнінных ледавікоў была прапанавана тыпізацыя азёрных катлавін па генезісу О.Ф.Якушко. Тэктанічныя катлавіны абл б-ых тэкт-ых разломаў (Каспій, Ладажскае. Анежскае, Байкал, Іссык-Куль, Севан. Вулканічныя катлавіны буйныя кратэры патухшых вулканаў (Ісландыя, Італія, Камчатка, Закавказье і інш.). Метэарытныя катлавіны прадстаўляюць сабой паглыбленні, ўтвораныя пры падзенні метэарытаў (возера Каллі, Эстонія). Ледавіковыя катлавыіны звязаны з дзейнасцю сучасных ці саражытных ледавікоў і бываюць эразіоннымі ( Кольскага паўв., Карэліі і Скандынавіі) і аккумулятыўнымі. Каравыя (крэслападобныя) катлавіны горных сістэм (Альпы, Каўказ, інш.). Гідрагенныя катлавіны звязаны рэчыўавмі працэсамі, эразіоннай і акумулятыўнай дзейнасцю рачных і радзей марскіх вод. Да іх адносяцца старычныя азёры (старыцы), плёсы перасыхаючых рэк, азёры рачных дэльтаў, марскіх узбярэжжаў. (лагуны – гэта аддзеленыя ад мора наносамі залівы, ліманы). Прасадкавыя катлавіны (карставыя, суфозіонныя, тэрмакарставыя) узнікаюць пад уздзеяннем падземных вод ці пры таянні лёду ў грунтах. Карставыя катлавіны ўтвараюцца ў раёнах залягання карстуючыхся пародаў (вапнякоў, даламітаў, гіпсоў).Мноства азёр такога тыпу знаходзіцца на Урале, у Крыму, на Каўказе. Суфазіонныя катлавіны ўзнікаюць у раёнах, дзе падземныя воды вымываюць з грунтоў некаторыя цэменціруючыя солі і дробныячасцінкі і вызываюць прасадкі паверхні зямлі. Для іх характэрны палогія схілы і малыя глыбіні. Яны тыпічны для стэпах і лесастэпаў з недастатковым увільгатненнем (поўдзень Заходняй Сібіры, Паўночнага Казахстана. Тэрмакарставыя катлавіны ўтвараюцца ў раёнах шматгадовай мерзлаты на ўчастках пратайвання яе прасадкамі паверхні. Катлавіны часта плоскія, азёры мелкаводныя. Шырока распаўсюджаны ў тундры, тайзе Сібіры, Забайкаллі. Да гэтай групы адносяцца азёрныя катлавіны ўзнікшыя пры таянні пахаванага ледавіком і выкапнёвага лёду. Рэдка сустракаюцца эолавыя катлавіны, якія ўзнікаюць сярод дюнаў. Завальныя катлавіны ўзнікаюць звычайна ў гарах пры перагароджванні рачных далін абваламі, апоўзнямі. Так, напрыклад, узнікла Сарэзскае возера на Паміры. Да катэгорыі падпрудных адносяцца і азёры, якія ўзніклі пры падпруджванні марэнай ледавіка талых водаў у адмоўных формах рэльефу. Другасныя катлавіны ўтвараюцца на месцы зарошшых буйных азёр ці балотаў. Да катэгорыі антрапагенных вадаёмаў адносяцца вадасховішчы, сажалкі, кар’рныя вадаемы, копанкі.

Водный баланс

Змяненні аб’ёма вады, які знаходзіцца ў возеры, вызначаецца судносінамі паміж паступаючымі аб’ёмамі ў возера і стратамі з яго, што адлюстроўвае водны баланс. Ураўненне воднага балансу сцёкавага возера: Х + У_пр +У_гр + К – У_сц - У_ф – Е – У_в +/- V_л +/- = ∆V + Н, дзе Х - атм-ныя ападкі, У_пр – сцёк вады з паверхні вадазбору ў в, У_гр – падземны сцёк, К – канд-ыя вадзяной пары, У_сц - сцёк з возера, У_ф – падземны сцёк, Е – выпар, У_в – забор вады з возера на гаспадарчыя патрэбы, V_л - страты вады на утварэнне лёду і прыход аб’ёмаў вады пры таянні снегу, ∆V - змяненні аб’ёма вады возера за разліковы перыяд, які ўплывае на ваганнях узроўня вады, Н – невязка баланса.

