Преодоление препятствий к делегированию

Среди мер, принятых руководителем для преодоления препятствий на пути к делегированию, можно отметить следующие: создание системы контроля, повышение квалификации работников, выявление доверия к подчиненным; налаживание обмена информацией, стимулирование подчиненную.

Принцип соответствия Руководство должно делегировать полномочия работнику, достаточное для выполнения задачи, ответственность за которое он принял на себя Например управляющий по маркетингу получив задание увеличить объем новой техники, может взять на себя его выполнение только в том случае, если будет иметь полномочия провести рекламную кампанию и использовать мотивационные стимулы по торговых агентов К сожалению, на практике принцип соответствия часто нарушается Многие руководители требуют от своих подчиненных выполнения задач, для реализации которых они не имеют необходимых полномочиянь.

Подведем итоги Итак, делегирование - это передача задач и полномочий получателю, который берет на себя ответственность за их выполнение Ответственность (обязательство выполнять задачи и отвечать и перед начальником за их успешное решение) не может быть делегированной Полномочия - это ограниченное право на использование ресурсов организации для выполнения делегированных задач Переданные лицам, имеющим право распоряжаться ресурсами, они называются линейными полномочиями Полномочия ограничиваются органами, процедурами, правилами, устными распоряжениями, а также факторами внешней среды например, законами и культурными ценностями Границы формальных полномочий часто нарушаются властью и неформальными организациямаціями.

Результатом делегирования линейных полномочий является цепь команд Аппаратные задачи можно квалифицировать как консультативные или обслуживающие Они поддерживают те виды деятельности, которые непосредственно связаны с с достижением целей К распространенных типов аппаратных задач относятся консультативные, обслуживающие и личные Аппаратные (штабные) полномочия помогают организациям использовать специалистов без нарушит ния принципа единоначалия Штабные включают рекомендательные, обязательные, параллельные и функциональные полномочия Линейные руководители часто обладают аппаратными полномочиями в некоторых областях, а голов а штабного аппарата - линейными полномочиями в отношении самого аппаратпарата.

Количество сотрудников, непосредственно подчиненных руководителю, является его нормой управляемости Если она не будет ограничена, возникает путаница и перегрузка руководителя, которые могут быть устранены при применении принципа единоначалия Работник должен получать распоряжения только от одного начальника и отвечать только перед ним Эффективная реализация делегирования усложняется из-за противодействия как руко ников, так и подчиненных Делегирование редко бывает эффективным, если руководство не соблюдает принципы соответствия, по которым объем полномочий должен соответствовать делегированной ответственностиості.

Общими характеристиками сложных организаций (наряду с ресурсами, зависимостью от внешней среды, подразделениями, необходимостью управления) является горизонтальный и вертикальное разделение труда

Горизонтальное разделение труда - качественная и количественная дифференциация и специализация трудовой деятельности, разделение всей работы на составляющие компоненты, расчленение общего трудового процесса на частичное, непрерывное выделение различных х видов трудовой деятельности по функциональному или продуктово-отраслевому признаку.

Осуществление горизонтального разделения труда происходит в форме образования подразделений (отделы, цехи, лаборатории, службы и т.п.)

Вертикальное разделение труда - разделение всей работы на координирующую и исполнительную, поскольку необходимо координации и интеграции деятельности всех элементов организации

В такой деятельности всегда присутствуют два момента - интеллектуальный (подготовка и принятие решений) и волевой (воплощение их в жизнь, реализация) Осуществление вертикального разделения труда происходит в форме и управления В свою очередь, распределение управленческого труда - объективная процесс выделения в управлении различных видов деятельности, выполняемых различными работниками и из которых состоит воздействия управляющей й системы на управляемую (суб объекта на объект управленияя).

Распределение управленческой деятельности вызван тенденцией увеличения работ по управлению и потребностью совместной деятельности людей для повышения эффективности управления

Распределение управленческого труда предполагает разграничение деятельности различных групп управленческого персонала в процессе совместного труда, выделение их в самостоятельные виды работ, в качестве которых выступают функции й управления, а также выделение и создание специальных подразделений по реализации функций управления Однако существует точка зрения, что в результате распределения управленческой деятельности возникают функции управ ления (виды управленческой деятельности) и полномочия (право на принятие решений по комплексу функций управления) - но с этим утверждением трудно согласиться, так как функции имманентно существуют в любой управленческой деятельности (начиная с самоуправления и управления в семье, даже без выделения самой управленческой работы В цитированном высказывании несколько сужено также определение полномочиянь.

Полномочия определяются как ограниченное право на использование ресурсов организации и направлять усилия подчиненных сотрудников на выполнение определенных задач

Объем полномочий отражает состав проблем, которые может и должен решать менеджер, масштаб - состав и количество подчиненных ему непосредственно звеньев системы управления Полномочия является важнейшим м элементом работы менеджера и, следовательно, им присуща определенная трудоемкость Ее трудно измерить показателем, но можно оценивать экспертным путем Трудоемкость полномочий заключается в затратах социально-психологических огичних усилий соответствуют объему и масштабу полномочияень.

Масштабы полномочий, которые сконцентрированы у того или иного сотрудника, определяются рядом факторов Прежде всего, это сложность, важность и разнообразие решаемых проблем Так, чем они сложнее ши, тем значительнее должны быть полномочия В противоположном направлении действуют глубина разделения труда и ритмичность производственных процессов, поскольку первая упрощает отдельные операции, а вторая приводит к большей в андартизации деятельности в целом, снижению ее сложности, а следовательно, потребности в значительных полномочиях для принятия решеень.

В количественном отношении масштабы полномочий характеризуются двумя моментами: величиной ресурсов, которыми данный уровень управления может распоряжаться самостоятельно, без согласования с вышестоящим, и численность ьнистю лиц, юридически или фактически должны выполнять принятые решения.

Выделяется несколько видов полномочий: распорядительные, рекомендательные, координационные, контрольно-отчетные, согласительные

Суть распорядительных полномочий заключается в том, что их владельцы имеют право принимать решения, обязательные для выполнения теми, кого они касаются Эти полномочия могут быть линейными и функциональными

Линейные полномочия предполагают наличие прямого должностного связи между руководителями и исполнителями, в рамках которого первые могут предписывать Вторым, когда и где те должны делать, или наоборот, не делать, чтобы обеспечить д достижения поставленной цели Обычно в круг линейных полномочий входят вопросы оперативного управления деятельностью основных подразделений, организации труда персонала, создание условий, необходимых для пре онання людьми своих обязанностей, приема и увольнения сотрудников, их оценки, поощрения и наказания, поддержание благоприятного морально-психологического климата в коллективеі.

Функциональные полномочия осуществляются в условиях косвенных связей Они сводятся к принятию соответствующими руководителями обязательных для исполнения решений, регулирующих деятельность работников, которые непосредственно подчиняются ся другим (линейным) руководителям Эти решения обычно определяют методы работы, другими словами, как действоватьти.

Полномочия распределяются не всегда равномерно, они по тем или иным причинам могут быть сосредоточены преимущественно на верхних или нижних уровнях управления Тогда в первом случае имеет место их централизация, а во втором - децентрализация, но все полномочия не могут быть централизованы или децентрализованные Полной централизации препятствует то, что человек располагает лимитированные ресурсы время в, знания, опыт, квалификацию и может одновременно решать лишь определенное количество проблем и усваивать ограниченный объем информации, а потому централизация в одном отношении требует одновременно протилежног в подхода в иншомму.

Управленческие полномочия неотделимы от ответственности, т.е. необходимости давать отчет за принятые решения, активные действия и их последствия Ответственность - обязанность выполнять поставленные задачи и и обеспечивать их удовлетворительное решение (М Мескон) Различают два вида ответственности - общий и функциональныйьну.

Общая ответственность имеет своим объектом создание условий, необходимых для осуществления той или иной деятельности Например, руководитель организует подбор кадров, отдает распоряжения и т.п. Функциональная е идповидальнисть связана с выполнением конкретной деятельности и является элементом деятельности исполнителейця.

Три степени ответственности:

o Низкая степень ответственности - это ответственность только за порученное дело при условии, что работа не повязкам связана с возможностью аварий, простоев, поломок, брака, нарушает ход дальнейших процессов, с приемом и выдачей материальных ц ценностей, их расходом Здесь имеет место только основная функциональная ответственность и отсутствует дополнительныйа.

o Средняя степень ответственности предусматривает ответственность руководителей за средства, безопасность подчиненных, материальные ценности, с которыми они работают, ответственность исполнителей за работу в опасных условиях, за материальные ценности и важные документы Таким образом, в данном случае речь идет о дополнительной общую и функциональную ответственностьь.

o Высшая степень ответственности - это ответственность руководителя организации (подразделения) за все аспекты деятельности и подчиненных, есть общая дополнительная ответственность

Полномочия и ответственность должны соответствовать друг другу, иначе могут возникнуть неблагоприятные последствия для организации и ее персонала Так, если полномочия превышают ответственность, откуда криваеться пространство для административного произвола, поскольку многие действия руководителей могут остаться безнаказанными Обратная же ситуация приводит к параличу активной деятельности из-за страха негативных следствием ков для себбе.