Абсалютныя значэнні і суадносіны састаўляючых воднага балансу азёр цесна звязаны паміж сабой і ў першую чаргу з геаграфічнай занальнасцю. Водны баланс азёр, якія размешчаны ў зоне лішкавага і дастатковага ўвільгатнення (тундра, лясная і лесастэпавая зоны умеранага клімата, вільготныя субтропікі і трапічны лес), у асноўным вызначаецца рачным прытокам з вадазбора ў прыходнай і сцёкам з вадаёмаў – расходнай частках. Акрамя геаграфічнай занальнасці, значную ролю ў водным балансе выконваюць азанальныя фактары, у тым ліку і марфаметрычныя асаблівасці азёр і іх вадазбораў. Іх уплыў на водны баланс праяўляецца праз удзельный вадазбор (∆F). Чым большае яго значэнне, тым большая доля сцёку ў прыходнай і расходнай частках воднага баланса. Па суадносінам састаўляючых воднага балансу азёры дзеляцца на две групы: сцёкавыя (С) і выпаральныя (В). У першай групе азёр сцёк перавагае выпарэнне з воднай паверхні (У_сц > Е). Азёры другой групы адрозніваюцца адваротнымі суадносінамі (Е >У_сц). Ва ўнутры кожнай групы выдзяляецца па тры тыпы азёр, якія адрозніваюцца прыходнай часткі баланса. Сцёкавыя азёры падзяляюцца на прыточныя (П)(У_пр >Х), дажджавыя (Д) (Х > У_пр) і нейтральныя (Н) (У_пр ≈ Х). Выпаральныя азёры падзяляюцца на выпаральна-дажджавыя (В-Д), в ыпаральны (В) і выпаральна-прыточныя (В-П). У выпаральна-дажджавых азёр велічыня выпарэння з паверхні возера перавагаюць атмасферныя ападкі (Е > Х). Выпаральны азёры (Е > У). У выпаральна-прыточных (Е = У). З водным балансам азёр цесна звязаны знешні вадаабмен – змена вады возера новымі водамі. У якасці асноўнай характарыстыкі знешняга вадаабмену сцёкавых вадаёмаў прыняты ўмоўны вадаабмен (К_в), які вызначаецца суадносінамі сцёка з вадаёма за некаторы прамежак часу (V_сц) да сярэдняга аб’ёму вады возера за той жа перыяд (V_в): К_в = V_сц / V_в. Велічыня К_в паказвае змяняецца агульны аб’ём возера за год. Адваротныя суадносіны (V_в / V_сц) называецца перыядам вадаабмену і характарэзуе час, за якіадбываецца поўны вадаабмену.Для параўнання вадаабмену розных па структуры воднага баланса азёр, у тым ліку і бязсцёкавых азёр, і ацэнкі агульнай колькасці вады, які ўдзельнічае ў вадаабмене, прняты паказчык К_{водаабмена}: К_вб = V_б / V_в, дзе V_в - аб’ём вады, які ўдзельнічае ў вадаабмене за некаторы прамежак часу.

Донные отл озёр и водохр.