И именно оценка функций, полномочий и ответственности управления с учетом трудоемкости их реализации положена в основу проектирования и формирования системы управления соответствии с этим можно вы идилиты горизонтальный и вертикальный распределение управленческого труда Первый характеризует выделение функций, которые реализуются в рамках одинаковых полномочий, второй - распределение деятельности по полномочиям и и ответственностьтю.

Система управления состоит из звеньев, участвующих в осуществлении влияния, и связей между ними Ланки возникают в результате разделения управленческого труда и характеризуются составом и масштабом фу УНКЦ управления, полномочиями на принятие решения за этими функциями и трудоемкостью (потребностями в персонале).

Вертикальный и горизонтальный разделение труда в своей совокупности дает иерархическое строение системы управления, т.е. выделение не только звеньев, но и ступеней в системе управления как последовательность спивпидпор рядкованих Лано.

Корпоративтік клиенттерімен нарықтық делдалдары туралы ақпарат. Маркетингтік барлау

. Маркетингтік зерттеу процесі және оның кезеңдері.

Маркетингтік зерттеулерді бес кезеңмен өткізуге болады.

1.Зерттеудің мәселесі мен мақсаттарын айқындау.

2.Зерттеу жоспарын құру.

3.Ақпарат жинау.

4.Жиналған ақпаратты талдау.

5.Зерттеу қорытындылары туралы есеп.

Маркетингтік зерттеулердің тұжырымдамасы -зерттеу міндеттерін, объектісін және мақсаттарын айқын белгілі жұмыс жорамалын жасау.

Егер азық түлік өндіруші компания фирмалық дүкенді ашуды жоспарласа, оның шешетін негізгі мәселесі -тұрақты сатып алушыларды жұмылдыру болып табылады. Мұндай жағдайда сипаттаушы зерттеуді жүргізу үшін мәліметтер жинау басталмастан бұрын мынадай сұрақтарға жауап табу керек. Тұрақты келушілер деп кімдерді қарастыруға болады? Әр сатып алушыны тұрақты деп айтуға бола ма? Тұрақты сатып алушылар отбасы негізіндегі статистикалық бірлік деп анықталуы тиіс пе, әлде жеке тұлғаларды негізге алған тиіс пе? Тұрақты сатып алушылардың қандай сипаттамалары (жынысы, жасы, табысы, мекен жайы) зерттелуге тиіс? Олар дүкеннің пайда болуы туралы ақпаратты қайдан алды? Сатып алушылармен қай уақытта пікір сұрау жүргізу керек: сатып алу кезінде ме немесе одан кейін бе? Пікір сұрауды қай жерде жүргізген дұрыс: дүкенде ме, дүкен алдында ма немесе үйде ме? Зерттеу нәтижелерін басқа дүкен ашуда қолдануға бола ма? Тұтынушыларды қалай зерттеу керек: анкеталық сауалдама қолдану арқылы ма немесе олардың мінез құлқын тауар сатып алу кезінде бақылау қажет пе? Пікір сұрау телефон не пошта арқылы жүргізіле ме немес жеке сұхбат алу түрінде өткізіле ме?

Маркетингтік зерттеулердің бірінші кезеңінде оны әзірлеу талаптарын қалыптастыру және зерттеу мәселесін анықтау қажет. Мәселені анық баяндау -табысты маркетингтің негізі. Егер мәселе дұрыс тұжырымдалса, ол аздап шешілді деуге болады. Мақсаттар мен мәселелер неғұрлым анық және түсінікті белгіленсе, маркетингтік зерттеулер соғұрлым тиімдірек болады. Ақпарат жинау қымбта түсетін шара. Сондықтан мәселе бұлдыр немесе дұрыс белгіленбесе, қажетсіз шығындарға ұшыратады. Мәселеніайқындау процедурасына мәселелер каталогын құру да кіреді.

Әдетте мәселелер өндірістік өткізу қызметін талдау нәтижесінде және басшылар мен мамандар сараптамалық пікір сұрау жүргізу арқылы анықталады.