Працэс накаплення наносаў і раствораных рэчываў у азёрах найбольш выразна адлюстроўваецца ў фарміраванні донных адкладаў. Аўтахтонныя рэчывы ўтвараюцца ў саміх вадаёмах і ўключаюць прадукты размыву (абразіі) берагоў, элементы, якія выпадаюць з раствора, рэшткі памёрлых гідрабіонтаў. Аллахтоныя кампаненты донных адкладаў прыносяцца сцёкам, ветрам, могуць паступаць у выніку гаспадарчай дзейнасці (сцёк сцёкавых вод, прамысловых адходаў і інш.). Колькасць цвёрдага матэрыялу, накапленага у азёрнай катлавіне, і фарміраванне донных адкладаў характэрызуецца седыментацыйным балансам вадаёма,які ўлічае прыход, накапленне і вынас рэчываў. У выніку сукупнага ўздзеяння фізічных, хімічных і біялагічных працэсаў, якія адбываюцца у азёрах ці працэса седыментагенэза, склад і ўласцівасці донных адкладаў значна адрозніваецца ад першапачатковых уласцівасцей накопленых часцінак. Па складу і структуры выдзяляецца 2 асноўныя групы донных адкладаў: сапрапелі, тарфяністыя ілы ці гумінавыя ілы. Сапрапель, ці гнілісты іл – донныя адклады прэснаводных вадаёмаў, пераважна біягеннага паходжання, складаюцца галоўным чынам з тонкага дітрыта – рэшткаў планктону з больш-менш значнымі прымесямі рэшткаў вышэйшых водных раслін і мінеральных часцінак. З сапрапеля ўтвараюцца біаліты – горныя пароды арганічнага паходжання (вугаль-багхед, бітумінозныя сланцы, нафта). Тарфяністыя ці гумінавыя ілы ўтвар-ца ў азёрах лясной зоны, ў невялікіх, басейны якіх забалочаны, вада бедная мінеральнымі і біягеннымі элементамі. Іл звычайна складаецца з рэшткаў сплавін, макрафітаў, дрэваў. Іх структура грубая, не сарыраваная. Мінеральных рэчываў мала. Тарфяністыя адклады ўтвараюцца і на абароненых ад хваляў участках літаралі пры развіцці на ёй вышэйшай воднай расліннасці. З жыццядзейнасцю мікраарганізмаў, галоўным чынам мікрафлоры, звязаны складаныя біяхімічныя працэсы у ілах, якія абумоўлены раскладам арганічнага рэчыва з выдзяленнем газаў. Заиление водохр является результ отлож наносов, которые принос главн рекой и др впадающ в водохр притоками. Процесс заиления оч долгий и изменяет для кр-х водохр несколькими сотнями лет. Выделяют 2 стадии заиления: занесение и заиление. 1. процесс заполнения водохр твердыми частиц., которые накапл в результате поступл завислых наносов,продуктоа абразии,отмелей. 2)отклад на дне водохр орг в-в автохтонного проис.

Стадии эволюции озёр

ЮНОСТЬ: зарождение прибрежной зоны, т.е. катловина ещё невыработана. Водная растительность почти отсутствует. ЗРЕЛОСТЬ: сохранение неровностей катловины (из-за образии), транспорт материала вдоль берега, аккумуляция. СТАРОСТЬ: катловина оконтуривается прибрежной отмелью, преобладает только аккумуляция, начинается заиление, заростание, формирование растительных ассоциаций. ОТМИРАНИЕ: глубина одинакова по всему ложе, растительность везде, полное заростание, образование болот.

 

Водохранилища.

Это антропог звено общего процесса стока построен на прир, водном объекте, с объемом воды 1 млн м³ . Тыпы: 1) па марфалогии ложа ( далинныя: рэчышчавыя, пойменна-далинныя и катлавинныя: падпружаныя и вадасховишча,адгарожаныя дамбами.); 2) па спосабе запаўнення ( падпрудныя и наліўныя )3)па спосабу утварэння: речные, озёрные, озёрно-речные, лиманные, искусственные 4) па ГП: в. раўнін(значныя плошчы,прамое затапленне зямель), в. прадгор’яў(высокія і стромкія берагі,гл= 35-40 м,макс глыб=100 м.), в горныя (невял плошча, вял глыб= 100-150 м) 5) па канфігурацыі (вузкія выцянутыя,няправ эліпсоідныя,прав многаўг). 6)па веліч(аб’ем,плошча): буйнейшыя,вельмі буйныя, буйныя, сяр, невялікія,малыя.

Галоуная мэта будаунщтва вадасх - рэгуляванне паверхневага сцёку вады, якое выконваецца у итарэсах энергетьки, иригации, воднага транспарту, водазабеспячэння, рэкрэацьй з мэтай барацьбы з навадненнями. Для гэтага у вадасховшчах вада накопливаецца. Перыяд накопливання вады паверхневага сцёку называецца напауненнем вадасхо, а перыяд аддачы вады на гаспадарчыя патрэбы - спрацоукай. Перыяд напаунення вадасховшча адбываецца на малых рэках за 1-3 гады, на вяликих - за 10-15 гадоу.