Мәселелер анықталғаннан кейін мақсаттар қойылады. Егер мәселе (обьект) -бұл міндеттердің жалпы қойылымы болса, онда мақсаттар -зерттеу обьектісінен шығатын жеке міндеттердің жиынтығы болып табылады. Мақсаттар анық құрастырылып, олардың сандық өлшемі болуы қажет. Мысалы тауар өлшемінің өткізу көлемі төмендей бастады. Осы құбылыстын себептері мен факторларын анықтау зерттеулердің мәселесі болып табылады. Бұл мәселені шешуде марктингті зерттеулердің алдына мынадай мақсаттар (міндеттер) қойылады: өнімге сатып алушылар көзқарасын айқындау; осы өнімдң сату көлемінің өзгеруіне бәсекелестердің тигізетін әсерін талдау; тауар өніміне нақты сұраныс бар сатып алушылардың демограиялық бейінін (профильдерін) анықтау (жасы, жынысы, білімі, табысы және т.б.).

Мәселені анықтау үшін «неге» деген сұрақ қойылады. Егер зерттелінетін мәселе туралы ешбір мәлімет болмаса немесе ол шамалы түрде ғана болса, онда барлау зерттеуін пайдалану қажет. Мұндай зерттеулер мәселені нақты анықтауға немесе болжамды тексері үшін ақпаратты алдын ала жинау мақсатында қолданылады. Ал егер мәселе нақты анықтал,ан болса, бұл кезде сипаттаушы және казуалды зерттеуді пайдалану керек. Шешуді талап ететін мәселенің зерттеудң талап ететін мәселеге һзгерту керек. Мысалға, фирманың өнімінің өткізу көлемі төмендеген. Осыған байланысты маркетинг маманының алдында оны қалай жоғарылату керек деген мәселе туады. Бұл өнімді нарықтан алып тастау қажет пе? Немесе жарнама мен өткізу арнасын өзгерту керек пе? Маркетинг маманы оның себебі тарату арналарының тиімсіздігінен болады деп есептесе, бұл болжау зерттеуді талап ететін мәселенің негізі бола алады.

Басқа мысал. Компания жаңа өнім өндіру қажет деп есептейді. Бұл жағдайда зерттеу мәселесі ретінде жаңа тауарды тестілеу жоспарын әзірлеу және оған деген тұтынушының әсерін анықтау керек.

Шешуді талап ететін мәселені «шешімдер ағашы» сызбасы түрінде көрсетуге болады. «Шешімдер ағашының» түбінде негізгі мәселе орналасады, одан әр түрлі шешім тәсілдерін көрсететін бұтақтар тарайды.

Маркетинг зерттеулердің екінші кезеңі -маркетинг зерттеулер жоспарын әзірлеу. Бұл зерттеу сметасын анықтауда мәліметтер көздерін айқындау, оларды жинау және талдау әдістерін талдау реттемелерінен (процедура) тұрады. Зерттеулер жоспарын әзірлеудің бірыңғай реттемесі (процедурасы) және оны орындаудың стандартты әдісі жоқ. Зерттеу жоспарын құрастырудың мысалы 9-кестеде көрсетілген.

Yшінші кезенде ақпарат алу көздері анықталады. Маркетингтік зерттеу екінші ретті ақпаратты зерттеуден басталады. Одан кейін ғана бастапқы ақпаратты жинауға көшу керек. Екінші ретті ақпараттарға мән бермейтін зерттеушілер қателеседі. Талдау негізінде алынған қайталама ақпарат кейде зерттеу мақсаты үшін жеткілікті болады. Екінші ретті ақпараттарды алудың маңызды көзіне маманданған зерттеу ұйымдарының есеп бepyлepi, фирмалар жүргізетін «күнделікті жазбалары» (сатып алушылардың ай сайынғы тауар сатып алу туралы жазбалары) жатады.

Көп жағдайда маркетингтік зерттеуді өткізу үшін бастапқы ақпараттар қажет болады. Оларды жинактаудың 3 әдісі бар:

1.Бақылау - бұл таңдап алынған адамдар тобына әрекеттерін немесе болып жатқан жағдайларды бақылау жолымен бастапқы ақпаратты жинау әдісі. Ол далалық (дүкен, көше) және зертханалық (жасанды), стандартты немесе epкін жағдайда жүргізілуі мүмкін.

Бұл әдістің артықшылығы - объективтілгі жоғары тұтынушы тілегіне тәуелді емес, тұтынушы міңез-бақылау мүмкіндігі.

Кемшіліктері - қабылдау субъективтілігі, көп еңбек сіңіру кepeктігі, тұтынушының ceбeптepi (мотивтері психологиялық ерекшеліктері туралы ақпарат алынбайтындығы.

2.Эксперимент - мұнда бip немесе бipнешe айнымалы факторлардың өзгepici бip немесе көптеген тәуелді айнымалыларға ықпалы анықталады.

Эксперименттер зертханалықжәне далалықболып бөлiнeдi.

Зертханалық басқа факторларды зертгеуге мүмкіндік береді. Далалықтар нақтылы жағдайда жүзеге асырылады және бақыланбайтын факторлардың әсері болуын теріс шығармайды.

Бұл нарықтьың шектелген, бipaқ мұқият таңдалыпалынған секторында жүргізілетін, бақыланатын эксперимент.Оның мақсаты - бip немесе бірнеше факторлардың өзгepyi нәтижесінде болатын сату көлемі немесе пайданы болжау. Көбінесе нарыққа жаңа немесе жаңғыртып, жетілдірілген өнімді еңгізу үшін пайдаланылады.

3.Пікір-сұрау (опрос) - бастапқы ақпаратты алуды жүзеге асыру мақсатымен респонденттермен (пікip сұраушылармен) жеке байланыс әдісі және мәліметтерді жинаудыңкен тараған түpi. Маркетингтік зерттеулердің 90%-ы пікipсұрауға негізделген. Ол өнеркәсіптік кәсіпорындарда да, маркетингтік агенттіктерде де жақсы қолданылады. Пікірсұрау құрылымдық және құрылымдық емес сипатта болады. Құрылымдық сауалнамада барлық сауалнамаға қатысатындар бірдей сұрақтарға жауап береді. Құрылымдық емес сауалнамада сұхбат жүргізуші алынған жауаптарға байланысты сұрақтар қояды. Сұхбатты осы әдіспен мынадай түрлерде жүргізуге болады:

● Сұралушылар арасында (студенттер, зейнеткерлер);

● Бip уақытта сұралушылар саны бойынша (жекелей немесе топпен әңгімелесу);

● Стандартталу деңгейі бойынша (еркін немесе кұрылымдық схема);

● Пікір сұрау жиілігі бойынша (бip немесе бірнеше рет пікір сұрау).

Пікір сұрауды сипаттаушы зерттеулерде бақылау әдәсін барлау, эксперимент, казуалды зерттеулерде қолдану тиімді.

Зерттеуші ақпарат жинауға кіріспей тұрып, зерттелетін өзгермелілірді анықтау керек. Ең дұрысы, ақпарат жинау алдында анкетаға кіргізілетін айнымалы негізінде құрылған кесте макеттерінің жиынтығы дайындалу керек. Ақпарат жинауға дейін зерттеуге кажеті айнымалы анықталу керек.

көбірек алу мақсатымен жиналған мәліметтер бағаланады және талданады.

Мәліметтерді талдаған кезде тиісті орташа шамалар алыныды, еңелеулі өзара байланыстарды анықтау үшін кисындасқан кестелер жасалынады, корреляция (ара катыстылық коэффициенттері есептеледі.

Маркетингтік зерттеулердің соңғы кезеңінде негізгі қорытындылар мен есеп беру дайындалады. Ол тапсырыс берушінің талабынан шығатындай болуы керек. Есеп беру кipicпe, негізгі және қорытынды болып үш бөліктен тұрады. Алғы сөз — титул пара,ы, мазмұны, меморандум жене қысқаша аннотациядан тұрады. Меморандумда зерттеулердің сипаттамасы, нәтижелері қарастырылып, ары карай зерттеу қажеттілігі туралы ұсыныстар жасалады. Kipicпеде — зерттеудің мақсаты мен көкейтестілігі келтіріледі. Есеп берудің негізгі бөлімінде қолданылатын әдістеме және ұсыныста сипатталады. Есеп беруде зерттеу әдісттерінің қысқаша шолуы болады, ал техникалық бөлігі қосымшаларда бepiледі.Жалпы есеп беру фирма және маркетинг қызметінің қызметкерлері үшін түсінікті және осы мәселе бойынша қажет ақпаратты алуға мүмкіндік беретіндей болып жазылуы керек.

3.Маркетингтік зерттеулердің әдістері

Маркетингтік зерттеулердің әдістері оны жүргізу мен ақпарат алу техникасы бойынша сандық және сапалықболып бөлінеді.(9,146-б.)

Сандық әдістер деп - жабық типті құрылымдық сұрақтарды пайдалану арқылы әр түрлі сауалнамаларды жүргізүді айтады.