На вадасховишчы выдзяляюць нармальны падпорны узровень (НПУ) i узровень мёртвага аб'ёму (УМА).

НПУ - праектны узровень вадасховшча (верхняга б'ефа плацшы), яки плауна можа падтрымливаць пры нармальных умовах выкарыстання вадасховшча. На тэты узроувень различваюцца колькасныя характарыстьки. Аб'ём вады пры НПУ называецца нармальным (поуным) аб'ёмам. Найменшы узровень вадасховшча, да якога магчыма яго спрацоука пры эксплуа-тацьй, называецца узроунем мёртвага аб'ёму (УМА).

Аб'ём вады, яки заключаны памиж НПУ i УМА, называецца карысным аб'ёмам. Яго можна выкарыстоуваць у розных гаспадарчых мэтах. Аб'ём вады нижэй УМА называецца мёртвым аб'ёмам. У сувязи з абмежаванай прапускной здольнасцю гидравузла можа узникнуць даволи высокi узровень вадасховшча, яки перавышае НПУ (узровень рэдкай паутаральнасци), але яки можа вытрымаць гидравузел i плацина, i па яго праекце различана трываласць плацины. Таки пад'ём узроуню вады вышэй НПУ у час паунаводдзя i высокix расходау вады у рацэ рэдкай паутаральнасщ называецца фарсираваннем узроуня вадасховиича, а сам узровень - фарсираваным падпорным узроунем (ФПУ). Аб'ём, яга знаходзщца вышэй НПУ да ФПУ, называецца аб'ёмам фариравання.

Роль воды в геофиз., биологич., геопроцессах. Значение воды в жизни человека.

Вады на паверхні Зямлі каля 1,5 млрд км³. Доля акіянаў = 1,37 млрд км³, (94 % ад усей вады). Паверхневыя воды - гэта рэкі, азёры, балоты, сажалкі, ледавікі. Мацерыковы лёд = менш 2% ад агульнай колькасці вады на Зямлі. У атмасферы усяго каля 14 тыс. км³. Вада мае выключнае значэнне для ўсіх прыродных працэсаў, якія адбываюцца на Зямлі. У прыродзе безперапынна адбываецца кругазварот вады, які абумоўлівае распаўсюджанне яе па кантынентах. Вада растварае і механічна разбурае горныя пароды. Вада асноўны кампанент сусветнага працэса сцёку, дзякуючы якому на Зямлі адбываецца кругазварот энэргіі і рэчываў, розных хімічных элементаў. У біялагічным жыцці вада з’яўляецца асноўным асяроддзем, якое забяспечвае абмен рэчываў і і развіццё арганізмаў. Расліны ў сваім жыцці ўжываюць вялікую колькасць выды, а праз яе і шмат мінеральных рэчываў. Большую частку вады расліны атрымліваюць з глебы. З працэсам фотасінтэза адбываецца выпарванне вады з паверхні лістоў і вада такім чынам ахалодлжвае расліны ад перагрэву.Вада атмасферы прадухіляе Зямлю ад празмернага выхалоджвання ў перыяд у перыяд наменьшага прытока сонечнай радыяцыі, забяспечвае арашэнне кантынентаў і садзейнічае ўтварэнню больш-меньш плаўнаму пераходу кліматаў Зямлі. Шырока выкарыстоўваюцца водныя рэсурсы ў гаспадарцы. Гэта забяспячэнне паселішчаў і прамысловых прадпрыемстваў вадой, выкарыстанне энэргіі вады, развіццё воднага транспрарту, арашэнне зямель, меліярацыя (транспартныя артэрыі: для сплаву леса, плацінамі, ГЭС (Асіповіцкая, Чыгірынская і інш.). Пры правядзенні меліяратыўных работ на Палессі былі пабудаваны вадасховішчы, рэкі выпрамлены, часткова каналізаваны, балоты асушаны, што значна паўплывала на гідраграфію гэтага рэгіёна. Былі пабудаваны меліяратыўныя аб’екты, якія ахопліваюць цэлыя вадазборы рэк.