Сапалық әдіc — ақпаратты сапалы сипаттау және оны стандартты емес түрде жинау арқылы жүргізіледі. Бұл әдіс бақылау, тереңдетілген сұхбат, фокус-топтар және т.б. қолдануға негізделген.

Зерттеу мақсаттарына сәйкес зерттеудің мынадай түрлері бар:

1.Барлау ( іздеу ) зерттеулері — мәселелер мен болжамдарды дәлірек анықтау үшін ақпаратты алдын ала алу мақсатында жүргізілетін маркетингтік зерттеулер. Бұл зерттеулер мәселесі нақтылауға, идеялар ұсынуға және білімді көтеруге бағытталған. Мысалы, сату көлемінің төмендегі жарнаманың нашарлығына байланысты деген жорамал бар, бірақ барлау зерттеуінің нәтижесінде басты cебеп өткізу жүйесінің олқылығында екендігi анықталды.

Барлау зерттеулерін жүргізудің негізгі жолдары - екінші ретті мәліметтерді қолдану, әдебиеттермен жұмыс icтey, сарапшылардан және фокус-топтардан пікір cұpay алу, таңдалған оқиғаларды талдау. Барлау зерттеулерде анкеталық пікipcұpay қолданылмайды, оларды жүргізудің нәтижесінде идеялар мен болжамдар алынады.

2.Сипаттама зерттеулер - маркетингтік мәселелерді, әр түрлi жағдайларды, нарықтарды, тұтынушының өнімге қатысын сипаттауға бағытталған мapкетингтік зерттеулер.Мұндай зерттеулерде не, кім, қайда және тұтынушылар өнімді қашан, қалай сатып алады деген сұрақтарға жауап ізделеді. Мұндай мәлімет қайталама ақпаратта бар, сонымен қатар оны пікіp cұpay мен бақылау жүргізу арқылы да алуға болады.

3.Казуалды зерттеулер себеп-салдар байланысының қатысты ғылыми болжамдарды тексеру үшін жүргізілетін маркетингтік зерттеулер. Мұндай зерттеулерді қолданаотырып, мынадай сұрақтарғажауап алуға болады. «Егер X факторының мәнін өзгертсек, онда Y-тіңбелгілі бір мөлшерің ала аламыз ба?» Мысалы, «Эйр Астана» компаниясы билеттерінің бағасы 10%-ға төмендесе, онда жолаушылар саны 7%-ғa ұлғаюы мүмкін бе? Mұндай зерттеулер негізінен математикалық әдістерді пайдалану арқылы жүзеге асырылады.

Маркетингтік зерттеулер барлаушы зерттеуден басталып сипаттаушы зерттеуге көшеді, одан сон казуалды зерттеулерге жүргізіледі. Маркетингтік зерттеудің негізгі бөлігі, ол болжамды тексеруде қолданылатын сипаттаушы зерттеулер, бірақ олар себеп салдар байланысын айқындауда онша тиімді емес.

Маркетинтік зерттеулердің кең қолданылатын әдістеріне мыналар жатады:

3.Маркетингтік зерттеулердің әдістері

Маркетингтік зерттеулердің әдістері оны жүргізу мен ақпарат алу техникасы бойынша сандық және сапалықболып бөлінеді.(9,146-б.)

Сандық әдістер деп - жабық типті құрылымдық сұрақтарды пайдалану арқылы әр түрлі сауалнамаларды жүргізүді айтады.

Сапалық әдіc — ақпаратты сапалы сипаттау және оны стандартты емес түрде жинау арқылы жүргізіледі. Бұл әдіс бақылау, тереңдетілген сұхбат, фокус-топтар және т.б. қолдануға негізделген.

Зерттеу мақсаттарына сәйкес зерттеудің мынадай түрлері бар:

1.Барлау ( іздеу ) зерттеулері — мәселелер мен болжамдарды дәлірек анықтау үшін ақпаратты алдын ала алу мақсатында жүргізілетін маркетингтік зерттеулер. Бұл зерттеулер мәселесі нақтылауға, идеялар ұсынуға және білімді көтеруге бағытталған. Мысалы, сату көлемінің төмендегі жарнаманың нашарлығына байланысты деген жорамал бар, бірақ барлау зерттеуінің нәтижесінде басты cебеп өткізу жүйесінің олқылығында екендігi анықталды.

Барлау зерттеулерін жүргізудің негізгі жолдары - екінші ретті мәліметтерді қолдану, әдебиеттермен жұмыс icтey, сарапшылардан және фокус-топтардан пікір cұpay алу, таңдалған оқиғаларды талдау. Барлау зерттеулерде анкеталық пікipcұpay қолданылмайды, оларды жүргізудің нәтижесінде идеялар мен болжамдар алынады.

2.Сипаттама зерттеулер - маркетингтік мәселелерді, әр түрлi жағдайларды, нарықтарды, тұтынушының өнімге қатысын сипаттауға бағытталған мapкетингтік зерттеулер.Мұндай зерттеулерде не, кім, қайда және тұтынушылар өнімді қашан, қалай сатып алады деген сұрақтарға жауап ізделеді. Мұндай мәлімет қайталама ақпаратта бар, сонымен қатар оны пікіp cұpay мен бақылау жүргізу арқылы да алуға болады.

3.Казуалды зерттеулер себеп-салдар байланысының қатысты ғылыми болжамдарды тексеру үшін жүргізілетін маркетингтік зерттеулер. Мұндай зерттеулерді қолданаотырып, мынадай сұрақтарғажауап алуға болады. «Егер X факторының мәнін өзгертсек, онда Y-тіңбелгілі бір мөлшерің ала аламыз ба?» Мысалы, «Эйр Астана» компаниясы билеттерінің бағасы 10%-ға төмендесе, онда жолаушылар саны 7%-ғa ұлғаюы мүмкін бе? Mұндай зерттеулер негізінен математикалық әдістерді пайдалану арқылы жүзеге асырылады.

Маркетингтік зерттеулер барлаушы зерттеуден басталып сипаттаушы зерттеуге көшеді, одан сон казуалды зерттеулерге жүргізіледі. Маркетингтік зерттеудің негізгі бөлігі, ол болжамды тексеруде қолданылатын сипаттаушы зерттеулер, бірақ олар себеп салдар байланысын айқындауда онша тиімді емес.

Маркетинтік зерттеулердің кең қолданылатын әдістеріне мыналар жатады:

1.Құжаттарды талдау әдісі;

2.Тұтынушылардан пікіp сұрау жүргізу әдісі;

3.Сарапшылар бағалауы.

2. Түнеу базасы, орналастыру құралдар классификациясы.

3.1 Туристерді орналастыру мекемелерінің классификациясы

Туристік кәсіпорын технологиясындағы ең бастысы туристерді орналастыру мекемелері. Туристерді орналастыру мекемелері ретінде кез-келген обьект, яғни туристердің түнеуіне арналған эпизодтық немесе тұрақты орындар бола алады. Оларға мыналар жатады: қонақ үй, мотель, кемпинг, туристік база, пансионат, туристік жатақханалар, родтель, ботель, флотель және т.б. Туристерді орналастыру орындары халықаралық міндеттемелер бойынша 4 топқа бөлінеді (қосымша А):

· қонақ үйлер және аналогиялық кәсіпорындар;

· қаржылық және әлеуметтік орналастыру орындары;

· мамандандырылған орналастыру орындары;

· жеке орналастыру орындары.

Орналастыру орындарының бұлай классификациялануды Дүние жүзілік Туристік Ұйым ұсынған. Қонақ үй классификациясы секілді бұл да барлық елдерде бірдей емес.

Қонақ үй кең мағынада – жиһаздалған бөлмелері бар, қысқа уақытқа тұруға арналған үй дегенді білдіреді.

Туристік қонақ үй – бұл қонақ үйдің ерекше түрі, саяхатқа қатысты туристерге қызмет комплекстері көрсетіледі.

Әрине, турист қарапайым (коммуналды) қонақ үйлерді пайдалануы мүмкін, бірақ бұл қонақ үйлерде туристік қонақ үйлердегідей арнайы қызметтер тобы болмайды.

Барлық туристік қонақ үйлерде қызметтің негізгі 4 түрі ұсынылады:

· орналастыру;

· тамақтандыру;

· бос уақыт;

· тұрмыстық қызмет көрсету.

Бұлар негізгі қызметтермен қатар қосымша қызметтерді атқарады.

ДТҰ мәліметтері бойынша дүние жүзіндегі қонақ үйлердің орташа жүктелуі 65-70% (жүктелу коэфициенті – бос емес орындардың жалпы орындарға қатынасы).

Әдетте жоғары категориялы қонақ үйде 60-65% дейінгі клиенттерді жұмыскер адамдар құрайды (бизнес-туризм, конгресс-туризм). Төмен категориялы және категориясыз қонақ үйлерде әдетте танымдық мақсаттағы туристер болады.

ДТҰ санақтары бойынша әлемнің қонақ үй фондының жартысына жуығы Европада орналасқан (49%) екен.

Дүние жүзілік Туристік Ұйым (ДТҰ) ұсынымы бойынша орналастыру құралдарын 2 категория арқылы көрсетеді – топтық және индивидуальді (қосымша Б).

Туристерді топтық орналастыру мекемелеріне қонақ үйлер және аналогиялық құрылымдар, басқа да орналастыру орындары жатады.Қонақ үйдің негізгі белгілері номерлердің болуы. Қонақ үйде басқару ерекшеліктеріне тәуелді жекелеген кәсіпорындар немесе қонақ үйлік шынжырлар құрылуы мүмкін. Көптеген жоғары дәрежелі қонақ үйлер қонақ үй шынжырларына айналған. Дамыған қонақ үйлік шынжырларға мына қонақ үйлер мысал бола алады: Аккор (Франция), Холидей-Инн (АҚШ), Форте (Ұлыбритания), Шератон (АҚШ), Групо Соль (Испания), Скандик Хоутелз (Швеция), Джолли (Италия). Сонымен қатар Европада америкалық, жапондық, австралиялық және басқа да компаниялардың жоғары комфортабельді қонақ үйлерін функционалдануы көзделуде. Қонақ үйлер міндетті түрде орындалатын қызметтер тізімін ұсынады: номерді тазалау, жатын орындарын күнделікті жөндеу, санузелдерді тазалау, сонымен қатар қосымша қызметтер.

Қонақ үйде жабдықтау және көрсетілетін қызмет түрлерінің ерекшеліктеріне тәуелді қонақ үйдің басқа да кең тараған түрлері ажыратылады: квартиралық типтегі қонақ үйлер, мотельдер, жол бойындағы қонақ үйлер, курорттық қонақ үйлер, клубтар және т.б.

Аналогиялық қонақ үй құрылымдары бірнеше қызмет түрлерінен ұсынатын номерлік фондтары болады. Олар пансиондар, жиһаздалған бөлмелер, туристік жатақханалар, және т.б.

Мамндандырылған құрылымдар (бір басшы болғанда) сонымен қатар туристерге қызмет көрсету орны болып табылады. Оларда номерлер болмайды. Номердің орнына баспана, топтық жататын бөлмелері, алаңдар болады. Мұндай құрылымдар туристерге түнеу орнымен қатар бақа да қызмет түрлерін ұсынады. Бұларға мысал ретінде мамандандырылған сауықтыру орындары (курорттар, санаторилер, сауықтыру «фермалар» және т.б.), лагерлер, қоғамдық транспорт түрлеріне орналастыру құралдары (поезд, кеме), конгресс-орталықтарын алуға болады.

Сауықтыру орындарында, санатория және курорттарда түнеуге арналған орындар функциясы ең басты мәселе болып табылмайды. Ең алдымен, әр түрлі аурулары бар, шаршаған адамдарға ем көрсету. Адам оргагизмне материалды және рухани әсерлер шаршауларды басып, күшін қалыптастырып, келген адамдарды жаңа әсерлерге байытады. Емдеумен қатар туристерге тамақтану, демалыс, спорт, және әрине түнеу қызметтері көрсетіледі.

Басқа да орналастыру мекемелерінде ең алдымен дем алуға арналған үйлер болады. Мұндай орналастыру мекемелері тобына квартиралық типтегі қонақ үйлер, кешенді үйлер және бунгалдар мысал бола алады. Бұл мекемелерде басқару әдістері бірдей, арендаға және ақшаға беріледі, кез-келген адамға немес ұйымдарға тегін беріледі. Мысалыға, Ирландияның туризм бойынша кеңесі дем алуға арналған үйлердің келесідей түрлерін қарастырады. Кешенде кем дегенде тоғыз құрылыс болады, оның біреуінде кеңсе орналасады. Кешендер ұзақ уақытқа беріледі, кіру есіктері бөлек, жақсы эксплуатациялық жағдайда болады. әр үйлерде ұйықтауға, тамақтануға, дем алуға арналған бөлмелер, қойма, керекті жабдықтармен жабдықталған жуынатын бөлмелері мен әжетханалар болады. Үй сыртындағы кеңістік те пайдалану көзделген. әр үй жаңа қонақтың келгеніне дейін тазаланып, дайындалады. Клиенттің үйде тұру кезінде бөлмені тазалау және жатын орын жөндеу сияқты қызметтер көрсетілмейді.